|
2000
|
|
|
Arazo horietan, Estatuaren esku hartzea ezin utzizkoa dugu, behar beharrezko baita baten bati oinorde izateko eskubidea ematea eta zatiketa modua ere finkatzea. Jabearen heriotza dela eta, ondasun jabegabe horietan ez da
|
ikusten
, lehen so batean bederen, bestelako jaberik Estatua baino. Ez gaitezen nahas; eskubide hori ez da eta ezin izan daiteke ere, oinordetza eskubidea; administrazio eta gobernurako eskubide hutsa da hori.
|
|
|
Fido da Portalis Konstituzioarekin. Goi mailako lege testu horretan
|
ikusten
du, galbidea baino, urgazi tinko eta boteretsua, hain zuzen ere, legegileak behar duen giroa bermatzen duena: " Gaur, Frantzia bizirik dago, konstituzioak oraingo atsedena bermatu eta bihar etziko aurrerabideak ziurtatzen baitizkio".
|
|
|
Horiek, bistan da, barne mugarik gabeko estatua behar dute, eta merkatu aske baten gogotan dabiltza. Liberalismoaren aldekoak ditugu horiek, eta estatua bera ere, ekimen pribatuaren begipean
|
ikusten
dute. Konstituzioan dute antolakuntza berriaren goi legea eta Kode Zibilean harreman pribatuetarako norabidea.
|
|
|
Ezkontza elkartea dela azpimarratzeko tenorea ez du alboratzen Portalisek. Bide beretik ere, edu honetan
|
ikusten
du elkarte hori: " Ezkontza elkartea da; elkarterik naturalena, santuena eta guztien artean ere, urraezinena".
|
|
|
Hona hemen Kode Zibilaren berrikuntzarik aipagarrienetakoa. Dibortzioa begi onez
|
ikusten
du Kode Zibil berriak. Ez nolanahikoa, arautua eta manupekoa baino.
|
|
|
Ezkontzaz kanpoko eta osteko seme alabak mesfidantzaz
|
ikusten
ditu Portalisen ahaleginak:
|
|
|
Aro horretako ajeak direla eta, bizitza iraungiz doa. Horren astuna arintzen da familia gaztearen baliabide eta artapen hunkigarrien bidez, hortxe
|
ikusten
baita norberaren birjaiotzea, hilobiaren ikusmugan gerarazten gaituena.
|
|
|
Nazio batek ez baditu bere egoeran
|
ikusten
zio handiak arrazoi politikoari jarraitzeko, zuhurtasun handiz jokatuko du, arrazoi zibila gidaritzat hartzen badu. Arrazoi hori ez doa inoren aurka, elkarren arteko lehiakeriak baztertu eta familien arteko gorrotoak saihesten baititu.
|
|
|
Nola baztertu pribilegio moduan norberaren izateari atxikita zeuden ohiturak? Hain zuzen ere, halakoak
|
ikusten
ziren botere arbitrario baten borondate aldakorraren aurkako behaztoparik sendoenak. Neurri gogorrak hartzera, aldiz, zalantzan jar zitezkeen —areago, deusezta ere bai— aginpidearen eta menpekotasunaren arteko lotura erkideak.
|
|
|
Orduantxe datoz, berriro ere, legeriaren inguruko eraberekotasun ideiak, orduantxe
|
ikusten
baita, inoizkorik ederrenean ikusi ere, berori gauzatzeko abagune apartekoa.
|
|
|
Inon bada barkagarri iradokizunak egin eta eztabaida eta idazte kontuan jardutea, jurisprudentzian bertan da. Argi
|
ikusten
da hori, herritarrak lotzen dituzten estekadura kontaezinak aintzat hartzen badira. Orobat, magistratuek eta juriskontsultoek ebatzi behar dituzten gaien bilakaerari so egiten bazaio.
|
|
|
Lehenengo oharbideak ilunak ziren, erakunde zibil eta erlijiosoen nahasmendua zela eta. Zenbait teologok ez zuten besterik
|
ikusten
, ezkontzaren esparruan, sakramentua baizik; juriskontsultorik gehienek, bestera, kontratu zibila. Hirugarren batzuek, hala ere, ezkontza antzaldatzen zuten, egintza misto moduan hartuz, alegia, aldi bereko kontratu zibil eta eliz kontratu moduan, bi izate horiek bertara bilduta.
|
|
|
Comteren ideietan oinarritu zen, beregandik ezagutzaren izate unitarioa hartuz, eta Duhem eta Poincareren konbentzionalismoan. Ez zuen zientziaren batasuna ikerketa espezializatuen batuketa lez
|
ikusten
, zientzi jarduera gobernatzen zuten printzipio komunetan (gemeinsame Prinzipien) oinarrituriko zerbait lez baizik. Comteren aurka, haatik, ez zuen onartu zientzi jarduera filosofoen esku utzi behar zenik, horren trukean zientzialariek beren mugak gaindi zitzaten zientziaren ikusmolde orokorrago bat besarkatzeko.
|
|
|
102 Egia egokitzapen gisa
|
ikusten
duen teoriak, gogoetek beren artean duten adostasun gisa definitzen du egia. Adierazpen bat onartu edo errefusatzeko irizpidea, onarturiko beste adierazpenekiko bere egokitzean datza.
