|
2014
|
|
|
Beti zerbaiten egiten ari diren jende horiek bisitatzen ditugularik lana ez baitute uzten. Santa Agedarekin ikusiko dugun bezala fekonditatea hitzematen zaio emazteari, famili ederrak dira helburu eta haurrak aberastasun,
|
lan
indar eta ezkontza mentura, erran nahi baita askazi eta eragin handia politikan. Zaldia astoaren kontrekoa da, toberetako kodeak dira horiek.
|
|
2015
|
|
|
Aurreikusitakoa baino hagitzez luzeagoa izan zen eraikuntza lanen iraupena, ez hainbeste obraren berezko zailtasun handiagatik, baizik eta hamarraldi haietan altxor publikoak jasaten zuen aurrekontuen etengabeko eskasiagatik. Bai materialetan bai
|
lan
indarrean proiektu arras garestia zen; dirurik ez zegoenean, edo aitzinikusitako diru partidak eteten zirenean, obrak bertan behera uzten ziren; haietan aritzen ziren langileak ere soldatarik gabe geratuz.
|
|
2019
|
|
|
Lanak gizarte kapitalistaren erreprodukzioa ahalbidetu luke. Izan ere, soldataren bitartez kapitalak
|
lan
indarraren eta langile klasearen erreprodukzioa bermatzen du; eta horien erreprodukzioa, aldi berean, ezinbesteko baldintza da kapitalaren balorizaziorako eta gizartearen menderakuntzarako. Hori dela eta, soldatapeko lanaren izaera gero eta prekario eta urriagoa, lanaren gizartearen erreprodukzioa bermatu ezean, krisi iraunkor baten sintoma izan liteke, zeinen irtenbide bakarra ekoizpenaren forma soziala eraldatzea den.
|
|
|
Definizio horrekin, soldatapean egiten ez diren baina soldatapeko lana sostengatzeko funtzioa duten hainbat lan jarduera hartzen dira kontuan. Zentzu horretan, etxeko lanak edo zaintza lanak kapital ekoizpenaren baitan sartzen da, soldatarengatik saltzen den
|
lan
indarra erreproduzitzeko funtzioa betetzen duelako.
|
|
|
Merkantziak trukatu ahal izateko beharrezkoak dira horiek ekoizteko bitartekoak edukitzea. Ekoizpen bitartekoak ez izategatik salgaiak ekoizteko modurik ez duenari geratzen zaion aukera bakarra bere burua saltzea da, hau da, bere
|
lan
indarra merkantzia moduan saltzea (Luxemburg: 183).
|
|
|
183). Ekoizpen kapitalista
|
lan
indarra merkaturatzen den momentuan dago gorpuzten da, kapitalistak lan indarra erosi eta bere jarduera soldatapeko lan bilakatzen duenean (Marx, 2000a: 229).
|
|
|
183). Ekoizpen kapitalista lan indarra merkaturatzen den momentuan dago gorpuzten da, kapitalistak
|
lan
indarra erosi eta bere jarduera soldatapeko lan bilakatzen duenean (Marx, 2000a: 229).
|
|
|
Soldatak ez du inoiz ez langilearen lana ordaintzen, baizik eta haren biziraupen bitartekoen multzoaren balioa baizik (Marx, 2000a: 231),
|
lan
indarraren erreprodukziorako beharrezkoak diren biziraupen bitartekoen multzoaren balioa. Balio horrek, beharrizanak baldintza historiko eta kulturalaren arabera aldatzen diren heinean, inoiz ez du magnitude finko bat osatzen.
|
|
|
Ekoizpen kapitalista
|
lan
indarra martxan ipintzean datza, soldataren balioa erreproduzitzeko beharrezkoa den denbora —beharrezko lan denbora— baino gehiago ekoitzaraziz. Horrela, kapitalistak lan denboraren soberakina eskuratzen du, gainbalio moduan poltsikoratzen duena.
|
|
|
Hori bi modutara lortzen du: lanaldiaren iraupena luzatuz, edota
|
lan
indarraren produktibitate maila handituz. Marxek lehenengoari" gainbalio absolutua" eta bigarrenari" gainbalio erlatiboa" deitzen die.
|
|
|
Gainbalio erlatiboaren handiagotzeak berekin dakar kapital konstantearen tamaina produkzio bitartekoek osatzen dutena— gero eta handiagoa izatea kapital aldakorrarekin alderatuz
|
lan
indarren erosketarako soldatek osatzen dutena—. " Kapitalaren osaera organikoa" kapital konstante eta kapital aldakorraren arteko aldeari dagokio, produktibitatearekin handitu egiten dena.
|
|
|
Gainbalio tasaren igoerarekin batera, kapital metaketak gainbalio masa handitzea ere behar du, aldibereko lanaldien batuketaren bitartez,
|
lan
indar kopuru handiagoa martxan ipiniz. Gainbalioaren, edo irabazien, masa absolutua handituz, irabazi tasaren beheranzko joerak eragiten dituen galerak konpentsatu egiten dira (Marx, 2000d:
|
|
|
Kapitalaren errentagarritasuna hobetzen duen kontraeraginen artean, Marxek honako hauek garatzen ditu: esplotazio mailaren areagotzea, soldata
|
lan
indarraren balio azpira murriztea, kapital konstantearen elementuen merkatzea, gainpopulazio erlatiboa handitzea, kanpo merkataritza hedatzea eta akzio bidezko kapitalaren ugaritzea (Marx: 305).
|
|
|
Kapitalak biztanleriaren parte bat enplegatzen ez baldin badu, ez da ekoizpenean behar ez duelako, baizik eta esplotazio maila baxua dela eta,
|
lan
indar eskariak soldaten igoera eta gainbalioaren beherakada eragingo lukeelako (Mattick, 2014: 148).
