|
2003
|
|
|
Donamartihirikoertorzenak, begionez, geroagobegihobeaz?
|
ikusten
balinbazuenEskualduna, GureHerriariburuzaldiz, hotzzagonberrikiartio, hotzegi.Aitorduguezdelajendexehearentzategina.BainanoroxeheotegirabadaEuskalHerrian. Etalarriakdirenbakarrak, ezhanbatlarriizanikanere, ezdeagutarteanlarriñozonbait, doakotenhazkurriazberdingosedirenak?...
|
|
2007
|
|
|
Haietariko hiruk Larresoroko apaizgaitegi txikian ikasi zuten, hamalauk Ustaritzekoan, hiruk Belokekoan eta hamaikak Baionako apaizgaitegi handian; hiruk Baionako Saint> Louis> de> Gonzague> ikastetxean, hiruk Saint Cyreko eskola militarrean eta batek Lilleko Kazetaritza fakultatean. Hainbat lagunkideren ikastokia ezagutu ez arren,
|
ikusten
da Piarres La, tte eta lagunkideen intelektualtasunaren iturri nagusia Eliza izan zela.
|
|
|
Aurreko parrafoan
|
ikusten
dugun legez, Arotçarenak Alemaniaz zuen ikuspuntua oso bestelakoa zen 1933an agertutakoarekin konparatuz. Izan ere, bederatzi urte lehenago beldurra zena itxaropen bihurtu zen Bigarren Mundu Gerraren garaian.
|
|
|
...Biltzarrak igorritako mezuaren hartzaile herritarrak baziren ere, mezu horren igorleak jende ikasia ziren, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonnek> (une Société> de savants, de lettrés et dartistes) zituen lankideak bezain jende ikasia, behinik behin, Eskualzaleen Biltzarraren bileretara joaten zirenak, jarraian
|
ikusten
dugun bezala:
|
|
|
1897an dAbbadie hil zenean, Azkuek gonbidapen bat jaso zuen dAbbadieren alargunarengandik senarraren liburutegia erabil zezan (puisque Madame dAbbadie paraît animée dexcellentes intentions en faveur de notre cher euskara, vous faites très bien de répondre à son invitation le plut tôt possible277). Abbadieren jauregian egon zen Azkue, Pierre Broussainekin; posible
|
ikusten
zuen dAbbadieren alargunarengandik dirua lortzea Akademiaren proiektua gauzatzeko278 Hala ere, dAbbadieren alarguna 1901ean hil zen, Akademiarako dirurik testamentuan aipatu barik.
|
|
|
Gure> Herriaren lankideen jaiotza data ere sartu dugu laukian. Horrela,
|
ikusten
dugu 33 kideetatik 28 zirela La, tte baino zaharragoak: adinekoena Julien Vinson, 1843an jaioa, eta gazteena 1903an jaiotako Emmanuel Souberbielle.
|
|
|
Laukian
|
ikusten
dugun legez, kritika ugariak bota zizkieten Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkarteko lankideei, kontrako zein aldekoak, 30 partaideetatik, zazpi baino ez izanik kritikariak eta kritiken jasotzaileak aldi berean.
|
|
|
Hala ere, Gavelek ez zuen erabat arbuiatu Sabino Aranaren jarduera, akatsak
|
ikusten
bazizkion ere: D. Sabino a été un animateur puissant et convaincu.. malheureusement il a eu le tort dabonder, avec une préparation tout à fait insu, sante, le dangereux domaine de la linguistique, Gavel, H.:
|
|
|
Félix Ospitalek gustura hartuko zuela parte baina ez zela joango esan zion La, tteri, horrelako batzar batean parte hartzea ez zielako komeni ez berari ezta bere familiari ere612; hala ere, langile sutsua izango zela ziurtatu zion. Maurice Olphe Galliardek, bere aldetik, uste zuen goizegi zela bilera publiko bat egiteko; egokiago
|
ikusten
zuen batzar pribatu bat antolatu eta taldearen oinarriak eta helburuak zehaztea613 Blainville Olphe Galliard lagunak esandakoarekin ados agertu zen eta batzarrera ez zela joango adierazi zion La, tteri614.
