|
2013
|
|
|
Jantzien lehengaiak denborarekin usteldu egiten direnez, apenas geratu den Paleolitoko jantzien aztarnarik, baina zentzuzkoa da pentsatzea garai
|
hartako
klima hotzagatik, negu partean behintzat gizakiek larrua erabiliko zutela gorputza estaltzeko eta oinetakoak egiteko.
|
|
|
1 Neolitoan, gizakia harrapari eta ibiltari izatetik behar zituen produktuak ekoiztera pasatu zen; hura aurrerapen handia izan zen gizateriarentzat. Horren arabera, zein ote zen garai
|
hartako
gizarterik aurreratuena?
|
|
|
1 Beha iezaiezue arretaz irudiei. Adieraz ezazue asmakizun horrek zer egitea ahalbidetu zien garai
|
hartako
gizakiei, eta balioetsi aurrerapenaren garrantzia. Ariketa hau talde handian egingo dugu.
|
|
|
c) Neolito garaian asmakizun eta aldaketa ugari izan ziren (zeramika, nekazaritza&). Zure ustez, nola eragin zuten garai
|
hartako
biztanleengan?
|
|
|
Orain, erromatarren eskutik, Antzinaroan sartuko gara. Erromatarrek, K.a. 179 urtean euskal lurraldeetara hurbildu zirenean garai
|
hartako
euskaldunak Historiaurrean bazeuden ere, mendeak zeramatzaten beren gertaerei eta bizimoduari buruzko testuak idazten.
|
|
|
f) Zer ez genuke jakingo garai haiei buruz garai
|
hartako
testu idatzirik gabe.
|
|
2014
|
|
|
1 Deskriba ezazue nolakoa zen garai
|
hartako
nekazaritza (zer ereiten zuten, tresneria, lurren antolaketa, lurren jabetza&).
|
|
|
1 Garai
|
hartako
hiribildu baten irudian oinarrituta, osa ezazue taulan eskatzen den informazioa.
|
|
|
Erdi Aroko bizilekuak eta bizimodua aztertu eta deskribatu ditugu orain arte. Garai
|
hartako
gizataldeen zereginak deskribatzeko garaia heldu da orain.
|
|
|
Nafarroako erregearen aldekoek Gaztelako koroaren aldekoen jazarpenari aurre egin zioten, uztailaren 19ra arte. Gerraren ostean, gaztelarren mendean geratu zen gaztelua, eta urte
|
hartako
abuztuaren 12an gaztelarrek suntsitu egin zuten.
|
|
|
1 Aurreko ariketan aipatu bezala, Goiz Erdi Aroan gazteluaren funtzioa batez ere bidesariak jasotzea zen. Bidesarien ordainleku
|
hartako
eguneroko bizitza irudikatzeko, bisita antzeztu bat antolatzea erabaki duzue ikasleek. Zuen bisita 1371ko pasarte historiko erreal batean oinarrituko da.
|
|
|
Garai
|
hartako
gertaeretan oinarrituta eta haien tokian jarrita, Erdi Aroko bi pertsonaien izaera deskribatzea
|
|
|
c) Garai
|
hartako
erregetzaren ezaugarrietatik zein izan litezke gertaera haren arrazoiak. Hauta itzazu egokiak:
|
|
|
Ba al dakigu nor izan ziren erasotzaileak? Nola lortu zuten garai
|
hartako
armada boteretsua menderatzea?
|
|
|
Badaukat zuentzako mandatutxo bat. Erdi Aroan murgiltzeko, garai
|
hartako
bizimodua eta gizarte antolaketa irudikatzen duen antzerkitxoak prestatuko dituzue, gero, Erdi Aroko azokan, herritarrei benetako Erdi Aroko bizimoduaren berri emateko.
|
|
|
Antzezlanak prestatzen laguntzeko, hainbat gertaera proposatuko dizkizuegu, eta, pertsonaien elkarrizketak idazteko, emandako giltza hitz batzuk erabili dituzue. Era berean, antzeztuko dituzuen pertsonaien lekuan jarri eta garai
|
hartako
errealitatea islatu duzue, garai hartako gizartearen ezaugarriak eta ezaugarri politikoak, pertsonen izaera eta sentimenduak kontuan izanik.