|
|
|
Beharrezko lana aurrezteak, balioa egikaritzea zailtzeaz gain, produzitutako balioaren eta erabilera balioaren arteko kontraesana areagotu egiten du, aberastasun ekoizpenaren balio forma gainditu beharra azaltzen du; balioa aberastasunak kapitalismoan hartzen duen forma soziala eta erabilera balioa bere eduki materiala direlarik. Balioaren edukia lan abstraktua izanda ere,
|
lan
indarraren kontsumoak ekoizpenaren faktore nagusia izatearen funtzioa gero eta gutxiago betetzen du. Ondorioz, badirudi ekoizpen harreman sozialak aberastasunaren lan balio forma gainditzeko bidean daudela (Jappe, 2016; Negri eta Hardt, 2002).
|
|
|
Gainera, soldata erlatiboaren jaitsierak ekarritako pobretze prozesuak ez du soilik enplegatutako
|
lan
indarrean eragiten. Enplegatutako lan indar kopurua handituz doan heinean, erreserbazko industria armadaren tamaina erlatiboa ere handituz doa, gainpopulazioaren sektore iraunkorra masiboagoa bihurtzen delarik (Marx, 2000b:
|
|
|
Gainera, soldata erlatiboaren jaitsierak ekarritako pobretze prozesuak ez du soilik enplegatutako lan indarrean eragiten. Enplegatutako
|
lan
indar kopurua handituz doan heinean, erreserbazko industria armadaren tamaina erlatiboa ere handituz doa, gainpopulazioaren sektore iraunkorra masiboagoa bihurtzen delarik (Marx, 2000b: 111).
|
|
|
Pobretze prozesuak eragin dezakeen erantzun sozialaz aparte, langile klasearen kontserbazioa eta erreprodukzioa kapital balorizazioaren baldintza konstantea da (Marx: 17), beren
|
lan
indarra saldu behar duen biztanleak egotea bermatzen duelako. Horretarako, beharrezkoa da sozialki ezarritako beharrizanak asetzea.
|
|
|
Lanaren krisia langile klaseak bere beharrizanak asetzeko eta bere
|
lan
indarra erreproduzitzeko jasaten duen zailtasun gero eta handiagoarekin lotuta dago. Hori dela eta, soldata erlatibo eta errealen, langabeziaren eta lan kontratuen izaeraren aldaketak adierazle baliagarriak dira azken hamarkadetako pobretze prozesua egiaztatzeko, nahiz eta egia izan ezin daitekeela horretara soilik mugatu.
|
|
|
Orduan hasitako oldarraldi neoliberalak, soldata errealen hazkundea, produktibitatearen hazkundearekin alderatuz, moteldu egin zuen, eta zenbait lan eskubide eraso zituen. Estatu Batuen kasuan, Reaganek lan merkatuaren deserregularizazioa, soldaten kontrola, lan diziplina eta
|
lan
indarraren erreprodukzio eremuaren merkantilizazioa sustatzeko politikak ezarri zituen, eta langile mugimenduaren ahultasun egoerak horretan lagundu egin zion. Politika horiek lanaren intentsitatearen areagotzea eta lanaldiaren luzatzea ekarri zituzten, soldata erreal zuzenek eta ez zuzenek behera egiten zutelarik (Camara, 2015:
|
|
|
Enpleguak berak ez ditu
|
lan
indarraren erreprodukziorako bizi baldintza" onargarriak", beharrizanen maila sozialari egokitzen zaizkionak, bermatzen. Medialdeak eta Alvarezek (2005:
|
|
|
baina kapitalistarentzat langile produktiboagoa bilakatzen da. Esklaboa argiki bortxaz lan egitera behartuta zegoen bitartean, gaurko langilea norbere
|
lan
indarra saltzen jarraitzera ikusten da behartua, bere ingurukoak (familia) burutzen duen lanaren menpe bizi baitira. Zentzu horretan, lehen ikusi dugun lanaren enajenazioaren prozesu horretan," el trabajo no soloproduce mercancias; se produce tambien a si mismo y al obrero como mercancia".
|
|
|
Marxen ustez, horrela aurkeztuko da errealitate alderantzikatuta: kapitalistak lana ematen du (errealitatean lanaren zati bat ez du ordaintzen), kapitalistak etekinak lortzen ditu (errealitatean langilearen irabaziak lapurtzen ditu), langileak lana bilatu behar du(
|
lan
indarra den heinean, errealitatean bere lan indarra saltzen du), kapitalistak propietateak ditu (errealitatean langileei desjabetutako lanarekin lortutako jabetzak dira), langilea lehen baino askeagoa da (errealitatean inoiz baino esklaboagoa da) Dominatzaileen ideologiak gizakiaren kontzientzian eragiten du, errealitatean gertatzen denari buelta ematen diolako. Modu honetan, gizakiak bere burua zapaltzen duen egoera bat besarkatuko du eta bere askatasuna murrizten duten kateak ez ditu ikusiko.
|
|
|
Marxen ustez, horrela aurkeztuko da errealitate alderantzikatuta: kapitalistak lana ematen du (errealitatean lanaren zati bat ez du ordaintzen), kapitalistak etekinak lortzen ditu (errealitatean langilearen irabaziak lapurtzen ditu), langileak lana bilatu behar du (lan indarra den heinean, errealitatean bere
|
lan
indarra saltzen du), kapitalistak propietateak ditu (errealitatean langileei desjabetutako lanarekin lortutako jabetzak dira), langilea lehen baino askeagoa da (errealitatean inoiz baino esklaboagoa da) Dominatzaileen ideologiak gizakiaren kontzientzian eragiten du, errealitatean gertatzen denari buelta ematen diolako. Modu honetan, gizakiak bere burua zapaltzen duen egoera bat besarkatuko du eta bere askatasuna murrizten duten kateak ez ditu ikusiko.
|
|
|
Bere obra guztian zehar egindako hausnarketa sakon horretan eremu zabal eta ezberdinak kontutan hartzen ditu: gizakiaren garapen historikoa, gizartearen egiturak, ekoizpen moduak, jendarte antolakuntza, natura eta gizakiaren harremana, lana, produkzioa, lan harremanak,
|
lan
indarra, merkantzia, kapitala, klaseen arteko borroka, eta abar. Askatasunaren mugapen hori nola ematen den azaltzeaz gain (zentzu deskriptiboan) eremu askotan hausnarketa filosofiko ezberdinak burutzen ditu.