|
|
|
Badago Olphe Galliarden beste eskutitz bat, bilera egin baino lehen idatzia, non
|
ikusten
den La, ttek batzar pribatua egitea erabaki zuela. Ondorioz, Galliard eta Bernard de Coralek parte hartzea erabaki zuten615:
|
|
|
Dena dela, Felix Ospitalek, batasunak indarra dakarrelakoan, beharrezko
|
ikusten
zuen eskuindarren batasuna biltzea, hau da, euskaltzaleen egitarauak eskuinerantz jotzen zuten partiduen begikotasuna zain zezan. Horrela adierazi zion Piarres La, tteri:
|
|
|
Baina erregionalismoaren aldekoak zirelarik, euskaltzaleek aurre egin zien separatistak zirelako salaketei; argudiatu zuten ez zutela biderik
|
ikusten
estatu euskaldun independientea osatzeko, mendikatea oztopo geogra, koa izateaz gain, ekonomikoki hondamendia lekarkiolako Iparraldeari671:
|
|
|
Elizarekiko loturari dagokionez, hasiera baten Euskalzaleek ez zuten talde erlijioso bezala espresuki aritzeko asmorik838; mugimenduaren jardueran, ostera,
|
ikusten
da euskalzaleek leial jarraitu ziotela pentsaera kristauari (La, ttek berak Aintzinan adierazi zuen apezpikua herrietako zaindari onena izango zela839). Gai horretan bat gatoz Malherberekin, beronek dioenean talde euskalzaleak, Elizarengandik independiente aritzeko asmoa izan bazuen ere, Elizaren babesa bilatu zuen gero, taktika moduan, Action> çaiseren gaitzespenaren ostean arriskutsua izango litzatekeelako Elizaren hierarkiatik at aritzea840.
|
|
|
eta Clément Mathieu. Apaizgaitegi Txikiaren zuzendaria?. Bellevue kalonjeak, Donibane Lohizuneko parrokiaz arduratzen zenak, ostera, ez zuen begi onez
|
ikusten
euskalzaleek parrokiaren lokaletan egiten zituzten biltzarrak, herritarren egoera ekonomiko eta soziala hobetzeko helburua baitzuten844 Azkenez, Maurice Souberbielle Uztaritzeko alkateak ere, Eskualzaleen Biltzarraren aholkularia izan arren, mes, dantzaz ikusten zituen euskaltzaleen asmoak.
|
|
|
eta Clément Mathieu. Apaizgaitegi Txikiaren zuzendaria?. Bellevue kalonjeak, Donibane Lohizuneko parrokiaz arduratzen zenak, ostera, ez zuen begi onez ikusten euskalzaleek parrokiaren lokaletan egiten zituzten biltzarrak, herritarren egoera ekonomiko eta soziala hobetzeko helburua baitzuten844 Azkenez, Maurice Souberbielle Uztaritzeko alkateak ere, Eskualzaleen Biltzarraren aholkularia izan arren, mes, dantzaz
|
ikusten
zituen euskaltzaleen asmoak.
|
|
|
Dena dela, hasiera baten, euskaltzaleek Ybarnégarayren politika baztertu bazuten ere, 1936ko hauteskundeetan La, ttek Ybarnégarayri botoa emateko eskatu zuen Aintzinan, bide bakarra baitzen komunistak lortzen ari ziren indarra eteteko848 (euskaltzaleek etsaitzat zituzten komunistak). Horrela, Aintzinak herritarrak eragin zituen à rejoindre... lordre établi quil critiquait avec tant de véhemence849, euskalzaleek ez zutelako euren burua gai
|
ikusten
mugimendu ezkertiarrari aurre egiteko nazionalismo frantziar eskuindarrarekin bat egin barik.
|
|
2008
|
|
|
Aditz inkoatiboak dira egoera aldaketa bat adierazten dutenak edo ekintza ren hasiera adierazten dutenak: ontzia> diogunean edo aitona> diogunean, argi
|
ikusten
da hor egoera aldaketa bat suertatu dela: hutsik zegoen ontzia lehenik, eta orain betea dago; aitona bizirik zegoen, baina orain ez da bizi.
|
|
|
Erreflexibo eta erreziprokoei dagokienez, berriz, gauzak ez ditugu hain garbi
|
ikusten
. Etxeparek, A> grammar> of> Basque> (2001) liburuan hauen inguruko azterketa interesgarria aurkezten du.
|
|
|
(13)// begira txantxangorria da/ txori bat// beti gordeta egoten dana/// txantxangorria ez dugu inoiz
|
ikusten
/ ez udabarrian/ ez udaran eta ez udazkenean/ eta txantxangorria beti bizi izaten da jendegandikan oso urruti/ baino// etortzen da aurreneko hotz handia/ etortzen da aurreneko elurra/ mendietara hain zuzen/ egun hoietan/ hoi da abenduaren 12a 13a 14a/ etortzen da/ elur hori eta txantxangorriak pentsatzen du(...). (B.A.)
|
|
|
(19)/ eta inoiz mendira joaten bazarete eta
|
ikusten
baduzue hola sasi artian/ sasi artian beti zerbait mugitzen dala/ eta/ ikusi eta da txori txiki bat eta ematen du gainera> lotsatuta> dagoela ematen du ba ez dakit/ zerbait/ platera bat puskatu duela edo zerbait holako egin duela... (B.A.)
