|
2000
|
|
|
Elkarrekiko adostasunak ezin du, aurrekoaren indarrez, ezkontza desegin, beste elkarterik desegin
|
dezakeen
moduan.
|
|
|
Mende honetan, makina bat arrazoi dira, gazteria arinago hezitzeko; sarriago jazotzen da haurtzarotik atera eta berehalakoan zahartzea. Elkarte eta langintzarako gogoek, egun zabal zabalik dabiltzanek, izpirituari bultzada eman eta bultzada horrek ordezkatzen du bizitzaren jakituriak eman
|
dezakeen
ikasgaia. Horrela, norbanako bakoitzak bere bizitzaren zama darama gazte gaztetatik.
|
|
|
Arlo zibilean, ostera, ondasunak dira pertsegituak, ez norbanakoak, eta hipoteka legeak nahitaezkoak dira. Ondasunetan norberak bete
|
dezakeen
segurtasun osoa eman behar dute legeok. Edu horietako legeak behar dira.
|
|
|
Printzipio honen arabera, hizkuntza desberdinak —ala marko linguistikoak, kontzeptualizazioak, teoriak— izatea posible da, eta denek balio diezagukete berdin ezagutzaren arazoei erantzunak ematerakoan. Gehien komeni zaigun hizkuntzaren aukeraketa, zioen Carnapek, dagoeneko ez da errealitatearekin izan
|
dezakeen
egokitzapenean oinamtzen, erabilgarritasuna bezalako balio pragmatikoetan baizik. Teoriaren ikusmolde honek indartsu jo zituen Vienako Zirkuluaren funtsezko postulatuak; hots, finkaturiko ikusmolde zientifikoaren aurkako azken sastada izan zen.
|
|
|
Adibidez, ‘gizakiak hilezkorrak dira’ bezalako hipotesi batek esanahia duela zioen printzipioak. Gure etorkizuneko esperientziari buruzko hipotesia da eta erraza da ulertzea zerk egiazta
|
dezakeen
hura. Alabaina, hilezkortasunaren hipotesia ez da zientziaren berezko auzia, eta egiaztagarritasun printzipioa ikerketa guztiak zientziarekin batu zitezen sortu zen74 Argumentua C.I. Lewisena zen, eta Schlick izan zen lehena erantzuten, oztopo seriorik ez baitzuen ikusten horretan:
|
|
|
‘Zirkulu’ hitzak izan
|
dezakeen
esanahiaren aurrean, Vienako Zirkulua ez zen talde bat zorrozki itxia. Aitzitik, maila profesional desberdinentzat irekia zegoen talde informala zen; baita ere espezialitateentzat, nazionalitateentzat, joera politiko eta erlijio jatorri desberdinentzat.
|
|
|
Beren arteko desadostasuna, bakoitzak Zirkuluaren izanbeharra era desberdinean ulertzen zuelako eman zen baita ere: Neurathek lan talde gisa ikusten zuelako, eta Schlickek bakoitzak bere erara lan egin
|
dezakeen
gizabanakoen multzoa bailitzan. Jakina, taldearekiko jarrera bakoitza beren iritzi etikoekin estuki loturik zegoen.
|
|
|
Demagun tenisean jolasten dakidala, eta zuetako batek jolasten ikusten nauela, eta" Hara, nahiko gaizki jolasten ari zara" esaten didala, eta demagun hurrengo erantzuna ematen dudala: " Badakit, gaizki jolasten ari naiz, baina ez dut hobeki jolastu nahi"; besteak esan
|
dezakeen
gauza bakarra hurrengoa da: " Ados".
|
|
|
Eta, edozein interpretazio alde batera utzirik, antzezpen honek kezkatu ahal izango gintuzke zentzurik ezarengatik. (Honek erakusten du zer oinarri mota eduki
|
dezakeen
halako kezkak.) Orain suposatu, kasu, interpretazio bakun bat ematen dela: norbait sutara botatzeko mehatxuaren aukeraren plazerra lortzeko egin dute zozketa, eta hori ez da atsegina, orduan Beltaneko jaiak dibertimentu baten antza edukiko luke, hots, halako dibertimentuetan taldeko kide batek, —dauden bezala— beharren bat asetzen duten ankerkeria batzuk jasan behar ditu.