|
|
|
A CritiqueofPolitical Economy, I. lib., ed. Frederick Engels eta itz. Ben Fowkes (Londres: Penguin, 1990), 274 or. Marxek idatzi zuen gisan," Beste edozein salgairekin gertatzen den bezala,
|
lan
indarraren balioa ere artikulu espezifiko horren produkziorako eta, beraz, erreprodukziorako— behar den lan denboraren bidez zehazten da. Balio bat daukanez gero, bere barruan biltzen duen batez besteko lan sozialaren kantitate jakin bat baino ez du adierazten.
|
|
|
Lan indarra banako bizidunaren gaitasun gisa bakarrik existitzen da. Lan indarraren produkzioak
|
lan
indarraren existentzia aurresuposatzen du. Banakoa izan badenez, lan indarra produzitzeak esan nahi du banakoak bere burua erreproduzitzea edo bere burua mantentzea".
|
|
|
Lan indarraren produkzioak lan indarraren existentzia aurresuposatzen du. Banakoa izan badenez,
|
lan
indarra produzitzeak esan nahi du banakoak bere burua erreproduzitzea edo bere burua mantentzea".
|
|
|
1) Lan indarra merkatuan merkantzia gisa azaldu dadin, nahitaezkoa da
|
lan
indarraren propietarioek berau merkantzia gisa saltzeko aukera izatea; subjektu hauek hortaz, beren lan indarraren" jabe askeak" izan behar dute. Bestalde, merkantzien zirkulazioaren esparruan gauzatzen diren merkantzia elkartruke denen determinazio formal berdinak izan behar ditu lan indarra merkantziak, halaxe, edonolako merkantzien salerosketan burutzen den erlazio ekonomiko bera burutzeko aukera eskainiz; eta hargatik, lan indarraren salerosketan parte hartzen duten subjektuek" juridikoki pertsona berdin" bezala aintzatetsi behar dute elkar.
|
|
|
1) Lan indarra merkatuan merkantzia gisa azaldu dadin, nahitaezkoa da lan indarraren propietarioek berau merkantzia gisa saltzeko aukera izatea; subjektu hauek hortaz, beren
|
lan
indarraren" jabe askeak" izan behar dute. Bestalde, merkantzien zirkulazioaren esparruan gauzatzen diren merkantzia elkartruke denen determinazio formal berdinak izan behar ditu lan indarra merkantziak, halaxe, edonolako merkantzien salerosketan burutzen den erlazio ekonomiko bera burutzeko aukera eskainiz; eta hargatik, lan indarraren salerosketan parte hartzen duten subjektuek" juridikoki pertsona berdin" bezala aintzatetsi behar dute elkar.
|
|
|
1) Lan indarra merkatuan merkantzia gisa azaldu dadin, nahitaezkoa da lan indarraren propietarioek berau merkantzia gisa saltzeko aukera izatea; subjektu hauek hortaz, beren lan indarraren" jabe askeak" izan behar dute. Bestalde, merkantzien zirkulazioaren esparruan gauzatzen diren merkantzia elkartruke denen determinazio formal berdinak izan behar ditu
|
lan
indarra merkantziak, halaxe, edonolako merkantzien salerosketan burutzen den erlazio ekonomiko bera burutzeko aukera eskainiz; eta hargatik, lan indarraren salerosketan parte hartzen duten subjektuek" juridikoki pertsona berdin" bezala aintzatetsi behar dute elkar. Horrez gain, harreman ekonomiko hau bideragarria izan dadin eta denbora tarte luzeei begira efektiboa bilakatzeko asmoz, beharrezkoa da lan indarra merkantziaren jabeek euren lan indarra denbora epe baterako bakarrik saltzea, kolpean bere lan indar osoa salduko balute ordea, juridikoki libre izatetik esklabu izatera igaroko lirateke eta merkantzia baten jabe izatetik merkantzia bihurtzera (dirudienez klase dominazio burgesak beharrezkoa du askatasunaren ameskeria edo zuzenbidea askatasun formalaren instituzioa opresio teknologia bezala).
|
|
|
1) Lan indarra merkatuan merkantzia gisa azaldu dadin, nahitaezkoa da lan indarraren propietarioek berau merkantzia gisa saltzeko aukera izatea; subjektu hauek hortaz, beren lan indarraren" jabe askeak" izan behar dute. Bestalde, merkantzien zirkulazioaren esparruan gauzatzen diren merkantzia elkartruke denen determinazio formal berdinak izan behar ditu lan indarra merkantziak, halaxe, edonolako merkantzien salerosketan burutzen den erlazio ekonomiko bera burutzeko aukera eskainiz; eta hargatik,
|
lan
indarraren salerosketan parte hartzen duten subjektuek" juridikoki pertsona berdin" bezala aintzatetsi behar dute elkar. Horrez gain, harreman ekonomiko hau bideragarria izan dadin eta denbora tarte luzeei begira efektiboa bilakatzeko asmoz, beharrezkoa da lan indarra merkantziaren jabeek euren lan indarra denbora epe baterako bakarrik saltzea, kolpean bere lan indar osoa salduko balute ordea, juridikoki libre izatetik esklabu izatera igaroko lirateke eta merkantzia baten jabe izatetik merkantzia bihurtzera (dirudienez klase dominazio burgesak beharrezkoa du askatasunaren ameskeria edo zuzenbidea askatasun formalaren instituzioa opresio teknologia bezala).
|
|
|
Bestalde, merkantzien zirkulazioaren esparruan gauzatzen diren merkantzia elkartruke denen determinazio formal berdinak izan behar ditu lan indarra merkantziak, halaxe, edonolako merkantzien salerosketan burutzen den erlazio ekonomiko bera burutzeko aukera eskainiz; eta hargatik, lan indarraren salerosketan parte hartzen duten subjektuek" juridikoki pertsona berdin" bezala aintzatetsi behar dute elkar. Horrez gain, harreman ekonomiko hau bideragarria izan dadin eta denbora tarte luzeei begira efektiboa bilakatzeko asmoz, beharrezkoa da
|
lan
indarra merkantziaren jabeek euren lan indarra denbora epe baterako bakarrik saltzea, kolpean bere lan indar osoa salduko balute ordea, juridikoki libre izatetik esklabu izatera igaroko lirateke eta merkantzia baten jabe izatetik merkantzia bihurtzera (dirudienez klase dominazio burgesak beharrezkoa du askatasunaren ameskeria edo zuzenbidea askatasun formalaren instituzioa opresio teknologia beza... Gauzen egoera honek zirkulazio sinplearen derrigorrezko determinazio formal eta ideologikoak ukatuko lituzke.