|
|
|
(22) ME. Asko da Europaren porrotaz/ ezta?/ nola
|
ikusten
duzu
|
|
|
Argumento horiek formalak izanik ere nahiko ahulak dira, J. Lakarrak in> xten > > erakutsi duen bezala (1996): euskaraz/ a/ bokalaren ugaritasuna ez da Vennemann ek aldarrikatzen duen adinakoa, batez ere/ e/ bokalari ateratzen dion aldea
|
ikusten
denean, eta ez ditu aitzin euskararen fonema sistema eta formen distribuzioa batere kontuan hartzen, aitzin euskarak/ p/,/ m/,/ w/, labiobelareak e.a. edo sC, sCR itxu rako hasierak inoiz euki izan balitu bezala. Azkenik, euskal artikuluari ematen dion horrenbesteko antzinatasuna ez du azaltzen, euskalari guztien iritzitan euskal artiku luak (ez a (k) soilik, baita au> > eta ok> ere) euskal deklinabide mugatua sortzearekin batera lehenagoko erakusleetatik datozela ederki jakin arren.
|
|
|
askoz ere ugariagoa da gizonezkoenetan; se> atzizkia, ordea, soilik emakumezkoenetan ager tzen da. Beraz, akitaniar onomastikan
|
ikusten
dugun banaketa berbera aurkitzen dugu Soriako izen bikote honetan. Erroari dagokionez, akitanierazko Bonxsoni> izen kon paragarriaren azpian dugun Bon erroarekin Hon erroarekin baino lehenago lotuko nuke.
|
|
|
Alde> txarrak? > Azkuek ez zituen eta ezin zituen euskalki guztiak ezagutu, horre gatik, lotsorki, Eexen entzun dudan euskalki bakarrean, familiakoan, ama euskalkian zubereraz egin ditut nire ikerlan gehienak. Zoritxarrez Davant-i eta bioi gertatzen zaigu zuberotar ez diren ikerlariek, erreserbetako amerindiarren moduan
|
ikusten
gai tuztela eta ez gaituztelarik kontsultatzen gure lanak, gure lekukotasunak, testis> nullus > tzat ematen. Zuberotarrok liburu oso bat idatzi behar genuke gure munduaz eta gure hizkuntzaz idatzi diren hutsen zuzentzeko.
|
|
|
Bestalde, bi hitzeko elkarte baten ezkerraldeko osagaia hedatuz sortzen ari direla adierazi du Euskaltzaindiak. Deskribatu izan diren gainontzeko hiru hitzeko segida guztietan ordea, sintaxian beregainki erabil daitekeen ondorio bana ematen duten bi prozesu
|
ikusten
dira: berrelkarketaren kasuan euskal morfologiak eskura dituen elkarketa bi (§1.1) eta sintaxi hedapenaren kasuan izen baten sintaxi hedapena eta haren gaineko elkarketa bat (§1.2).
|
|
|
Ez da nahasi behar Leintz erret ibarra, askoz handiagoa baitzen. Ez iezadazue esan hizkuntzaren eta euskalkien aldetik ere, batasun bat ez duenik, dotri netan ere
|
ikusten
dena!
|
|
|
Esan behar da, mendez mende tan, Zeberio Arratiako merindadeko herrietako bat zela eta artziprestazgo ere. Bizkaiko artziprestazgo zaharrenetariko egoitza Erdi Aroko dokumentu baten
|
ikusten
denez, Arantzazun, Arratiako Arantzazun, noski, eta ez Oñatikoan, omen zegoen, gero XIX. mendean, Billarora/ Areatzakora pasatu bazen ere, Gasteizko diozesia sor tukeran. Arantzazuk aurten arte, barrendegi bat izan du Zeberion, bestalde.
|
|
|
Konbergentzia edo bateratze bertikal eta horizontalaren prozesua, hizkuntza komunitate nazionalaren perspektibatik
|
ikusten
denean, noiz edo noiz dialekto eta estandarraren arteko (eta batzuetan dialektoen arteko) aldaera berri batekin hasten da. Aldaera berri hauek izendatzeko, erregiolekto?
|
|
|
Gure arteko hainbatek hizkerak eta dialektoak modu pasibo batean
|
ikusten
baditu ere (pertsona zaharrak, inoiz herritik irten bakoak, guraso eta aitita amonak bertakoak
|
|
|
Beste kontu bat da zerk bultzatu gaituen gai horren inguruko hiztegia egiten saiatzera. Uste dugu egunero, oharkabeko hainbat elkarrizketa etnometeorologiko izaten dugula, eguneko eguraldiaz mintzatzen gara, asteburuko iragarpena hizpide izaten dugu, telebistako eguraldi iragarleak adi adi entzun eta
|
ikusten
ditugu, tenpora kontua apurka apurka ikasten dugu eta sarri kontatu edo irakurri izan dugu zer nola eragiten dion Mari jainkosak Euskal Herriko eguraldiari. Gainera euskara, hizkuntza gutxiagotua izanez, edo ez dakigulako, edota alboko erdaren estutzea ezin bortitzagoa delako alor honetan erabil genezakeen bezain ondo ez dugu erabiltzen.