|
|
|
Antzezlanak prestatzen laguntzeko, hainbat gertaera proposatuko dizkizuegu, eta, pertsonaien elkarrizketak idazteko, emandako giltza hitz batzuk erabili dituzue. Era berean, antzeztuko dituzuen pertsonaien lekuan jarri eta garai hartako errealitatea islatu duzue, garai
|
hartako
gizartearen ezaugarriak eta ezaugarri politikoak, pertsonen izaera eta sentimenduak kontuan izanik.
|
|
|
Garai
|
hartako
ikuskera edo ezagutzak dituen mapa hautatzeko. Bilatutako informazioarekin taula osatzea
|
|
|
a) Garai
|
hartako
mundua ezagutzeko, osa ezazue taula hiru mapa hauek aztertuta.
|
|
|
Mapak aztertuz garai hartan ezagutzen zuten mundua interpretatzen. Garai
|
hartako
munduaren ikuspegia orduko mapetan aztertzen.
|
|
|
Ba al zuten garai
|
hartako
medikuek izurriek eragindako sukarra osatzeko botikarik?
|
|
|
b) Bakarka, pentsa ezazue gurasoak zu moja sartzeko asmotan dabiltzala, eta zu, garai
|
hartako
testuingurua kontuan hartuta, zalantzan zaude jesuitek gidatutako monasterio batean sartu edo Lutherren jarraitzaile bihurtu. Azaldu erabakia testu labur batean, 36 jarduerako eredua erabiliz.
|
|
|
e) 1525ean, Germaniako Erromatar Inperio Santua nekazariak matxinatu egin ziren egoera feudalak okerrera egin zuelako. Horri garai
|
hartako
planteamendu erlijiosoak gehitu zitzaizkion, Lutherren protestantismoa zabaldu nahi zutelako. Berehala zabaldu zen matxinada inguruko lurraldeetara.
|
|
|
j) 1648an, Frantzian, garai
|
hartako
krisi ekonomikoa eta gerrei aurre egiteko ezarritako zerga berezien aurka, Fronda deituriko matxinada hasi zen. Ondoren, Luis XIV.a adingabea zenez, botere politikoaren kontrola eskuratzeko gatazka bihurtu zen.
|
|
|
Hori egiteko, garai
|
hartako
gizartea ezagutu behar dugu, aurreko unitatean ikusi dugun bezala, ez baita gauza bera ekintza bat gaur egungo ikuspegitik balioestea edo garaiko ezaugarriak kontuan izanik egitea.
|
|
|
ro Modernoak mundu berri batera hurbiltzeko aukera ekarri zuen, esplorazioei esker mundu ikuskera zabaldu egin zen, jendea hara hona ibiltzea gero eta ohikoagoa zen, mundu mailako gertaerak ugaritu egin ziren; alegia, globalizazioaren hastapenak agertu ziren. Unitatearen atal honetan, narrazio digitala egiten laguntzeko, Aro Modernoko mundua eta garai
|
hartako
gertaeren kausak eta ondorioak landuko ditugu, baita gertaera horien protagonistei buruzko informazioa bildu eta azaldu ere.
|
|
|
Ikusi dugunez, esplorazioen garaian protagonista ugari izan ziren eta horien bizitza eta ekintzak ezagutzea oso baliagarria da garai
|
hartako
gizarteaz jabetzeko. Nabigazio arloan, adibidez, Juan Sebastian Elkano nabigatzailea nabarmendu zen.
|
|
|
e) Luis XIV.a adingabea zela, garai
|
hartako
gorteak eta zenbait noblek matxinadak egin zituzten haren kontra. Ondorioz, 1641ean agintzen hasi zenean, monarkiaren boterea indartu zuen, eta irudian agertzen den bezala, era absolutuan agintzen hasi zen.
|
|
|
2 Lot itzazu garai
|
hartako
testu hauek Aro Modernoko dagokien monarkiarekin, eta arrazoitu erantzuna.
|
|
|
1 Hauta itzazue honako hauen artetik zuen ustez zein diren garai
|
hartako
gatazken kausa zuzenak, hau da, zuzenean matxinadak bultzatu zituztenak.
|
|
|
5 Garai hartan, Erdi Aroko gizarte estamentalak bere horretan iraun zuela esan dezakegu. Hura gogoratzeko, osa ezazu garai
|
hartako
gizartearen piramidea.
