|
2000
|
|
|
Lehena, jadanik Lizarra Garaziko itunareneraginari lotuta legoke: Euskal Herri osorako politikagintza indartuz
|
joan
den neurrian, Euskal Autonomia Erkidegorakoa ahuldu egin da. Baina Lizarra Garaziko itunetiksortu den politikagintza hori gehienbat egitasmoen mailan burutzen den neurrian, gauzapenen mailan burutzen direnak oraindik ere daukagun egituraketa juridiko politikoari lotuta daude, eta hori islatzen da, besteak beste, ekonomiari buruzkoalbisteetan.
|
|
|
Azken honetaz aparte, antzekotasun handikoak dira bikanaletako albisteen emanaldiak. Politikaren barruan kokatu ditugun erakunde politiko administratiboen eta alderdi politikoen
|
joan
etorriek markatzen dute, neurri handibatean, albistegien edukia. Gizarte atalelan, hau ere multzo garrantzitsua delarik, aurrerakuntza teknologikoak, osasuna eta herri zein hirietan aritzen diren taldeenzeregina kontsideratzen ditugu.
|
|
|
Horien aurrean, edo ondoan? eratzen
|
joan
den bestelako euskal oinarri eta ikuspegiko komunikazio ehunak enpresa txiki gutxi batzuetan, eta, bereziki, komunikabide publikoetan etaekimen sozialak bultzatutako proiektuetan du oinarria. Bestalde, euskal instituzioekegoera hau araupetu eta moldatzeko duten gaitasuna oso ezberdina da Ipar eta HegoEuskal Herrian:
|
|
|
Oinarrizko legeek, aipaturiko Irrati telebistaren Estatutu Legea eta LOT?, gestio modu zuzena eta zeharkakoa bereizi zituzten irratian, bai eta Autonomia ErkidegoeiEstatuaren araberako gestio modu zuzena egiteko aukera ezagutu ere, helburu horrekinezarritako korporazio publikoen bidez59; Udalei, berriz, ekimen pribatuari bezala, zeharkako gestioa egiteko aukera ezagutu zaie. Horien guztien zehaztapena etaemakida prozesuen ezaugarriak Soinuzko Irrati difusioaren gaineko zenbait PlangintzaTekniko eta horien ondorioz zabaldutako frekuentziak esleitzeko Deialdi Publikoenbidez finkatzen
|
joan
dira60 Horrez gain, Irrati Lokalak araupetzen dituzten Legeaketa, azkenik, bereziki, Irrati Digitalen Araudia eta Plan Teknikoa dira Estatu mailanirratia antolatzen duten funtsezko legeak. Horien ondoan, telebistaren kasuan bezala, araudi autonomikoak ere aintzat hartu beharrekoak izango dira61.
|
|
|
Alabaina, askoz egokituagoa da Estatuaren aniztasun politiko kultural territorialari dagokionean.Zentzu honetan, nahiz eta Autonomia Erkidegoen arloaren gaineko eskuduntzak mugatuak diren eta zenbait gaitan goitik behera Estatuaren araudi eta jarrerek baldintzatuta dauden, zentralista beti; oztopatzaile askotan komunikabide autonomikoekiko; zatikatzaile gehienetan?, aukera errealak dituzte hauek beren inguruetan egiturapropioak eta ezberdinak garatzeko. Hala erakusten du EITBren esperientziak berak, nahiz eta horretarako Estatuak ezarritako lege mugetatik harago
|
joan
behar izan duenzenbaitetan, edo horren zirrikituak baliatu, EITB bera sortu edo bigarren kanala zabaldu zenean bezala. Lurraldetasunaren arlotik ere ETB1en seinalea Iparraldera normaltasunez hedatzea lortu da; ordea, Nafarroako hedapena ez da osoa, ezta ofizialaere.73
|
|
|
Ikuspegi hauen arteko indar harremanak aldatuz
|
joan
dira, nahiz eta hartutakoneurrietan eta indarrean ezarritako politika guztietan hirurak presente dauden. Hauexekdira gaur egun politika komunitarioaren ardatzak:
|
|
|
Enpresa egituraren gaiak, esan bezala, komunikazio sistema osoa hartzen duaintzat, eta ez bakarrik ikus entzunezkoa. Komunikabideak kultur industria dira, etaberen gestioan merkatu tarte, kostu efizientzia eta errentagarritasuna bezalako faktoreek gero eta garrantzi handiagoa hartzen
|
joan
dira, eta baita enpresen arteko kontzentrazio eta nazioartekotze prozesu zabalak eragiten ere. Komunikabideen eremuaez da bakarrik faktore kultural edota politikoek mugatutakoa; merkatu espazioa erebada, enpresak berak beren estrategia eta eragiketekin etengabe egiten, desegiten eta, edozelan ere, moldatzen ari direna.
|
|
|
Horiek garatu eta gauzatzeko ahalmena, berriz, Autonomia Erkidegoei ezagutzen die, betiere Erkidego bakoitzeko AutonomiaEstatutuan zehaztutakoaren arabera (149 artikulua). Eskuduntzen banaketarako moduorokor honek arazoak sorrarazi ditu historikoki, ez baitu argitzen zein diren oinarrizkoarauak, eta etengabeko tentsio egoeratan kokatu ditu Estatua eta Autonomia Erkidegoak, momentu politikoaren arabera erabakitzen
|
joan
direnak.
