|
2013
|
|
|
Ondorio nagusi gisa esan daiteke aztertutako amatasunaren irudikapenak ez direla hegemonikoak, bestelakoak edota emergenteak baizik. Ama bakarrak, helduak, lan
|
munduan
nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testu hauetan, hitz batean, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak. Harreman berri horiek, hain justu ere, genero arteko harreman berrien paradigma lirateke.
|
|
|
hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen
|
munduan
sartzen ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren
|
munduan
murgiltzen ari dira, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
Eta esan genezake genero harremanak aldatzen eta birdefinitzen ari direla; izan ere, aldaketa horiek, jendartean ez ezik, literaturan, diskurtsoetan ere gertatzen ari dira. Ama bakarrak, helduak, lan
|
munduan
nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testuetan, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak. Harreman berri horiek, hain justu ere, zedarritzen dituzte genero arteko harreman berriak.
|
|
|
Kritika feministak ikuspegi ezberdinak erakutsi baldin baditu ere polizia eleberriak generoari egindako ekarpenetan, emakume idazleak detektibeen
|
munduan
eginiko ibilbidea modu objektiboan aztertzeko, emakumezko detektibeen ibilbidearen jarraipena egitea proposatzen dugu, eta, horretarako, bost aldi aukeratu ditugu.
|
|
|
Artikulu honetan, Bordaren eleberri poliziakoak aztertuko ditugu. Bakean ützi arte (1994, Susa); Amorezko pena baño (1996, Susa); Bizi nizano
|
munduan
(1996, Susa); Jalgi hadi plazara (2007, Susa); Boga boga (Susa, 2012). Eleberri hauetako, arestian esan lez, protagonista femeninoa aztertuko da:
|
|
|
Ingelesa, alemana, portugesa, frantsesa, galegoa edo katalana bezalako hizkuntzekin euskara nahastuz, Euskal Herriarentzako lekua lortzen du
|
munduan
; bere Euskal Herriarentzako tokia. Hibridazioaren bidez, barreaiketak Bordaren ni a kultura globalera zabaltzen du, hala, ni lesbiar, nazional, euskaldun eta globalki kokatua bihurtuz.
|
|
|
zen, besteentzat manexina nintzen, eta gainerantikoendako auhaitera joaiten nintzelako, mexprexu poxiño batekin, amikuztarra(?) Ahosabaian mintzairak nahastikatzen zitzaizkidan, eta haurtzarokoa galtzear nidegon? (Bizi nizano
|
munduan
, 28).
|
|
|
–Langabetu komikoa nintzen ni ere? (Bizi nizano
|
munduan
, 17). –Armadak gizon hezten zuen, ezkontzak eta haurdunaldiak emaztea emazte, eta lanak jendea jende?
|
|
|
–Armadak gizon hezten zuen, ezkontzak eta haurdunaldiak emaztea emazte, eta lanak jendea jende? (Bizi nizano
|
munduan
, 16).
|
|
|
Polizia eleberri hauetan amatasuna ez da lantzen (Núñez Betelu, 2001; Gabilondo, 2006), amatasunaren gainean egindako erreferentzia bakarra Maiena Ameztoi dugu, baina Maienak, seme bastarta munduratu zuen? (Bizi nizano
|
munduan
, 88). Nahi gabeko semea eta urteen joanean ezkutatzen ariko dena.
|
|
|
–Ama bakartien egunerokotasuna gaurko mendean ez zen Teexak uste zuen bezain erraza? (Bizi nizano
|
munduan
, 88).
|
|
|
Ezpeldoik, bestalde, nomadismo horretan ibilbide bat eraikitzen du bazterretik erdigunera, horrela, eleberriz eleberri leku bakoitzari tokiko euskara egokitu dio, azkenik, Bilbon estandarrari lekua emateko. Lehen hiru eleberriak herrietan garatu dira, herri txikietan; lehena, Zuberoan (Bakean ützi arte) eta zubereraz mintzatu da Ezpeldoi; bigarrena, (Bizi nizano
|
munduan
) Nafarroa Beherean kokaturik dago, eta behe nafarrera erabili du Ezpeldoik; hirugarrena, Nafarroan garatzen da (Amorezko pena baño) eta nafarrerara hurbiltzen da Ezpeldoi, Jalgi hadi plazara eleberria Bilbon eta Gasteizen kokatu du, eta estandarraren hautua egin du Bordak. Eta bukatzeko, Boga boga eleberrian, Baionaren hautua egiten du, bi Euskal Herriak ezkondu dituen gatazka gunea gaitzat eta espaziotzat harturik.
|
|
|
Noski, ni nintzen estrañerra? (Bizi nizano
|
munduan
, 136); Manexina zira? (Bakean utzi arte, 31).