|
|
|
Fenomenalismo honen defentsak, gainera, ‘ilusioen argumentuaren’ babesa jaso zuen. Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez,
|
ikusten
dugunak zerbait gehiago izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait. Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako.
|
|
|
Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez, ikusten dugunak zerbait gehiago izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait. Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan
|
ikusten
dugun tokian ez dagoelako. Ikusten duguna, esango lukete fenomenalistek, gure sentimen daturen bat da.
|
|
|
Ikusten duguna, esango lukete fenomenalistek, gure sentimen daturen bat da. Eta ilusioak eta haluzinazioak gure benetako hautemateetatik bereizten ez direnez, hautemate kasu batean
|
ikusten
duguna gure sentimen datuak besterik ez direla esan behar da.
|
|
|
Horregatik, ordez, hura enuntziatuen inguruan eraiki zuten. Horrela, sentimen datuak zituzten enuntziatuek ‘Uste dut gorria
|
ikusten
dudala orain eta hemen’ itxurakoak ziren. Eta enuntziatu hauek ezin zuten hutsik egin, ‘uste’ bat pribatua eta eztabaidaezina baita.
|
|
|
Ustezko sentimenen sentsazio pribatuei dagozkien perpausek, egoera fisikoak —espazioan eta denboran gauzak kontuan hartzen dituzten egoerak, hain zuzen— deskribatzen dituzten beste perpausen baliokideak izan behar dute. Esanahia ‘Uste dut gorria orain eta hemen
|
ikusten
dudala’ motako enuntziatuetan oinarritu beharrean, fisikalistaren aburuz hobe litzateke ‘Hau gorria da’ edota ‘Norbaitek u unean eta t tokian hau eta bestea hautematen du’ motakoetan oinarritzea. Horrela, esanahia duten enuntziatuak subjektuarteko hizkuntza batera murriztu zitezkeen, Carnapek ‘gauza hizkuntza’97 edo ‘gauza hizkuntza fisiko’ deiturikora, hain zuzen ere, zeren
|
|
|
Nola ez, gauza hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek hizkuntza hau fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen
|
ikusten
dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean:
|
|
|
Nola ez, gauza hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek hizkuntza hau fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’
|
ikusten
dudala adierazten dudanean: ustearen kasuan, iritzian, ez dago arazorik; ilusioekin gertatu bezala, ez da ez faltsua ezta egiazkoa ere.
|
|
|
Ildo horretan, enuntziatu bat egiaztatzeko, esperientzian emandakoarekin erkatu besterik ez dago: oinarrizko enuntziatu —protokolo enuntziatu ere deituriko— baten baliozkotasuna, emandakoarekin bat etortzearen ala ez etortzearen arabera
|
ikusten
da. Ondorioz, ziur egonez gero enuntziatu onargarri oro errealitatearen objektu batekin erlazionatzen dela, ziur baita ere ezagutzak bere burua eraikitzeko enuntziatu mota bat aurkitu duela.
|
|
|
Nire aldetik, iraganari buruzko proposizioak esperientzia ‘historikoen’ aurresatearentzako arauak direla mantentzen duen iritzian ez dut ezer bereziki paradoxikorik aurkitzen—oro har, egiaztatzen dituztela esaten da—, eta ez dut
|
ikusten
beste modurik ‘gure iraganeko ezagutza’ analizatu behar izateko.71
|
|
|
Gure etorkizuneko esperientziari buruzko hipotesia da eta erraza da ulertzea zerk egiazta dezakeen hura. Alabaina, hilezkortasunaren hipotesia ez da zientziaren berezko auzia, eta egiaztagarritasun printzipioa ikerketa guztiak zientziarekin batu zitezen sortu zen74 Argumentua C.I. Lewisena zen, eta Schlick izan zen lehena erantzuten, oztopo seriorik ez baitzuen
|
ikusten
horretan: egon zain zendu arte eta kitto.
|
|
|
Indukzioaren zaharra honako dilema honetan datza. Alde batetik, zientzialariak eta kaleko gizonak arrazoiketa induktiboa ardura barik erabiltzen dutela
|
ikusten
dugu; eta baliogarria eta ezinbestekoa dela iruditzen zaigu. Bestaldetik, Humek gure kontzientzia intelektuala ireki eta gero, ez dugu erantzunik aurkitzen oztopo honentzat.
|
|
|
Zein dabil ongi, sen oneko gizona ala filosofo kritikoa? Askotan gertatu bezala,
|
ikusten
dugu biak ongi dabiltzala zerbaitetan. Indukzioaren ohituraren bi moduei Humek eginiko kritika zuzena zen.
|
|
|
Baina sozialisten artean ere autonomoa izan zen; ez zuen begi onez
|
ikusten
Bavaria Soviet Errepublika batean birmoldatzearen ahalegina, baina, hala eta guztiz ere, Plangintza Zentraleko Bulegoan egin zuen lan alternatiba hobeak heldu arte. Dena den, bere plan sozialistek eta bere lagunenek ez zuten asko iraun:
|
|
|
Halere, Zirkuluko ezker alderdiaren partaideak elkarren artean ongi moldatzen ziren: joera sozialistaz gain, antimilitarista, bakezale eta kosmopolita lez
|
ikusten
zuten beren burua. Eta Wittgensteinen gogoz bestera —hau izan baitzen, Frege eta Russellekin batera, eragin handiena izan zuena Carnapengan—, Carnap nazioarteko hizkuntza batekin interesatuta egon zen, esperantoarekin alegia, eta horri esker aipaturiko C.K.
