|
2008
|
|
|
(6) koek nazioarteko laburdurak zituzten eta agian horregatik, aztertzeke utzi zen euskara orokorrean morfologi erabide honek izan
|
dezakeen
emankortasuna. Gero, aposizio mota berezi bat sumatu zuen Euskaltzaindiak (1992) horrelakoetan eta haren hitzetan, mintzabehar berriei erantzuteko sortzen ari dira ezker osagaiaren hedapen baten bidez. Tandem elkarte gisa izendatu zituen gainera.
|
|
|
Esate baterako, Hegoaldeko juez aren ordez, epaile> hobetsi da; baina Iparraldeko juje aren aldamenean, ez da epaile> hobetsi. Arrazoia ez dugu argi ikusten, berori ez bada batak (iparraldekoak) izan
|
dezakeen
literatur tradizioa izatea besteak (hegoaldekoak) falta duena.
|
|
|
Eta banketxe bat" itzuli" egin daiteke. (Esaldi paradoxiko hau gehiegizkoa da, baina funtsean, hizkuntza ingeniaritzak merkataritza elektronikoan ze garrantzi joka
|
dezakeen
ikustarazteko esango dugu horrela). Interneteko garaian, denda bat ez da espazio fisiko bat, baizik eta testu bat, salmenta erraztu nahi duten elkarlotutako interfazeen bidez eratutako aplikazio bat.
|
|
|
Lehenik ikusi behar da ea lantaldea bera iristen ote den proposamen bakar bat egitera: denentzako balio duen edo balio
|
dezakeen
proposamen, batua, egitera.
|
|
|
Beste euskalkietan honelakoren bat esan nahi du gutxi gora behera: zerbait gaiz ki egin edo inoren aurrean irrigarri geldituaren ondorioz edo... norberak bere burua rekiko senti
|
dezakeen
egonezin eta erreparoa; eta aurreko euskalkietan ahalke, > ge> hitzak adierazten duena, alegia24 Horrez gain, batez ere bizkaieraz,, nagusi eta errespetuzko pertsonenganako begirunea, adierazten du.
|
|
|
ere opatzen dugu Lizarragarenean (DCC, 88), Eguesibarren ibilia zelako seinalea datekeen sinkopa eta guzti; alabaina, nor> adiztako hartzen du Elkanokoak, Luzaiden, errate baterako, kausitu> beti nork> aditza bada ere. Bestalde, Garaziko errefusa>, erosleak ezin aukera
|
dezakeen
ardia? (Kamino &
|
|
|
Euskal literaturaren kasuan zilegitasun literarioa eta unibertsaltasuna helburu dituen idazle hasi berriak beti izan ditu bi aukera garbi. Bata, euskarari uko egitea, Unamunok modu sonatuan egin zuenez, ez baitago euskara darabilen eta unibertsaltasuna bana
|
dezakeen
hiriburu literario nahikoa desnazionalizaturik Euskal Herrian, are okerrago, ez baita egon luzaz ezta zilegitasun nazionalik behinik behin eman zezakeen hiribururik. Bigarren aukera:
|
|
|
12 Eta, orobat, buru den izenak paper tematikorik eman
|
dezakeen
ala ez, eztabaida teo rikotzat hartu eta alde batera utziaz.
|
|
|
51 Hitz bat aukeratzerakoan, hitz elkartuetan maiz ukan
|
dezakeen
jarrerak ere bere ga rrantzia dauka, eta ez txikia. Gaztelaniaz, adibidez, errepikapena ekiditeko, aceite> de> oliva> esaten da, hitzik arruntena aceituna> den arren.
|
|
|
Nondik dator alde? > Azterkizun nabarra ageri du, alde askotxotatik, bere etimologiak: arte> eta aldi> modukoekin zerikusirik izan
|
dezakeen
etimologia zatiaz ari naiz, batetik, eta alde, > alt (h) e ren baitako te/ de hori bestelako aniztasun edo multzo adierazleekin (dute, > dakite, > daude, > esateko, > ematera; > tza, > garamatzate...) > konparatzera eraman lezakeen zatia, bestetik. Horrezaz gainera, alde> atzizkia ara> hitz bukaerekin konparatzen saiatzeak ere baluke interesik.
|
|
|
Azkueren sobrenaturalarekiko joera honek guztiak, anekdota edo bitxikeria gisa izan
|
dezakeen
interesetik haratago, badu, bestelako interpretazio jakingarriago bat, Azkueren pentsamenduaren baitan esanguratsua gertatzen dena. Izan ere Azkue moduko positibista batentzat, edozein arlotan gauzak datu bidez konprobatzera ohitua, gertaera sobrenaturalak enpirikoki baieztatu ahal izatea, bere sinesmen kristauak bermatzeko eta indartzeko modu bat izango zen.
|
|
|
«berdin daude oker, euskara abertzaletasuna baino lehen jartzen saiatu direnak. Azkueren Euskalzale() eta Ibaizabal (1902) garaietatik, kulturalista guztiengandik barna gaur arte, politikarik gabeko euskarak porrot egin du.» Baieztapen honek jarrera ideologiko gisa izan
|
dezakeen
eztabaidagarritasunetik haratago, dagokigun garaian bertan, EuzkoDeyak politika eta euskara nabarmen lotu arren, emaitza ez zen Azkueren aldizkariena baino hobea izan, baizik, berehala ikusiko denez, okerragoa.