|
|
|
2 Gertaera batek kausa ugari izaten ditu, eta baita ondorio ugari ere; beraz, garai
|
hartako
testuinguruaz ongi jabetzeko, interesgarria da horiek identifikatzeaz gainera, ongi sailkatzea. Saia zaitez hori egiten.
|
|
|
Ekialde Urruneko herrialde oparoetara joateko itsasbidea aurkitu nahian, luxuzko gaiak (bitxiak, zeta, espezieak...) ekartzen baitzituzten handik. Urte
|
hartako
urriaren 12an iritsi zen Amerikara (Karibeko uharte batera). Kolonek Indiatara iritsi zela uste zuen.
|
|
|
580 K.a. 495) filosofo eta matematikari greziar bat izan zen. Hark egindako lanari esker, garai
|
hartako
matematika izugarri garatu zen, eta hari zor dizkiogu geometria eta aritmetika alorretako hainbat lorpen. Eskola Pitagorikoaren sortzailea izan zen.
|
|
|
Baina, garai
|
hartako
informazioari erreparatuta, 1750 urte inguruan, Lurreko biztanleria 600 eta 900 milioi lagun artekoa zen. Orduan, egindako arrazoiketan badago hutsen bat& Non dago tranpa?
|
|
2016
|
|
|
a) 1914 urtean sortu zen Gorlizeko erietxea. Garai
|
hartako
medikuntzak aipatzen zuenez, eguzkiaren argiari eta itsasoaren iodoari esker, tuberkulosiari aurre egiteko baldintza egokiak zituen.
|
|
|
b) Bakarka, idatzi paragrafo bat garai
|
hartako
Hegoafrikako gizartea deskribatuz.
|
|
2017
|
|
|
Taylor-ek 1910 urtean azaldu zuen lehen aldiz kontinenteen jitoa, hau da, kontinenteak mugitu egiten direla proposatu zuen. Baina ez zuen jakin mugimendu horren mekanismoak azaltzen, eta garai
|
hartako
geologo gehienek ez zuten onartu ideia. Horixe zen XX. mendearen hasierako egoera, baina 1960 urterako, gehienek iritzia aldatua zuten Wegener en lanari esker.
|
|
|
Fosilek informazio asko ematen dute; haien bidez, gure planetako biziak zer eboluzio izan duen jakin genezake. Fosiletako bizidunak zer garaitakoak diren zehazteaz gain, garai eta leku jakin
|
hartako
baldintzak eta ingurunea nolakoak ziren ere jakin dezakegu (geografia, klima&).
|
|
|
e) Nola dakite geologoek garai
|
hartako
ingurunea nolakoa zen?
|
|
|
Interpretazio horien aurrean Cajus Diedrich paleontologoak 15 leize zulotan aurkitutako hezurrak aztertu zituen, eta ikerketaren ondorioak Royal Society Open Sciencen argitaratu zituen. Horren arabera, gizakiak ez zituen hezurrak zulatu eta, garai
|
hartako
hienek hartza gazteen hezurrak zulatu egin zituztela adierazi zuen. Egun, zientzialari gehienek interpretazio honen alde azaltzen dira.
|
|
|
2 Gaur egun bezala, aspaldi
|
hartako
euskaldunek ere tragediak gogoko zituzten, antza! Ez al zaudete tragedia ezagutzeko irrikan?
|
|
|
Salaketa literatura horrek bi alde ditu: batetik, nekazari eta langile industrialek jasaten zuten egoera makurra salatu nahi zuen, eta, bestetik, garai
|
hartako
agintarien kontzientzia moralaren hutsunea azaleratu.
|
|
|
Publiko zabala lortu nahian, hizkeraren sinpletasunera jo zuten. Mezua ulertzea bilatzen zuten mugimendu
|
hartako
idazleek: kaleko jendearengana iritsi nahi zuten, eta ez soilik jende eskolatuarengana.
|
|
|
Ez da diskurtso osoa, baizik eta zertzelada bilduma, eta ikasketa prozesuaren erretratua. Ikasketa prozesu
|
hartako
urre printza eta harribitxi haiei forma hau eman diet.
|
|
|
c) Maurice Greenek ez zuen garai
|
hartako
errekorra (9,79 s) gainditu. Non hobetu zukeela uste duzue?
