|
2001
|
|
|
Platonen arabera, ezagutza bat zientzia gisa onartzeko, ezagutza modu honek bi baldintza bete behar ditu: errealitatearen egiazko edukiarekin bat egitea, hau da,
|
munduaren gaineko
hipotesi bat ez izatea; eta berak eginiko baieztapenak azaldu eta justifikatu ahal izatea. Iritzia, ordea, ezagutza modu bat da, egiazko ala faltsua, baina bere baieztapenak justifikatzeko orduan ahalgea.
|
|
2002
|
|
|
Beren heziketari esker, bildutako eskola-kapitalari esker, kulturarengoi-mailetara iristeko izan duten aukerari esker, edota Unibertsitatea bezalakoinstituzioetako kide izateari esker, gizaki batzuk kapital sinboliko indartsuaren jabeizaten dira; ondorioz, beren produktu sinbolikoei beren aldeko balio-eskalarikmesedegarriena jartzeko egoera hobean daude, beste gizaki-kategoria batzuenaldean. Arlo kulturalean eskuratzen diren gaitasun tekniko eta ezagutza berezitueksozialki ezagutua den autoritatea ematen dute, hainbestekoa ezen autoritate horrenjabe direnek mundu sozialari buruzko diskurtsoak egiteko gaitasun handiagoaizaten baitute; hortaz,
|
munduaren gaineko
egintza kontzientea burutzeko ahalmenhandiagoa. Giza kategoria horien, kultur sortzaileen, intelektualen?
|
|
2006
|
|
|
Baina, badago beste aspektu bat arrazionalizazio-prozesu hori ulertzeko azaldu beharrekoa:
|
munduaren gaineko
irudien arrazionalizazioa.
|
|
|
Gure autorearen iritzian interesak dira (materialak eta idealak), eta ez ideiak, ekintza zuzen gobernatzen dutenak. Baina?
|
munduaren gaineko
irudiek?, ideiez osatutako irudiek hain zuzen, sarritan ekintzaren motorra izan diren interesak gidatu izan dituzte. Hau da, gizakion interes material eta idealak geure beharrizan sozialak dira, eta geure helburua beharrizan horiek asetzea da.
|
|
|
Beraz, interes horiek determinatzen dute geure ekintzen norabidea. Baina, interes horiek
|
munduaren gaineko
irudiak osatzen dituzten ideien bidez ager daitezke. Ideiek efikazia enpirikoa izango dute soilik interesekin aliatzen badira.
|
|
|
interes antagonikoak dituzten taldeen arteko borrokaren lurraldea da gizartea. Talde bakoitzak bere interes partikularrak ditu eta, hortik aparte,
|
munduaren gaineko
bere irudia. Beraz, munduaren gaineko irudien arrazionalizazioa harreman estuan dago interes-gatazkarekin eta botere-harremanen eraldaketarekin.
|
|
|
Talde bakoitzak bere interes partikularrak ditu eta, hortik aparte, munduaren gaineko bere irudia. Beraz,
|
munduaren gaineko
irudien arrazionalizazioa harreman estuan dago interes-gatazkarekin eta botere-harremanen eraldaketarekin.
|
|
|
Horregatik,
|
munduaren gaineko
irudien arrazionalizazioa ez da airean gertatzen den gertakaria, inon sostengatu barik. Alderantziz, neurri batean gizartegatazken ondorioa da berau.
|
|
|
soil. Bere ustean ideiek(
|
munduaren gaineko
irudiek) paper garrantzitsua jokatuko dute gizartea eraldatzeko bidean, betiere interesekin aliantza sinatzen badute.
|
|
|
Mundu-ikuskera berriak (protestantismoak) arrazionalizazio nabarmena zekarren aurrekoekin alderatuz gero. Mendebaldeko kulturan gertatutako
|
munduaren gaineko
irudien arrazionalizatze espezifiko horrek zer esan gura duen segidan azalduko dugu. Galdera ondokoa litzateke:
|
|
|
Galdera ondokoa litzateke: zelan neurtu
|
munduaren gaineko
irudien arrazionalizatzea? (Arrasateko Kooperatiba Esperientziaren oinarrian dagoen Arizmendiarrietaren pentsamendu kooperatiboa pentsamendu arrazionalizatua dela kontsidera daiteke).