|
|
|
Armentia ikastolakoek hizkuntza estandarra darabilte ikasleen aurrean, irakasle bakoitzak jatorriaren arabera har
|
dezakeen
ñabardurekin. Langileen arteko harremanak neurri handi batean estandarrean gauzatzen dira, baina bada joera ere norberaren aldaera erabiltzeko egoera ez formaletan.
|
|
2009
|
|
|
–ikusietakorre gitzea?, ezhorrela, erregelakjarraituz moldatutakoek.Berejarduerapoetikoa erregelekiko menpekotasunikgabeatzematen duenak bakarrik erabildezake horrelakoformula bat.Etxeparek erregelakjarraitu izanbalitubesteformula batzuetanbilatu zukeen apaltasunarenadierazpena, darabilena baz tertuz, erregelekgobernatutako poesiaezdagoelako, korregitzerik?. Arau bazuenaraberaondutadaude, teknikabatzuenaraberaparatuta: arau horiek, teknika horiek betedituen alaezepaitzea dazuzentzaileakeduki
|
dezakeen
|
|
|
Azkuek bilera horietan Euskal Akademia baten hazia ikusten zuen. Eskarmentua pasatuta, 1913an Euskal Esnalea aldizkaria galdezka dabil ea Euskararen Akademia komeni den, posible den eta ea onurarik ekar
|
dezakeen
.
|
|
|
Gizartearen aldetik Euskaltzaindiak jaso
|
dezakeen
saririk hoberena konfiantzazko botoa da, eskuzabaltasunez emana. Esan nahi baita, hizkuntza kontuetan erakunde gidaritzat hartzea eta jaramon egitea.
|
|
|
Egoera horri erantzuteko Euskaltzaindiak zer esan eta zer egina baduela gehitu zuen batzordeburuak: . Euskaltzaindiak, ostera, Euskal Herri osoan izan
|
dezakeen
ospe eta itzala euskararen babeserako jarri nahi ditu eta, orobat, horren alde jokatu, berari dagokion ordezkaritza aurrera eramanez. Alor hori lan bertsuan aspalditik diharduten erakundeekin batera nahi du jorratu?.
|
|
|
Kontua ez zen hizkuntza politika egitea, hori erakundeei baitagokie, baizik eta, gogoetaren bidez Euskal Herriaren lurralde desberdinetan euskararen egoera aztertu eta, horren ondorioz, proposamenak egin, Euskal Herri osoan euskarak izan
|
dezakeen
estatusa hobe dadin?. Eginkizun zehatzei dagokionez, lehentasuna euskararen ofizialtasunaren alde egitea zela adierazi zuen Urrutiak, baina beste lanik ere bazela, hala nola lurraldez lurraldeko hizkuntza politiken artean zubi lana egitea eta hizkuntza eskubideen defentsa egitea, beti ere Euskal Herriaren osotasuna aintzat hartuta eta erakundeekin elkarlanean jokatuta.
|
|
2010
|
|
|
Finalmente> he puesto legibles> las pláticas, que sobre los Sacramentos he hecho al pueblo en Misas mayores (azpimarrak geureak). Non finalmente horrek adieraz
|
dezakeen
azkenean ere jarri dituela ahoz esanikoak paperean, hau da, legibles. Esan dugunez, Agirre ez da idazle prekoza, Eracusaldiac> liburuaren aurkezpena, hots, Finalmente he puesto legibles?
|
|
|
46) kontsideratzen du idatzizko testu bat beti dela macro act de discours bat. Horrela, testu bateko makro egintza batek, kasu ideal batean, bideratuko luke soilik balore ilokuzionario bat; balio hori litzateke gutxi gora behera testuaren laburpena, hau da, batek testuaren gainean izan
|
dezakeen
pertzepzio globala. Adibidez:
|
|
|
Oso kasu bitxietan gertatzen da, testuinguru edota hizketa egintza jakinetan. Erabilera hau pleonastikoa izanik, harrotasun edo hanpaketa efektua izan lezake (esaterako, Nik erantzun nion kasuan bezala, non Nik horrek efektu indartzailea izan
|
dezakeen
). Hala ere, guk darabiltzagun kasuetan, balio babeslea eta murriztailea luke, txikigarria.
|
|
|
Ordu horietariko asko entzuten edo irakurtzen pasatzen dituzte ordea.Eskola ordu gehienak ez dituzte euskaraz hizketan edo idazlanean pasatzen, entzuteneta irakurtzen baizik. Horren ondorioz, gaitasun ekoizleak (mintzamena eta idazmena) baino ondotxoz landuago dituzte gaitasun hartzaileak (entzumena eta irakurmena). Horrek ez du esan nahi, gela barruko jardunak eman
|
dezakeen
guztia pasibo hartzailea denik ikaslearentzat, ez eta ikaslearen eskolako input output guztia gelabarrura mugatzen denik. Gela barruan ere posible da ikasleen hizkuntza jardueraekoizle (go) a indartzea, batetik.
