|
2001
|
|
|
Ikusten denez, erregezkoak ager daitezke, Espainiako Koroaren jabe, eta desagertzea ere gerta daiteke. Guztiori, nolanahi ere, Foruekin eta Euskal Herriaren zimentarri den
|
euskararekin batera
. Eta lehenbiziko puntua atzendu zait:
|
|
2002
|
|
|
Argi ikusten genuen Europan bizitzeko eta bertan integratzeko, euskara eta gaztelaniaz ala frantsesaz aparte, euskaldunok beste europar hizkuntzak menderatzea ezinbestekoa genuela. Bestetik, aurreko egoerarekiko aurrerapausoa izanik ere, elebitasunaren planteamendu ofizialaren mugak epe ertainera argi dira, ezinezkoa baita gaztelania edo frantsesa bezalako estatus internazionaleko hizkuntzak egoera minorizatuan dagoen
|
euskararekin batera
, bata bestearen ondoan egoera orekatuan bizitzea. Euskarak iraungo badu, bere hizkuntza eremuan hizkuntza nagusi izatera iritsi behar du, baina argi dago era berean euskaldunok euskaraz aparte beste hizkuntzak erabiltzeko gauza izan behar dugula, bestela euskara bera ere arriskuan bailegoke.
|
|
|
Etorkizuneko Euskal Unibertsitatea euskara ardatz duen ele askotariko gune modura ulertzen dugu. Irakasteko, ikasteko, ikertzeko eta eguneroko harremanetarako hizkuntza nagusia euskara izango duena, baina lurralde bakoitzean ofizialak diren hizkuntzak (gaztelania-frantsesa) eta gaur egun" lingua franca" bihurtu den ingelesa ere
|
euskararekin batera
irakasteko eta ikasteko eta bereziki kanpoko harremanetarako eta ikerketen argitalpenetarako erabiliko liratekeen hizkuntzak izan beharko liratekeela uste dugu. Euskal Unibertsitatearen eredu honetan ez luke lekurik orain UPV/EHUn indarrean dagoen euskararen eta gaztelaniaren bide paraleloaren ereduak, are gutxiago oraindik ere nagusia den ele bakarreko ereduak.
|
|
2007
|
|
|
Baina zorionez alor honetan ere garapen bat ageri da. orain arte bi gurasoak euskaldun zirelarik haurrak %80 ziren euskaldun, baina guraso bat euskaldun eta bestea erdaldun, haurrak %20 ziren euskaldun. Gaur egun kasu berean, haurretan %44k euskara dute ama-hizkuntza
|
euskararekin batera
. Guraso erdaldunentzat, anitz dira, ikastolak, eskola elebidunak eta elkarteak dira beren haurrak euskaltasunean sartzeko ateak.
|
|
2008
|
|
|
Gurasoek euskaraz ondo hitz egiten ez dutenean7, seme-alaben %95ek gaztelania bakarrik jasotzen du lehen hizkuntza gisa, %3, 5ek gaztelania
|
euskararekin batera
eta %2 baino gutxiago dira euskara bakarrik jasotzen dutenak. Hala ere, esan beharra dago ehuneko hori horren txikia izan arren, euskara ez dakiten gurasoen seme-alaben multzoa hain handia izanik (seme-alaba guztien ia %70 hain zuzen), lehen hizkuntza gutxienez euskara dutenen kopurua handi samarra dela, 17.133 lagunekoa, alegia.
|
|
|
Bat. Euskal Herritik begiratuta estaturik gabeko unibertsitateak direnez gureak,
|
euskararekin batera
beste hizkuntza ofizial batzuk ere baditugunez eta gainera ofizialtasun hori ezberdina denez gure campusetan zehar, Bolognako prozesuan ezin gara agertu nortasun bateratu batekin, eta horrek bere ordainak ditu gure hizkuntza errotzeko eta besteekiko harremana mugatzeko beste edozein herrialdetako unibertsitateek egiten duten bezalaxe; baina orain arte ere halaxe izan da!
|
|
2009
|
|
|
Horrela, euskara biak, J (High, Jasoa) eta X (Low, Xehea), izango litzateke, bai eta espainiera ere, eremuaren eta pertsonaren historiaren arabera, J eta X izango litzateke. Esate baterako, espainiera Nafarroan
|
euskararekin batera
X izatea ezinbestekoa delakoan nago; Gipuzkoako zenbait jendek, ordea, saihestu ahal izango dute espainiera xehe mailako funtzioetan. Beraz, diglosia eredu zehatzak beharbada desberdina izan behar du kokapen bi horietan.