|
|
|
Jainko kreatzaile, pertsonal eta traszendetearen ideia (judaismoa, kristautasuna eta islamismoa). Weber-en ustez,
|
munduaren gaineko
kontzepzio erlijioso bakoitzak munduaren aurrean berezko jarrera praktikoak sustatu ditu.
|
|
|
Beste irizpide bat:
|
munduaren gaineko
irudien sistematizazio-gradua. Sistematizazio horrek zerikusi zuzena du apaizen gorputz espezializatua sortzearekin, eurek egingo baitute dotrinen sistematizatze-lan hori.
|
|
|
d. Oinarrizko beste irizpide bat
|
munduaren gaineko
irudien arrazionalizazio-gradua neurtzeko: balio-esfera ezberdinen bereizketa.
|
|
|
Badirudi Arrazoiak,
|
munduaren gaineko
zentzu bateratua lortu guran, mundu-ikuskera erlijioso konkretu batzuk sortu dituela eta ikuskera horien garapenak arrazionaltasun sustantiboa zatikatzea ekarri duela: arrazionaltasun politikoa, juridikoa, estetikoa, erotikoa eta zientifikoa.
|
|
|
Munduaren, lilura-galtzearekin? batera?
|
munduaren gaineko
kontzepzio tradizionalak deuseztatuko dituen modernizazio-prozesuak eragindako liluragaltzearekin batera?, hutsunera kondenatuak izan gara, zulo sakon batean abandonatuak. Weber-ek konpondu gabeko tentsioak utzi zizkigun eta Habermas-ek garbi ikusten zuen horrek erlatibismorako bideak irekitzen zituela.
|
|
|
prozesu natural eta sozialen menderatze tekniko-formala handitu da. Gizakia hainbat sineskeria eta botere misteriotsutatik askatu da,
|
munduaren gaineko
kontrola areagotuz. Beraz, arrazionaltasun instrumentalaren indartzea ez da berez txarra, gizakia beldurretik eta mendekotasunetik libratu du hein handi batean.
|
|
|
kontuan hartuko nolabait esatearren, ezpada barrukoak (gizakiaren barruko disposizioak). Esate baterako,
|
munduaren gaineko
irudi erlijiosoak aldatzearen ondorioz (arrazionalizazio etikoa) gizakiaren barne-bizitzan oinarri motibazionalak aldatuko dira; hots, ekintzarako jarrera-eta disposizio-sistema berria garatuko da: helburuak betetzea bilatzen duen ekintza arrazionala (hobeto azalduko dugu aurrerago).
|
|
|
Weber-ek zentzu-galeraren diagnostikoa jaurti zigun:
|
munduaren gaineko
irudi erlijioso-metafisikoak sekularizatu egingo dira, batetik, eta bestetik, balio-esfera ezberdinak sortuko dira. Modu horretan, gizarte modernoek ez dute zentzu hornitzailea izango den instantzia globalik eta integratzeko gaitasuna galduko dute.
|
|
|
Beraz, historiaren ibilbide luzean bizitzaren munduaren arrazionalizazioa gertatu da eta, prozesu horrekin batera, arrazoiaren potentzial komunikatiboaren askatze hazkorra ere gertatu da. Horrela, modernitatearekin batera
|
munduaren gaineko
irudi uniformeak bertan behera geratu dira eta errealitatearekin harreman erreflexiboa ahalbidetuko duten kontzeptu formal eta abstraktuak sortu dira. Bestela esanda:
|
|
|
Gaurko
|
munduaren gaineko
diagnostikoak ez ei du baikortasunerako leku handirik uzten. Bizitzaren eremu hori, bizitzaren mundua, ez dago sasoirik onenean.
|
|
|
Gertakari horrek (arrazionaltasun teleologikoaren garapen hazkorrak)
|
munduaren gaineko
kontzepzio erlijiosoen sekularizatzea eragin zizkion. Eta gizarte-joera orokor eta handi honek sentimendu kontrajarriak eragin zizkion Weber-i.