|
|
|
bezeriarik euskaldunena duen sektorea izan da, Fraisoro eta beste kasuren bat alde batera uzten badira, gutxien atenditu dena mende laurden osoz. Askok uste izan
|
dezakeen
baino garrantzi handiagoko moztadea da hori: euskaraz lan egiten duten baserritarrak euskaraz atenditzeko eta beren seme alabek euskaraz lanean jarrai dezaten formatzeko lana ongi bideratzen ez badugu, zertan ari gara euskarazko tesi doktoralak gora eta euskarazko base terminologikoak behera?
|
|
|
Batez ere mintzamena: ahozkotasunean dago behaztopa harri nagusia287 Trebetasun lantze horretan eskolak izan
|
dezakeen
eragina ez da gutxiestekoa, baina bere neurritik ez da ateratzea komeni. Eskolatik kanpora pasatzen ditu gazteak bere esna ordu gehienak, eta ordu ugari horietako hizkuntza input bizia gabe kamutsa da, oso, eskola bide hutsez eskura litekeena.
|
|
2012
|
|
|
gerran garaile irteteko ezinbestekoa zen besteen kultura, aliatuena nahiz etsaiena, ondo ezagutu eta ulertzea. Era berean, gero eta argiagoa zen botereak kulturaren eraketan duen eragina, eta, alderantziz, kulturak boterea sendotzeko izan
|
dezakeen
indarra. Zeinu sistema linguistiko eta kultural desberdinak ezagutzearen garrantzia ere agerian geratu zen, munduaren alde bateko zein besteko zeinu sistemetan gordetako informaziora iritsi ahal izateko.
|
|
|
literatura sistema barruko profesionalek, literatura sistematik kanpoko patrozinioak eta nagusi den poetikak. Era berean, itzultzailearen ideologiak (edota patrozinioak itzultzaileari inposatzen dion ideologiak) xede testuan izan
|
dezakeen
eragina azpimarratzen du. Gure inguruko adibide bat aipatzearren, Orixeren Tormes, ko itsu-mutila (1929) gogora genezake; kasu horretan, Orixeren ideologia moral eta erlijiosoak eragin zuen jatorrizko testuko kapitulu oso bat kendu eta itzultzaileak berak asmatutako beste batekin ordezkatzea.
|
|
|
Maria Tymoczkok, bere aldetik, XIX. eta XX. mendeetan irlanderazko lanak ingeleseratu dituzten zenbait itzultzaile aztertzen ditu, eta itzulpenak, kultura zapaldua (irlandarra) kultura nagusiaren (ingelesaren) arau eta balioetara moldarazteko ez ezik, zapalduen erresistentziarako ere balio dezakeela erakusten du (Tymoczko 1999). Itzulpenak zapalduen identitatearen berreraiketan izan
|
dezakeen
eraginaren beste adibide bat Quebec-ek eskaintzen digu. Sherry Simon (1989) eta Annie Brisset (1990) irakasleek, esate baterako, soziologiaren ikuspuntutik aztertu dute Quebec-eko itzulpengintza, quebectarren identitate kolektiboa eraikitzeko programa ideologikoaren barruan nolako funtzioa bete duen erakutsi nahian.
|
|
|
Hara zelan oker batek imajina on bat eman
|
dezakeen
(Sarrionandia 1989: 91).
|
|
|
itzuli behar duena; aitzitik, testu bakoitzak zentzu ireki, aldakor eta plurala du, irakurketa, interpretazio, itzulpen eta berridazketa bakoitzean irakurlearen edo itzultzailearen imajinazioaren arabera birmoldatu eta osatzen dena: . Edozein errealismok azal
|
dezakeen
baino zabal eta nahastuagoa da errealitatea, eta imajinazioak ematen dio zentzua? (Sarrionandia 2011a:
|
|
|
Faktore ugari hartu lirateke, izan ere, kontuan: hasi bakoitzak enuntziatu ironikoak hautemateko izan
|
dezakeen
sentiberatasunetik eta bakoitzak hiztun komunitate horretako giza jokabidea arautzen duten, barneko araudiez, izan dezakeen ezaupideraino (galarazita zer dagoen, zein muga edo zein lizentzia har daitekeen etab).
|
|
|
hasi bakoitzak enuntziatu ironikoak hautemateko izan dezakeen sentiberatasunetik eta bakoitzak hiztun komunitate horretako giza jokabidea arautzen duten, barneko araudiez? izan
|
dezakeen
ezaupideraino (galarazita zer dagoen, zein muga edo zein lizentzia har daitekeen etab).
|
|
|
– Elkarrizketan ere, oro har, esatari bakoitzak egoera jakinetarako hitzez hitz, esplizituki formula ezin
|
dezakeen
informazio mota desberdina du. Ezin dezake formulatu ez bere baitan galarazteko modukoak direlako, baizik eta hitzez hitz formulatze hutsa jarrera erasotzailea eta gaitzesgarritzat jotzen delako.
|
|
|
Esate baterako, hori garbi ikusten da enuntziatu patentetikoen izaeran: norentzakoak izan ditzakeen gaizki ulertu eta kontrako argudioak saihesteko berbaldia etengabe ñabartzen, zehazten eta birformulatzen du; azken batean norentzakoak egin
|
dezakeen
interpretazioa testutik bertatik bideratu eta gidatuko duelako seinale da.