|
|
|
Lehen eleberrian (Bakean utzi arte) Jim mutil laguna une oro du buruan, baina begirada Joana bilatzen hasten da. Beraz, lehen eleberrian Ezpeldoi bisexual gisa aurkezten zaigu, beste hurrengo bi eleberrietan (Bizi nizano
|
munduan
eta Amodiozko pena baño), bere begiradak emakumeen gorputzak bilatzen eta desiratzen ditu. Desiraren eremuetara eramaten da begirada lesbiarra.
|
|
|
Bestalde, euskal literaturan ezagutzen den lesbiana eta detektibe protagonista bakarra da Amaia Ezpeldoi. Esan daiteke, beraz, hegemonikoki gizonezkoena den
|
munduan
emakumeak irudikatzeko ahaleginik ez dela egin euskal detektibeen eleberrigintzan. Pertsonaia femenino lesbiana gutxi azaldu da euskal narraziogintzan, eta Amaia Ezpeldoi da detektibe lesbiana bakarra euskal literaturak eman duena detektibeen historian.
|
|
|
– (1996 b), Bizi naizeno
|
munduan
. Zarautz:
|
|
2014
|
|
|
Arrazoimenak, aldiz, egitate bera, nahimenaren gertakari gisa pentsatuko du. (Zuzenean nahimena bera ez dugu inon hautematen, baizik haren ondorioak; hots, efektu bat da, zuzenean hauteman eta interpretatzen duguna kausa haren obratzat, hura zergatiko libre legez ulertuz edo ezinbestekotasun naturalaren menpegabekotzat). Kausalitate naturala, batetik, eta kausalitate librea, bestetik,
|
munduan
eragintza pentsatzeko bi modu da. [EPD, Volksgeist Herri gogoa.
|
|
2015
|
|
|
Eta tartean bazen Johara Farley izeneko aktore bat, Paristik etorria puta beltzaren pertsonaia egitera. Eta,
|
munduan
euskara izeneko hizkuntza bat bazenik ere ez zekien arren, bi eszena oso antzeztu behar zituen euskaraz.
|
|
|
Anitzetan antzerki amateurra azpiantzerki gisa ikusia izaten da. Alta, arte
|
munduan
, profesionaltasunaren definitzea nahiko zaila izaten da. Independentzia ekonomikoa aipatu behar al da, ala auto definizioa, kideen ezagutza edo eskola baten titulua?
|
|
|
Espezialista batzuen sortzeak eskakizun berrien agertzea ekartzen du, definizio berri bat eta nortasun definizio argia ere. Amateurren
|
munduan
hau ez da agertzen, plazera aipatzen ahal baita, arrunt bestelako interesa, bizitza osoan zehar bilatzen dena:
|
|
|
Ez du honek erran nahi kalitatea ez dela mundu horretan bilatzen, alderantzizkoa erakutsi dute euskal taldeek baina nagusien eta nagusituen
|
munduan
biziz, hizkuntza gutxituan arituz hizkuntza nagusi baten ondoan, landu behar zituzten munduak oso desberdinak ziren, bazterrekoak, dominanteen munduak begiratzen ez zituenak, hala ere bizi zirenak. Beste mundu bat erakusteko nahikeria zuten, utopia forma bat.
|
|
|
Ideiak bazituen, harentzat aukera oso zabala zegoen, gai oso seriosak, garaikideak, herritarrek ezagutzen zituztenak aipatzen zituen. Artikulu horretan ageri da benetan garaian kokatu nahi zuela antzerkia, mundu errealean,
|
munduan
bizi zen errealitatea euskaraz plazara eramanez.
|
|
|
Aukera hau euskararen aldeko dinamikaren bultzatzeko pentsatua zen. Ondoko urteetan, ekintza honek jarraipena izan zuen, antzerki
|
munduan
bide hori ere jorratu zen. Anonimoa den beste artikulu batean zenbait antzerki izenburu ematen zituzten, hauek herrietan banatuak izan zirenak, erran nahi baitu pentsa daitekeela herrietan antolatuak eta erakutsiak izan zirela.
|
|
|
Horrela, kritika horretatik bide berria jorratzera joan zen,, patronage, jostetatik atera eta antzerkigintza amateurra indartzen hasi zen. Urte hauetan dakigu antzerki
|
munduan
berrikuntzak izan zirela bereziki Hazparne, Luhuso eta Makean. Baina oraindik Larzabalen testurik ez da aipatzen.
|
|
|
Nekazaritza eta abeltzaintzaren munduarekin lotzen da, ondorioz, bere metamorfosiek edo irudiek baieztatzen dutenez: sugeak, hegaztiak, saiak, batez ere, animalia sakratuak dira euskal
|
munduan
–eta abereak.
|
|
|
Hori dela eta, infernuan ezin da alde kontzienteak eskatzen duen jarrera eduki, hortan egiten du akats Orfeok?, arima edo alde inkontzientearen jokabidea baizik. Pertseo, ondorioz, garaile irteten da, itzalen
|
munduan
, Medusa, infernuko izaki, ez duelako gure munduko gauza legez aintzat hartzen. Itzal edo irudi xume izan beharrekoari irudiaren bidez heltzen dio.