|
|
|
Horrela, aurreko garai historikoetan gizarte-kohesiorako funtsezkoak izan ziren
|
munduaren gaineko
imajinak, filosofikoak edo erlijiosoak, indar soziala galtzen joango dira.
|
|
|
ekintza-sistema sekularizatuak indartu ditu, ekintza molde instrumental edo estrategikoak deitu izan direnak. Modu horretan, gizakiak
|
munduaren gaineko
kontrol tekniko-instrumentala indartu du, gizaki gisa bere balioaren autoafirmazioa lortuz eta ordura arte indar handiz agintzen zuten kanpo-botere misteriotsu eta arrotzak bere kontrolpean jarriz.
|
|
|
Arrazionaltasun formala hedatzearen ondorioz, gizakiok gaitasun tekniko itzela lortu dugu, eta horrek naturarekiko dependentziatik askatu gaitu. Eta, aldi berean, hedatze horrek
|
munduaren gaineko
irudi metafisiko-erlijiosoak kritikatzeko tresnak eskaini dizkigu, eta horrekin batera, tradizionalismotik askatzeko aukera erreala. Mundu sozial eta naturalaren gaineko jakintza egokiagoa eta, errealagoa?
|
|
|
irudiok bizitzaren zentzu bateratua lortzeko aukera luzatu izan digute, gizakion ekintzen orientazioa eta koordinazioa ahalbidetuz. Baina, esan dugun legez,
|
munduaren gaineko
irudien arrazionalizazioak balio-esferak bereizi egin ditu eta, ondorioz, arrazoiaren batasunean zegoen sinesmena hautsi egin du. Horrek zentzu-galeraren amildegira eroan gaitu.
|
|
|
Izan ere, kolokan jarri denean guztiok konpartitzen dugun zentzu traszendentearen existentzia, banako anitzek sortutako zentzu-pluraltasuna bilakatu da nagusi. Halako baldintzetan botereak dagoeneko ezin ditu
|
munduaren gaineko
irudi tradizionalak erabili batzuen pribilegioak eta besteen obedientziak justifikatzeko (irudiok eskaintzen duten zentzuaz baliatuz). Gizarte modernoek berezkoa duten balio-politeismoak legitimazio-krisi potentziala dakar ondorioz.
|
|
|
ezin haiei buruzko jakintza absoluturik erdietsi. Baina halako ezusteko batez jainkoaren eta bere borondate sortzailearen burubideak ezagutuko balira,
|
munduaren gaineko
benetako zientzia baten aurrean geundeke. Mintzaira teologiko sinboliko batez ari beharko bagenu, Kojevek dioenez, munduari buruzko zientzia mundu horrek elementu geometrikoak osagai dituen heinean baizik ezingo genuke azaldu.
|
|
|
Espeziea eternala denez gero, eta denboran dagoenez gero, badu egiak eternitateari denboran berean lotzea. Beraz, badago denborazko
|
munduaren gaineko
jakintza absolutua, mundu honek eternitatea barnebiltzen duen heinean. Kojeveren hitz ederretan esateko, Platonek ahantzi egin du Heraklitoren ibaian badirela zirimola iraunkorrak:
|
|
2007
|
|
|
Horretara, bada, kultura batek hainbat osagai ditu: hizkuntza, ekanduak, bizimodua, gizartea bera antolatzeko ikuspegia,
|
munduaren gaineko
ikusmoldea, jantziak, kirola eta folklorea, besteak beste.
|
|
2008
|
|
|
Gure literaturan, fikzioaren eremutik osatu dira lanaren
|
munduaren gaineko
begiradarik interesgarrienak. Pablo Sastreren Enpleguaren arbola (Susa, 2006) eleberrian, esaterako, kanpotik etorritako Mixaren ibilerak eta herrenak aurkituko ditugu, egia da, baina haren ekarpena horretara mugatzea, eskaintzen dituen irakurketa ugariak murriztea litzateke.