|
|
|
Galdera erretoriko bezala planteatuko du zalantza hori airean utziz eta sujerentzien munduari atea irekiz. Aldi berean, diskurtsoa dinamismo batez zipriztinduko du, norentzakorekin izan
|
dezakeen
fikziozko elkarrizketa imitatuz.
|
|
|
– Gure gorputz animak, gorosti makilaz bezala astintzea ez da agian zinemak, eta arteak erabat, mendera
|
dezakeen
helbururik gorena. (ZIN:
|
|
|
Adibide horietan, esatariak berak esandakoa egiazkoa dela adierazteko, norentzakoari zehazten dio non egiazta
|
dezakeen
. Aginduaz baino gehiago norentzakoari ematen dion arduraz hitz egin genuke; izan ere, esatariak dioena egiazkoa dela bere kabuz egiaztatzeko ardura emango dio.
|
|
|
Ez gaitu, ez, kritika pixka batek, edo puxka batek, geure burua ukatzera erakarriko. Egin
|
dezakeen
gaitza ere ez da gehiegizkoa izango. Batez ere, gertatu den bezala, zoramen gorrian geure buruari begira luzaroan biziak baldin bagara.
|
|
|
Atal honetan, bereziki, enuntziatu parentetikoaren antolamendu sintaktiko formalak bigarren graduko puntuazio marken hautuan eraginik ba ote duen aztertuko dugu; esate baterako, enuntziatu parentetikoa aditza duen enuntziatua izateak edo ez izateak baldintza ote
|
dezakeen
muga grafikoa.
|
|
|
Harridurazkoek, berriz, oinarrizko enuntziatuan esandako edo esaten ari den zerbaitek eragindako erreakzioa adierazten dute: beldur hotsa, haserrea, ustekabea, alarma oihua, kezka, atsekabea, desioa etab. Esatari enuntziatzailearen arima mugiaraz
|
dezakeen
zernahi egoera edo gertakizunek harridura sorraraz dezake.
|
|
|
Ezer baino lehen erabaki beharreko auzitzat jotzen dugu hori; izan ere, enuntziatu parentetiko bezala definitzeko, lan honetan, muga irizpideen artean oinarrizko enuntziatuarekin edo E1ekin lotura sintaktikorik ez izatea aurreikusi dugu, eta, jakin badakigu, eta testu mailako funtzioa izan
|
dezakeen
juntagailuen artean sartu ohi dela (Euskaltzaindia 1990, 1994; Larringan 1995, Makazaga 1996); hau da, aldaketa prozesu bat izan eta perpaus mailako juntagailu izateari uko egin gabe, testu mailan ere lokailu eginkizuna izatera pasa dela.
|
|
|
Odriozolak, artikulu horretan, baina+ edo metaketa ez du gramatikaren aldetik zuzentzat ez eta testu aldetik ere egokitzat jotzen. Zilegi izan bekigu, juntagailuen metaketa frogatzea helburu dugunez, testu funtzioa bete
|
dezakeen
beste juntagailu batera ere esparrua hedatzea; garbi izanda, ordea, Odriozolak ez duela jarraian aztergai izango dugun metaketa berariaz aztertzen.
|
|
|
Murriztaileak, izan ere, bere iragazitik pasata edo modalizaturik birformulatzen duen baieztapenari mugak zedarrituko dizkio, nolerebait esataria bera ere egin
|
dezakeen
hutsetatik babestuz. Birformulazioa hautatzean ere ez du edozein hautatzen, birformulatzaile zuzentzailea baizik, eta horrek edo antolatzaileak berak dakarren balio zuzentzailea indartu egingo du.
|
|
|
Enuntziatu parentetikoen osatze egitura azal
|
dezakeen
koadro teorikoa paratu dugu goian. Koadro teoriko honek argi uzten du enuntziatu parentetikoen fenomenoa aski konplexua dela eta estuki lotuta dauden maila eta egituretan eragiten duela.
|
|
|
Esatari deituko diogu une jakin batean hizkuntza adierazpena, ahoz nahiz idatziz, jakinaren gainean gauzatzen duen lagunari. Ez da kodetzaile edo informazio barreatzaile hutsa, bere ezaupide, sinesmen, jarrera dituen eta bere inguruarekin harreman sarea sor
|
dezakeen
benetako gizabanakoa baizik.
|
|
|
b) Zeharkako norentzakoa, edo aurretik ikus
|
dezakeen
hartzailea
|
|
|
c) Ausazko norentzakoa edo esatariak aurretik ikus ez
|
dezakeen
hartzailea
|
|
|
Aipu horren arabera,, intzisoa? perpauseko osagairen batek izan
|
dezakeen
antolabidea da, antolabide grafiko hutsa; hots, entonazio aukera hutsa.