|
|
|
egiaztagarritasun printzipioa, alegia. Esan moduan, Wittgensteinengandik hautatu eta interpretaturiko ideia batzuen gain, egiaztagarritasunaren lehendabiziko bertsioa hemen
|
ikusten
ari garen Zirkuluaren garaian jorratu zuten. Taldea apurtu eta ‘ikusmolde estandarra’ deiturikoa finkatu eta gero, hasierako bertsio xinple eta zakar hau beste batek ordezkatu zuen, egiaztagarritasun irizpideak, hain zuzen.
|
|
|
Feiglen hitzetan, indukzioaren printzipioa" prozedura bat da, maxima arauemaile bat, erregela operazionala" 90 Enuntziatu partikularrak —hauek dira berezko asertzioak— enuntziatu unibertsaletatik eratortzen dira, eta hauek bere zatiak bete eta gero soilik bilakatzen dira esanahidun eta baliozko. Horrela, adibidez, ‘Gizaki oro hilkorra da’, kasuz kasu partikularrak esleitzen zaizkionean esanahia hartzen duen eskema bat da, eta, berebat, partikularizazio hori aztertu eta egiazkoa ala faltsua den
|
ikusten
denean: ‘Sokrates hilkorra da’ konfirmatzen bada —eta horrela izan zen—, orduan hau da enuntziatu esanahiduna, eta ez orokorraren itxura duena.
|
|
|
Reichenbachek ere, hasiera batean Humeren arazoa onartzeko uzkur —sasiarazoak zirela zioen—, auzi eta arazo zientifikoak aztertzen hasi bezain pronto, indukzioa aldarrikatzera behartua ikusi zuen bere burua. Aufbau ean Carnapek ez bezala, zientzia ez zuen
|
ikusten
indukzio noziorik gabe aurrera egiteko moduan; Reichenbachen aburuz, legeek iraganeko esperientziak batu baino zerbait gehiago egiten zutela oinarrizko zalantzarik gabeko printzipioa zen. Izan ere, etorkizunean gertatuko denari buruzko zerbait ere esaten dute.
|
|
|
C) Esperientzian oinarrituriko argudio oro naturaren objektuetan
|
ikusten
dugun antzekotasunean oinarritzen da. Honi esker, objektu horiek iraganean izandako ondorioak ikusita, orain antzeko ondorioak existitzen direla esan dezakegu.
|
|
|
Humeren ustez, kualitateen arteko erlaziotik —inpresioak hautematen ditugunean— kualitate horientzat zerbait —oinarri bat— badagoela uste izatera aldatzea gauza arrunta zen. Baina oinarri hori ezin da ikusi;
|
ikusten
dena kualitatea da. Dena den, oinarri horretan, objektuaren existentzian sinesten dugu.
|
|
|
Zentzu honetan, beraz, Machen helburuetako bat zientziari, eta filosofiari ere bai, arrasto dogmatikoak kentzean zetzan. Kantiarra bere hasierako urteetan, Kanten doktrina errefusatzera heldu zen geroxeago, filosofia hura aurreiritzi metafisikoz eta dogmatikoz beterik agertzen zela
|
ikusten
baitzuen. Machek ez zuen onartzen ‘berbaitango gauzaren’ hipotesia, berarentzat azalekoa zelako, alde batetik, eta ezagutza enpirikoaren apriorizko burutapen eta espekulazio hutsalari tokia irekitzen ziolako, bestetik.
|
|
|
Labur beharrez, munduaren ikusmolde zientifikoak bere burua programa modernista baten parte eta esparru
|
ikusten
zuela esan dezakegu; programa modernista aglutinatzailea, ilustrazio sozial eta politikoaren, zientziaren eta teknologiaren zereginean sinesten zuen konstruktibismoarekin bateratu nahi zuena, hain zuzen ere. Tesi honek Neurathek, Hahnek eta Carnapek batera sinaturiko Vienako Zirkuluaren Manifestua ospetsuan aurkitu zuen bere adierazpen argien eta erradikalena.
|
|
|
Objektibotasun kontzeptua,
|
ikusten
denez, behin eta berriro azaltzen zen filosofiaren munduan. Vienarrentzat ere, jakina, nozio gakoa zen, baina ez bere zentzu kantiarrean.
|
|
|
Beren arteko desadostasuna, bakoitzak Zirkuluaren izanbeharra era desberdinean ulertzen zuelako eman zen baita ere: Neurathek lan talde gisa
|
ikusten
zuelako, eta Schlickek bakoitzak bere erara lan egin dezakeen gizabanakoen multzoa bailitzan. Jakina, taldearekiko jarrera bakoitza beren iritzi etikoekin estuki loturik zegoen.