|
|
|
Baina ikus entzunezko sistemak eratu eta antolatzeko ahalmenaren aldetik, Autonomia Estatutuen arabera, Erkidegotik Erkidegora diferentziak egon badira ere, autonomien harmonizazioarekin lehenengo eta telekomunikazioen liberalizazioarekingero, desberdintasun horiek leuntzen
|
joan
dira praktikan (GRETEL 2000, vol I: 465).
|
|
|
Lau item dira guztira eta orrialde oso bat betetzen dute, 90.a. Egunkariko kolaboratzaileek egindako artikuluak dirudite lau horiek; izan ere, izenpetutadoaz, iritzi artikuluak
|
joan
ohi diren modu berean. Edukiari begiratuta, desberdinakdira lau artikuluak, kulturarako joera izanik beren artean nagusiena.
|
|
|
Historiaren
|
joan
etorrian, mapa politikoak estatu finkatuen eta legezkoen lur eremuak paperean jartzeaz gain, zenbait kasutan, ofizialki onartuak eta ezagutuak ezdiren kolektibitateek berezkotzat dituzten lurrazal eremuak ere marraztu izan ditu.
|
|
|
Lurraldetasuna, gai zentrala izan da, eta gaur ere bada, nazio eraikuntzetan.Nazioek, herriek eta estatuek argiro erakutsi dute beren historiaren
|
joan
etorrian, territorio baten jabe izatea zenbat baloratzen den: maiz izan dira borroka latzak, mapetako marrak harago edo honago eraman edo ekartzeagatik.
|
|
|
Besteekiko harremanetan, denboraren
|
joan
etorrian, gizakiak garatu egin du beretzat duen territorioaren errepresentazio ulerkorra izan daitekeen irudi bidimentsionala, non marrazten ikasi baitu bereak diren errekak eta mendiak, herriak eta bideak; batetik, kideak eta lagunak non bizi diren irudikatzeko; eta, bestetik, besteek, etxezkanpokoek, lurralde hori errespeta dezaten.
|
|
|
Behin geure burua perspektiba horretan kokatu ondoren, harantzago joatenasmatu behar dugu, geure proiektu propioaren ardatzak marrazten
|
joan
. Hamlet enaez da gure galdera.
|
|
|
Historia Unibertsalaren azken helburu eta geltoki? Etengabeko eta ezinbesteko garapenaren izenean hau justifikatu nahi izatea, pentsamenduaren historiangutxienik mendebete atzera jauzi egitea da, egiaren kontzepzio absolutuarekin batera modernitatearen ikurra izandako hori pikutara
|
joan
baita.
|
|
|
at geratu nahiere. Trena hartzeko presa hauek, nora
|
joan
nahi duten erabakitzea galarazi diete.Internet en trena hartuko dugu nahitaez; baina hobe da zertakoa balio duen, nolafunzionatzen duen, bere errealitateak ete bere mitoak zeintzuk diren eta abar ezagutzea. Internet erabiltzen ikasi behar dugu (eta etekinak ateratzen), Internet ek guerabili beharrean17 Horretarako, behar beharrezkoa da erabilpen kritikoa bultzatzen duen hezkuntza bideratzea.
|
|
|
Eguneroko bizitzan hainbat egoera desberdinetan izaten gara nortasuna bermatu beharrean: banketxera
|
joan
, erosketak ordaindu edota edozein dokumentu ofizialeskuratzeko, ezinbestekoa zaigu geure nortasunaren berri ematea. Horretarako agirijakin batzuk daude:
|
|
|
ardura. Deserrira ihesi
|
joan
zirenek erabili bazuten ere11, pasaporteak ez zuen luzeiraun, ordea, eta gerra zela medio, orduko beste hainbat gauza bezala, frankistekberehala baliogabetu zuten, baita debekatu ere. Geroztik, bestelako saiakera batzukere izan dira.
|
|
|
Behobiako mugan egin beharreko xehetasun eta
|
joan
etorri guztien berri ematen da 1846eanargitaratutako bidairi gida batean (Aguirre, 1995: 44).
|
|
|
Finantza munduan, aldiz, erabateko askatasun ekonomikoaren izenean, azkenhogei urteotan, interes tasari eta eragiketa finantzarioei zegozkien lege murrizkorrak ezabatzen
|
joan
dira,, finantzarizazioa, deritzon prozesuari bidea erraztuz.
|
|
|
Hau da, jabetza eskubideak eta horiei zegozkien botereak banatzean, XVI. etaXVII. mendeetako ipar mendebaleko Europako agintariak beren menpeekiko erlazio sare bat eratzen
|
joan
ziren. Lurrik gabeko burgesia, merkatari nahiz bankari, ezzen banaketa horretatik esku hutsik atera.
|
|
|
XIX. mendearen bukaerako nazio estatuen garapenak bultzatu zuen,
|
joan
zenmendean eta bereziki mende honen hasieran, gero eta gehiagokoa den irizpide etniko eta hizkuntzazkoetan oinarrituriko, gutxiengo nazionalen, agerpena.