|
|
|
Bestalde, merkantzien zirkulazioaren esparruan gauzatzen diren merkantzia elkartruke denen determinazio formal berdinak izan behar ditu lan indarra merkantziak, halaxe, edonolako merkantzien salerosketan burutzen den erlazio ekonomiko bera burutzeko aukera eskainiz; eta hargatik, lan indarraren salerosketan parte hartzen duten subjektuek" juridikoki pertsona berdin" bezala aintzatetsi behar dute elkar. Horrez gain, harreman ekonomiko hau bideragarria izan dadin eta denbora tarte luzeei begira efektiboa bilakatzeko asmoz, beharrezkoa da lan indarra merkantziaren jabeek euren
|
lan
indarra denbora epe baterako bakarrik saltzea, kolpean bere lan indar osoa salduko balute ordea, juridikoki libre izatetik esklabu izatera igaroko lirateke eta merkantzia baten jabe izatetik merkantzia bihurtzera (dirudienez klase dominazio burgesak beharrezkoa du askatasunaren ameskeria edo zuzenbidea askatasun formalaren instituzioa opresio teknologia bezala). Gauzen egoera honek zirkulazio sinplearen derrigorrezko determinazio formal eta ideologikoak ukatuko lituzke.
|
|
|
Bestalde, merkantzien zirkulazioaren esparruan gauzatzen diren merkantzia elkartruke denen determinazio formal berdinak izan behar ditu lan indarra merkantziak, halaxe, edonolako merkantzien salerosketan burutzen den erlazio ekonomiko bera burutzeko aukera eskainiz; eta hargatik, lan indarraren salerosketan parte hartzen duten subjektuek" juridikoki pertsona berdin" bezala aintzatetsi behar dute elkar. Horrez gain, harreman ekonomiko hau bideragarria izan dadin eta denbora tarte luzeei begira efektiboa bilakatzeko asmoz, beharrezkoa da lan indarra merkantziaren jabeek euren lan indarra denbora epe baterako bakarrik saltzea, kolpean bere
|
lan
indar osoa salduko balute ordea, juridikoki libre izatetik esklabu izatera igaroko lirateke eta merkantzia baten jabe izatetik merkantzia bihurtzera (dirudienez klase dominazio burgesak beharrezkoa du askatasunaren ameskeria edo zuzenbidea askatasun formalaren instituzioa opresio teknologia bezala). Gauzen egoera honek zirkulazio sinplearen derrigorrezko determinazio formal eta ideologikoak ukatuko lituzke.
|
|
|
Gauzen egoera honek zirkulazio sinplearen derrigorrezko determinazio formal eta ideologikoak ukatuko lituzke. Nahitaezkoa da beraz,
|
lan
indarra merkantziaren jabeek, subjektu gisa, euren buruak merkantzia horren jabe hartzea, hau da, pertsonek euren lan indarrarekiko jabe bezala jokatu behar dute, eta horrela aintzatetsiak eta onartuak izan behar dute.
|
|
|
Gauzen egoera honek zirkulazio sinplearen derrigorrezko determinazio formal eta ideologikoak ukatuko lituzke. Nahitaezkoa da beraz, lan indarra merkantziaren jabeek, subjektu gisa, euren buruak merkantzia horren jabe hartzea, hau da, pertsonek euren
|
lan
indarrarekiko jabe bezala jokatu behar dute, eta horrela aintzatetsiak eta onartuak izan behar dute.
|
|
|
2) Oinarrizko beste elementu bat honako hau da:
|
lan
indarra merkantzia saltzen duten subjektuek ezin dute beste merkantziaren bat saltzeko aukerarik izan, horrela eta ondorioz, lan indarr merkantzia saltzera derrigortuta daude biziraun ahal izateko. Esan nahi baita:
|
|
|
Esan nahi baita: formazio sozial baten partaide batzuk soilik euren
|
lan
indarraren jabe dira, beste batzuk, berriz, ekoizpen bitarteko eta bizi baliabideen jabe. Diktadura ekonomikoa du zimentutzat kapitalak.
|
|
|
Gizakion ekoizpen gaitasunen edo
|
lan
indarraren merkantilizazioa, lan indarra merkantziaren agerpena alegia, prozesu historiko luze baten emaitza dugu. Lan indarra merkantziaren baldintza ekonomikoek, ostera, zenbait kondizio historiko dakartzate eurekin batera:
|
|
|
Gizakion ekoizpen gaitasunen edo lan indarraren merkantilizazioa,
|
lan
indarra merkantziaren agerpena alegia, prozesu historiko luze baten emaitza dugu. Lan indarra merkantziaren baldintza ekonomikoek, ostera, zenbait kondizio historiko dakartzate eurekin batera:
|
|
|
Rosa Luxemburgok 1907 urtean Alemaniako Alderdi Sozialdemokrataren eskola zentralean emandako Ekonomia Politikoari buruzko klaseetan,
|
lan
indarra merkantziaren baldintza sozialei Marxek aipatutakoez gain beste bi kondizio material objektibo gehitzen dizkio.
|
|
|
Horrela, lau baldintza zerrendatzen ditu: ...gotea eta ekoizpen bitartekoak gutxi batzuen jabetza izatea; 3) lanaren produktibitate maila historiko zehatza, hau da, lanaldi bakoitzean langile bakoitzak bizitzeko behar duena baino gehiago ekoizteko gaitasun produktiboa (pluslana) eskaini ahal izateko kapazitatea; 4) ekonomia merkantilaren menpekotasun orokorra, zeinetan pluslana merkantzia forman ekoizten eta errealizatzen den, eta saldu ere,
|
lan
indarra merkantzia erosteko helburuz (Luxemburgo, 2015: 188).