|
|
|
Baina etikak ez ditu honela erabiltzen. Demagun tenisean jolasten dakidala, eta zuetako batek jolasten
|
ikusten
nauela, eta" Hara, nahiko gaizki jolasten ari zara" esaten didala, eta demagun hurrengo erantzuna ematen dudala: " Badakit, gaizki jolasten ari naiz, baina ez dut hobeki jolastu nahi"; besteak esan dezakeen gauza bakarra hurrengoa da:
|
|
|
" Agitzen den kasu honek edo besteak harritzen nau" esateak kasua agitzen ez dela imajina dezakedanean bakarrik du zentzua. Zentzu honetan, etxe baten existentziak norbait harritu dezake, adibidez,
|
ikusten
duenean eta baldin eta oso aspalditik ez badu ikusi eta, bitartean, eraitsi zutela imajinatu badu. Baina ez du zentzurik esateak munduaren existentziak harritzen nauela, ezin baitut imajinatu existitzen ez denik.
|
|
|
Hitz erlijiozkoak ere erabiltzen dira modu honetan berean, antza, konparazio edo alegoria gisa. Bada, Jainkoaz mintzatzen garenean eta Jainkoak dena
|
ikusten
duela esatean, eta bere aurrean belauniko jarri eta otoitz egitean, badirudi gure hitz eta ekintza guztiak alegoria handi eta landu baten zatiak direla, eta alegoria honen bidez irudikatzen dugu Jainkoa botere handiko gizakia dela eta bere grazia lortzen saiatzen garela, eta abar. Baina arestian aipatu ditudan esperientziak ere deskribatzen ditu alegoria honek.
|
|
|
Gainera, gertakari bat konparazio baten bidez deskribatu ahal badut, konparazioa ere utz dezaket eta bera gabe gertakariak deskribatu. Baina, aztertzen ari garen kasuan, konparazioa uzten saiatu bezain fite, bere atzean dauden gertakariak soilik baieztatuz, gertakari horiek ez daudela
|
ikusten
dugu. Horrela, hasieran konparazioa zirudiena, orain funtsean zentzurik gabekoa dirudi.
|
|
|
adibidez, Brahmsek zer ezan nahi zuen erakutsi ahal diogu norbaiti Brahmsen lan desberdinak erakutsiz edo egungo beste egile batekin erkatuz; eta Estetikak egiten duen guztia da" zure arreta gauza batera zuzentzea"," gauzak elkarrekin jartzea". Esan zuen, halako" arrazoiak" ematean, beste norbaitek" norberak
|
ikusten
duena ikus dezala" lortzen bada, baina, hala ere, horrek ez badu bestea erakartzen, hau eztabaidaren" amaiera bat" dela; eta berak, Wittgensteinek," funtsean" defendatzen zuena" eztabaida estetikoen eta auzitegietako eztabaiden arteko antzaren ideia" zela, izan ere, auzitegi batean, epaitzen den ekintzaren" gorabeherak argitzen" saiatzen da, bukaeran&q... Esan zuen" arrazoi" mota bera ematen dela bai Etikan, bai Filosofian.
|
|
|
" Heriotzaren maiestatea" adierazpena eta Nemiko apaiz erregearen kontakizuna bata bestearen ondoan kokatzen baldin baditugu, biak gauza bera direla
|
ikusten
dugu.
|
|
|
Frazerren azalpenak zein okerrak diren
|
ikusten
da —nire ustez— pentsatzean ohitura zaharrak aise asmatu genituzkeela eta erabateko kasualitatea izango litzatekeela lekuren batean benetan hauexek ez aurkitzea. Hau da:
|
|
|
Hau da, antropologiaren liburu bat horrela idazten has gintezke: lurraren gainean gizakien portaera eta bizitza aztertuz gero,
|
ikusten
da, animali ekintzak —elikadura eta beste horrenbeste— izan ezik, berezko izaera dutenak ere agertzen direla eta ekintza erritualak deitu genitzakeela.
|
|
|
Wittgensteinen adibideak baliatuz, matematika arazo antropologiko hutsa balitz bezala ikertzen du Bloorrek. Edo egoera mentalak gizarteak eraikita
|
ikusten
ditu, besterik ez. Horrela, (zientziaren) soziologia" soziologismoan" erortzen da eta Wittgensteinen hitz abilezia eta ideia fintasuna galtzen dira.
|
|
|
Matematika eta psikologiaren filosofiaren argibideak jarriz, Kripkeren ikuspegitik, Wittgensteinen pentsamenduak eszeptizismo hutsera eramaten gaitu beste aukerarik gabe. Egia esan, Kripkek ez du
|
ikusten
gauza bat arrazoimenaren mugak finkatzea dela eta beste bat arrazoimena arbuiatzea eszeptizismoan eroriz. Hala izanik ere, Kripkeren liburua adimen ariketa ederra da.
|
|
|
Orrialde hauek austriarraren biografia berreraikitzen saiatzen dira, bere oroipenak bilduz. Akademiatik at, gizakia eta filosofoa batera
|
ikusten
ditugu liburu honetan modu fin eta sakonean (ez da arraroa; behin Malcolmek Wittgensteini hurrengo esaldia entzun zion: " bizitza batean zehar bakarrik du zentzurik esaldi batek"; hori da liburuaren helburua:
|
|
|
Tractatus aren filosofia irakasteko, egileak hizkuntzaren eta isiltasunaren arteko oreka proposatu digu, arrazoimenaren miseria eta mugetatik. Ildo honetan logika
|
ikusten
dugu baina logizismorik gabe. Mistika ere ikusten dugu, baina mistizismorik gabe.