|
|
|
– Ez du ikusiko, beharbada, bi liburu hauen launa sailen taxua zernola sortu den (lorategirik gehienak bestela bereiziak agertu ohi dira, abezez ala mendeka), baina horrek ez du axola handirik horiek irakurtzen har
|
dezakeen
atseginerako. (LIB II:
|
|
2013
|
|
|
Herrimina baino zerbait gehiago ageri da, baina oro har, Euskal Herriaren aipuen zati handi batek urrunetik edo hurbiletik herriminarekin zerikusia zuelako egin dugu banaketa hori. Herrimina da etxetik eta herritik urrun egoteak eragin
|
dezakeen
tristura. Kasu honetan, Jean Saint Pierre, Zerbitzari, Oxobi eta abar Euskal Herritik ehunka kilometrotan zeuden, are gehiago, gerlan, baldintza gogorretan, lehen ikusi dugun bezala.
|
|
|
Kostaldeko gizonek parte hartu zuten erregimentuetako ibilbide egunkariak hurbiletik begiratu zituen, soldaduen lekukotasunak biltzen zituzten liburuxkak eta gutunak irakurri zituen, hilen bilaketa zehatza egin zuen eta horiekin guztiekin, Lapurdi kostaldetik joan ziren soldaduek gerlan bizi izan zutena kontatu zuen. Liburu interesgarria bada ere, eta nahiz eta Lapurdi kostaldeaz kontatzen duenarekin Ipar Euskal Herri osoari begirako irudi orokor bat egiteko lagun
|
dezakeen
, barnealde osoa falta da liburutik; beraz, ez du osoki aztertzen Lehen Mundu Gerra Ipar Euskal Herriko ikuspegitik.
|
|
2014
|
|
|
Jaiotzea amaren sabeletik irtetea da; heriotza, lurrera itzul tzea. Ama babesaren, berotasunaren, samurtasunaren... ziurta suna da, baina, kontrara, izan ere bada, zapalkuntza arrisku, inu de eta bide erakusle izatearen eginkizunetan gehiegi luzatzeak eragin
|
dezakeen
itomenagatik.11
|
|
|
|
dezakeen
Euzkaditik maita dezakeen Euzkadira ala, beharbada, izenez ere aldatuz, Euskal Herrira14 igarotzea bilatzen du. Edo zein kasutan, zeinahi izenez izenda zezakeela ere birjaiotako izaki hori, izaki berrian poetak duen itxaropena da azpimarragarriena, gazteleraz idatzitako ahapaldi sail honen azkenak iradokitzen duenez,
|
|
|
dezakeen Euzkaditik maita
|
dezakeen
Euzkadira ala, beharbada, izenez ere aldatuz, Euskal Herrira14 igarotzea bilatzen du. Edo zein kasutan, zeinahi izenez izenda zezakeela ere birjaiotako izaki hori, izaki berrian poetak duen itxaropena da azpimarragarriena, gazteleraz idatzitako ahapaldi sail honen azkenak iradokitzen duenez,
|
|
|
Edonork uler
|
dezakeen
mintzaira erabiliko du. Garbizaletasunaren gaia pil pilean dagoen garaian idazten du.
|
|
|
Bere poesia elikatzen duen herriak ez ditu ezagutzen tradizio zaharretik berreskura zitezkeen hitz garbiak edo eguneroko mintzairan bizitzarik ez duten hitz berriak... Herria hartzaile izanik, honek beregana
|
dezakeen
min tzairaz baliatu behar du: mintzaira argia, garbizaletasunak ekar dezakeen iluntasuna, ulergaiztasuna, saihestuz.
|
|
|
Herria hartzaile izanik, honek beregana dezakeen min tzairaz baliatu behar du: mintzaira argia, garbizaletasunak ekar
|
dezakeen
iluntasuna, ulergaiztasuna, saihestuz.
|
|
|
Agian, horregatik sartzen du zelaia truke ba lioa eskuratu duten sortzaileen sorkuntzen artean, berea kanpoan uzten duenean. Bere poesiarentzat truke balioa gabe erabilera balioa nahi zuela argi eta garbi azaldu zuen Arestik. sor lanak truke balioaren saretik at gordetzeko norbere borondateak izan
|
dezakeen
eragina alboratuz, hizkuntza mailan egin zuen aukerak lagun zekiokeela erants daiteke. Gutxi batzuen hizkuntzan para tuko du bere poesia, arautu eta normalizatu gabeko hizkuntza batean, ama hizkuntza ez zuen hizkuntza batean, ama hizkuntza hizkuntza arautua eta milioika zenbatzen ziren hiztunez osatzen zenean...
|
|
|
Jotzea, jotzera bultza
|
dezakeen
oldarkortasuna, portaera masku linoari lotu izan zaio Mendebaldean eratutako kulturan.
|
|
|
Askatasuna da, beraz, Gabriel Arestirengan idazle batek estima
|
dezakeen
beste puntu kontuan izateko bat. Ematen du literatu rako neurri eta muga guztiak ezagutzen zituela, ondo ezagutu
|
|
2015
|
|
|
Horregatik ez dira nahikoak, ez eta ezinbestekoak ere. Ez dira nahikoak testua agortzen ez dutelako, testuak sorraraz
|
dezakeen
guztia, irakurlearengan pitz dezakeen guztia, jasotzen ez dutelako. Sarrera eta oin oharrek esparru zabala irekitzen diete irakurlearen ekimen eta parte hartzeari.