|
|
|
Historiaren ikuspenetik falta zaiz kigun puntuak hauexek dira: mailegu bakoitzaren sartze garaia ezagutzea, baita non dik euskarara sartu den ere, hau da, zuzenean latinetik edo erromantze zehatz batetik (zeren eta batzuetan garbi dago hitz konkretu bat gaskoitik harturik dagoela7; beste tan, ordez, ez da hain garbi
|
ikusten
). Esate baterako, euskarazko ganbara k latinezko camara rekin badu8 zer ikusirik, baina zein bidetik etorri zaigun ikustea ez da hain erraza:
|
|
|
Bestaldetik, hasie ran esan bezala, kontuan hatu behar dugu erdaraz, gaztelaniaz, euskaratik datozen maileguak ere baditugula. Arrazoiz beterik esaten du Txomin Peillenek (1998) eus karan latinistek edo latina aztertzen dutenek latina besterik ez dutela
|
ikusten
, erro manistek erromantzea, eta abar. Hori egia izanik, esan dezagun beste batzuk euskara ren historian gertatu den guztia diglosiaren bitartez esplikatu nahi dutela.
|
|
|
Estela edo hilarri hauek argi eta garbi adierazten dute V. eta X. mende artean, Hegoaldean eta baita Iparraldean ere (eta hori dena azaleko seinaleak bidez) euskara bizirik zegoela Euskal Herri osoan. Mitxelena, Gorrotxategi, Lakarra eta abarrek egin duten lanaren bitartez argi
|
ikusten
da antzinako lekukotasunak euskal hizkuntzaren batasuna azaltzen dutela erromata rren garaian. Baina nire ustez horrekin bat dator erromantzea Hegoaldean eta Iparraldean sortzen ari zela susmatzea (ikus Enego> hilarri batean, Enecoren ordez).
|
|
|
Bada oraindik zuzendu eta aldatu beharreko jokabide franko, eta zeharo bat nator Ibon Sarasolak (1997) salatzen dituen ajeekin, hau da, Hegoaldean gehiegi begiratzen zaiola Hegoaldekoari eta, batez ere, gaztelaniari, eta Iparraldean, era berean, gehiegi begiratzen zaiola Iparraldekoari eta, batez ere, frantsesari. Baina, ajeak aje, asko aurreratu da 1960tik hona, eta geure herrialdea edo geure euskaldetxoa ez ezik, Euskal Herria bera ere onartzen eta
|
ikusten
dugu gaur egun.
|
|
|
Inork erakutsi beharrik gabe
|
ikusten
da, era berean, non dagoen gure argotaren jatorria: erdaran, honena ere.
|
|
|
erdara darabiltza, hirurak nahasian. Gauza xelebrerik ere
|
ikusten
da han hemen. Esate baterako, eskoletako ahozko azterketetan, eta zenbait lan lortzeko egin ohi diren elkarrizketetan, Euskara Batuan ez daudela eroso dioten batzuek, euskalkian hasi, eta erdi euskalkia eta erdi batua egiten dute gero.
|
|
|
Euskararen etsaia Madrilen eta Parisen, eta, aspaldi honetan, Iruñean? ikusten dute gure arteko zenbaitek, eta halaxe
|
ikusten
dut, egia esan, nik neuk ere, baina ez dezagun beti kanpoko etsaiarekin itsutu eta barrena lasaitu, geure baitan daukagu-eta gaixotasun askoren harra.
|
|
|
Txikikeria zenbait gorabehera, Batua da ohar bi horietako hizkera, gaur egun sarrien
|
ikusten
dugun beste esaldi honetako hizkera bezain batua, behinik behin:
|
|
|
Are gutxiago premiarik gabeko erdara kadak sartzean: gure artean hain maiz
|
ikusten
diren sobera, > prefosta, > asunto> &> afera, > atoan, > pulamentu, > derrepente, > r, > primerakoa> bezalakoak datozkit gogora.
|
|
|
Euskararen etsaia Madrilen eta Parisen, eta, aspaldi honetan, Iruñean?
|
ikusten
dute gure arteko zenbaitek, eta halaxe ikusten dut, egia esan, nik neuk ere, baina ez dezagun beti kanpoko etsaiarekin itsutu eta barrena lasaitu, geure baitan daukagu-eta gaixotasun askoren harra.
|
|
|
Erreguec bialdu dit ondorengo erabaquia: Don Fernando VIIa, Jaungoicoaren graciaz eta Españar Bacarondearen Neurquidaren edo Constitucioaren bidez, aurreco erabaquiac
|
ikusten
ta aditcen dituzten guciai: jaquin ezazute Uri Batzarreac erabaqui dutela ondorengoa.