|
|
|
Harpur ek azaltzen duenez, mundu biak polo ezberdin bi legez har daitezke, eta batean literala dena, bestean, ez. Horregatik, beste
|
munduan
zerbait aurrez aurre izateak bizidunen munduan izango lukeen trinkotasuna onartzea suposatzen du; Medusari dagokionez, infernuko izaki den heinean, munstro suntsitzaile bat.
|
|
|
Harpur ek azaltzen duenez, mundu biak polo ezberdin bi legez har daitezke, eta batean literala dena, bestean, ez. Horregatik, beste munduan zerbait aurrez aurre izateak bizidunen
|
munduan
izango lukeen trinkotasuna onartzea suposatzen du; Medusari dagokionez, infernuko izaki den heinean, munstro suntsitzaile bat.
|
|
|
infernuari erreferentzia egiten dio. Lurpeko beste
|
munduan
nola jokatu behar den azaltzen du, bete ezean bertan harrapatuta geratzeko arriskua baitago. Orain, greziar kontakizunek begiradaren norabidea azpimarratu dute, eta euskaldun istorioek, ibilaldiaren noranzkoa.
|
|
2016
|
|
|
–
|
munduan
eman diren theoriak aztertuz, konprenituz, eta, komenigarri iruditzen bada, gure kasurako aplikatuz.
|
|
|
Gizarte eta erakunde esparruko euskalgintzaren gidaritzapean, euskararen biziberritze prozesua indartzeko hamaika ekimen daude abian, denak halako denak izaera anitzekoak eta hainbat esparrutan euskarak dituen gabeziak konpontzeko asmoarekin sortutakoak. Azken urteotan berritzaileak izan dira, esaterako, lan
|
munduan
euskararen erabilera sustatzeko EUSLE programa (Irureta Azkune, 2016), Hizkuntza Politika Sailburuordetza euskararen bizitasun etnolinguistikoa aztertzeko jorratzen ari den Euskararen Adierazle Sistema (Eusko Jaurlaritza, d.g.), Kontseiluaren Hizkuntza Eskubideen Behatokiak euskaldunon hizkuntza eskubideen urraketak salatzeko sortutako Akuilari apperabilerraza (Behatokia, 2015) eta, bereziki, hai... (Zubiria, 2017).
|
|
|
Gaur egun
|
munduan
dauden 6.000 hizkuntza pasatxotik, gero eta gutxiagok dute bermatuta euren biziraupena, azken lau hamarkadetan munduko hizkuntza aniztasuna %20 murriztu baita, eta munduko 16 hizkuntza hedatzaileenek, dagoeneko, munduko biztanleriaren %60 ordezkatzen baitute (Skutnabb Kangas, 2009: 9).
|
|
|
Baina, haurrak ahozkotasunaren
|
munduan
murgiltzen hasteko benetan eraginkorra eta funtzionala izan den eta gaur egun den baliabidea Haur Literatura da, eta lan honen gaiarekin lotura eginez, Tradiziozko Ahozko Haur Literatura zehazki; betidanik ezagutu ditugun esaera zaharrak, olerkiak, haur hizkera, zotz egiteko formulak, aho korapiloak, jolasak, kantak, lo kantak, igarkizunak, ipuin hasierak, ipuin amaierak, koplak, ipuin herrikoiak... Juan Kruz Igerabidek, Bularretik Mintzoraliburuan (1993: 43),. Haur literaturaktradizioan bizirik iraun du eta nolabait ere bizirik dirau gaur egun, nahiz hilzorian egon?, aipatzen du.
|
|
|
era askotako ikaskuntza, curriculumaren edozein ikaskuntzarako baliagarria dena; 8) Afektiboa: Lehenengo jolasetan transmititzen den afektibitatea egokia izango da haurra literatura
|
munduan
murgiltzeko.
|
|
|
Beraz, ahozkotasuna txikitatik lantzea lengoaiaren garapenerako baliabide ezin hobea da. Horrela, helduak haurrari bere esperientziak transmititzen dizkio, haurra hitzen
|
munduan
murgiltzen du, eta haurra bere kulturaren ezaugarriak ezagutzen hasten da. Ahozko literaturak eskolan duen paperari buruz hitz egiten du, ikaskuntza metodo berriak eskaintzen dituela esanez; didaktika berria, eraginkorra, aberasgarria eta lagungarria.
|
|
|
Ideia hauekin bat egiten du Carmen Angeles Perdomo Lópezek (2003). Perdomo Lópezen ustez, ahozko tradizioa irudizko
|
munduan
murgiltzeko bidea da. Horretarako, denon artean tradizioa berreskuratu, gogoratu eta bildu behar dugu.