|
|
|
Ekoizpen modu kapitalista klase konposizio konkretu batean oinarritzen da, alde batetik ekoizpen bitartekoen gaineko jabetza pribatua eurena duten subjektuak daude, eta bestetik, langileria klasea, zeinetan euretako inork ez duen bere burua lan prozesu zuzenetik emantzipatzeko akumulazio gaitasunik, hau da, kapitala sor dezaketen ekoizpen bitartekoen jabe ez den klasea, eta bere
|
lan
indar merkantzia soilik saldu dezakeena. Kapitalaren harreman izendatzen du Marxek kapitalista eta soldatapeko langile kategorien oposizioaren bitartez definitzen den klase konposizio hau:
|
|
|
lana gaitasun produktibo legez eta jabetza pribatua lana menperatzeko botere sozial modura. Ekoizpen prozesuaren formari erreparatuta, lan prozesua langileen jabetzatik aparte dagoela ikusi ahal izan dugu; izan ere,
|
lan
indarra merkantziaren salmentak kapitalisten jabetza bihurtzen du lana. Kapitalismoan jabetza pribatua, aitzitik, gainontzeko indibiduoen lanaren gainean agintzeko gaitasuna da.
|
|
|
Kapitalaren ekoizpen prozesuan, norbanakoen artean, subjektu subjektu harreman bat burutzen da batik bat, klase antagonismoaren baitan konfrontazio soziala den erlazioa alegia. Kapitalak lanari propioa zaion botere soziala bere jabetza pribatu bilakatzeko gaitasuna lortu du, horrela
|
lan
indarra jabetza pribatu arrotzen ekoizle bezala ageri zaigu eta jabetza pribatua lan arrotzaren gaineko aginteeta menperatze gaitasun moduan. Dominazio sozial kafkiarra.
|
|
|
Dominazio sozial kafkiarra. Kapitala langilearen edo
|
lan
indarraren kontrakoa izaki, langileen lanaren gaineko botere objektiboa areagotu besterik ez du egiten lanak (langileak) ekoizpenean.
|
|
|
XIX. mendearen amaieran emandako birsorkuntza krisiaren ostean, non emakumearen enplegutasuna —soldata txikiegiei, lanordu luzeei eta etxeko zerbitzuen gabeziei lotuta—
|
lan
indarra suntsitzeko zorian egon zen (Federici, 2017: 35)," familia proletarioa" kontzeptua sortzen da.
|
|
|
Helburua produkzio banaketa kontsumo prozesu (ar) en nodo bakoitzaren errentagarritasuna izanda, errentagarriak ez diren lurraldeak,
|
lan
indarra —hau da, giza taldeak—, sektore ekonomikoak, enpresak,... prozesu ekonomiko zein sozialetatik kanporatuak izaten dira (Sassen, 2015). Kanporaketa horiek ez dira modu naturalean ematen, Estatu nazionalek bultzatzen dute mekanismo ezberdinen bidez tokian tokiko errealitatearen arabera, politika publiko, instituzio, teknika eta sistema konplexuen bitartez alegia (Sassen:
|
|
|
Langile outsiderek pairatzen dituzte prekarizazioaren maila handiena, baina kopuruan gero eta gehiago izateaz gain, langile core en lan baldintzek gero eta gehiago horiekin alderatzen dira (Quintana Hernandez, 2012). Prekarizazioa da, beraz,
|
lan
indarraren kanporakera gauzatzeko Mendebaldean erabili den estrategia (Sassen, 2015: 11).
|
|
|
Lan merkatuari begira,
|
lan
indarraren birkualifikazio bat bilatzen da modu aktiboan. Esku hartze zuzena egiten da gainbeheran dauden arlo ekonomikoetan eta arlo ekonomiko berrien promozioan.
|
|
|
Kapitala eta
|
lan
indarra merkantzia bezala
|
|
|
magnitude sozialen batasuna alegia. Lan biziaz, gizakion lan gaitasunaz edo Marxek deritzon
|
lan
indarraz trukatuz kontserbatzen eta areagotzen dira magnitude sozial hauek; kapitala, horrenbestez, iragandako, materializatutako eta pilatutako lanak lan indar bizia (langileria) menperatzean datza. Metatutako lana ez dago lan indarraren mesedetan, ekoizpen modu kapitalistan lan indar bizia da lan objektibatuaren menpeko dena, horrela, eta soilik horrela, lortzen du kapitalak balorea sortu eta kontserbatzea.
|
|
|
magnitude sozialen batasuna alegia. Lan biziaz, gizakion lan gaitasunaz edo Marxek deritzon lan indarraz trukatuz kontserbatzen eta areagotzen dira magnitude sozial hauek; kapitala, horrenbestez, iragandako, materializatutako eta pilatutako lanak
|
lan
indar bizia (langileria) menperatzean datza. Metatutako lana ez dago lan indarraren mesedetan, ekoizpen modu kapitalistan lan indar bizia da lan objektibatuaren menpeko dena, horrela, eta soilik horrela, lortzen du kapitalak balorea sortu eta kontserbatzea.
|
|
|
Lan biziaz, gizakion lan gaitasunaz edo Marxek deritzon lan indarraz trukatuz kontserbatzen eta areagotzen dira magnitude sozial hauek; kapitala, horrenbestez, iragandako, materializatutako eta pilatutako lanak lan indar bizia (langileria) menperatzean datza. Metatutako lana ez dago
|
lan
indarraren mesedetan, ekoizpen modu kapitalistan lan indar bizia da lan objektibatuaren menpeko dena, horrela, eta soilik horrela, lortzen du kapitalak balorea sortu eta kontserbatzea.
|
|
|
Lan biziaz, gizakion lan gaitasunaz edo Marxek deritzon lan indarraz trukatuz kontserbatzen eta areagotzen dira magnitude sozial hauek; kapitala, horrenbestez, iragandako, materializatutako eta pilatutako lanak lan indar bizia (langileria) menperatzean datza. Metatutako lana ez dago lan indarraren mesedetan, ekoizpen modu kapitalistan
|
lan
indar bizia da lan objektibatuaren menpeko dena, horrela, eta soilik horrela, lortzen du kapitalak balorea sortu eta kontserbatzea.