|
|
|
Ildo honetan logika ikusten dugu baina logizismorik gabe. Mistika ere
|
ikusten
dugu, baina mistizismorik gabe. Horrela Tractatus eko logikaren mundua eta etikarena (edo estetikarena, edo erlijioarena, edo mistikarena, hau da, balioen mundua) elkarrekin doaz ildo berean.
|
|
|
Druryren testuan filosofia, etika, estetika, politika eta erlijioari buruzko uste eta iritziak Wittgensteinen ahotik era paregabean sortzen dira. Orduan
|
ikusten
dugu gizakia eta pentsalaria bat datozela (hori ahaztu baitzuen filosofia analitikoak) eta Wittgensteinengan zehaztasun logikoa eta zehaztasun etikoa berdinak direla. Wittgensteinen irudia eta benetako aurpegia topatzeko, akademiatik at.
|
|
|
Izenburuan irakur daitekeen moduan, liburu honen muina Karl Krausen lana eta bizitza dira. Artikulu bilduma honetan Krausen alde desberdinak
|
ikusten
ditugu: kritikariarena, dramaturgoarena, olerkariarena, intelektualarena, borrokalariarena, besteak beste.
|
|
|
J.C. Nyri ren kapitulu polemikoak, Wittgensteinen pentsaera eta Austriako kontserbadorismoaren arteko gertutasuna. Rush Rheesenak, Frazerrek eta Wittgensteinek hizkuntza eta erritoak nola
|
ikusten
zituzten. Eta azkenik, G.H. Von Wrightek erakusten du zergatik Wittgenstein ez den filosofo analitiko bat, austriar heterodoxo bat baizik.
|
|
|
" esaten duen guztia ulertzen dut, baina nora arraio heldu nahi du?", edo hurrengoa pentsatzen du: " nora heldu nahi duen
|
ikusten
dut, baina nola arraio lortuko du?". Berriro, egin ahal dudan guztia da pazientzia handikoak izan zaiteztela eskatzea, bukaeran bai bidea bai horrek iritsi nahi duen helmuga ikusiko dituzuelako esperoan.
|
|
|
Zuzena hurrengoa esatea da: ikuspegi bakoitza esanguratsua da esanguratsu gisa
|
ikusten
duenarentzat (horrek ez du esan nahi den moduan ikusten ez duenik). Egiaz, zentzu honetan, ikuspegi guztiak hein berean esanguratsuak dira.
|
|
|
Zuzena hurrengoa esatea da: ikuspegi bakoitza esanguratsua da esanguratsu gisa ikusten duenarentzat (horrek ez du esan nahi den moduan
|
ikusten
ez duenik). Egiaz, zentzu honetan, ikuspegi guztiak hein berean esanguratsuak dira.
|
|
|
Frazerrek ez du
|
ikusten
Platon eta Schopenhauerren doktrina daukagula gure aurrean.
|
|
|
Edozelan ere, ohitura hauetan guztietan ideia asoziazioaren antzeko zerbait edo berarekin lotura duen zerbait
|
ikusten
da. Ohitura asoziazioaz mintza liteke.
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 290 orr.21 Zozketa baten azken aztarnaren antza duen zerbait
|
ikusten
dugu hemen. Eta, irudi honen bidez, sakontasuna lortzen du bat batean.
|
|
|
Halako ohitura bat ikustean, edo entzutean, ematen du gizon bat
|
ikusten
dudala eta berak beste batekin garrantzirik gabeko gai bati buruz gogor hitz egiten duela, baina haren ahots eta aurpegikeragatik sumatzen dudala gizon hau noiz edo noiz lazgarria izan daitekeela. Hemen jaso dudan hunkipena oso sakona eta serioa izan daiteke.
|
|
|
Ez du pentsamenduak zerbait izugarririk? —Bai, baina kontakizun hauetan
|
ikusten
dudana ebidentziaz lortzen da, baita kontakizunekin harreman zuzenik ez duen ebidentziaz ere; gizakiaren eta bere iraganaren pentsamenduaren bidez ere bai, baita ikusi ditudan gauza arraro guztien bidez ere, niregan zein besteengan ikusten edo ikusi ditudan gauzen bidez ere.
|
|
|
Ez du pentsamenduak zerbait izugarririk? —Bai, baina kontakizun hauetan ikusten dudana ebidentziaz lortzen da, baita kontakizunekin harreman zuzenik ez duen ebidentziaz ere; gizakiaren eta bere iraganaren pentsamenduaren bidez ere bai, baita ikusi ditudan gauza arraro guztien bidez ere, niregan zein besteengan
|
ikusten
edo ikusi ditudan gauzen bidez ere.
|
|
|
Bere hitzak entzunda, beti bi mundutan zatiturik zebilela
|
ikusten
dugu: alde batetik, bere jaioterrian, Vienan, eta bestetik, bere adopzio lurraldean, Ingalaterran (gogora dezagun Wittgensteinen bizitza eta bihotza ere bi mundu gerratan mugitu zirela:
|
|
|
Horrela
|
ikusten
zuen vienarrak bere lana. Ez zegoen desberdintasunik logika eta etikaren artean.