|
|
|
Elementu arrotza da, ez baita solaskideetako bat. Komunikazio ekintza gertatzen
|
ikusten
du, kanpotik, behatzaile gisa.
|
|
|
Ez da erraza beti ondorio esanguratsuetara iristea, baina datuak bere honetan aurkeztea ere konpartimentazio soziolinguistikoa islatzeko askotan lagungarri delako eskainiko ditut hemen; alegia, karga edo balio soziolinguistikoa izan dezaketelako. Denborarekin datu eta hipotesi hauek argitzen joango diren esperantza ez dut galduko, eta aurrera begira, bide horretan zein leiho
|
ikusten
dudan irekita azaldu nahi nuke gaur hemen.
|
|
|
Esate baterako, Hegoaldeko juez aren ordez, epaile> hobetsi da; baina Iparraldeko juje aren aldamenean, ez da epaile> hobetsi. Arrazoia ez dugu argi
|
ikusten
, berori ez bada batak (iparraldekoak) izan dezakeen literatur tradizioa izatea besteak (hegoaldekoak) falta duena.
|
|
|
29an, Zizur Txikian. Irizpide horien arabera, aurreko iturrietatik (batez ere, OEH eta EEBS) lortutako zerrendak osatu egingo dira arloz arlo oinarrizko
|
ikusten
diren termino eta hitz bereziekin. Bigarren pasaldi horretan, beraz, Hiztegi Batuaren altxor juridikoa osatzeko aukera egongo da.
|
|
|
giaren txokoa maiz sarri uki dezakete. Euskaltzaindiak aspalditik aitortu zuen bere esparrutik kanpo
|
ikusten
zuela langintza hori, besteak beste, behar adina baliabiderik ez zuelako. Aitortza hori gorabehera, bistan da Euskaltzaindiaren ekarriaz balia gaitezkeela arloz arloko oinarri batzuk nabarmentzeko.
|
|
|
Euskalkietako ondarean elkarren itxuraldatze besterik ez diren hitzak ditugunean, oinarri har daitezkeen zenbait iritzi aipatzen zituen Mitxelenak,, bide garbirik maizegi
|
ikusten
ez bada ere, aitortuaz:
|
|
|
Eta 1968an
|
ikusten
zuen arriskuaz ohartarazten gaitu:
|
|
|
Mitxelenak 1968an beharrezko
|
ikusten
zuen hiztegi ortografikoa hura da
|
|
|
Horrela
|
ikusten
zuen Mikel Zalbidek Euskaltzaindia 1991an. Bestalde, aitzindari izatekotan, zein bidetatik jo ere erabaki behar izaten da:
|
|
|
Egia da aurrera pauso handiak egin direla azken urteotan. Baina, batez ere irakaskuntzan, eta bereziki unibertsitatean
|
ikusten
dudan egoerak kezkatzen nau. Nik baino hobeto jakingo dute zenbait kontzeptu euskaraz nola eman; baina testu osoa irakurtzean, zer egin ote dugun gaizki galdetzen diot neure buruari, ereduko umeek, hemezortzi edo hemeretzi urterekin horrela idazten badute.
|
|
|
Egin berri dudan baieztapena hobeto ulertuko duzue astiroago
|
ikusten
badugu zer egin zuen Azkuek, zer Urkixok eta zein irizpide izan ditugun gidari hiztegigintza kontuetan batasunaren historian.
|
|
|
dio Hiztegiko sarreran. Hala ere ohartzen da testuetan ageri diren hitz guztiak ez direla maila berean onartzekoak; Larramendiren ere salatzen zuen zabarkeriaren aurrean zuhurtziaz jokatu beharra, argi
|
ikusten
du.
|
|
|
Bestalde, jatorriari buruzko kezka ere
|
ikusten
da,, erdal, hitzei galdera ikurra ezartzen die eta:
|
|
|
euskaratzeko, hegazkin> eduna> proposatu zuen, behin batean baserritar batek horrelaxe deitu baitzuen. Gainera, Mujikaren joerak ere
|
ikusten
ziren zenbait hitzetan, adibidez, Darwinism darwinkeria> bihurtu zuen, comunismo baltzukeria, mormonismo mormoikeria.
|
|
|
Hala ere, egungo egoera diglosiko negargarriaren isla fidel ere badira. Egungo gaztelania euskara hiztegiei azaletik so eginez gero,
|
ikusten
dugu kaleko hizkeraren baliokideak ez direla behar bezala agertzen horietan. Elhuyarren hiztegian, esaterako, gaztelaniazko chaquetero> hitzari" kameleoi" jarri diote ordaintzat.