|
|
|
Problema geografikoki kokatzeko,
|
joan
den mendearen bukaerako mapa politikobat paratu nuen arbelaren gainean:
|
|
|
Garai batean, estatuek errepresioa erabiltzenzuten horrelakoei aurre egiteko, baina orain, gure ustez, estatu berrien inkorporazioaren dinamikan murgildurik dago Europa. Beraz, gure herriaren gehiengoa egiten dugun proiektu politikoaren atzean demokratikoki ipintzea lortzen badugu, guere
|
joan
gintezke ate joka Europara. Eta Estatu espainiarrak gizarte zibila zapaltzera bere armada hemen sartuko balu, Europan litzateke hori ulertu.
|
|
|
– Espainiako txapelduna naiz; eta kirola praktikatzeko bitartekoen ikuspuntutik askoz hobeto dagoenez, Madrilgo CAR Blumenera
|
joan
nintzen iaz, nazioarteko arlora igotzeko EuskalHerrian maila nahikoa ez dagoelako.
|
|
|
Bidaia hauetan zegoela, Fritz Laura-rengandik banandu zen eta ondorenIsraelera bidaiatu zuen eta bertan L.S. Dar ekin saiakuntzak egin zituen. Japoniaraere
|
joan
zen, Zen monastegi batera. Egonaldi honek eragin handia izan zuen berelan terapeutikoan eta garapen pertsonalean.
|
|
|
C taldeko haurrak anbibalenteak, ambivalent? bezala ezagutzen dira.Esplorazio pobrea erakusten dute, amaren
|
joan
etorriaz kezkaturik. Amakalde egiten duenean, erreakzio gogorra izaten dute; baina itzultzen denean, gertutasun bilaketa negarrarekin eta errefusapenarekin nahasten dute.
|
|
|
Data horren inguruan joera berriak agertuz
|
joan
ziren gizarte zientzien etajokaera zientzien eremuan, Estatu Batuetan batez ere. Bigarren Mundu Gerrarenostean zentzu zabalago batean aztertzen ziren arazoak, eta ikuspegi holistiko batberreskuratu zen.
|
|
|
1957an, Boszormenyi Nagy eta bere lankideak, Eastern PennsylvaniaPsychiatric Institute delakoan barneratuta zeuden paziente psikotikoen terapiaintentsiboari buruzko ikerketa proiektu batean sartu zuten Familia Terapia.Hasierako orientabidea Niaren Psikologian oinarritutako Psikoanalisia izan zen, etaondoren, Familia Terapiaren ekarpenak sartuz
|
joan
ziren progresiboki. Lan honenemaitza da aipatutako Familia Terapia Intentsiboa idazlanaren argitalpena, 1965eanegina; bertan, beren esperientzia eta teorizazio berriak garatu zituzten taldekideek, psikosiaren eremuan bereziki.
|
|
|
Nahiz eta, esan dugun bezala, ekarpen terapeutiko hau mugatua izan, proposatutako eredua barneratua izan da formatu ezberdin gehienetan. Hauetatikabiatuz, Kaplan (1974,1979), Lopiccolo (1978), Rosen eta Leiblun (1989) bezalako autoreak beren proposamenak garatuz
|
joan
dira.
|
|
|
Gauzak honela, XX. mendearen azken laurdenean H. S. Kaplan-ek argitaraturiko liburuetako bat parafraseatuz, Terapia sexual berria deitu izan denakonfiguratuz
|
joan
dela esan daiteke. Izendapen hau gehiegizkoa izan daiteke, agian, baina kontuan hartu behar da, marko teorikoek beren lana egitekoproposamen honen funtsezkoena oinarritzat hartu eta berezkoak dituzten printzipioteorikotara egokitu dutela:
|
|
|
Argentinan taldean eta haurrekin lan egiten zutenak (Moccio, Pavlovsky, Martinez Bouquet e.a.), eta, batez ere, Frantzian haur eta nerabeekin lan egitenzuten terapeuta eta psikoanalistak (Gravel, Bourreauk, Testemale, Monod, Anzieue.a.) izan ziren psikodramak adin hauetan lan egiteko zituen abantailaz jabetuzirenak. Beraien prestakuntza psikoanalitikoa izanik, jabetuz
|
joan
ziren ezen, portaera eta enkoadre arazoak gutxitzeaz gain, zerbait gehiago eskaintzen zuelapsikodramak. Hauen artean bereziki Lebovici, Diatkine, Soccaras eta Kestenbergizan ziren psikodrama eta banakako psikoanalisiaren gerturapena jorratu zutenak.
|
|
|
Gogoeta hau bera proposatu dute Amar ek, Baile k eta Salem-ek, ekintzapsikodramatikoaren funtzio prekontzienteari lehentasuna emanez; baina hauekurrunago
|
joan
dira, eszenaren eta aparatu psikikoaren funtzionamenduaren arteanantzekotasuna ezarri baitute. –Azkenean niaren balizko jarduera prekontzienteareneszenaratze gisa ikusi dugu psikodrama analitikoa.