|
|
|
Harago, Espainia eta Frantziaren hizkuntzak euskara ordezkatzen duten eskualdeak daude. Lurraldeak bi estaturen artean zatitzean, eta
|
euskararekin batera
beste hizkuntza batzuk sartzean, zalantzan jarri zen adierazpen linguistiko baten eskualdeen eta probintzietako mugen arteko egokitzapen erlatiboa. Mugen berregituraketa horren lehen eragina Euskal Herriko lurralde eta hizkuntza koherentzia zalantzan jartzea izan da.
|
|
2010
|
|
|
Logikoa zen bertsolaritzak ikastoletan tokia izatea eta bertan lantzea, euskal kultura eta nortasuna sustatzea izan delako,
|
euskararekin batera
, ikastola proiektuaren betiko helburua. Eta, 25 urte baino gehiagoko ibilbidea eginda, bertsolaritza hezkuntza proiektuan txertatzeko helburua ondo bete dela azpimarratu du Mikel Mendizabalek.
|
|
|
" Berberea,
|
euskararekin batera
, Mediterraneoko mendebalde osoan" autoktonotzat" har daitekeen hizkuntza bakarra da".
|
|
2011
|
|
|
euskararen eginkizun eta leku sozialak, hain zuzen. Eta jakina,
|
euskararekin batera
, euskal identitatea (kode gisa erabilita, identifikazio-lotura ezartzen baitu) eta euskal kultura (euskal hitzen esanahia, eufonia, erabilgarritasuna...). Biak, identifikazioa eta kultura, izaten dira balio-sortzaile.
|
|
|
Zentzu eta estrategia komunitarioaren bidez gaindituko da zorigaitza, lortuko da ongizatea, askatuko da opresiotik; bazter utzita supergizonak eta aristokratak. Ortiz-Osesek dio euskal mitologia dela,
|
euskararekin batera
, euskal tradizioaren monumentu kulturalik garrantzitsuena: euskara euskaldunon hizkuntza zaharra den bitartean, mitologia euskal lengoaia zaharra da.
|
|
2012
|
|
|
1 Irakaskuntza ereduen inguruan hausnartu behar da, gure umeak benetan euskaldunduko dituen sistema martxan jartzeko. Hau dioMertxe Mujika – Euskararen ezagutza eta erabilera, motibazio eta borondate kontua danean ezin da ahaztu jendarte eleanitz batean bizi garela eta,
|
euskararekin batera
, beste hizkuntza batzuen ezagutza ere ziurtatu egin behar dela, baina euskarak izan behar du beti lehentasuna.
|
|
2013
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut
|
euskararekin batera
egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi-Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste bat... Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Haren iritziz, batetik, nafarreraren barnean kokatu beharrak dira Imotz, Basaburu Nagusia eta Larraungo hego-ekialdea. Zehatzago, nafarreraren erdiguneko azpieuskalkian dakuski Etxaleku-Gartzaron lerrotik ekialderako herriak, Ultzama aldeko hizkerekin batera; lerro horretatik mendebalera (Albiasuraino), berriz, beste ezaugarri-konbinazio batzuk ageri dira, eta hizkera horiek nafarreraren mendebaleko azpieuskalkian sartzea proposatu du, Leitza eta Goizueta aldeko
|
euskararekin batera
. Bestetik, Larraungo ipar-mendebaleko eta Araitz-Beteluko euskarak badituzte mendebaleko azpieuskalki horren ezaugarriak, baina nafarreraren ezaugarri batzuk falta dituzte, eta, beraz, eremu hori nafarreraren eta erdialdeko euskararen arteko zubi-hizkeratzat hartu du.
|
|
2015
|
|
|
Arnaut Oihenart zuberotarra izan zen euskalkien gainean hitz egiten lehena, XVII. mendean, eta Arabakoa Gipuzkoako
|
euskararekin batera
sailkatu zuen. Honela aurkeztu zituen berak bereizitako lau euskalkiak (Oihenart 1656 [1971]:
|
|
|
156: ?(...) elebitasunaren planteamendu ofizialaren mugak epe ertainera argi dira, ezinezkoa baita gaztelania edo frantsesa bezalako estatus internazionaleko hizkuntzak egoera minorizatuan dagoen
|
euskararekin batera
, bata bestearen ondoan egoera orekatuan bizitzea. Euskarak iraungo badu, bere hizkuntza eremuan hizkuntza nagusi izatera iritsi behar du, baina argi dago era berean euskaldunok euskaraz aparte beste hizkuntzak erabiltzeko gauza izan behar dugula, bestela euskara bera ere arriskuan bailegoke.