|
|
|
Euskara bihotzean, baina erdara ezpainetan (1) Ezina, ekinez egina! ...(1) Hor konpon Maria Anton (9) Jan eta edan eta bakea eman (1) Jan eta lo, beti potolo (1) Kalean uso, etxean otso (8) Lan lasterra, lan alferra (3) Lapur handiak baino errazagoa da lapur txikiak harrapatzea (1) Nirea nire eta zurea gure (1) Nolako aita, halako semea (1) (G) Osasuna, munduko ondasuna (1) San Blas, ito arte arnas (1) Sudur luzeak urrutitik usaintzen du (1) Txapela buruan eta ibili
|
munduan
(1) (G) Urrutiko intxaurrak hamalau, gerturatu eta lau (3) Usteak erdi ustel (2) Zenbat buru hainbat aburu (2) Zer egingo dugu. Hil arte bizi (1) Zer ikusi, hura ikasi (4) Zozoak beleari, ipurbeltz (10) Zu hor eta ni hemen (1)
|
|
|
–Literatur absurdua
|
munduan
modan jarri zen garaian, era hartaz ere zenbait saio egin zituen. Beretarik kopia bat bidali zidan, nire eritzia eskatuz.
|
|
|
/ Aginaga auzoan jaio zen. 1979an hasi zen kazetaritza
|
munduan
Zeruko Argia aldizkarian musikako kritikak egiten. 1981ean, soldadutzatik bueltan Argia astekarian hasi zen lanean.
|
|
|
Jakinik, aldez aurretik ez dagoela formula magikorik, bidean behin baino gehiagotan erratu gaitezkeela, eta gure pausoak behin baino gehiagotan birpentsatu ditugula. Baina jakinik ere, lortzez gerotan, soilik gure gaur egungo euskaldunon komunitateak lortugenezakeela miraria,
|
munduan
hainbeste direnean desagertzeko arriskuan diren hiztun komunitateak.
|
|
|
Baina Irlandako kasuan pentsatu liteke are Errepublikako gobernuek beren babes eta indartze neurriak hartzen dituztenerako, are XIX. mende amaieran berreskuratze mugimendua hasten denerako ere, komunitate gaelikoduna ez ote zegoen jadaneko ahulduegia. Agian Irlandako gaelikoak garaian parean duen hizkuntza/ hizkuntza komunitatea indartsuegia zen hura gabe aurrera egiteko modernitatean, zibilizazioan eta
|
munduan
–Garairako, gaelikoaren etsai zuzen ingelesa/ komunitate ingelesduna aspaldi da munduan indartsuena, eta hala jarraituko du izaten XX. mende osoan, eta oraingoz XXI.ean ere.
|
|
|
Agian Irlandako gaelikoak garaian parean duen hizkuntza/ hizkuntza komunitatea indartsuegia zen hura gabe aurrera egiteko modernitatean, zibilizazioan eta munduan? Garairako, gaelikoaren etsai zuzen ingelesa/ komunitate ingelesduna aspaldi da
|
munduan
indartsuena, eta hala jarraituko du izaten XX. mende osoan, eta oraingoz XXI.ean ere.
|
|
|
Zer arrakasta eduki zezakeen Ghaeltachtetako herritarrei ingelesari uko egiteko eskatzen/ uko egitera behartzen zituen politika batek? Zein etorkizun eduki zezakeen Ghaeltachtetako herritarrak etxean/ kalean gaeliko hutsez jardunda, eskolan gaeliko hutsez ikasita, Ghaeltachten bihotz estuenetatik kanpo bere hizkuntza beste inorekin baliatu ezin baldin bazuen uhartean bertan, beste irlandar moderno, zibilizatu,
|
munduan
ohituek ingelesa baldin bazerabilten?
|
|
|
Ghaeltachtetako arrakasta aukera bakarra zatekeen ghaeltachtarrek gutxienez Irlanda osoan aukera izatea gaelikoz jarduteko, irla osoko biztanleak konprometituta gaelikoa berreskuratzen, beraiek aldi berean ingelesa ikasteaz gain, beraiek ere ibili ahal izateko
|
munduan
, zibilizazioan eta modernitatean, eta ez elebakartasun antzuan bizitzera kondenatuak.
|
|
|
– Iruditzen zaigun guztian ere euskarara ekarriz
|
munduan
interesgarri aurkitzen dugunetik.
|
|
|
– Euskaldunen ontzigintza modernoa Europan XIII. mendetik aurrera, eta nabigatzaile euskaldunen erruta bizkorrak
|
munduan
, Elkano, Urdaneta?
|
|
|
– Gure pixkanakako sarrera letren
|
munduan
, gure garaiko lehen mendeetako testigantza akitaniar baskoietatik hasita, eta. Iruña Veleiako III VI. mende bitarteko aurkikuntzak on direla frogatu ahal izan bitartean behintzat. X. mendetiko testigantzetara, espainolaren eta aragoieraren lehen testigantzekin batera?