|
|
|
Horregatik ez dira nahikoak, ez eta ezinbestekoak ere. Ez dira nahikoak testua agortzen ez dutelako, testuak sorraraz dezakeen guztia, irakurlearengan pitz
|
dezakeen
guztia, jasotzen ez dutelako. Sarrera eta oin oharrek esparru zabala irekitzen diete irakurlearen ekimen eta parte hartzeari.
|
|
2017
|
|
|
Horiek horrela, erakunde bakoitzak hizkuntza politikaren alde ezar
|
dezakeen
laguntza publikoa honela gauza liteke:
|
|
|
Euskaltzaindiak orain arte euskararen eremu osoan eramaten duen lana nahi luke jarraiki baina, Ipar Euskal Herriari dagokionez, lan hori molde ikusgarriago batez egin behar du, lan hori indartuz, jauzi kuantitatibo eta kualitatiboak eginez. Zer egin duen eta zer egin
|
dezakeen
ikus dezagun, beraz11 Corpusaren alderdi ezberdinak aztertuko ditugu banan banan, adibideak emanez, exhaustiboa izan gabe.
|
|
|
Euskal Elkargoak egin
|
dezakeen
beste gauza bat da zenbait eskualdetan martxan ezarria den beka sistema orokortzea, dirua ez dadila traba bilakatu euskara ikasi nahi duenarentzat.
|
|
2020
|
|
|
Baina jatorrizko jendarteetan" erresistentzia emozionala" pitz daiteke. Franz Boasen ustez," suntsiketak" baizik gaindi ez
|
dezakeen
erresistentzia emozionala, hain zuzen.119 Objektiboki, jatorrizko bizimoldea arautzen duten" elkarketa emozionalak" haiek baino indartsuago daitezkeen aldaketa ekonomiko edo politikoek erauzi beharra, hots, bortizkeria sinbolikoaren mekanismoa xehatzen du Franz Boasek. Ezen, elkarketa emozionalek ohiturazaletasuna errotzen baitute jendarte primitiboetan.
|
|
2021
|
|
|
Zuzeneko informazio gutxi dagoenean iturri zeharkakoak erabiltzea besterik ez dago, eta gauza ezaguna da azterbide horretan toponimiak duen garrantzia eta egin
|
dezakeen
ekarpena. Hain zuzen, Patxi Salaberri Zaratiegi irakasleari esker, Gipuzkoako herrien izenen lekukotasunak eta etimologiak ikertzeko egokiera izan dut azken aldian eta, jakina den bezala, haien artean ez dira falta antzinatetik datozkigunak.
|
|
|
Zuhurtziaren garrantziaz mintzo zaigu, jakinik toponimia, teonimia eta antroponimia lagungarriak baino ezin daitezkeela izan –ahalmen mugatukoak, beraz– iragan urruneko hizkuntzak ikertzeko. Orobat oharturik onomastikak eman
|
dezakeen
argi ahulak hein bateko distira hartzen duela historia eta arkeologiaren datu kopuruak hain urri eta murritzak direnean.
|
|
|
Nahiz eta Sky Blue Sky ez den Yankee Hotel Foxtrot oinarrizkoa bezain osoa, nahiz eta ez daukan rock disko batek izan
|
dezakeen
hasierarik onena —A Ghost Is Bornlaneko At least that’s what you said itzela— disko honek azalera ekarri du, beste behin, gaur egun ez dagoela iparramerikar musikaren eremuan Wilcok bezainbesteko pisu eta, orain bai, egonkortasun daukan talderik. Hitz gutxitan esateko, disko berria lasaia da, baketsua; ez dago bertan aurreko laneko Spiders/ Kidsmoke haren moduko asaldatzerik (Berria).
|
|
|
11.2g Atal hau amaitu aurretik, garrantzitsua da ohar bat egitea kategorien eta ale lexiko batek izan
|
dezakeen
egituraren arteko bereizketaren inguruan. Orain arte, funtzioez aritu gara kategorietatik abiatuta; izenak argumentu eta predikatu funtzioekin lotu ditugu atal honetan.
|
|
|
Lehenbizikoa izen soila edo bakuna da (liburu), elkartua bigarrena (esku+ liburu), eratorria hirugarrena (liburu+ gintza). Lehenbizikoa bakuna dela diogu, ezin baita izen horren azpian semantika aldetik esanahia izan
|
dezakeen
zati txikiagorik egin. Izen elkartuetan bi izen bereizten ditugu, biak beregainak direnak:
|
|
|
– Funtsean, beraz, mota bateko zein besteko aditzoinei gailu, garri (nahiz ki1) erantsirik ‘ekintza edo jarduera horretarako gaia, baliabidea’ adiera hartuko du, oro har, sortzen dugun izenak. Hori da adibide guztiak besarkatzen dituen adiera, eta jostatu aditzetik abiatuta jostailu izenak har
|
dezakeen
bakarra (‘jostetan aritzeko gauza’, eta ez ‘jostarazten duen gauza’). Balio hori bera dute aurrerago hitz elkarketan aztertuko ditugun bizigai, elikagai, edo sendagai izenek (§ 7.2.2.3f).