|
|
2001
|
|
|
Baina gauzek ezaugarriak edukitzeaz aparte" ahalbideak" ere badituztenez, nahasten direnean, diren hori eratzeaz gain, bere izatearen ahalbide bat garatzen dute. Eta gauza bakoitzaren ahalbide horiek dira gauza horrek lor
|
dezakeen
perfekzioa mugatzen dutenak. Izate konkretu batek sekula ez ditu bere ahalbide guztiak gauzatuko, eta honegatik da Platon pentsalari paradoxikoa:
|
|
|
Metafisikak ere berdin jokatu luke benetako ezagutza balioduna eman nahi badu. Orain arte ez duela lortu denok dakigun gauza da, baina oro har lor
|
dezakeen
, arrazoimenaren zeregin nagusiari erantzutean jakingo dugu:
|
|
|
Eta gizakia, nonahi eta beti, maitari delako. Beste arazo bat da gizakiak zer egin
|
dezakeen
trauma itzelak jota dagoenean. Beraz, Kantek berak eskainitako gertaera horretan ere azaltzen da argi eta garbi legea betebeharraren —mugatua— eta maitabeharraren —mugarik gabea— arteko diferentzia nabarmena.
|
|
|
Bakerik ezaren leizea gorrotoa da. Gizakiak egin
|
dezakeen
zuzenena bere burua hondatzeko, bere izaeraren kontra jotzeko, gorroto izatea da. Maitatzearen aurkako denez, gorrotoa inola inoiz onestezina da, zergatirik ez dauka.
|
|
|
Hortik dator —ezagutari eta hautari izatetik— maitari izanari eutsiz jardun beharra. Maitari izan eta nolatan hauta
|
dezakeen
ez maitatzea, niretzat baino gehiagoko misterioa da. Baina hori horrela da, denok dakigunez, edozein oinarri teoriko ontzat hartuta ere.
|
|
2002
|
|
|
gizon bat gero eta seguruago egon oniritzi publikoaren mesedea jasoko duela, orduan eta meritu gutxiago egingo ditu bere lana behar bezala betetzeko. Izan ere, inbidiak jaten baitu gobernuaren arima; administratzailearen gardentasuna da, halakorik esan badaiteke, behintzat, iraun
|
dezakeen
ziurtasun bakarra; baina gardentasun soila ere ez da aski izaten, ez badago dena arreta handienaz aztertzen duen behatzailerik. Ikus bedi, adibidez, enpresaburu kontratatuaren kasua:
|
|
|
Bortxakeriak eta esklabotzak askatasunak eta zuzentasunak baino bide luzeagoa egiten dute, baina hauek haiek baino zuhurragok dira beren eraginetan. Zein arauk aginduko dio preso bati lau txakur txiki irabaztearen truk bere gorputzak jasan ez
|
dezakeen
zama bizkar gainean eraman dezan?
|
|
|
Testuotan aurkezten diodan proiektuari dagokionez, berriz, uste osoa daukat, proiektua ezagutzen duten hainbat adituren iritzi jakintsuetan oinarriturikoa berau, martxan jarri eta aurrera eraman daitekeela. Frantzia da herri guztien artean ideia berri eta baliagarriak eskuzabalen hartzen dituena; Frantzia da, halaber, berorri eskaintzen diodan proiektua arrakastatsu bihur
|
dezakeen
eta aurrera eramateko prest egon daitekeen herri bakarra. Jakin nahi al du berorrek zein den proposatzen diodan proiektuaren objektua?
|
|
2003
|
|
|
7 Ikusi da, orobat, premiazkoa dela legeen aplikazioa eta ulerkera egitea euren espiritu eta gogoaren arabera, eta euretariko bakoitzaren iritzi zehatza osatzeko, kontsideratu behar dela zein den eurak aldarrikatzeko arrazoia, zein aurreikusi nahi dituen desegokierak, nolakoa ekar
|
dezakeen
onura; antzinakoekin dituzten harremanak, horietan ekartzen dituzten aldaketa eta gorabeherak, eta euren zinezko esanahia eman diezaguketen bestelako gogoetak ere. Horren ondorengoa da, lehen lehenik, bitarte horiek direla eta, lege baten zati guztiak aztertu beharra, bere gogoa eta espiritua ezagutzeko.
|
|
|
3 Guztiok dakigunez, Jainkoak ez du gaitza ahalbidetu, bere ahalguztiduntasunak eta jakituriak gaitz horretatik ona atera
|
dezakeen
neurrian baino. Onik onena lortzeko, dena den, gaitzik gabeko nahastetik etorri behar da.