|
|
|
Formazio sozial kapitalistan merkantzia formapean ageri den
|
lan
indarra horrela definitzen du Marxek; bere izaera formalari erreparatu gabe, hau da, gizakion gaitasun natural modura ulertuta eta ez merkantzia gisa:
|
|
|
Gizakien estruktura fisiologikoari eta honek bere kondizio objektiboekin harremanean eskuratzen duen gaitasunari berezko zaion kualitate hau(
|
lan
indarra) formazio sozial baten merkantzia legez aurkeztu dadin, hau da, zirkulazio sinplean balorearen izaera autonomoaren jabeek lan indarra erosteko aukera izan dezaten, honako determinazio formal eta kondizio material hauek derrigorrez existitu behar dira:
|
|
|
Gizakien estruktura fisiologikoari eta honek bere kondizio objektiboekin harremanean eskuratzen duen gaitasunari berezko zaion kualitate hau (lan indarra) formazio sozial baten merkantzia legez aurkeztu dadin, hau da, zirkulazio sinplean balorearen izaera autonomoaren jabeek
|
lan
indarra erosteko aukera izan dezaten, honako determinazio formal eta kondizio material hauek derrigorrez existitu behar dira:
|
|
|
Baina Iraultza Frantsesaren garaipenarekin eta industrializazioaren garapenarekin, kapitalismoaren bilakaerak aurrera egin ahala soldatapeko lan berria19 zabalduz zihoalarik, alienatuen — alieni iurismultzoa handituz joan zen Europan; asalariatu berriak ez baitziratekeen gai izango (goikoen kasuan bezala, zapalkuntza sistemikoak eta dominazio arrazoiak direla eta) beste batek ordaindutako soldatarik gabe bizitzeko. Eta egoera horrek, menpeko, ez aske eta ez bertutetsu bihurtuko zituen20 herritarren gehiengoa, izan ere kapitalaren eta diru ordainaren menpe bizi beharrean leudeke euren
|
lan
indarra eta gorputza salduz. Horregatik, goiko premisa demokratizatzaileari jarraituz, errepublikanismo demokratiko erradikalak injustizia identifikatzen zuen bertan; ikuspegi ilustratua den ius naturalismoari helduz gizaki oro aske jaio delako batetik, eta askatasuna inoren menpe ez bizitzeko ahalmenainalienablea delako bestetik.
|
|
|
" Jabedun" bihurtu eta eskubide zibilak aitortu zizkien gizarte liberalak, nahiz eta azkenean dominazio esparru berri batetan baztertu. Izan ere, langileen egoera sozial subordinatuak eta independentzia material ezak,
|
lan
indarraren saltzaileak eta erosleak parez pare eta modu orekatuan jartzea ezinezko egiten zuen. Fikzio juridiko horretan oinarriturik (Domenech, 2004:
|
|
|
" Lana ez da aberastasun guztiaren iturria (die Quelle). Natura ere bada erabilera balioen (Gebrauchswerte) (eta horiek dira azken finean benetako aberastasuna!) iturria, lana den hein berean; izan ere, lana ez da naturako indar baten adierazpena besterik, gizakiaren
|
lan
indarrarena" (Marx, 1965, 15).
|
|
|
[...] Eskala handiko industriak eta industrialki ustiatutako eskala handiko nekazaritzak ondorio berak dituzte. Nahiz eta hasiera baten badirudien desberdinak direla, lehenak
|
lan
indarra, eta ondorioz giza indarra, suntsitzen eta hondatzen duelako eta bigarrenak, berriz, lurraren indar naturala, gertaerek aurrera egin ahala bat egiten dute; izan ere, sistema industriala nekazaritzari aplikatzen zaionean arlo horretako langileak ere akitzen ditu eta industriak eta merkataritzak lurra agortzeko baliabideez hornitzen dute nekazaritza". (Marx, 1981, 949)
|
|
|
35. Ez halabeharrez, 1870erako Ezkontza Lege berri bat eta Hezkuntza Lege berri bat (lehen hezkuntzarako eskubide unibertsala ekarri zuena) onartu ziren, biak aldi berean. Horrek esan nahi zuen gobernuak ordura arte baino gehiago inbestitzen zuela
|
lan
indarraren erreprodukzioan. Garai beretik aurrera, eta familia soldataren etengabeko igoerarekin batera, Britaniako elikadura ohiturak aldatuz joan ziren, bai eta elikagaiak banatzeko baliabideak ere, orduan agertu baitziren lehenengoz auzoetako janari dendak.
|
|
|
Oro har, merkantziaren fetitxismoa (merkantzia, dirua nahiz kapitala jainkotzea eta gurtzea) eta horren baitako pertsonifikazio (objektuak bizidun bezala hartzea) nahiz bizitzaren kosifikazio prozesuak (bizidunak eta harreman sozialak merkantzia, gauza edo objektu bihurtzea) jomugan izan ditu marxismo kritikoak. Hain justu, bizitza forma askoren mailako merkantilizazioa(
|
lan
indarra, gorputzak, natura, artea, kulturak) eta gora doan deshumanizazioa.
|
|
|
...tolatzeko gaitasuna.10 Dena den, marxismoa modu sistematikoagoan kritikatzeko bidea mugimendu feministaren goraldiari esker etorri zen, feministek mahai gainean jarri baitzituzten ez bakarrik munduko soldatagabeak, baita subjektu sozialez (emakumeak, umeak, aldizka gizonak) osatutako jende multzo handi bat ere; izan ere, pertsona horiek soro, sukalde, logela eta kaleetan egiten duten lanaren bidez
|
lan
indarra produzitzen eta erreproduzitzen da egunero, bai eta Marxek eta tradizio politiko marxistak ia aztertu ere egin ez duten eta erreprodukzio sozialaren antolamenduarekin zerikusia daukaten beste kontu eta borroka batzuk ere.