|
|
|
Hau da, antropologiaren liburu bat horrela idazten has gintezke: lurraren gainean gizakien portaera eta bizitza aztertuz gero,
|
ikusten
da, animali ekintzak —elikadura eta beste horrenbeste— izan ezik, berezko izaera dutenak ere agertzen direla eta ekintza erritualak deitu genitzakeela.
|
|
|
eurozentrismoa. Frazerrek Europako zibilizaziotik, Ingalaterratik hain zuzen,
|
ikusten
ditu mundua eta bere kulturak, Wittgensteinek kritikatu zuen moduan:
|
|
|
Baina zerbait lortzen da izenak gaelikoz jarriz: haiei esker
|
ikusten
dugu herri atzerritar batean gaudela. Dublin ez da bakarrik beste probintzia ingeles bat:
|
|
2001
|
|
|
lon. Oso ondo dakit, antzezten dudan bakoitzean goitik, tribunatik, negar eginez
|
ikusten
baititut; ikusteko ikaragarria den zerbaiti arreta handiarekin begiratuz, esandako gauzen aitzinean harritu egiten dira. Honela, bada, beharrezkoa da nik beraiei arreta handia eskaintzea.
|
|
|
Platonen ideia errealitate orok duen iraunkortasun momentua da. Platonek edozein errealitatek —berdin dio zaborra, politika edo izaki bizidun baten antolamendu biologikoa den— beti bi alde dituela
|
ikusten
du: aldakorra den bat (bere kolorearen ñabardurak, bere pisu edo tamaina), eta beti egonkorra den bestea, ondorioz errealitate hori zer nor den adierazi eta gainerakoetatik ezberdintzea ahalbidetzen duena.
|
|
|
Kantek berak Kritika n zehazki garatzen ez badu ere, analisi infinitesimalaren oinarri filosofikoez ari da hemen, eta, ondorioz, eta hori bai dela Kanten asmo argia, Natur Zientzian Matematika erabiltzea zilegi dela frogatu nahi du. Oinam esakune matematikoek Kantek ‘mundua’ deitzen duena oinarritzen dute, eta gero dinamikoek ‘izadia’ oinarritu dute; baina,
|
ikusten
denez, izadian aurkituko dugun dinamismoa ulertzeko aukera aldez aurretik hedaduraren eta intentsitatearen arteko lotura honek eskaintzen du.
|
|
|
A eta B hautemapenak baditut horrek ez du esan nahi A eta ondoren B datorrela denboran besterik gabe; hau da, etxe bateko teilatua begiratzen badut lehen eta gero sarrerako atea, horrek ez du esan nahi atea teilatuaren ondoren datorrenik erregelaren baten arabera. Bestalde, itsasontzia ibaian behera doala
|
ikusten
badut, hor A B segida determinatua dago, objektiboa da, lehen itsasontzia leku batean ikusten dut eta ondoren beherago, eta hori ezin da atzeraldatu. Honek gertaera objektibo bat ezaugarritzen du, eta ez irudipen subjektibo bat.
|
|
|
A eta B hautemapenak baditut horrek ez du esan nahi A eta ondoren B datorrela denboran besterik gabe; hau da, etxe bateko teilatua begiratzen badut lehen eta gero sarrerako atea, horrek ez du esan nahi atea teilatuaren ondoren datorrenik erregelaren baten arabera. Bestalde, itsasontzia ibaian behera doala ikusten badut, hor A B segida determinatua dago, objektiboa da, lehen itsasontzia leku batean
|
ikusten
dut eta ondoren beherago, eta hori ezin da atzeraldatu. Honek gertaera objektibo bat ezaugarritzen du, eta ez irudipen subjektibo bat.
|
|
|
Aldiberekotasunaren ezaugarria atzeraldatu ahal izatea izango da. Lurra hemen eta Ilargia han
|
ikusten
ditut, edo alderantziz, Ilargia han lehenik eta gero Lurra. Hautemapen hauek ez dira une berean gertatzen, baina Lurra eta Ilargia une berean direla esaten digute.
|
|
|
Hortik
|
ikusten
da arrazoimenak inferitzean adimenaren ezagutzaren aniztasun handia printzipioen zenbaki txikienean biltzea eta horren bitartez beren batasun handiena lortzea saiatzen duela (A305/ B361 (E286)).
|
|
|
Gero Bergson, Husserl eta Heidegger saiatuko dira denboraren nagusitasun hori pentsatzen. Hala ere, denborazko hautemapenekin bakarrik ezin da objektibitatea eraiki, kanpoko sentsuaren emaitzak behar dira objektuekiko lotura zehazteko," idealismoaren errefusapenean"
|
ikusten
denez. Kantek alboratu egin zuen subjektu ezagutzaileak espazioaren bidez bere soinarekin duen lotura Kritika n, baina ondoren alderdi hori ere jaso zuen.
|
|
|
Gauza bera egonkorra da eta akzidenteak alda daitezke, ez dira funtsezkoak. Bestetik, akzidenteak
|
ikusten
dira, ezagutzen dira; ez, ordea, substantzia bera. Hala ere, hau guztiz beharrezkoa da, zeren ezaugarri edo akzidenteak beti zerbaitenak dira, ez dira airean bizi, eta beraz hori esperientzia oro ahalbidetzen duen adigai huts edo kategoria izango da.