|
|
|
Zerbait bereziagoa merezi zuen. Egunak
|
joan
egunak etorri, estutasunasentitzen hasi nintzen, zerbait idatzi beharra eta, aldi berean, ezina sumatzen bainuen.Izan ere, alferkeria sentitu nuen gai tekniko bati buruzko zerbaiti ekiteko, eta aldebatera utzi nuen bide hori. Erdi etsita nengoela, azkenean, zerbait pertsonalagoidazteko ideia hurbildu zitzaidan, eta itolarrian dagoen naufragoaren antzera, azkenahalegin batean salbatuko ninduen oholari eutsi nion, bertara lapen erara itsatsiz.Horixe nuen irtenbidea:
|
|
|
Sarri aritu naiz gai horri buruzko hausnarketan, niretzat ulertezinak ziren portaerakulertu nahian, zuzenak ez zirelakoan. Denbora pasatu ahala, ordea, poliki polikikonbentzituz
|
joan
naiz, horrela behar zuela izan, horrela izatea hobe zela gainera, berarenganako portaera horrek berorrek adierazten baitu beraren jarreraren zuzentasuna.Izan ere, ez da harritzekoa modu horretan hartua izatea, horrelako pertsonekin ezinaplika baitaitezke gehiengo/ gutxiengoen metodoak, ez baitira parametro horietanepaitzeko modukoak. Izan ere, gauza berriak agertzean, hots, problema zaharrakgainditzeko irtenbide berriak planteatzean, alferrekoak izaten dira lehenagoko kontsentsuak.
|
|
|
Ondoko irailean, 1958koan beraz, Aljeriara soldadu
|
joan
behar izan nuen, 1960koabenduraino. Udatik Xarriton-ekin hitzartua nuen, itzultzean Hazparneko ikastetxeanirakasle sartuko nintzela.
|
|
|
Txillardegi otoiztuzuen Saint Joseph kolegiotik alde egin zezan, amoregatik eta gobernuak ez zezankendu ikastetxeari ematen zion legezko diru laguntza. Jose Luis
|
joan
zen aterpe ezkutubatera, Benito Del Vallerekin, baina Enbata kazetan elkarrizketa horren berri zehatzakemanez. Orduan zinez begietan hartu gintuen Pochelu kalonjeak, itsuski gaitzitubaitzitzaion salaketa publiko hori.
|
|
|
Zenbait anekdota kontatuz eta umore klabean, artikulu honetan kontatzen da zer nolakogarrantzia izan duen Txillardegiren irudiak, euskara ikasi eta, apurka apurka, euskalgintzan eta euskal kulturaren munduan barneratuz
|
joan
den euskaldun berribatentzat. Anekdotak pertsonalak diren arren, euskara nagusitan ikasi eta geroago euskalletretan barneratu diren beste zenbaitek ere konta lezakete antzeko esperientziarik.
|
|
|
Urteak
|
joan
eta urteak etorri, aldiak aitzina jo zuen eta, horrela, erakundearenBosgarren Batzar Nagusia iritsi zitzaigun. Honetan jazo zena, maiz eta testu frankotanagertua da.
|
|
|
Bi lehen hileetan gorde ginen, han hemenka, Iparraldeko jendearen artean.Pariserat
|
joan
ginen gero eta bertan geratu ere Jose Mari Benito, ingeniaritza etxebatean. Hendaiako adiskide abertzale sutsu zen Paul Legarralde k, bere autoa utziz, Brusel eraino iritsi ginen bertze hirurok.
|
|
|
hiruronartean: Eneko Irigarai-k eta biok Aljeria-ra
|
joan
nahi genuen han kokatzeko: lan etabizi.
|
|
|
Haren nebak haraino joanzirenean, neskatoak salatu zien jentilek lo kuluxka egiten zutela eguerdian, eta orduanetortzeko berriz. Burdinazko palankak eskuan
|
joan
ziren mutilak, ateak apurtu, arrebaatera eta jentilak suntsitu: geroztik ez ei da jentilik agertu Orozkon.
|
|
|
«Ni gau hartaz oroitzen niz orai hementxeoihal hau bezain untsa (aurrean duen mahain oihala seinalatuz), zer gau zen hura: izigarri zen ihurtziria eta ximista, ximista, ximista ximisten gainean. Gero biharamunean berehala barreiatu zen (herrian) aire gaiztoak
|
joan
zakola supazterretik aztala».
|
|
|
Orain, iraganean ikustendute gertakaria berriemaileek, azpimarratuz gaur egunean Harrusean bizi diren jendeakez direla zigorra jasan zutenen ondorengoak edo familiakoak: orduko haiek, etxeaerrekara
|
joan
eta gero, Ameriketara joan baitziren.
|
|
|
Orain, iraganean ikustendute gertakaria berriemaileek, azpimarratuz gaur egunean Harrusean bizi diren jendeakez direla zigorra jasan zutenen ondorengoak edo familiakoak: orduko haiek, etxeaerrekara joan eta gero, Ameriketara
|
joan
baitziren.
|
|
|
Kontalariak ipuineko protagonistak ezagutzen dituen ideia, tradizioak berakeskaintzen du, bukaerako formula eta lelo batzuek adierazten dutenez (Kaltzakorta1989, 22), adibidez: «Nik azkenik ikusi nituenean...», «Ni hara iragan nizenean», «Lorietan banindagon haien ezteietara
|
joan
beharrez...». Inori sinetsarazteko asmorikgabe eta alegiazko baieztapenen bidez, ipuinak berak jokatzen du jokoa, edo hobetoesanda, erakusten du jokoa, berdin egiteko gonbita luzatzen.