|
|
|
Goiko auziari gagozkiola, auzia are larriagoa gerta daiteke gaztaleniazko edo frantsesezko ez diren euskal hiztegi elebidunetan; adibidez, ingeles euskara hiztegietan, edo alemaniera euskarazkoetan. Demagun, esate baterako, euskaldun batek" vel vet" hitza
|
ikusten
duela testu batean. Hiztegiko adierara jo, eta" velvet" > hitzaren balio kidea aurkitzen du:
|
|
|
hitza, nire hiztegitik hartutakoa, Elhuyarren hiztegitik hartutakoa, eta 3000> egi tik hartutakoa. Jakina, hizkuntz bikoteak bestelakoak dira, baina garbi
|
ikusten
da hiztegion barne egitura bestelakoa dira. Nire hiztegian,, atera?
|
|
|
asmo eder horiek gauzatzeko betikoak behar dira (eta ez ditugu
|
ikusten
orain): dirua, jendea, eta, aitor dezagun egia?
|
|
|
XXI. mendean, testua, beste ezer baino gehiago, testu digitala izango da, eta izaera digital teknologiko horrek ere baditu hizkuntzaren izaeran eragin zuzenak. Dagoeneko, paperean argitaratuta
|
ikusten
ditugun ia testu guztiak digitalki ekoiztuak izan dira, ordenagailuetan. Testu digitalekin lanean dihardugu dagoeneko.
|
|
|
Azkenik, interfazeen diseinu grafikoa edo maketazioa antolatzean, hizkuntzaren faktoreak alde batera uztea hanka sartze larria dela esan behar da. Webgune elebidun edo itzulitako askotan
|
ikusten
diren erroreak dira hauek:
|
|
|
Ondoko taulan
|
ikusten
den moduan, corpusa zazpi ipuin konta saioz osatua dago. Bost kontalari ezberdin; entzuleen ezaugarriak, lekuak eta saioaren osagarriak ere ezberdinak izan daitezke.
|
|
|
Aurrrera begira nondik, nola eta nora egin behar dugun aztertzen segi behar dugu, beraz. Auzi honetan, zuzen tasuna, egokitasuna eta beharra, hirurak elkarren eskutik ibili beharrean
|
ikusten
ditut, zorionez. Hauxe da, hortaz, nire epaia, inork entzun nahi balu ere:
|
|
|
bizkaitar bat bisitaz jiten bada Zuberoara eta bizkaieraz mintzatzen hasten bada, euskaldunek ez diote deusik konprenituko, ez hitz bat ere. Orduan, hau
|
ikusten
baitut nola egiten den Santa Grazin, euskara batuan mintzatzen badira, dexente konprenitzen die. Nahiz eta lekuan lekuko euskalkian mintza daiteken, uste dut ez dela euskara batua bakarrik idatzian erabili behar, zure euskalkitik kanpo zaudenean ere hitzegin behar dela.
|
|
|
Inpresioa dut, bestalde, euskalkia bildu, landu eta errejistro jasoetan erabili nahi dugunon arteko adostasun maila handia dela. Denok osagarritzat
|
ikusten
dugu batua eta euskalkia, denok Euskaltzaindiaren arauak jarraitzen ditugu ortografian; eta dekli nabidea eta aditza ondo finkatzearen aldekoak gara, batzuek euskalki osoaren eta beste batzuek berbeta eskualdearen apustua egiten badugu ere; berbak osorik idazten ditugu denok; maileguen gainean irizpide berberak ditugu, eta abar eta abar.
|
|
|
Xao> da laguntzailea, dio> batuan. Deutso> oso arrotz
|
ikusten
da herri horretan. Dio> hurbilago dute bai soinuz eta bai geo grafiaz.
|
|
|
Zuberoan lehen eta orain zubereraz hitzegi ten da ama eskolan, zubereraz irakasten dela lehen mailako lehen urteetan. Eman dezagun 8 urtetan pixka bat
|
ikusten
dela euskara batua zer den, 9 urtetan hobeki eta
|
|
|
Hiztegien egitekoa hiztunek eta idazleek erabilitako hitzak jaso eta tratamendu egokia emanez jendearen esku jartzea delarik, hurrengo beharrizanok
|
ikusten
ditugu.
|
|
|
Baina ez dugu arau hori aginpidea duen erakunde batek' kanpotik' ezarri digun zerbait denik pentsatu behar. Guk behinik behin ez dugu horrela
|
ikusten
. Neurri han dian, euskaldun ororen gogoan bizirik dago ikusmolde edo' sentimendu' hori.
|
|
|
f Zuk egiten dezun guzia
|
ikusten
du, zure itzak aditzen ditu, zure zale eta des eoak ezagutzen ditu, zure gogorazio eta pensamentu guziak barrunt zen ditu (Arr May 83)
|
|
|
(5) a Zuk egiten dezun guzia
|
ikusten
du, zure itzak aditzen ditu, zure zale eta des eoak ezagutzen ditu, zure gogorazio eta pensamentu guziak barruntzen ditu (Arr May 83).