|
|
2016
|
|
|
Hor dira, bestalde,
|
euskararekin batera
, generorik izaten ez duten hizkuntza eransle ugariak (txinera, japoniera, kitxua, aimara, nawatl eta amerindiar gehienak), baina horrek esan nahi al du horien hiztunak horregatik berdinzaleagoak eta hain matxista ez direnik. Izan ere, hizkuntzaren molde eta esapideak gora behera, hara hor zer nolako ezberdintasunak egoten diren, gizarteetan bertakoen kultura, erlijio-mota, ideologia eta legeria aurrerazale edota atzerakoiaren arabera, emakumeekiko tratu, eskubide eta berdintasun-mailari dagokionez.
|
|
|
EUSKALDUNON behar digitalei buruzko lehen inkesta martxan du Hizkuntza-aniztasun Digitalaren Proiektuak (DLDP Digital Language Diversity Project), Elhuyar Fundazioa Europako beste lau erakunderekin batera garatzen ari den ekimenak. Zehazki,
|
euskararekin batera
, beste hiru hizkuntza gutxitu erabiltzen dituzten hiztunen behar digitalak aztertuko ditu egitasmoak: bretoiera, kareliera eta sardiniera.
|
|
|
Europako krisiak sustaturik ondarreko urtetan immigrante gazte euskaldunak heltzen joan dira Perura, ekonomia aldetik goiti ari baita, eta erraten dutenez, anitz aukera eta posibilitate eskaintzen dituen herrialdea baita Europatik heltzen diren gazte ekimentsu eta profesionalendako. Gazte horier esker, Lima-ko Euskal Etxea ere gaztetu egin da puska bat eta dinamika berriak sartu zaizko, gazte hauek Euskal Herrian ikasi moldeak eta kultur bizitasuna baitakarkite,
|
euskararekin batera
. Aste guzietako bazkideen arteko afariaz gain, euskal bestak antolatzen dituzte, hala nola Danborrada, San Fermin, Aberri Eguna, Aste Nagusia, Olentzero, Euskararen Eguna, Korrika... baita zinema emanaldiak ere eta oihaneko haurreri sustengua emateko ekimenak, besteak beste.
|
|
2017
|
|
|
Eta
|
euskararekin batera
geu ere. Zeren eta gaur egungo euskaldunak erabat adiskidetsuak gara.
|
|
|
Hor dira, bestalde,
|
euskararekin batera
, generorik izaten ez duten hizkuntza eransle ugariak (txinera, japoniera, kitxua, aimara, nawatl eta amerindiar gehienak), baina horrek esan nahi al du horien hiztunak horregatik berdinzaleagoak eta hain matxista ez direnik. Izan ere, hizkuntzaren molde eta esapideak gora behera, hara hor zer nolako ezberdintasunak egoten diren, gizarteetan bertakoen kultura, erlijio-mota, ideologia eta legeria aurrerazale edota atzerakoiaren arabera, emakumeekiko tratu, eskubide eta berdintasun-mailari dagokionez.
|
|
2018
|
|
|
Euskara da herria elkartzeko tresna begi bistakoena. Ekoizle euskaltzale eta abertzale horiek euskara erabiliko balute beren ekoizpenean,
|
euskararekin batera
, herria ere indartuko lukete.
|
|
2019
|
|
|
Ez dadila orain, XXI. mende hasiera honetan moztu. Transmititu diezaiegun,
|
euskararekin batera
, gure seme-alaba eta bilobei. Hau ere, gure esku dago.
|
|
|
Horrez gain, azken urteetan, herriko mapa linguistikoa askotu da; lehenago nagusitasuna zeukatengaztelera eta
|
euskararekin batera
, beste hizkuntza batzuen presentzia geroz eta nabarmenagoa da.Euskararen ingurunea mugitzeko elementu berrien artean etorkinen presentzia aipatzen dute herrieragileek, baina ez faktore bakar modura.