|
|
|
Hilbegiran egozanakbeldurturik otoizka hasi zirenean, katu bihurtu zen gizona, katu handia: denak inar makilaz hari jo eta ihesi
|
joan
zen eskaileran behera, begi gorri gorriekaz eta miauikaragarriak egiten. Baina, gaineratu du Pablok, beste zer edo zer egin zuen katuhorrek joan aurretik:
|
|
|
–Tejabana, ko teilatutik kamarako leihoraino altxatzeko, leiho hegian eskuak ipini zituenkatuak, «eta amamak gura eutsezan eskuak ebagi», baina aititak esan zion uzteko, gizon harek ere «umeak eudiezala asko, eta eroan dagiela artoa». Zorroa hartu lepoaneta eroaten ikusi zuten, eta amama ondora
|
joan
zitzaion: «Nora daroazu hori zorroa? »Eta:
|
|
|
«Nora daroazu hori zorroa? »Eta: «Miau...!» egin zuen katu baltz horrek eta
|
joan
zen, aienatu zen.
|
|
|
Galdera zehatzago eginik, Eulalik dio gizon itxuran etorri zela* Teofilo eta katuitxuran
|
joan
: «katu handia zorroa lepoan dauela».
|
|
|
Beste aldaketarik ere bada, Kondairarenkronologia itzulikatu izan da: Araneko gizona, tradizioan legez katu etorri eta gizonberbilakatu barik, jende itxuraz
|
joan
ohi zen berea egitera, eta harrapatzen zuteneanbihurtzen zen katu, ihes egiten ahal izateko edo.
|
|
|
Begiratueutsezan bai mutilak, eta ahate oina ikusi. Etxera
|
joan
zan eta ez euan gehiago urten, tristuraz hil zan. Egin eutsien hilbegiran auzoak bildurik egozala, lamina sartu zangiltza zulotik, intxaurkusku batetik estalgi ederra atera eta hartaz estali hilaren gorpuaeta ohea.
|
|
|
Badirudi gorputza hartuz
|
joan
dela Soziolinguistikako Institutuaren ideia, batez ere BATaldizkariaren inguruan, eta gehiegi luzatu gabe eraikita ikusi ahal izango dugula.
|
|
|
Gogoan dut EKBren asmoa gorpuztuz
|
joan
zen bilera luze haietan Txillardegik ez zuela hutsegiten; eta ezaguna da, Jose Luis ez dela inolako bileretan entzule huts egotekoa.
|
|
|
Zinema tradiziozko bizimodurako kaltegarribezala hartu zutela, sortu zenean, eta erabaki zutela filmen kronikak ere ez zituztelaegin behar; bestela, morboa berpiztuz, jendea ikustera joango omen zen. Gaurko belaunaldietan, berriz, kontrako muturreraino
|
joan
gara, eta, gurea gutxietsiz, kanpokogauzen bila goaz. Bi eredu murrizgarri (reduccionista) hauen artean mugitzen garelaematen du, gure kultur gaiei zor zaien arreta eta trataera egokia lortu ezinik.
|
|
|
Gure gerra zibilari buruz pentsatzen ari naiz. NafarroaGipuzkoa konkistatzera
|
joan
zenekoan, edo herrialde bakoitzean barneko gizarteanizandako hausturaz. Hurrengo belaunaldiko gizon emakumeek badugu, nahi izanezgero, argitasun nahikoa egia eskuratzeko.
|
|
|
Hurrengo belaunaldiko gizon emakumeek badugu, nahi izanezgero, argitasun nahikoa egia eskuratzeko. Baina
|
joan
diren mendeko oroitzapenetanurruneratzen garen neurrian, gero eta ilunago geratzen zaigu herrialde bakoitzakaurreiritzietan finkatutako sinesmena aldatzeko argia. Nafarroako Erresuma nork sentitzen du bere, gaur egun?
|
|
|
Gehien gehiengoaren laukeriak eta lozorroaknazkatu egiten du Leturia. Horren ihesi
|
joan
da, bakardadera, hain zuzen. Basoanetzanda, txingurri, kakalardo eta beste mila xomorroren lan eskergak ikusten dituharat honat, belar artetik irten, belar artean atzera galdu, beren eginahal itsu inkontzienteetan denak ahalegintzen, ez zergatik ez zertako, zentzurik gabeko existentziak, inguratzen duen zentzubako, munduaren irudi bikaina??.
|
|
|
Aitak, hamaikaurte egin gabeko haurra zela oraindik, Jutlandiako estepa idorrean ardiak zaintzen, bakarrik, hotzak eta goseak amorratzen eta piztien ikaraz, desesperatuta, muinotxobatera igo eta, bere indar guztiekin, zerura begira, madarikatu egin bide zuen, haurtxiro gaixo bati halako sufrimenduak sufriarazten dizkion Jainkoa. Handik gutxira, Kopenhagen era lan bila
|
joan
, aberastu, merkataritza enpresa handi bat muntatu, etadirutza ederraren jabe, ezkondu egin zen. Baina emaztea laster hil zen, eta urtea igarobaino lehen, aita etxeko neskamearekin ezkondu zen berriro.