|
|
|
Dena dela, aurkezpen honetan ere oinarrizko datua sentsuzko hautemapenen aniztasuna da. Eta aniztasun horretan batasuna nola lortzen den, hau da, aniztasun soil batetik objektu batera nola iristen den
|
ikusten
da fase horietan zehar. Horrela, sentimenaren mailan bertan espazioak eta denborak lehen batasun bat sortzen dute.
|
|
|
Zientzia modernoak oinarri seguruekin aurrerantz era emankorrean garatzeko zuen gaitasun hori bera zen harrigarria beretzat. Emaitzetan
|
ikusten
da arrazoimenaren eremuko ezagutzek zientziaren ibilbide segurua daramaten. Eta zer esaten dute emaitzek?
|
|
|
Esaldi analitikoak a priori dira, ez baitira esperientziatik eratortzen. " Hirukiak hiru alde ditu" esaldia hartzen badugu, berehala
|
ikusten
dugu ‘hiru alde izatea’ predikatua subjektuan jadanik jasoa dagoela, eta besterik gabe esaldiaren beharrezko egia, beraz, nabarmena gertatzen da. Esakune hauek ezagutza ziur bat ematen dute, baina tautologia hutsak dira; kontraesanaren printzipioaren arabera analiza daitezke eta, beraz, subjektuan jadanik zegoena argitu besterik egiten ez dutenez gero, ezin digute ezagutza berririk eman.
|
|
|
Sentimenean objektuarekin harremana berehalakoa izateaz gain, objektuaren banakotasuna da bertan jasotzen dena. Hemen aurrean dudan liburu honen azaleko gorria
|
ikusten
dugu eta gorria espazioan hedatua dagoela ikusten dugu; bestalde, gorria substantziaren bati dagokion nolakotasun bat dela aditzen dugu eta horrela ‘gorri honetatik’
|
|
|
Sentimenean objektuarekin harremana berehalakoa izateaz gain, objektuaren banakotasuna da bertan jasotzen dena. Hemen aurrean dudan liburu honen azaleko gorria ikusten dugu eta gorria espazioan hedatua dagoela
|
ikusten
dugu; bestalde, gorria substantziaren bati dagokion nolakotasun bat dela aditzen dugu eta horrela ‘gorri honetatik’
|
|
|
Denbora ez da abstrakzioz lortzen, baizik eta esperientzia ororen aurrebaldintza da. Gauzak aldi berean edo bat bestearen ondoren gertatzen direla
|
ikusten
badut, aurretik denboraren baldintza nire baitan ezarria dudalako da. Eta inori ezin zaio argitu denbora zer den" lehenago" eta" ondoren" gisako hitzak erabiliz, zeren horiek ere denboraren ideia jasotzen baitute.
|
|
|
Joera dogmatikoen eta eszeptikoen arteko joan etorria arrazoimenean bertan errotua dago. Joera dogmatikoa arrazoimenaren haurtzaroa da, gauzak diren bezala
|
ikusten
dituela uste duena; joera eszeptikoa arrazoimenaren nerabezaroa da, gauzak ezagutzeko ezintasunean tematzen dena; eta arrazoimenak berak lortu du, beraz, bere heldutasuna, adin nagusitasuna, egoera antzu horretatik irteteko bidea, bide kritikoa.
|
|
|
Gugandik at dagoenak afektatzen gaitu eta sentsuek aniztasuna eskaintzen digute: koloreak eta formak
|
ikusten
ditugu gugandik at eta errepresentazioen ilara amaigabeak ditugu gugan. Baina sentsuetako aniztasun soilean bizitzea ezinezkoa da, ezta lehen une batean ere.
|
|
|
Lurretik begiratuta, badirudi planetek batzuetan atzeraka egiten dutela, bestetan gelditu, bestetan aurreratu. Baina ikuspuntua eguzkira eramaten badugu, arrazoimenak bakarrik egin dezakeena, hipotesi kopernikarraren arabera beren bide erregularra jarraitzen dutela
|
ikusten
dugu.18
|
|
|
Nire adostasuna Kanten ikuspegiaren zati batekin handia da. Zentzumenen eta adimenaren bitarte hutsez (gogoaz aparte) zenbateko gauzen ezaguerara iristen garen, nahiko berdin
|
ikusten
ditugu filosofia hutsez, orokorrean, zehaztasunak utziz. Eta baita ere ados gaude gizakiagan beragan (edo bere fakultate batean, baina ez beste nonbaiten) aurkitzen dela eginkizunen argibidea; gizakia bera dela moralaren iturri.
|
|
|
Simil baten bidez esateko, filosofiara ateratzen da Kant begiratzera ea zenbat eta zer dela-eta ikusi egiten duen. Eta hor dator, filosofiazko ibilaldi luzea eta sakona egin eta gero, zer eta nolan
|
ikusten
duen adieraziz; ispilu on bat aurkitu eta berak bere begiez ikusi baititu bere begiak, eta bere begiez neurtu bere ikusmenaren ahalmena. Horrela, ikusmenaren ahalmena neurtuta edo justifikatuta —edo zehatz mehatz mugatuta— dagoela esanez dator.
|
|
|
Kanten bidegaltzea argi azaltzen da beste giza fenomeno arrunt honen azterketan ere: errukian, hain zuzen89 Gizaki bat minak edo ezbeharrak jota
|
ikusten
dugu. Etsaia baldin bada, poztu egingo gara —sasi pozez—, baliteke.