|
|
|
X. mendetiko testigantzetara, espainolaren eta aragoieraren lehen testigantzekin batera? Gure 30 inguruko postua
|
munduan
lehen letra inprimatuak izaten (1545eko primiziak) munduko 5/ 6.000 hizkuntzen artean. Gure Iparraldeko kosta eta barrenetako XVI. eta XVII. mendeetako letra loratzeak?
|
|
|
espainolaren bitartez ez bazen. Iparraldeko euskaldunek ere
|
munduan
etorkizunik ez zuten bezala XVII. mendetik aurrera frantsesez ez bazen (edota askok ongi ezagutzen zuen espainolaren bidez?).
|
|
|
Gaurko herritarroi ere, eta are gutxiago gazteei, ez zaigu nahikoa euskararekin. Euskal elebakarra gaur egungo
|
munduan
ezin da gizajo koitadua baino izan. Are euskaldun ezin aktiboagoak bagina ere, orain euskaraz nola edo hala jardun dezakegun 1.500.000 hiztun aktibo+ hartzaile guztiak, gaur egungo Euskal Herrian bizi garen 3.000.000 herritarrak bagina ere euskaldun, ezin eskaini ahal izango genieke gure herritarrei, gure gazteei, gure identitate eta kidetasun sentimenduaz gain, gure arteko beste bi hizkuntza nagusiek eskaintzen dietenaren milarena ere.
|
|
|
– 284 milioi hiztun inguru
|
munduan
|
|
|
– Hizkuntza ofiziala 29 estatutan
|
munduan
eta nazioarteko hainbat erakundetan?
|
|
|
– 567 milioi hiztun inguru
|
munduan
|
|
|
Ez intrintsekoki hala direlako berez. Baina bai historia dena delako eta ingurumaria dena delako gaur egun. Irlandako gaelikoa ere ezin lehiatu da
|
munduan
nagusi den ingelesarekin. Nola!
|
|
|
Espainola eta frantsesa behar izan ditugu azken mendeetan eta erabili ditugu. Orain ordea, jada espainol eta frantsesaren itsaso orojaleak inguratuta eta urtuta gauzkan honetan, auto immolazio zuzena baino ez da guretzat lehentasunez hizkuntza hauek aukeratzen eta erabiltzen jarraitzen baldin badugu mundura irteteko, mundua ezagutzeko, mundua geureganatzeko, eta geure burua
|
munduan
saltzeko. Beti ibiliko gara espainolen eta frantsesen atzetik.
|
|
|
Gure abantaila da gaur egun dagoeneko ez espainola, ez frantsesa ez direla mundua mugitzen duten hizkuntzak, nahiz oraindik gure aldean erraldoi ikaragarriak izan. Baina bi hizkuntza hauek
|
munduan
oraindik garrantzizkoak baldin badira da errentetatik bizi direlako, aurreko mendeetako hala moduzko herentzien ondorio. Gaur egun mundua ingelesez mugitzen da.
|
|
|
– 1.500 milioi pertsona inguruk darabil
|
munduan
|
|
|
– Ia 100 herrialde eta estatutan da hizkuntza ofizial(
|
munduan
, Nazio Batuen Erakundean 193+ 3 estatu dira guztira)
|
|
|
Ingelesa da gure aliatu naturala, eta berak bakarrik lagundu diezaguke ondoko glotofagia espainol eta frantsesaren aurka. Espainola eta frantsesa ezin dira lehiatu ingelesarekin, ez dira (ia) ezer ingelesaren aldean gaur egungo
|
munduan
, etorkizuneko munduan. Gu ingelesarekin aliatzen baldin bagara, gure umeek euskara ongi baldin badakite lehen (edo bigarren) hizkuntza bezala, eta ingelesez ongi moldatu daitezen lortzen badugu (beste) bigarren hizkuntza bezala, ez dute jada gure ondoko hizkuntza glotofagikoen (horrenbesteko) mendekotasunik, ez beharrik, izango.
|
|
|
Ingelesa da gure aliatu naturala, eta berak bakarrik lagundu diezaguke ondoko glotofagia espainol eta frantsesaren aurka. Espainola eta frantsesa ezin dira lehiatu ingelesarekin, ez dira (ia) ezer ingelesaren aldean gaur egungo munduan, etorkizuneko
|
munduan
. Gu ingelesarekin aliatzen baldin bagara, gure umeek euskara ongi baldin badakite lehen (edo bigarren) hizkuntza bezala, eta ingelesez ongi moldatu daitezen lortzen badugu (beste) bigarren hizkuntza bezala, ez dute jada gure ondoko hizkuntza glotofagikoen (horrenbesteko) mendekotasunik, ez beharrik, izango.