|
|
|
Selma James14 eta Leopoldina Fortunati; 15 bestetik, Maria Mies16 eta Ariel Salleh17 ekofeministak—, Marxek ez du beti bere metodoa erabiltzen, ez behintzat erreprodukzioaren eta genero harremanen auziari dagokionean, eta, hortaz, kontraesan ageriko bat dago Marxen pentsamenduaren erdigunean. Lanaren esplotazioa giltzarritzat jotzen du aberastasun kapitalista produzitzeko, baina teorizaziotik kanpora uzten ditu
|
lan
indarra produzitzeko funtsezkoak diren jarduera eta gizarte harreman batzuk, hala nola sexu lana, ugaltzea, umeen zaintza eta etxeko lanak. Marxek onartzen du lanerako daukagun gaitasuna ez dela berezkoa, ezpada jarduera sozialaren produktu bat, 18 beti forma historiko zehatz bat hartzen duena; alta," gosea gose da toki guztietan, baina sutan prestatu eta aizto sardexkaren laguntzaz jaten den okelarekin asetzen den gosea eta esku, azazkal eta haginen laguntzaz irensten den okela gordinarekin asetzen dena ez dira berdinak". 19 Nolanahi ere den, Marxek argitaratutako lanen artean ez dugu aurkitu etxeko lanei, familiari eta genero harreman kapitalismoarekiko espezifikoei buruzko azterketarik, han hemen adierazitako hausnarketa batzuk besterik ez, esaten dutenak lanaren lehen banaketa sexu harremanetan gertatzen dela, 20 esklabotasuna latente dagoela familian, 21 eta abar.
|
|
|
Kapitala ren lehen kapituluan, sexu lana ez da aipatu ere egiten, ezta ordaindutakoa ere; izan ere, prostitutak kanpoan uzten ditu, kriminalekin eta arloteekin batera, baita txiroenen esparruetatik kanpora ere, 22 zerikusi zuzena zeukatenak Eighteenth Brumaire [Brumarioaren hemezortzia] 23 obran baztertutako lunpen proletarioekin, beren kondizio soziala eraldatzeko sekula gai izango omen ez zirenekin. ...ditu; batean esaten du Industria Iraultzaren garaian etxeko lanak desagertu egin zirela fabrika lanetan ziharduten emakumeen etxeetatik, emakume horiek lanez gainezka zeudelako, eta bestean dio AEBetako Gerra Zibilak eragindako krisiak etxeko lanetara itzularazi zituela Ingalaterran ehungintzan ziharduten emakume langileak.24 Ugaltzea, oro har, funtzio natural gisa hartzen du, 25 ez kapitalismoan
|
lan
indarraren erreprodukzioaren barruan subsumitzen den —eta, beraz, estatu arau batzuen mende dagoen— lan gisa. " Populazio soberakin erlatiboaren teoria" aurkezten duenean ere, 26 gainetik baino ez du aipatzen kapitalak eta estatuak emakumeen erreprodukzio gaitasunean duten interesa, eta populazio soberakina izateko helburua berrikuntza teknologikoaren eskakizunekin lotzen du, 27 argudiatuz, hori bai, langileen seme alaben esplotazioak hobari bat eransten diela langile horien produkzioari.28
|
|
|
...arteko integrazioa mendekotasun prozesu baten gisa bizi izan dute.29 Halere, lehenago aipatu ditudan autoreek erakutsi dute posible dela Marxen kategoriekin lan egitea; 30 horretarako, baina, nahitaezkoa da kategoria horiek berriz eraikitzea eta beren ordena arkitektonikoa aldatzea, grabitate zentroan ez daitezen egon bakarrik soldatapeko lana eta salgaien produkzioa, horiekin batera egon daitezen
|
lan
indarraren produkzioa eta erreprodukzioa eta, bereziki, azken horri dagokionez emakumeek etxean egiten duten zatia. Hori eginez gero, agerian jartzen dugu metaketarako eta borrokarako eremu berri bat; halaber, azaleratu egiten dugu kapitalak lan ez ordainduarekiko eta lanegun osoarekiko duen mendekotasuna.31 Izan ere, Marxek lan produktiboari buruz garatutako teoria erreprodukzio lanaren dimentsio guztietara zabalduz gero, bi gauza lor ditzakegu:
|
|
|
bata, emakumeek egitea espero izan den etxeko lana; bestea, mundu kapitalistak koloniekiko eta periferiekiko egin duen esplotazioa. Izan ere, jarraitutasun bat dago etxean egiten den
|
lan
indarraren erreprodukzioaren balio gutxitzearen eta kapitalismoak eremu kolonizatuetan eraiki dituen lantegi ugarietan —bai eta industrializazioaren gune nagusietan ere— egiten den lan ordainduaren balio gutxitzearen artean. Bi kasuetan, lan moldeak eta indarkeria naturalizatu egin dira, eta, gainera, soldatapeko langileen erreprodukzio kostua murrizteko diseinatutako muntaketa kate globalaren parte bihurtu dira.
|
|
|
Feministak ohartu direnez, borroka hori familiatik beretik hasi behar da askotan; izan ere, kapitalismoaren aurka borrokatzeko, lehenik eta behin emakumeek beren senarren eta beren aiten aurka borrokatu behar izan zuten, beltzek langile zurien aurka borrokatu behar izan zuten modu berean, bai eta kapitalismoak soldata erlazioaren bidez ezartzen duen klase osaera espezifikoaren aurka ere. Amaitzeko, etxeko lana
|
lan
indarra produzitzen duen lana dela onartuta, genero identitateak lan funtzio gisa uler ditzakegu, eta genero harremanak, berriz, produkzio harreman gisa; ikuspegi aldaketa horrek libratu egiten gaitu etxeko lanei uko egin nahi izan diegun guztietan sentitu dugun erruduntasunetik, eta indar handiagoa ematen dio" pertsonala politikoa da" aldarrikatzen duen printzipio feministari....