|
|
|
hobe euskal aldizkarietako zuzendarien bilera, soinu uhinen hedapen bidea edo Mendibilgo Udalaren kirol patronatua, ezen ez euskal aldizkari zuzendari bilera, soinu uhin hedapen bidea eta Mendibilgo udal kirol patronatua. Baina, eransten zuen Euskaltzaindiak," aitortu behar da hor ez dagoela gramatika debekurik; pragmatika nagusitzen da, zer den ulergarriago, zenbat osagaiko elkartea prozesa
|
dezakeen
gure burmuinak". Kasuistika zehatzagoa aurkituko du irakurleak Hitz elkarketa/ 4 liburukian, noiz den errazago berrelkarketa.
|
|
|
ateri egotea. Nolabait esanda, kalera ateratzea erraztu
|
dezakeen
baldintza bat. Honako honetan, berriz, Elurra ari badu ere, irtengo naiz kalera, kalera irteteko oztopo izan daitekeen baldintza bat ari gara jartzen, beste muturreko baldintza bat.
|
|
|
4 Aditzari begirako moduzko adjuntuen eta bigarren mailako predikazioa duten adibideen arteko mugak ez dira beti zehatzak eta garbiak izaten; erabateko jauzia baino gehiago mailakatzea edo gradazioa agertzen da. Gakoa, moduzkoan adierazten dena zenbateraino lot daitekeen dagokion osagaiaren une bateko egoeraren ezaugarriekin, edo zenbateraino adieraz
|
dezakeen
aditzeko ekintza betetzeko modua. Aditzari begirako moduzko adjuntuak ditugunean, osagai horiek egitura sintaktikoan aditzetik hurbilago azaldu ohi dira; bigarren mailako predikazioarekin, errazagoa da perpausean tokiz mugitzea, edo inoiz intonazio/ koma bidez bereiztea.
|
|
|
Gure fabore zerbait egin
|
dezakeen
inor ez da. gabe
|
|
|
22.7.2c Zalantzak sortu izan dira artikuluaren ordez erakuslea ere onar
|
dezakeen
edo ez egitura honek: hiztun batzuentzat aski arrunta da oso film barregarria egitura, baina nekez onartzen dute oso film barregarri hura.
|
|
|
* Gurera etorri da zahartzera. Datiboa agertzeak ez du aldatzen kontrola, nahiz beste erreferentziakidetasunen bat gehiago ezar
|
dezakeen
: Giltzak ematera etorri zaio; Agur esatera hurbildu nintzaizun.
|
|
|
Ez da nahastu behar erabilera hori konparazio perpausak barnean izan
|
dezakeen
na erlatiboarekin, hau da, mendeko perpausaren barneko zati denarekin. Halakoa da, esate baterako, Zure konputagailua nik erosi dudana baino garestiagoa da esaldikoa, hots, Zure konputagailua nik erosi dudan (konputagailu) a baino garestiagoa da.
|
|
|
n moldea erabiliz osatutako adibideetan, baldintzazko perpausak salbuespen zentzua oso zorrotza du, ondore perpausari begira. Izan ere, ondore perpauseko baieztapena urra
|
dezakeen
salbuespen bakar gisa agertzen da baldintzan adierazia. Horrelako baldintza baaurrizkia erabiliz adierazteko, behintzat edo, areago, salbu gainera daiteke, baldintzazko perpausa ezezkoan utzirik lehen kasuan (Bihar horretaz mintzatuko dira, holako gairik aipatzea debekatzen ez badiezu behintzat); ez, ordea, bigarrenean (Bihar horretaz mintzatuko dira, salbu holako gairik aipatzea debekatzen badiezu).
|
|
|
Egia esan, egite aldera egin dizut galdera (Argia) 17 Ezezkoa denean, berriz, helburua esate edo egite hutsa ez dela ematen da aditzera, xedea beste zerbait dela, alegia: Eta ez diot esate aldera (Argia); Daukaguna hobetu
|
dezakeen
jokalariren bat parean jarriz gero, saiatuko gara fitxaketaren bat egiten, baina egite aldera ez dugu ezer egingo (Berria). Esateagatik esan itzuliaren parekoa da hau.
|
|
|
B. Elizanburu); Gauza horiek guztiak egiten amaitu zutenean (Zaldua). Baina, jarduera baten amaiera markatzeko adiera horrekin lehian, forma bera hartzen du gertakari kate bateko azkena adieraz
|
dezakeen
perifrasiak: Beste guztien gainetik agintzen bukatu zuen [azkenean, hori gertatu zen].
|
|
|
Izan ere, zehaztaile nahiz murrizgarri (murriztaile ere erabili da) terminoei zentzu garbi bat emango badiegu, IS osoaren jokoari begiratu beharra dago, eta ez osagai bakoitzari. Argiago esanik, zehaztaile interpretazioa hartzen duen (edo har
|
dezakeen
) konfigurazioa hau da:
|
|
|
Eskuineko eta ezkerreko tokiak zilegi izanik, ardatz berak perpaus erlatiboak izan ditzake bi aldeetarik, ezkerrean eta eskuinean: [Aipatu zenidan] haur gaizto, bihurri, [inork jasan ez
|
dezakeen
] hark egin omen du; [S. Joanek sardonix deitzen dion] arri [zuri gorritara ematen duan] bat (Agirre Asteasukoa).