|
|
|
Ingelesa geureganatzen ez dugun neurrian, kondenatuak gaude,
|
munduan
ibiltzeko (are etxetik irten gabe ere) ingelesez egin ahal izango genukeen guztia, espainolez edo frantsesez egitera. Hori bai, beranduago, okerrago, nola edo hala itzulia, beti estatu espainolaren eta frantsesaren interesen arabera filtratua, eta bide batez gu bihurtuta espainolaren eta frantsesaren merkatu potentzial hoberena, gure hizkuntza glotofagiko zuzenon beharrik handiena dugunak, sustatzaileak eta defendatzaileak, bestela ez dakigulako munduan zer jazotzen den.
|
|
|
Ingelesa geureganatzen ez dugun neurrian, kondenatuak gaude, munduan ibiltzeko (are etxetik irten gabe ere) ingelesez egin ahal izango genukeen guztia, espainolez edo frantsesez egitera. Hori bai, beranduago, okerrago, nola edo hala itzulia, beti estatu espainolaren eta frantsesaren interesen arabera filtratua, eta bide batez gu bihurtuta espainolaren eta frantsesaren merkatu potentzial hoberena, gure hizkuntza glotofagiko zuzenon beharrik handiena dugunak, sustatzaileak eta defendatzaileak, bestela ez dakigulako
|
munduan
zer jazotzen den. Eta hori ezin izan liteke gure interesa.
|
|
|
– Hala egin dute Islandian, 300.000 herritarrak mintzo diren islandierarekin ezin dutelako
|
munduan
ibili, txapela jantzita edo txapelik gabe. Baina ingelesari helduta gainditu ahal izan dute beretzat benetako etsai lehiakidea zen daniera.
|
|
|
– Eta berdin, ingelesarekin borroka zuzen handiena duten askoz hizkuntza garrantzitsuagoek ere, beren hizkuntzaren lehentasuna jokoan dutelako
|
munduan
, ingelesa dute ezinbestean bigarren hizkuntza:
|
|
|
– «Emaitza kezkagarrien artean ezin dugu aipatu gabe utzi euskalduntasuna identitate
|
munduan
agertzen diren beste hizkuntzekiko joera negatiboak ere? [a] palak badira ere?. Gaur egun eraikitzen ari den elebitasunetik eleaniztasunera joan beharreko diskurtso berrian, nola interpretatu euskalduntasun mundua positiboki ez kokatzea?» (147)
|
|
|
Bestetik, kontuan hartu behar dugu helduon hizkuntza praktikak garrantzia handia duela, haur eta nerabeen hizkuntza hautua (erabilera) erabat lotuta baitago hizkuntzak gizartean duen balio praktikoarekin. Eta nagusien
|
munduan
elebiduna gutxiengo nabarmen bat da oraindik ere zonalde gehienetan (Etxenike, 2017). Sarri, belaunaldi gazteek barneratzen dute helduen praktika komunikatiboa erdaraz dela, eta hori bera erreproduzitzen dute beraiek nagusiagoak direnean.
|
|
|
Lan
|
munduan
hizkuntza ohiturak aldatzeko aukerak sozializatu eta zabaldu
|
|
|
1969an hartu neban nik, bateoa? itzulpen
|
munduan
, On Manuel Lekuonagaz eta Mikel Zarategaz. Eskolarako Katezis moak? (erderaz orduan halan deitzen ziran, nahiz eta bene tako katezismoak ez izan) euskeratzeari ekin geuntsanean.
|
|
2017
|
|
|
Ikerketa bat amaitzen denean, ondoren etorriko diren beste ikerketa batzuen oinarri huts izatera pasatzen da. Toponimiaren
|
munduan
eta ikerbide zientifiko orokorrean ere halaxe da, amaituriko ikerketa bat beste ikerketa batzuetarako informazio iturri bat besterik ez da izango aurrerantzean. Badaude ikertzaileak, ordea, beren herriko toponimia aztertu nahi duten belaunaldi berriei oztopoak jartzen dizkietenak.
|
|
|
Egia da, bere obrak oraindik interesa pizten du literatura
|
munduan
. Gehiegi atzera begiratu gabe, aurkitzen ditugu bere idazlanen berrargitalpen batzuk, Pirinioetako bi aldeetan eginak.
|
|
|
Eta berehala nabarmenduko da, ikasketak aparte, ikasi zuela Parisen?
|
munduan
–bizitzea.
|
|
2018
|
|
|
1) Atzo eztabaida izan nuen lagun batzuekin
|
munduan
gertatzen ari diren gerra batzuei buruz.
|
|
|
Zergatik? Bada, Torrealdairen hitzak gure eginez, itzulpenak apurtu egiten zuelako Frankismoaren hizkuntza politika, hots, euskararen" berezko garapena" edo baserrian eta landa
|
munduan
geratuta hiltzen uztearena. Izan ere, hizkuntza politika horren baitan euskarak balio tradizionala zuen, baina ez modernoa (Torrealdai, 2000:
|
|
2019
|
|
|
Al dezun egunean enzunen duzu Meza bat. Ecin ba zoazque Elizara, enzungo dituzu gogoz, ta deseoz egun artant [sic]
|
munduan
ematen diranac. Egunoro essain duzu ichecoequin[...].