|
|
|
ousia (esentzia/ substantzia),, metafisikabasoan zugatzik ederrena?. Hori kenduta,?
|
joan
da pertza?, esango du Orixe-k. Eta arrazoi du, pertzamundu zaharra bada.
|
|
|
Nolanahi ere, urteak aurrera
|
joan
ahala, bere bizitzaren ibilbide luzean izandakogora behera eta joan etorriei koherentzia printzipio orokor bat aurkitu diedala esateraausartuko naiz, errespetu eta salbuespen guztiekin. Txillardegiren pentsamendunagusiaren eta jokaeraren azalpen printzipioa dialektikoa da, sinkroniaren araberakoa1,, oposizio sistema?
|
|
|
Nolanahi ere, urteak aurrera joan ahala, bere bizitzaren ibilbide luzean izandakogora behera eta
|
joan
etorriei koherentzia printzipio orokor bat aurkitu diedala esateraausartuko naiz, errespetu eta salbuespen guztiekin. Txillardegiren pentsamendunagusiaren eta jokaeraren azalpen printzipioa dialektikoa da, sinkroniaren araberakoa1,, oposizio sistema?
|
|
|
Txillardegik berak Huntaz eta Hartaz liburuan6 ezin argiagozioen: . Ezkertarrek uste dute, beraz, ba dala garaia euskaldun herriak lehenengo aldizbere burua altxa dezan; eta hau esatean ez dugu milimetro bat ere atzera
|
joan
nahi,, lege zahar, bila, denbora, zoriontsu?
|
|
|
Denak diragertaera beraren ondorio. 1953an Weinreich ek5 6 ikuspegi estrukturalistan oinarriturikhizkuntzaren egitura mailan ukipenaren eraginez azaleraturiko fenomenoak sailkatzeari ekin zionetik mende erdia
|
joan
zaigu eta, hein berean, ukipen fenomenoen azterketak asko aurreratu du. Azken bi hamarkadak izan dira alor honetako jorienak, baigaiari eskaini zaion arretagatik, eta bai gaiari behatzeko orduan jorratu diren ikuspuntudesberdinengatik ere.6
|
|
|
Eredu normatiboa, batasunerako Euskaltzaindiak 1968ko batzarraz geroztik eraikitzen
|
joan
denarideritzogu.
|
|
|
Erritoak daude onartze eta gaitzeste harreman guztietarako: pertsona jakin horiekin elkartu edo ez; jarduera guztietarako aintzat hartu edoez, horien irizpidea beti beharrezko izan edo ez, horiekin afaltzera, manifestaziora,...
|
joan
edo ez.
|
|
|
–Belatxe, an e halako e, harrobi zahar bat dago, eta han Belatxen, orain beleak hemendabiltza, baina lehenago belea hemen gutxi ikusten zen, beleak han egoten ziren, beno, hori izan da sasoia, Solluben ardia eta ganadu asko egon denean, beleak ona etorribeharrik ez du eduki, ze bertan edukitzen dute jaten eta, bada orain Solluben ez dagoezer, hara Belatxera
|
joan
, guztiz arrisku handia egon!, baina guztizko arriskua, inoiz joannaiz, eskola galduta ere, bele habiak egoten ziren han, ezta?, eta huraxe habia hartzeko?
|
|
|
Arauen praxia nondik nora
|
joan
zen jakiteko azterlanak falta zaizkigu, artxiboetan egin daitezkeenak, edo, zorte onik balitz, baita protagonisten oroimen altxorreanere. Oraingoz, aipatuta dugun kasua bakarrik dakargu hona.
|
|
|
Bizkaiko frontea erortzean, Narbaitza Donostiara ekarri zuen Probintzialak, beharbada jada orduan Ameriketara bidaltzeko asmoarekin. 1939ko urriko Komunitatearen atxiloketaren ondoren Kubara
|
joan
zen, eta han eman zuen gainerako bizialdiosoa, La Habana-n hil zen arte (ik. Cronica:
|
|
|
Nondik nora
|
joan
ziren, ba, Egia Atotxako burubideak?
|
|
|
Baina 1933tik 1936ra urte, asko? pasa ziren Espainiako politikan, eta hizkuntzarena ere ozpinduz
|
joan
zen. Haren ingurukoek eta jarraitzaile anitzek (hain zuzen, lehen urteetan indarrik erabakiorrena izan zutenek) hizkuntz politikaren arazo hau osobero hartu zuten, gerrakoan eta gero.
|
|
|
Hizkuntz egitarau teorikoak gorabehera, gerrako harat honat eta aldarteek ereizan zuten Gobernu frankistetan beren eragina, eta joera ezberdinak agertuz etaburubideak nabartuz
|
joan
ziren: e. b., Erregimenaren 1937ko erakundeztapena etaerantzukizun politiko linguistikoak, eta 1939ko udaberrikoak bestelakoak ziren, nahiden hurbilenak izanda ere.
|
|
|
Auzoko herri herritarrekin, alde batetik, eta Hirikoklase jasoagoekin. Fraideak saiatu ziren, batzuekin eta besteekin konpontzen, etaklasearteko
|
joan
etorri sozial hartan moldatutako egoera aski diglosikoa, komentukozenbait eliz ekitalditan ere agertu ohi zen (Intxausti 2000: 263).