|
|
2010
|
|
|
Sukaldariak liburuko orriak aprobetxatu ditu bere ibilbide profesionala errepasatu eta bidean bizi dituzten esperientziak jasotzeko. Liburu hurbila da eta bertan egileak gastronomia
|
munduaren gaineko
bere pertzepzioak jasotzen ditu. Halaber, bada Hondarribiari eskainitako atal bat.
|
|
|
Denok edaten dugu uste zientifikoen iturritik. Hala, denok daukagu
|
munduaren gaineko
irudi zientifiko bat, xehetasun handikoa ez bada ere.
|
|
2011
|
|
|
Brookek duen antzerki ekintza soil hori agian lotu daiteke kobazuloetako garai haiekin, ezdeus horrekin gizabanakoaren izatearen eta
|
munduaren gaineko
gogoetak eta kezkak azaltzeko nahikoa zutenean. Historiaren garapenarekin batera antzerkia garatuz joan zen ordea.
|
|
|
Krisi ugariren biltzea, beraz. Gaurko
|
munduaren gaineko
irakurketa baikorrak datuekin alderatu ostean, gaurko datuekin eta, batez ere, tendentziak seinalatzen dituztenekin?, irudi luke baikorren territorio emozionalean halako xalotasun aingerutar batek inbaditzen duela zerua. Azken hamarkadatako pronostiko guztien kontra, Berlingo harresia erori eta garaile atera zenak egiturazko krisia bizi du, orgia ordenazale erraldoia antolatu bazuen ere" Historiaren Amaiera" letreropean.
|
|
|
Zer egingo dugu hipermodernook, energiaren eta errekurtsoen kreditua agortu dela nabarmentzen zaigunean: elkartasunez jokatu gure erosotasunak mugatuz, ala
|
munduaren gaineko
dominazioa perfekzionatu, gero eta eskasagoak diren baliabideak eskuratu aldera. Mundua jaten ari garenok, mundua arinago jateko askatasun gehiago eskatuko al dugu?
|
|
2013
|
|
|
10 hazbeteko formatuaren arabera, tableten
|
munduaren gaineko
lehia irekiagoa da, Androiden oinarritutako gailu berriak ditu, eta laster batuko dira Ipad eta Galax eta Samsung Tab. Baina 7 hazbetetan, tronuak bi modelok jokatzen dute, haien salmentak direla eta:
|
|
|
Hain ohituak gauden isildutako egiak aitortzeko ahalegina egitera gatoz, gezurrik gabe. Abilak gara
|
munduaren gaineko
irakurketa politiko eta sozialak egiten, bai eta bizilagunak epaitzen ere, baina, erreparatzen al diogu geure barne munduari? Partekatzen al ditugu gure benetako izuak, konplexuak, minak, desioak…. Ez gara kantariak baina kantatu egiten dugu, ez gara aktoreak baina antzeztu egiten dugu, ez gara gidoilariak baina gidoi bat prestatu dugu… Azken batean, garena erakutsi nahi dugu, entzulearen aurrean biluztuko gara: beldurretik ausardiara, burutik emoziora, gizonkeritik gizonera, ridikulotik umorera… Ekarpen bat egin nahi diogu plazari bertsoak, Pianoak, akordeoiak eta gitarrak lagunduta. Gu bezala sentitu daitekeenaren ispilu izan nahi dugu. Hain ohituak gauden isildutako egiak aitortzeko ahalegina egitera gatoz, gezurrik gabe.Sarrerak: 8 euro egunean bertan edo aurrez, Txiriboga tabernan eta NOAUA!
|
|
|
Hizkuntz aldakuntza ez da azalekoa. Hizkuntzak aukera garbia ematen digu erakusteko esperientziaren bidez eskuratu dugun zerbaitek nola taxutzen duen
|
munduaren gaineko
gure ulermena (190 or.).
|
|
|
Hari horretatik, ezaguna da Edward Sapir eta Benjamin Lee Whorf pentsalarien erantzuna: hizkuntzak taxutzen du pentsaera eta, halaber,
|
munduaren gaineko
ikuskera. Zenbaitetan, hipotesi horri erreferentzia egiteko hizkuntz erlatibismoa aipatzen da.