|
|
|
Guizonac521, eta Aingueruac eguiten dituzten gauza on guciaquin baño, Meza batequin honra gueiago ematen zaio Jaungoicoari522 Ez da
|
munduan
Mezac adiña valio duen gauzaric. Meza da behar523 dugun gucia decarren iturria.
|
|
|
Hal131 dezun egunean, enzunen dezu132 Meza bat. Ezin zoazquenean133 Elizara, enzunen134 dituzu gozoz135, ta deseoz egun hartan136
|
munduan
ematen diranac.
|
|
|
Biotza. bague969 gaurguero utci970 Guciac gatic il cen ezquero, guciac sar ditecela beragatic Ceruan. Beraren Bihotzean971 sarturic utci nai guenituque gure Aide, ta adisquide, guc zor diegun, ta guri ongui, edo gaizqui nai diguten guciac; guciac ar dezaten zuregandic emen gracia, ta beste
|
munduan
gloria. Ala guerta dedilla.
|
|
2020
|
|
|
(.) Batzuetan leihotik begiratzen dut, eta besteetan nire barruan galtzen naiz, handia baita nire barrua" (67). Nork bere barne
|
munduan
arakatzeko oztopotzat du memoria akustikoa, eta, horregatik, helduaroan belarri bietatik gor geratzean, soinuen kartzelatik libratu dela-eta, sormen akustikoaren eta errealitatearen interpretazioaren artean mugitzen hasten da Eulali, bere barneari entzuteko denbora hartuaz. Alde batetik, umetan apurtu zioten tinpano garbia eten egiten da, eta hortik aurrera nahieran eraikitzen du errealitatea:
|
|
|
Eutimio eta Teresa dira gerran erabaki etiko politiko bat hartzen duten pertsonaia bakarrenetarikoak. Ez da zehazten Eulaliri 36ko Gerrak zenbateraino eragiten dion, dagoeneko bere barne
|
munduan
bizi baitzen, eta Martiñak herria nola konkistatzen zuten ikusten du, bera izanik gerraren lehen gertakari hori aipatzen duena. Une horretan, ordea, aitaren aholkua onartzeko prozesuan sartzen da Martiña, eta bere altueratik munduari begiratzen saiatzen ari dela, hiru urte iraungo dion gorraldian murgiltzen da.
|
|
|
Aurretik esan bezala, lehen eleberrietan hartutako norabideak jokoz kanpo uzten du Saizarbitoria, asterisko bat da Mendebaldeko tradizio hegemonikoarentzat, ez baita bazterreko literaturei suposatu zaien eskema bitarretan sartzen. Arrakala hori 60 hamarkadetan sortutako mugimendu politiko kulturalek ahalbidetu zuten, identitatearen berreraikuntzan joko zelai berri bat zabaldu baitzen, eta interesgarria litzateke horrek eskaintzen dituen aukerak arakatzea, gurea bezalako literaturei
|
munduan
egoteko beste posizio bat eskuratzen ahal dien heinean.
|
|
|
Euskarak, beraz, bere lekua egin zuen aurretik apenas zapaltzen zuen espazioan, hirian, eta gutxinaka presentzia hori literaturan ere islatu zen. Halaber, gerraosteko giro itxiak eta gatazka nazionalak
|
munduan
gertatzen ari ziren emantzipazio prozesu eta mugimendu iraultzaileekiko identifikazioa piztu zuen euskal gizartean, bereziki belaunaldi gazteengan. Espainiak ezarritako zentsurak Euskal Herriko lurralde zabal batean indarrean jarraitzen zuen, eta horrek argitalpenak urriak izatea eta atzerriko nobedadeak ere berandu eta gutxi iristea eragiten zuen.
|
|
|
171). Giro orokor horren beste adibide bat da Arturo Campionen La Bella Easo (1909) eleberria, gaztelaniaz idatzi arren, hiriak euskal
|
munduan
zeukan konnotazio negatiboa argi erakusten baitigu. Campionen iruditeria euskaldunaren eredu zen nafar mendialdeko herriak hustea deitoratzen du, familia atzean utzi eta kulturalki deserrotu beharra hirira edota Ameriketara lanera joan behar izateagatik.
|
|
|
Besteekiko lotura horrek nerabe eta gazteen jardunean eragina du. Lehen auzoan, eskolan, lanean edota musika mugimendu baten barruan ehuntzen ziren sareak, orain sare birtualen"
|
munduan
" sortu eta elikatzen dira. Horrek harremanen nolakotasunean edo izaeran, harreman horiek irudikatzeko garaian, eragina du.