|
|
|
Komentuak bazituen bere sermolariak, etxean ez ezik inguruko eta probintziakoherrietara euskaraz mintzatzera
|
joan
ohi zirenak. Predikari euskaldun hauen arteaneman ditzakegu A. Mitxelena Nagusia, J. M. Bengoa debarra, J. A. Amundarainorendaindarra, J. Lasa matximentarra, eta besterik.
|
|
|
Fraideen komentuetan, bizitzako
|
joan
etorria islatuz, Kronikak idazteko ohituraizan da, orain gutxi arte bederen. Horietako batetik helduko diot hona dakardan gaiari.1937ko abenduaren 20an Donostia Egiako frantziskotarren etxean lerro labur batezeman zuen debeku baten berri kronikariak:
|
|
|
Hizkuntzaren estatus eta izaera politikoa aldatu da modernizazioaren
|
joan
etorrian dagoeneko esana dugun moduan. Kapitalismoaren garapenak hizkuntza bateratupublikoa ezarri du Estatuaren mugapeko herrialde zabalean, tartean dauden herrihizkuntzak irentsiz:
|
|
|
Kausa efektua fenomenoa inolaz ere sinplifikatzeko asmorik gabe bada ere, etabestelako gizarte fenomenoen eragina ukatu barik (aipatu jazarpen politikoa, eskola, etab.), Aramaion hizkuntz eta kultur katenbegiaren lehen hausketa eskerga zinemarenagerpenarekin batera
|
joan
zela esango genuke.
|
|
|
Aramaion zinema, kaleko? (Ibarrako, beraz) biztanleen gertakaria izan zen, oro har.Besteak beste, baserriak urrun geratzen zirelako (oinez egin behar izaten zen
|
joan
etorria), astean zehar aski birunda egiten zelako (lanera edo, hurbilen zeuden baserrietakoak, eskolara), zine saioak larunbat gauetan izaten zirelako eta igandean aski bidezutelako meza etortzearekin, eta, nola ez, baserriko haur eta gazteen artean bestelakolanak, beharrak eta interesguneak zeudelako, zinemaren irradiazio eremua kalekojendearengana baino ez zen iritsi.
|
|
|
Bai hizkuntza mailan baita hezkuntza arloan ere, sistemarekikokonplizitatea ala salaketa bideak ziren azaleratzen ziren aukera bakarrak. Etsipenhonen aurrean Txillardegiren zeregin erradikala, nola irakatsitako edukietan halaemandako eskola formetan, intelektualarena izan da eta, praktikan, Henry Giruox ekteorizatutako irakasle eraldatzailearen eredua2 gorpuztuz
|
joan
da.
|
|
|
Esaterako, herrien suntsiketarakogudek Neolitikoaz gerokoak dirudite. Bestalde, konkistako gerra etnozidioarekin etaherrien ustiaketarekin loturik
|
joan
izan da gehienetan.
|
|
|
produktuen forma monetarioa beraien neurri objektibo bakarra denez, formahoriek egonen ez balira, orduan ekonomia nazionala kaos bat izanen litzateke: heterogeneoak diren produktu fisikoak neurgarri bilakatzeko, ekonomiak ez lukeelakoinolako mediorik eskutan. Harturiko hilabeteko produkzio faktoreen alokairuzko etaez alokairuzko ordainsari guztien ordainketan x moneta unitateren bat bateko sormen/ deuseztapenak produktu korrespondenteari
|
joan
etorriko mugimenduari behartzendio, zeinaren bidez produktua x moneta unitateek osatzen duten, moldean, jaurtitadagoen, hau da, estalki numeriko hutsean.
|
|
|
Gizona, berriz, bere hasieran izatedun tipiena da. Oraindik ez da erabatgizona, gero eta gizonagotzen
|
joan
du, eta ez du, oraingoz, erabat banaizesaterik ahal izango. Horretan ez du landarearekin diferentziarik, baina gizonakbadaki oraindik ez dela erabat, eginbehar bat dela.? 2
|
|
|
honek agintzen duenez, izan ere, egiarenbila zinez dagienak zabaltzen baitio bidea askatasunari; iturri zahar horretan edan duur berria Joxe Antonio Artze poetak ere: , bihotz bihotzez, gogo gogoz eta indar guztiz, ibili zabiltzanean,
|
joan
zoazenean, argira zaramatzan, bizira daraman, egiarenbidean28?: orduan izango duzu askatasuna bidelagun.
|
|
|
Afari apala baina borondate onekoa, eta hiriburuan bizi nintzenez geroztik herrira itzultzeko izaten nuen aitzakia bakarrenetakoa; mahaikideetan, berriz, denetarik: urte batean gozogilearekin egokitu eta
|
joan
den mendeko konfiteroenlangintza azaldu zidan; hurrena herriko etnografoarekin, eta bertako harrespil etatrikuharrietan egiten ari ziren indusketen berri eman zidan. Urte hartan, berriz, erretorea tokatu zitzaidan ondoan, eta mendizaleen elkarteko lehendakariari elizakoobrak zertan ziren azaldu ondoren, honela esan zion halako batean:
|
|
|
–Bai, jakina,
|
joan
zen zorionez, baina horrek ez du esan nahi ahaztu behardenik.