|
|
2014
|
|
|
Berez, badirudi ohitzearen abiadurak eta informazio-prozesatzerako beste ahalmen batzuek aukera handia dutela adimenaren iragarle onak izateko. Analisi-teknika berri horien erabilerak haurtxoen hautemate-
|
munduaren gaineko
ezaguera aldatu zuen. Hurrengo atalean arituko gara horri buruz.
|
|
2015
|
|
|
egunkarien erabilera etengabeko prestakuntzan rretan, gelako pertsonek elkarri laguntzen diote ikasten, ezagutza modu bateratuan eraikitzen dute. Esandakoa bat dator irakaskuntza dialogikoaren ikuspegiarekin ere (Esteve, 2009), non ikasleek eta irakasleak elkarri aitortzen dioten
|
munduaren gaineko
ezagutza, nork bere esperientziatik, eta prest agertzen diren elkarrekin ezagutza hori alderatu, eztabaidatu, adostu eta partekatzeko. Ikuspegi hau elkarrekintzaren hiru interakzio motaren bidez gara daiteke:
|
|
|
|
munduaren gaineko
zanpa-zanpa.
|
|
2016
|
|
|
Atxikimenduaren tipologia kontuan hartzea oso garrantzitsua da, batik bat ziurtasuna eta ziurtasun eza dikotomiatik eraikitzen direlako norberaren buruaren eta
|
munduaren gaineko
errepresentazioak. Ikuspegi ekologiko batetik, esan daiteke atxikimendu motak eta horren ondoriozko barne-ereduak baldintzatzen dutela haurraren egokitzapen sozioafektiboa.
|
|
2017
|
|
|
Postmodernismoak, funtsean, ez du onartzen errealitatearen gaineko giza nagusigo kognitibo erabatekorik. Ez dago jada
|
munduaren gaineko
egia absoluturik. Horrek, noski, distantzia ekidinezina ezartzen du errealitatea eta gure artean:
|
|
|
Zentzurik erdiestekotan giza erabakimena zorrotz mugaturik dagoela onartu beharko dugu ezer baino lehen. Onarpen horretatik abiatzea baldintza beharrezkoa da
|
munduaren gaineko
zentzurik lortuko badugu. Berez, ez dugu zentzuzko beste aukerarik.
|
|
|
Batetik, justizia betebeharra zaigu, eta ez daukagu aitzakiarik haren bilaketari uko egiteko; bestetik, ordea, badakigu justizia ez dugula sekula ere erdietsiko, beti ere etortzeke, gertatzeke, gertakizun izango dugula. Ukatzen ez dena da justizia ideal horretara hurbiltzeko aukera, gure
|
munduaren gaineko
errealitate-irudikapenak finduz, doituz, hobetuz. Postmodernismoak ere munduaren egia bilatzera bultzatzen gaitu, ona eta justuaren arabera jokatzea ahalbidetuko digun ezagutzaren bila, alegia.
|
|
|
Badaukagu justuagoak izaterik, nahiz eta justiziak berak gertakizun iraungo duen betiko. Gure eginkizuna, hortaz, helburua izanik azken bururik ez duen berrinterpretatze lana da,
|
munduaren gaineko
gure ezagutzaren berregituratze amaigabea, alegia. Justizia-gertakizuna azkenik gabe bilatzeko beharra...
|
|
|
Hori eta horrenbestez, modernismoak sormen artistikoaren emaitzetara mugatzen du
|
munduaren gaineko
ezagutza benetakoa. Hartara, Wildek seinalatu bezala, modernismoak itxiera erdiesten du; ez askaera edo soluzioa, ordea.
|
|
2019
|
|
|
835-Hizkuntza
|
munduaren gaineko
gure jabetza titulua da.
|
|
|
Doblezka diete inbidia, noski, mutilek nabarmentzeko darabiltzaten jarduerei: neskek berezko desira bat dute
|
munduaren gaineko
beren boterea berresteko, eta kexaka aritzen dira ezarri dieten gutxiagotasun-egoeraren kontra. Arboletara, eskaileretara, teilatuetara igotzeko debekua pairatu behar dute, besteak beste.