|
|
|
152). gazteen parte hartzea (baita ikerketa prozesuetan eurotan ere) dinamizatzea, egunerokotasunarekin lotutako praktiketan (linguistic repertoires in the day to day) erreparatzea, eta, batez ere, malgutasunez jokatzea. Izan ere, gaur egungo
|
munduan
, eta gazteez ari garenean batik bat, ia ezinezkoa da hizkuntza, hizkuntza identitateak zein hizkuntza praktikak, galdetegiek betetzeko eskaintzen dizkiguten" kaxatxoetan" sartzea.
|
|
|
12), Lamarrek hamarkadako" betaurrekoak" aldatzera gonbidatu gaitu. Gure (gaurko)
|
munduan
, hizkuntzak ez dira sistema itxiak, komunitate trinko bati guztiz atxikita daudenak. Hizkuntzak gaur egungo munduan kokatuta daude, eta hizkuntza identitateak beste ezer baino lehen malguak eta aldakorrak dira.
|
|
|
Gure (gaurko) munduan, hizkuntzak ez dira sistema itxiak, komunitate trinko bati guztiz atxikita daudenak. Hizkuntzak gaur egungo
|
munduan
kokatuta daude, eta hizkuntza identitateak beste ezer baino lehen malguak eta aldakorrak dira. Azken finean, ezin dugu ahaztu hauek sozialki eraikiak direla.
|
|
2021
|
|
|
Gisa berean, nabaria da oso poema pertsonala dela eta asko ematen diola idazteak. 2018an Miren Agur Meaberi eta Itxaro Bordari egin zitzaien elkarrizketa batean, Meabek esaten zuen berarentzat" idaztea dela
|
munduan
egoteko modu bat eta nire bizitza intentsitate handiagorekin bizitzeko baliabide bat. Idazteak laguntzen dit ni izaten eta ni aldatzen".
|
|
|
Kenneth Gergenek, psikologia kritikoa deritzon eremuan ekarpen garrantzitsua egin duen autore entzutetsuak, 1973an artikulu bat idatzi zuen" Social psychology as history (Gizarte psikologia historia gisa)" izenburupean, eta artikuluak oihartzun handia izan zuen psikologiaren
|
munduan
(Gergen 1973). Horretan, izenburuak dioen moduan, psikologia zientzia historiko bat dela argudiatu zuen.
|
|
|
Hezkuntza eredu eleaniztunarekin lotutako hainbat lanetan, haur elebidun edo eleaniztunetan hizkuntz oharmenaren prozesua nola garatzen den aztertzen da (Arnberg & Arnberg 1992). Gaurko
|
munduan
, nazio estatuek hezkuntzan hizkuntza aniztasuna nola jorratzen duten ere ikergai garrantzitsua da (Liddicoat & Taylor Leach 2015). Ikerketa horiek guztiak gaurkotasun handiko gaiak dira euskararen testuinguruan.
|
|
2022
|
|
|
Ekarritako guztiek ez dute partekatzen lantegi bera. Latinari, grekoari, frantsesari eta italierari emari dotorea izatea egozten zaie; musikarekin lotzen ez duen ingelesari
|
munduan
ibiltzeko onena izatea esleitzen zaio, eta gaztelaniari bertako euskararen baldintzatzaile izatea.
|
|
|
" Ardi galdua" frantziskotarren misioetako eskortan barruratu ostean, hamalau urte lehenago Kaliforniatik seme Leoni igorri zion eskutitzean esandako" ingeles mintzoa dek gaur egunean gizonak bearren duena" (90) betetzeari ekin dio, haurrak trebatuz
|
munduan
ibiltzeko. Euskararen kode bateratua erakustea helburu zuen honetan, Azkuek aukeratzen du sorterritik Kaliforniara joango den pertsonaia nagusia eta bitarteko honen bidez ezagutarazten du zein den bigarren mintzaira aproposena.
|
|
|
Nik bilakaera bat ikusten dut(...) Teresarekin (bikote laguna) dagoenean, emakumeen
|
munduan
murgiltzen du eta emakumeekiko elkartasuna berak planteatzen dio. Borroka.
|
|
2023
|
|
|
Klaudio Otaegi ez zen edozein XIX. mendeko euskal letren
|
munduan
. 1836an Zegaman jaioa, nerabezaroan sorterrian organo jole aritua, Hondarribiko eskolako maisua izan zen bizitza osoan, 1859an hasita, baina astia izan zuen ogibidetik kanpoko lanetan ere aritzeko, eta nabarmentzeko.
|
|
|
Baina helburu ideologikoa lehentasun izanik ere, kazetaritza informatiboa ere egiten zuten aldizkari orotarikoak ziren. Euskal Herrian, Frantzian eta
|
munduan
gertatzen zenaren berri ematen zien irakurleei. Biak nagusiki frantsesez argitaratzen ziren, baina euskarazko testuen presentzia ohikoa zen, baita sail informatiboenetan ere.
|
|
|
" EUSLE metodologia: gaztelanian finkatutako hizkuntza ohituretatik euskarazkoetara lan
|
munduan
", BAT Soziolinguistika Aldizkaria 107, 2: 97
|