|
|
|
Ez dugu, hortaz, eragozpen larririk
|
ikusten
hau ere zale izenondoarekin batean sailkatzeko. Horren erakusgarria da, esate baterako, (6a) eta (6b) adibideen arrotza eta onargarritasuna, hurrenez hurren:
|
|
|
Edonola ere, testuetan ez da
|
ikusten
–jaso, esanahiarekin ere erabilia den edo ez hitz hau, gorde?
|
|
|
Elkarren arteko hurbiltasunak berak aunitz eragozten du testu idatzietan esanahia ongi bereizteko, testuinguruak ezpaitu beti aski laguntzen. Dena den, adibideak asko diren arren, gorde> hitzarekin duen txan daketa ugaria da eta ez da
|
ikusten
inolako araurik jarraitzen denik bata ala bestea era biltzean esanahi horrekin. Gorde> hitzak badu beste esanahirik,, zaindu?,, bete?, esa terako, eta hauekin ez da altxatu> hitza nahasten.
|
|
|
Sarrerak hautatzeko irizpidearen lausoa
|
ikusten
da honako adibide hauetan ere: gimnospermo sarrera da, baina angiospermo ez; erribonukleiko sarrera da, baina desoxi rribonukleiko ez; sulfuriko sarrera da, baina nitriko ez.
|
|
|
Ez da halakorik
|
ikusten
, ordea, eguneroko hizkuntza jardunean. Maiz dira eztabaidak espezialista, itzultzaile, teknikari, kazetari, testu-liburuen prestatzaile, institutuetako eta unibertsitateko irakasle eta beste askoren artean.
|
|
|
«> Elizatikan> > egin> Nork ez asma hor errexki begi kliska batean, bazuela bien arteko galtzara hor rek ostatuño bat ere bihurgunean, eta plaza ez urrun! Eta ez dugu arrazoin hori hor bakarrik
|
ikusten
, Etxahun Irurik polliki osaturik duguna: «> Zer> lizateke> > Herria> pilotarik> gabe> >»
|
|
|
Zenbaitek nahi bailuzkete oro zatikatu herri batean, hemen bizipideak, hor sinesteak, han kulturak, eta kirolak edo herrigintzak, ez dutea horiek herri huni bekoz beko behatu sekulan, ikusiz hoik direla herri baten bizia, ez batere nahasketan saltsatuak bainan, aitzitik, elgarri polliki lotuak eta josiak, gu aldiz, giren bezala, herri horren seme alabak. Beha gure mendigoren bortuetan, adibidez, nola
|
ikusten
ditugun, Baiguratik Okaberaino mairu harri eta harrespilak batetik eta lehengoen pilota plaza eta soroak bestetik, horietan orotan hasi zirela gure arbasoen herriak. Horrek zituzken eman, jendea herritartzearekin, gure herri ttipiak lehenik, haundiagoak gero, beren plaza eta elizekin, hantxetan sortzen eta garatzen zela elgarren eta herriaren bizia.
|
|
|
ordea, hau ez da garbi
|
ikusten
: «Ezi> emengo> bizia> da> bide> eternidaderat, > eta> bizimoduaren> ariora> diogu> zer> > doaien, > ta> norata> doaien»> (DCC, 47),
|
|
|
Mundu zabala da, eta aberatsa kasu honetan, gure idazleak maizxko ibiltzen dituelako, anitz aldiz aitzinean duen gaztelaniazko ereduari jarraikiz. Garbi
|
ikusten
da, dena dela, beste batzuk jatorrak direla, hots, alderdi honetan erabiliak zirela, eta, itzuli takoetan, beti errimarazten, errima ematen saiatu zela, ereduak zuen ozenta
|
|
|
1 Orainik ere euskalkiak ez daude behar bezala deskribatuak, ezta, batzuetan bederen, ezinbestekoak diren datuak behar bezala bilduak. Gero eta garbiago
|
ikusten
dut hori hobekien ezagutzen dudan euskalkira hurbiltzen naizen aldi bakoitzean.
|
|
|
Doinuak garrantzi handia du. Horregatik paratu diet beti azkenean harridura marka, argi
|
ikusten
ez badut ere harridura den, edo galdera, bien arteko zerbait, edo ez bata ez bertzea. Euskal kontuetan ez diogu prosodiari garrantzi handirik eman, eta hau da kasu horietako bat, non doinuak berak pisu handia duen.
|
|
|
Bai:
|
ikusten
dut. Ala itsu nagoala uste al duzu?.
|
|
|
Hark nire basotxoa bakandu egin zidan. Poema batzuk bota egin zizkidan,
|
ikusten
zuelako errepikapenak zirela, edo adierazita zeudela lehen, edo ez zutela ezer esaten. Bakantze lana berak egin zuen".