|
|
2021
|
|
|
Andre eta gizon libreak ez garen arren, libreago izaten has gaitezke, libertatearen hizkuntza erabil dezakegu. Literatura egiteko harresiak kendu behar ditugu, burutik ere bai; bihotzetik arantzak aterata idatzi behar dugu, esan gura duguna eta oraindik esaten ez dakiguna esateko modua sortu behar dugu, erdaretan ezezagunak garenean euskaraz lagunak gara, lagunekin batera egin behar duguna da euskara bigundu eta, zorte pixka batekin, gu geu ere bigundu egingo gara,
|
euskararekin batera
.
|
|
2022
|
|
|
Hortatik datoz frantsesez" carotte", italianeraz" carota" edo alemanez" die Karotte". Baina Penintsulako izenek beste etorki bat dute,
|
euskararekin batera
: gaztelaniaz" zanahoria", galegoz" ce noria" eta portugesez" cenoura".
|
|
|
Aldalur naturaltasunez mintzo da gaiaz: " Hizkuntza tresna bat da guretzat, orain arte euskara erabiltzen dugu nagusiki, baina lurraldearen arabera-zonalde erdaldunak badira-erabiliko dugu gaztelera edo frantsesa,
|
euskararekin batera
. Komunismoan hizkuntzak, euskara adibidez, humanitatearen ondare izango dira, ez gurea bakarrik; eta testuinguru horretan, munduko hizkuntza guztiak garatu ahal izango dira".
|
|
|
lehena, Euskal Pizkundea; bigarrena berriz, 60ko hamarkadan hasitako mugimendua. Bi hauen baitan euskara landu zen, baina
|
euskararekin batera
euskal kultura-kulturgintzak-ere pisu nabarmena hartu zuen. Hein honetan, gure lehenengo hipotesia:
|
|
|
Bidaiariak bitxi bat aurkitu du Wikipedian, algonkin hizkuntzen zerrenda miatzen hasita: zerrenda horretan estreinakoa mikmakera da, XVI. mendean míkmaq-ek eta euskal baleazaleek elkar ulertzeko sortutako pidginaren oinarrian dagoena,
|
euskararekin batera
; bigarrena, berriz, etchemina da. Hori bai bitxi ederra, urrun dagoenarentzat!
|
|
|
Baina hala ere, ahaleginak eta aldaketak udalekuetako lehen egunarekin alderatuz, nabariak izan ziren. Bide hau
|
euskararekin batera
egiteko hautua egin baitugu, Txantxikuren balore guztiak gutxinaka barneratzen eta praktikan jartzen joan garelako eta udalekuetan zehar sortutako giro eder intergenerazionala denon artean partekatu genuelako. Horrelako gauzek egiten baitute Txantxiku.
|
|
2023
|
|
|
Aipatzen diren lekuek ez ezik, literaturak eta hizkuntzak ere euskal zentraltasunetik urruti garamatzan iruditeria hori osatzen dute. Asko dira pertsonaiei ihes egiten dieten katalanezko hitzak, naturaltasun osoz
|
euskararekin batera
sartzen direnak. Dakigunez, komunitate eleaniztunen eta diglosikoen egoera ahalik eta modurik errealistenean erakusterako orduan, polifoniaren auzia konstante bat izan da literaturan.
|
|
|
Hori baita PSE-EEk defendatzen duena eta beste alderdiek onartutakoa. Are okerrago, ikastetxe askotan gaztelaniazko eta ingelesezko irakastorduak handitzeko aukera zabalduko da,
|
euskararekin batera
hirurak izango baitira irakas hizkuntzak, egungo D ereduaren kaltetan. Gaztelaniak ez du irakastordu gehiagorik behar bere ezagutza bermatzeko, ikasle guztiek eredu guztietan jadanik bermatuta baitute.
|
|
|
Konstituzio araubidearen indarrez ez dago berezko hizkuntzei lurraldetasun printzipioa aplikatzerik; hots, ezin ezar daiteke euskara hizkuntza ofizial bakarra izango den lurralderik (ezta eremurik ere). Euskara hizkuntza ofizial den eremu guztietan, gaztelera ere hizkuntza ofizial izango da,
|
euskararekin batera
. Beraz, lurralde horietan gaztelera zein euskara erabili nahi duten pertsonen hizkuntza eskubideak bermatu beharko dira. c) Konstituzioak gaztelera jakiteko betebeharra ezarri du, eta horren itzalez espainiar guztiek gaztelera ezagutzen dutelako presuntzioa (AKE 82/ 1986, ekainaren 26koa, 3 ZO).
|