|
|
|
Suitzan, oraindik ez dute botorik ematen; Frantzian, 1942ko legeak senarraren pribilegioak jasotzen ditu oraindik, leunxeago. Eta eskubide abstraktuak, oraintxe esan dugun bezala, inoiz ez dira nahikoa izan emakumeari
|
munduaren gaineko
helduleku konkretu bat emateko: bi sexuen artean, oraindik ez dago egiazko berdintasunik.
|
|
|
Homo fabera, mundua mundu denetik, asmatzailea da: fruituetaraino iristeko edo animaliak akabatzeko besoaren osagarri dituen makila eta mazoa tresnak dira,
|
munduaren gaineko
kontrola areagotzekoak; itsasoan harrapaturiko arrainak etxera eraman baino gehiago egiten du: lehenik, uren erreinua konkistatu beharra dauka, piraguak landuz; munduko aberastasunez jabetzeko, mundua bera beretzen du.
|
|
2020
|
|
|
Lurrean dauden bizidun askotarikoen bildumari egiten dio erreferentzia. Halaber, espezie bakoitzaren barruko ekosistemen aniztasuna eta desberdintasun genetikoak –aniztasun genetikoa– hartzen ditu bere baitan, bizi forma askotarikoak konbinatzea ahalbidetzen dutenak, eta haien eta gainerako ingurunearen arteko elkarrekintzek egiten dute posible
|
munduaren gaineko
bizitzaren sostengua. 2019an NBEko aditu talde batek (IPBES) propio egindako txosten baten arabera, zortzi milioi espezieetatik bat desagertzeko arriskuan dago, eta ekosistemak inoiz baino gehiago eta azkarrago ari dira suntsitzen gaur egun.
|
|
|
Gerra aurreko nabarrismoa euskaltzalea zen. Ikusi besterik ez dago Nafarroako hainbat herritan, euskarari dagokionez, zeinen alde eskasa zuen euskaldun-euskaldunak ziren nabarristen eguneroko bizimoduak eta haien aldamenean bizi ziren abertzaleenak –gaur egun ere ageriko errealitatea da hori Nafarroako zenbait herritan– Garai hartako euskal abertzaletasunak bezala, nabarrismoak ere landa
|
munduaren gaineko
ikuspegi esentzialista eta idealizatua zuen, eta euskara jatorrizko Arkadia zoriontsu horren osagaitzat. Horren erakusgarri, Euskaltzaindia eta Eusko Ikaskuntza erakundeak:
|
|
2022
|
|
|
Gizarte zientzietatik hizkuntzaren izaerari lotuta egindako irakurketei dagokionean, bereziki ezaguna da Sapir-Whorf bezala ezagutzen den hipotesia; ideia honen arabera," hizkuntzak taxutzen du pentsatzera, eta, halaber,
|
munduaren gaineko
ikuskera" (Arrieta, 2019, 176 orr.). Egun, gizarte zientzietan, hizkuntzaren gainean egiten diren ikerketetan-muturrago edo moderatuago-nahiko hedatuta dagoen eredua izan arren, hizkuntza erlatibismora hurbiltzen diren teoriek hutsuneak izan ohi dituzte.
|
|
|
Autore intimidatzaileagorik. Gaur egungo
|
munduaren gaineko
haren begirada interesatzen zait. Régis Debrayk definitu bezala, Valéry izan baitzen XIX. mendeko poeta, XX. mendeko pentsalari, gure XXI. mendeko kronikagile? 1945ean hil bazen ere?.
|
|
2023
|
|
|
Protagonistak haur zirenetik hasi, eta ia 35 urte bete arteko tartean gertatutakoak aletzen ditu nobelak. Besteak beste, bien arteko tirabirak, hurbileko jendearekin duten harremana, gaztetxeetako giroa eta musika
|
munduaren gaineko
kontuak, hots, diskoen grabazioak, kontzertuak, nazioarteko birak, talde baten sorrera nahiz amaiera, promozioa, musikariek hartu behar izaten dituzten erabaki zailak eta beste.
|