|
|
|
Bere begi beltzak niregana zuzendu zituen, bizi bizi. Gero, hitzik egin gabe, altxatu eta
|
joan
egin zen, bere adinean harrigarria egin zitzaidan zalutasun batekin. Atehura ere ixten ari zitzaidala sumatu nuen.
|
|
|
Pasako zitzaiola uste zuen aitak baina, ez horixe. Hurrena
|
joan
zitzaionean kontuberari ekin zion.
|
|
|
–Kuartelera
|
joan
behar duk, Antton. Hemen ez zegok gauza onik, eta disgusturen bat izango diagu deskuidatuz gero.
|
|
|
Gelako ateraino
|
joan
, atzean inor ez zegoela ziurtatu, berriz itxi, bere armairurajoan eta paper tolestatu bat atera zuen karpeta askoren azpitik, nire aitaren aurreanparatu zuena sekretu handiarekin. Lehenbiziko aldia zuen aitak ETA hitza aditzenzuela.
|
|
|
Diruz urri bazebilen ere, mediku bat hartu eta harekintxe
|
joan
zen aita hurrena.Alferrik ordea: Aita Itxaso hil berria zen, eta komentuan bertan lurperatuko zuten, biharamunean.
|
|
|
Herrira
|
joan
nintzen. Aurrena etxetik pasatu nintzen, aitari esateko Salbatoreranindoala eta ea etorri nahi zuen.
|
|
|
Bakarrik
|
joan
nintzen hortaz. Arratsaldeko argi gorriaren pean, munduko miseriaguztietatik haragoko atsedenlekua ematen zuen San Salbadorreko komentuak; gezurrazirudien, historiako hainbat gerrate eta pasadizoren gertaleku izatea...
|
|
|
Irrati emandegiko nagusien agindupean,, igorritako kazetaria? garrantzi handiko jazoera baten berri emateko gertaera suertatu den lekura
|
joan
ohi da informatzaile. Eta hau horrela izango da, irratiak leku
|
|
|
Itaunketa prestatzeko behar den dokumentazioa lortu behar dugu. Elkarrizketa aurrera
|
joan
ahala, galderen ordena alda daiteke edo argumentuak aldatu hizketatuaren hitzen arabera.
|
|
|
Faktore kulturalak: bere adierazpide nagusia hirugarren programak dira, hots, kultura zabaltzeari lotutakoak, apurka apurka hainbat estatutatik desagertuz
|
joan
direnak. Euskal Herrian, kultura eta hizkuntza propioa erabat berreskuratzeko xedez, hainbat irratsaio eta irrati estazio sortu dira Franco-ren garaiaren akaberaz geroztik.
|
|
|
Antzina, kazetaritza literatura azpigenero bezala izan zen joa. Baina, urteak
|
joan
urteak etorri, kazetagintza aro modernoko adierazpide heldua bilakatu da. Kazetagintza inprimatutik agertu ziren genero batzuk irrati telebistara pasatu dira eta garapenak irentsiak izan dira, komunikabide hauetan bizitasun eta adierazkortasun berria hartu dutelarik.
|
|
|
Espainiar Estatuan irratiak arrakasta handia izan du izarren sistemari esker, hots, Iñaki Gabilondo edo Luis del Olmo bezalako irratilari ospetsu eta dirudunei esker, eta horrek nola edo hala onerako eragina eduki du irrati programatzailearen langintzan. Telebistan beste horrenbeste jazo da, kate pribatuek telebista publikoari entzule asko kentzen
|
joan
direnetik, Franco jenerala hilez geroztik RTVE jaun eta nagusi baitzen.
|
|
|
Joera hark irratia ere jo zuen. Urteak
|
joan
eta urteak etorri, lokalismo, tradizionalismo eta erregionalismoari gerra deklaratu zioten pertsonetariko asko damuturik edo ikusten ditugu, oraindik ingelesez ere jakin gabe eta kazeta erregionalak erosten edota proiektu erregionaletan buru belarri sartuta, Europaren eraikuntzan herrialde eta estatugabeko nazioek zer paper garrantzitsu jokatzen duten jabeturik. Bistakoa da globaltasuna eta lokaltasuna azken urteotan etengabe garatuz joan diren joerak direla.
|
|
|
Urteak joan eta urteak etorri, lokalismo, tradizionalismo eta erregionalismoari gerra deklaratu zioten pertsonetariko asko damuturik edo ikusten ditugu, oraindik ingelesez ere jakin gabe eta kazeta erregionalak erosten edota proiektu erregionaletan buru belarri sartuta, Europaren eraikuntzan herrialde eta estatugabeko nazioek zer paper garrantzitsu jokatzen duten jabeturik. Bistakoa da globaltasuna eta lokaltasuna azken urteotan etengabe garatuz
|
joan
diren joerak direla. Horregatik hartu dute horrenbeste garrantzi argitalpen eta irrati lokalek.
|
|
|
Cebrián irakasleak programazio zikloak ditu aipagai. Testua irakurritakoan, ideia nagusiak hartu eta zuregandik hurbil dagoen tokian tokiko irrati batera edo dena delako estaziora
|
joan
eta arduradunei zer nolako programazio zikloak egiten dituzten galdetu. Gero ikaskideekin informazioa trukatu.
|