|
|
|
Zergatik Marxek ez zuen aintzat hartu lan erreproduktibo hori,
|
lan
indarraren produkziorako ezinbestekoena dena. Non edo non32 esan izan dut Ingalaterrako langile klasearen garai hartako egoerak galdera hori erantzuten lagun dezakeela, Marx Kapitala idazten ari zelarik (eta Marxek berak onartzen zuen bezala) oso etxeko lan gutxi egiten baitzen langile klaseko familietan, emakumeek fabrikan lanean zihardutelako gizonekin batera eguzkitik eguzkira.
|
|
|
Etxeko lana produkzio kapitalistaren adar bat zen, eta, beraz, Marxen jomuga historiko eta politikoaren barruan zegoen. XIX. mendearen bigarren erdian, langile klasea bi hamarkadaz matxinaturik ibili ostean eta komunismoaren mamuak Europa mehatxatzen zuen bitartean, klase kapitalista
|
lan
indarraren erreprodukzioan inbestitzen hasi zen, eta, aldi berean, aldaketak egin zituen metatze moldean, (ehungintzan oinarritutako) industria arinetik (ikatzean eta altzairuan oinarritutako) industria astunera igaroz; aldaketa horrek lan diziplina gogorragoa eta lan indar ez hain zargaldua eskatzen zuen.
|
|
|
Etxeko lana produkzio kapitalistaren adar bat zen, eta, beraz, Marxen jomuga historiko eta politikoaren barruan zegoen. ...angile klasea bi hamarkadaz matxinaturik ibili ostean eta komunismoaren mamuak Europa mehatxatzen zuen bitartean, klase kapitalista lan indarraren erreprodukzioan inbestitzen hasi zen, eta, aldi berean, aldaketak egin zituen metatze moldean, (ehungintzan oinarritutako) industria arinetik (ikatzean eta altzairuan oinarritutako) industria astunera igaroz; aldaketa horrek lan diziplina gogorragoa eta
|
lan
indar ez hain zargaldua eskatzen zuen.
|
|
|
kapitalistak beldur ziren langileen gehiegizko esplotazioak —laneguna luzatzearen eta beren komunak deuseztatzearen ondorio zenak— ez ote zuen berekin ekarriko langile klasearen desagerpena eta emakumeen errefusa etxeko lanak egiteari eta umeak zaintzeari, gai horiek behin eta berriro agertzen baitziren gobernu ingelesaren aginduz 1840ko urteetatik aurrera langileen lan baldintzen eta osasun egoeraren gainean egindako txosten ofizialetan.34 Bidegurutze horretan, lan erreforma berri bat ezarri zen: kapitala inbestitu zen
|
lan
indarraren erreprodukzioan, eta fabrikako hainbat lege [Factory Acts] bultzatu ziren. Horrekin, zera lortu zen:
|
|
|
Erreforma horien bidez" estatu modernorako jauzia" egin zen, eta estatuaren esku geratu zen planifikatzea langile klaseko familiaren eraikuntza eta
|
lan
indarraren erreprodukzioa.36 Nolanahi ere, Marx Kapitala idazten ari zen garaian, langileek beren burua erreproduzitzeko zeukaten ezintasuna zen, ezbairik gabe, arazorik nabarmenena. Eta horrek azaldu dezake, zati batean, zergatik Marxen obran etxeko lanak ez diren ia aipatu ere egiten.
|
|
|
Dolores Hayden ek The grand domestic revolution liburuan adierazi bezala, 37 pentsalari sozialistek etxeko lanak sozializatzeko deia egin zuten, baina berek ere ez zuten uste aipatu lan horiek aintzat hartzeko bestekoak izan zitezkeenik; 38 August Bebel ek bezala, denborarekin etxeko lanak hutsaren hurrengora murriztuko zirela uste zuten.39 Halandaze, 1960 eta 1970eko urteetako etxeko lanen aurkako matxinadak ezinbestekoak izan ziren erakusteko etxeko lana" lan sozialki ezinbestekoa" 40 dela zentzu kapitalistari dagokionez eta, industrian oinarritutako antolamendurik ez badauka ere, erabat produktiboa dela eta mekaniza ezin daitekeen zati handi bat daukala. Izan ere,
|
lan
indarra izango duten pertsonak erreproduzitzeak elkarreraginean oinarritutako zerbitzu emozional eta fisiko asko eskatzen ditu, eta, beraz, lan gogorra da. Horretaz ohartu garenean, are gehiago hankazgoratu zaigu Marxen marko teoriko eta politikoa, eta haren teoria iraultzailearen printzipio nagusietako bat berriz hausnartu beharrean aurkitu gara; hain justu ere, esaten duena kapitalismoaren garapenarekin lan molde guztiak industrializatu egingo direla eta, are garrantzitsuagoa dena, kapitalismoa eta industria modernoa ezinbesteko aurrebaldintzak direla gizakia esplotaziotik askatzeko.
|
|
|
Gizonen eta emakumeen
|
lan
indarren merkaturatzeak eskatzen zuena zen, ama izatetik eta aita izatetik aldentzea.
|
|
2020
|
|
|
1844ko urte ikaragarriaren ondoren, Kuba, ordura arte
|
lan
indarraren inportazioan sostengatua, aldatu beharrean aurkitu zen. Real Junta de Fomento y Colonizacion delakoa kolonizazio zuriaren beharraz mintzatu zen eta europarrak erakartzeko planak egin ziren:
|
|
2022
|
|
|
Sentsazioa beraz, kontraesankorra da geure arteko" barbaroen" aurrean. Langabeziaren eta lan baldintza kaskarren arazoa leporatu ohi diegu, baina bestalde, datuen eta gobernarien azalpenek gero eta sarriago azpimarratzen dute geure ongizatearen iraupena odol berri horren eta
|
lan
indar berri horren eskuetan dela.
|
|
|
Politika eta politiko askoren kexa eta hauteskunde kanpainak" erdaldunen", kanpotarren gaitzespenean oinarritu dira. Baina 2008ko krisiaren beherakada gogorraren ondorioz, asko bere herrietara itzuli ziren, ala etortzeari utzi zioten, eta ekonomia gora egiten hasi denean, faltan ote dugu berriro bere
|
lan
indar merkea. Geuk egin nahi ez ditugun lanak, egin nahi ez ditugun baldintzetan egin ditzaten?
|