|
|
|
Oteizak jo eta ke ekiten zion Bitoriano Gandiagari pastoralak idatz zitzan. Bitorianok ez zuen bere burua horretarako prest
|
ikusten
, baina, hala eta guztiz, zerbait egin Oteizaren behin eta berrizko jotze horretatik libre geratzeko, eta Txakolinaren> Ospatzea ko solte idatziriko zenbait olerki antzerki laburrera moldatzea erabaki zuen: " Estos últimos años he andado un poco como huyendo de ti.
|
|
|
Hark nire basotxoa bakandu egin zidan. Poema batzuk bota egin zizkidan,
|
ikusten
zuelako errepikapenak zirela, edo adierazita zeudela lehen, edo ez zutela ezer esaten. Bakantze lana berak egin zuen" 14.
|
|
|
–Bai:
|
ikusten
dut?. Sarreratxoan (ikus, 1 Eranskina) ez dago atal zehatzik; ezer egotekotan, multzo batean bildutako bost poema autonomo:
|
|
|
1933ko zenbakia ikusi dugu Baionako Euskal Museoan, besterik ez; baina gerra-aurrean Iparraldeko familietan urtero
|
ikusten
omen zen Zerbitzarik idatzi eta Mendiburutegiak banatuta.
|
|
|
Egutegiak gizabanako edo talde jakinekin loturik
|
ikusten
ditugu, inoiz norbaiten bizialdi osoa hartzeraino, eta ia beti elkarte edo erakunderen baten babesean bizi izan dira (Eliza, kultur taldeak, politikariak, literatur zaleak, etab.).
|
|
|
Baina ez zuen kultura aldaketarik nahi, aurrean zuena maitatzearekin nahikoa zuen, alferrikakoa
|
ikusten
zuen munduaren, berezko? –
|
|
|
Horrenbestez,
|
ikusten
dugu zenbatasun ideiatik zenbat eta hurbilago dagoen izen baten esanahia (dozena, > ziento, > pare>...) hainbat errazago izenaren ezkerraldean kokatzea neurri sintagma modura. Zenbatzaileen joera da hori, nonbait.
|
|
|
Brucart ek (2003: 31)), hala ere, beste modu batez
|
ikusten
ditu kontuak. [más días] bezalako batez ari dela, honela dio:
|
|
|
Ez zen hura asko nabarmenduko, baina bazuen aginte mailan iritzi zuhurrik, inoiz baino gehiagotan komentatu nion buruari: , diplomazia vatikana du,
|
ikusten
da Erroman estudiatua ere bazela?. 1996ko abendua geroztik, Henrike Knörr izan zuen buruorde, Arautegiak kargu honi ematen dizkion ahalmen urriez gain, erakunde ordezkapen zereginetan, nortasun zabala uzten ziolarik.
|
|
|
[?] Ebaki nituen gauza hilezinekin [natura, erruraltsauna, balore tradizionalak] lotzen ninduen [sic] zilbor hesteak, eta, bizitzaren ertz batetik, panpina ustel bat izatetik kitatu naiz betirako. Eta hondartza bateko zomorroak bezala
|
ikusten
ditut gaur mundu honetara neurekin etorri ziren beste guztiak[?] Scardenalli putrea da [bere« zizaregoa» utzi du], sugea da, beste zomorro guztiak mespreziatzen ditu. (Ibid.
|
|
|
9). JFK aireportuan lur hartu baino lehen, hegazkinean oraindik, bertako aduanara heltzean eman beharreko papertxoa betetzen
|
ikusten
dugu Cano: « Zalantza momentu bat izan dut laukitxo horretara heltzean.
|
|
|
« Frantzian hasieran, Madrilen orain, Euskadin baino luzeago bizi izan naiz erbestean. Bueltatzen naizen bakoitzean arrotz
|
ikusten
dut han neure burua» (Ibid. :
|
|
|
Hautsi ren argumentuak, perpause an daude, nolabait? islatuak, egin> eustan> aditzaren subjektu moduan, hautsi ren kanpo argumentua, eta isilpean uzten den, baina aditzaren pertsona komunztaduran?
|
ikusten
–den datibo moduan, bigarren barne argumentua.
|
|
|
51) ere hala dio: , beste adibide hauetan, ostera, argiago
|
ikusten
da mugatzaileak subjektuari dagokion funtzioa jasotzen duela?.
|
|
|
–biharamun goizean, argi urratzearekin,
|
ikusten
dut aita (J. Etxepare (1980):
|
|
|
Nafarroako oikonimoen sorburuak aztertzean etxe izen franko ageri zaizkigu izengoitietan oinarrituak, seinale gure gizartean izengoitiak erabiltzeko joera aspaldikoa dela. Izan ere, agiri zaharretan ohitura hori erabat zabaldua zegoela
|
ikusten
ahal da.
|