|
|
|
Sarraski handiena Le Bataclan kontzertu aretoan gertatu zen, bertan ehunka pertsona bilduak baitziren Eagles of Death Metal rock talde estatubatuarraren kontzerturako. Gau
|
hartako
atentatu oldearen ondorioz, 130 lagun hil ziren" gutxienez, 15 herrialdetakoak" eta 368 zauritu.
|
|
|
3 Imajinatu 1787ko Frantzian bizi zarela. Aukeratu zer izan nahi duzun (nekazaria, merkataria, noblea...), eta, ikasi berri duzuna kontuan hartuta, deskribatu bizpahiru paragrafotan nolakoa izango zen garai
|
hartako
zure eguneroko bizimodua.
|
|
|
urreko atalean ikusi dugunez, XVIII. eta XIX. mendeetan hainbat iraultza gertatu ziren, eta atzera bueltarik gabeko aldaketa sozial eta politikoak eragin zituzten. Garai
|
hartako
iraultza esanguratsuenetako bat Industria Iraultza izan zen. Hainbat eraldaketa ekonomiko, sozial eta ideologiko izan zituen kausa, eta bera ere ekonomiaren, gizartearen eta ideologien berrikuntzen eragile izan zen.
|
|
|
Industria Iraultzaren aldaketa nagusiak fabrikak zabaltzen hastearekin batera etorri ziren. Hori da garai
|
hartako
ezaugarrietako bat. Erraz antzemango duzu baldin eta industrializazio aurreko garaiei zegokien etxeko ekoizpen sistema eta industrializazio garaiko fabrika sistema alderatzen badituzue.
|
|
|
Aberham en (Ingalaterran) zaude, 1824an, eta industriako langileen egoera historikoa simulatu behar duzu. Kontuan izan garai
|
hartako
industria langileen ikuspegia.
|
|
|
Bigarren atala testu labur bat izango da, protagonista biktima bihurtu zuen gertaeraren eta garai
|
hartako
gertaera nagusien (Lehen Mundu Gerra, Bigarren Mundu Gerra, Espainiako Gerra Zibila eta gerra arteko garaiko arazoen) arteko lotura aipatuz.
|
|
|
1934ko Iraultza Espainian urte
|
hartako
urriaren 5 eta 19 bitartean gertatutako greba mugimendu iraultzailea izan zen, Bigarren Errepublikako zentro eskuineko gobernuaren aurka egin zena. Iraultzaren helburua zentro eskuineko gobernua kentzea eta Errepublika Sozialista eratzen hastea zen.
|
|
|
5 Zergatik uste duzu kartelean agertzen dela Osaba Sam, Estatu Batuetako ikono ospetsua, garai
|
hartako
AEBko presidentea agertu ordez?
|
|
|
d) Zuen ustez, iturriek garai
|
hartako
egia kontatzen al dute. Zergatik?
|
|
|
e) Zuen ustez, ba al da iturrietan islatzen ez den gizarte
|
hartako
alde edo alorrik. Hala bada, zer alde edo alor?
|
|
|
1 Donostiako San Telmo Museoak bilduma interesgarria dauka, gure historia objektuen bidez azaltzen duena. Zuek ere erakusketa bat antolatuko duzuenez, museoak garai
|
hartako
objektuetako batzuk utzi dizkigu.
|
|
|
Pentsatu objektu bakoitza zertarako izango litzatekeen interesgarria: esaterako, garai
|
hartako
ekonomia edo gizartea ulertzeko. Objektu batzuk alor desberdinak ulertzeko izan litezke interesgarriak.
|
|
|
2 Deskribatu paragrafo batean hizkuntzen garai
|
hartako
egoera, iturrietako informazioa baliatuta.
|
|
|
Azken hamar hamarkadetan, historialariak ez dira puntu horretan ados jarri. Zuek etorkizuneko historialariak zaretenez, garai
|
hartako
hainbat hitzaldi aztertu eta galderari erantzuteko hipotesiak egingo dituzue. Gero, iturri gehiago aztertu ahala, hipotesi horiek doitzen joango zarete.
|
|
|
erraren osteko urteez aritzeko, lehendabizi garai
|
hartako
testuinguru orokorra ezagutu behar duzue. Alde batetik, munduan Gerra Hotza zen nagusi, eta herrialde gehienak potentzia batekin edo bestearekin lerrokatuta zeuden.
|