|
|
|
Baina nire gogoa, ni maitagogo indargabetu egiten nau askotan sarkin horrek, sasigogo horri sasigogo hots egin eta gogotik uxatzeko nekez gauza naizela utziz. Eta zenbat eta sarkin hori nigan gehiago nagusitu, hainbat eta ilunago
|
ikusten
dut nire benetan gogoko dena, hainbat eta makalago geratzen naiz sarkin horren sasigogoei aurre egiteko. Eta gogokoak ez izan arren, betetzen saia naiteke gurari, nahi edo sasigogo ez gogokoak.
|
|
|
Askotan zera
|
ikusten
dut: nire gogoaren aurrera azaltzen zaidan ‘egia’ edo ‘ezaguera’ hori iruzurtsua izan ohi dela.
|
|
|
Eta berdin edozein zientziak. Adibidez, filosofiak eman ditzakeen arrazoiak nik nire aurrean
|
ikusten
dudan emaztea, horrelakoa dela izan, nik ikusi ala ez. Filosofiak ematen dizkigun arrazoien gaitzespen hura sendoagoa da gaur nigan.
|
|
|
Gizakia ‘animalia arrazoimenduna’ da. Baina apur bat arakatuz, berehala
|
ikusten
da hori definizio bat baino gehiago deskripzio orokor bat dela; gizakiaren osagaien edo alderdien ikuskera, besterik gabe. Gizakiagan gorputza eta izpiritua ikusiz esaten dugu hori.
|
|
|
Nire bizitzan, gaur, orain, esna eta erne naizen orotan, zera
|
ikusten
dut nik nigan: gogoak eraginda ari naizela beti.
|
|
|
planoak ikusiz, programak, ardiak, tresnak, gizakiak lanean eta abar. Naturaren legeez kanpotik naturan bertan eragin nahian
|
ikusten
ditu, berezko naturaren legeak aldatzen. Berdin izango litzateke gizakiak meteorito baten etorbidea aldatzen ikusiko bagenitu, gure lurretik alboratuz, kosmos osoaren bilakaera aldatuz (gogora tximeletaren hegaldiaren teoria).
|
|
|
Eta bestetik, gaurko izadiaren egoera, zenbatezin kodez loratua. Ez dugu loratzea ikusi, baina
|
ikusten
dugu, bai, kosmosa kodez loratua, batez ere giza kodeaz loratua, zientzialari eta gizaki ororen bistan.
|
|
|
Mendi gailur batetik urrutira begira gaude. Ez dakigula zergatik eta zelan, sufesta baten hasiera
|
ikusten
edo sumatzen dugu: subola handi baten leherketa edo sorrera edo eraldaketa, mila zatitan apurtu eta airean sakabanatuz.
|
|
2002
|
|
|
Horren ordez, elurretik eta euritik babesteko zurezko kontraleiho bat leukakeen irekidura eskuraezin halako bat ipiniko litzateke leotzen goialdean. Berotzeko surik ere ez zuen egoki
|
ikusten
Howardek, horrek espetxea sute arriskupean ipiniko lukeelakoan. Berotik eta hotzetik babesteko, beraz, nahikoa litzateke sasoiz sasoi presoei jantziak aldatuz joatea.
|
|
|
Preso dagoen edonor da errudun, nahiz ustelkeriara emanda denak egon ez. Libertinajea, adibidez, ez zaigu bortxakeria bezain larria begitantzen; inikitate ahulen erantzule diren gaizkileak ere, lapurrak eta harrapariak kasu, ez ditugu
|
ikusten
espetxeotako barne segurtasuna kolokan ipintzeko gai; pobreziak bultzatuta beren burua lapurtu beharrean aurkitu dutenak ere erraz bereizten ditugu gaizkile saiatu eta odoltsuetatik; delitu ugariren erantzule den mozkorkeria indarge bihurtzen da alkoholik ez dagoen egoitza batean... Sailkapenak sailkapen eta bereizketak bereizketa, ordea, komeni da konturatzea preso batek noiz duen jarreraz aldatu eta ohitura zuzenen bidera itzultzeko gogo eta borondatea; hori ere irizpide oinarrizkoenen arteko kontsideratuko dugu, presoen banaketa egiteko orduan.
|
|
|
Presoen artean odolzaleren bat balego zigortu bekio honi bakardade erabatekoan utziaz, harik eta bere okerraz jabetu eta besteekin bizitzeko moduan bere burua
|
ikusten
duen arte.
|
|
|
Proiektuaren eskala handiak, horren xehetasun ugari behar baita kontuan eta gogoan hartu, Benthamen jenio berezia agerrarazi zuen. Guztia
|
ikusten
duen Ikuskapen Etxea, egiaz gutxik ikusi zuten eraikuntza, harrigarriro ezaguna da halere, eta eragin iraunkorra izan du3 Agian Benthamen sormenaren ondarea antzeman genezake zenbait asmakuntza modernotan; segurtasun kameretan esaterako, eguneko hogeita lau orduetan zaintza eskaintzen dutenak, halaber hizkuntza laborategian, horietan" elkarrizketa hodien" sistemaren aldaera batek —...
|