|
|
|
aurkaritzako juntadura ez da A baina ez A gisako lotura, hori logikaren legeak haustea izango bailitzateke. Aurreko perpausari ez, hark iradoki edo suposaraz
|
dezakeen
zerbaiti egiten dio kontra bigarrenak. A perpausak B iradoki edo suposaraz dezake, baina hala ere kasu honetan ez B gertatu da:
|
|
|
‘Ni zinemara joan ez izana’k ez du berez eta beti ‘laguna ere joan ez dela’ iradokitzen. Hiztunak baina juntagailua aukeratu duenean, ordea, horrela pentsa
|
dezakeen
mintzalagunaren usteari aurre egiten dio.
|
|
|
Askotan bigarren juntagaia lehena hobeto ulertzeko laguntza modura ematen da, edo baita enfasia emateko ere. Gauza edo nozio berari beste era batera deitzen zaio, eta alde horretatik, esanahiaren aldetik berdintasuna dago, baina bigarren juntagaiak ez du bigarren erreferentzia adierazten —artikulua edo mugatzailea eraman
|
dezakeen
arren—, eta komunztadurarako ere singulartzat hartzen da. Oro har, sinonimia gehiago erabiltzen da testu idatzietan ahozko jardunean baino.
|
|
|
26.6.3.2b Gorago ikusi dugu ahal partikula ahalerazko adizkien osatzeko erabiltzen dela (§ 23.4.2, § 26.6.3.1). Ez da, haatik, har
|
dezakeen
balio bakarra. Euskalki guztietan desideratibo gisa erabiltzen da (§ 23.5.3.6) —baaurrizkia daramaten alegiazko adizkien bitartez ere adieraz daiteke desideratiboa (ikus § 26.1.5.2b eta § 34.5.2.3g) —:
|
|
|
Hala ere, bada euskaraz nahasbidea sor
|
dezakeen
horren antzeko beste itzuli bat ere. Partizipio adjektibo hori predikatu gisa doanean (Andoni nekatua dago), badu parean beste esapide bat, aski hedatua:
|
|
|
Zuk hori esateari harrigarri deritzot; Zuk hori esateak harritu nau. Edo, bestela, guk nahi dugun kasu marka edo atzizkia har
|
dezakeen
aurrekari batez balia gaitezke: Zerak/ Honexek harritzen nau:
|
|
|
2.1b Horrenbestez, gramatikak sor
|
dezakeen
eraikin nagusia perpausa da eta perpaus honen berri eman behar du. Perpausa zerbait bada, gramatika kontzeptu bat da, gramatikari dagokion eraikuntza teoriko bat, abstraktua.
|
|
|
Interjekzioek hizketa ekintzak gauzatzen dituzte. Ez dituzte ekintzak edo gertaerak deskribatzen, loreak gustuko ditut moduko perpaus batek egin
|
dezakeen
moduan, ekintzok gauzatu egiten dituzte. Jendea agurtzeko (agur, hepa...), harridura edo samina azaltzeko (ai!, ai ene!), zin egiteko (alajainkoa, alafede...) erabiltzen ditugu.
|
|
|
Antzerkiak eta ipuin eleberriak ere aipatu zituen Mitxelenak (1968), aho mintzaerari lotuago dauden elkarrizketak izaten baitituzte. Kantu eta bertsoetan ere SVO ordena darabilgu sarri samar (nahiz horietan errimak ere behartu
|
dezakeen
hurrenkera jakin bat): Gernikako arbola da bedeinkatua; Aita izena kanta beharrak/ jarri dit bihotza bero (Corpus Batzordea 2011).
|
|
|
Leku honetatik, bestela k ez du zehazki arto irinez adizlagunarekin ikustekorik, perpaus osoarekin baizik. Horregatik, hain zuzen, perpaus horrek onar
|
dezakeen
parafrasia baldintza kutsukoa da, bestela k nolabait perpaus oso bat ordezkatuko balu bezala: Taloa arto irinez egin behar duzu.
|
|
|
Bigarren perpauseko aurkaritza, berriz, beste nonbait dago: hor, izan ere, solaskideak uste izan
|
dezakeen
zerbait ukatu egiten dela dirudi. Goiz eta arratsalde kalean ibili naizela uste izan dezake hark beharbada, baina ez da horrela, arratsaldean lanean geratu naiz.
|
|
2023
|
|
|
Leku bakarti bat hautatu behar dut, Non nire oinazea, hitzik isildu gabe, Kanta
|
dezakeen
eta guziaz dibertitu. Plazer guziez, arduraz eta zainketa oroz, Zeren, dena galdurik, ez baitut deusen eginkizunik, Eta nire doluak malkoak baizik ez baititu behar.
|
|
|
Ikasleak, beraz, hizkuntza egokitzen du nahi duen hori bertsotan adierazteko. Hori da, justuki, Bertsolaritzak Hezkuntza Arautuan eskaini
|
dezakeen
berezitasunetako bat; ikasleek bertsotan jardun ahal izateko lantzen dute hizkuntza. Xedea, beraz, bertsogintzan trebatzea da, eta hizkuntzaren lanketa, helburura iristeko egiten den bidea.
|