|
|
|
Bere ustez, beti agertzen dira aurretik baztertutako tesiak, aurrerago azalpenerako gaitasuna berreskuratu dezaketenak. Hori dela eta, Against Method (1970) idazkian2 azpimarratu zuen zientzi ikerkuntza menpera
|
dezakeen
inolako metodologiarik ez dagoela, ezta faltsazionista ere. Metodologiak arautu eta agintzeko filosofiaren edozein ahalegin alferrikakoa da, ezagutzatik at dauden beste interesak babesteko denean ezik.
|
|
|
Jarrera kritikoa zeukatela, bai; baina ez eszeptikoa. Izan ere, nolabait zientzi aurrerapenean sinesten zuten, eta baita horrek ekar
|
dezakeen
ezagutzan. Baina hain zuzen horregatik ikusi zuten beren burua behartuta kritikoak izatera, aurresuposatzen baita zientziak jite kritikoa izan behar duela.
|
|
|
Arazo hauetan guztietan, zientzialariek abian jarritako ia guztietan bezala, xedea ez da ezagutzen ez dena aurkitzea, ezagutzen dena lortzea baizik. Zientzialariaren lilura ez datza bere arrakastak zer agertaraz
|
dezakeen
itxarotean, baizik eta arrakastaren bat lortzeko zailtasunean. Ikerkuntza normalduak, esplorazio baten itxura baino, txinatar kubo baten piezak ahokatzen ahalegintzearen antza du, haren amaierako ingerada hasiera hasieratik ezagutzen baita.
|
|
|
Ez. Hori ez da bidea, logikak berak erakutsi
|
dezakeen
modura. Beraz, Kuhnek planteatzen duen ‘Aurkikuntzaren Logika ala Ikerkuntzaren Psikologia? ’ galderari honakoa erantzungo nioke:
|
|
|
(P1) Popperren ustez, zientziagintza normaldua eginkizun zientifikoa desagertaraz
|
dezakeen
ohikeriazko jarduera besterik ez da. Hau da, zientziagintza normalduak arriskua dakarkio zientziari; profesional akritikoaren jarduera da, teknikari fosilizatuarena, eskarmenturik gabekoarena, modaren menpe dagoen lankidearena.
|
|
2004
|
|
|
Behin frogatutzat jo duela Jainkoa izan badela eta bere ezaugarriengatik ezin duela engainatzailea izan eta, beraz, egiara heltzea nire esku dagoela, saiatu du argitzen ea baden errurik Jainkoak sortu duen berarengandik kanpoko mundu horretan eta, egonda, zein den huts horren jatorria. Egia esan, Descartes onartu beharrean dago errua egon badela, osterantzean egia izango litzateke gizakiak burura
|
dezakeen
guztia. Urrunago joan gabe, ikusi besterik ez dago zenbatetan egin duen Descartesek berak huts zalantzan jarri dituen gauza guztiak sinetsi izan dituenean.
|
|
|
Gure gizartean Ni hori edozein andre gizonen (baina ez inolako animaliaren, batzuetan ezta ere andre gizon batzuen) duintasunaren aitorpenaren oinarrian jarri dugu. Neuk nahi dudana pentsatzeko eskubidea gaur egun giza eskubideen oinarri sakratua bihurtu da; eta garrantzi handiagoa emango zaio, gainera, mendebaleko biztanle baten iritzia emateko eskubideari, Afrika erdiko biztanle batek jateko eta osasunerako duen eskubideari baino, edo Amazonia aldeko talde aborigen batek bere lurraren ugazaba izateko izan
|
dezakeen
eskubideari baino.
|
|
|
Descartesek Diskurtsoan argi eta garbi adieraziko digu bere konbentzimendu bizia zientziak egin
|
dezakeen
aurrerakuntzan, eta zoriontsu onartuko du badela aurrera egiteko modurik naturaren ezagupenean, ezagutza gutxiagotik gehiagora doala eta hel daitekeela betetasunera. Egia da, gainera, arimari berezko mugimendua atxikitzen diola —espazioari, materiari, ukatzen diona—, ez omen dela Jainkoaren menpekoa izango bere bidean eta, hartara, arrazoimenak mugitzeko askatasun osoa izango duela.
|
|
|
Ez da ahaztu behar, bestalde, Diskurtsoan egiten duen aipamena beste hizkuntzez eta beste herri eta ohiturez. Argi dago jabetzen dela horrek izan
|
dezakeen
garrantziaz, eta bere zalantza prozesuan urrats bat markatzen du horrek guztiak. Horrek balio luke, aspektu batzuetan behintzat, arimaren batasunaren ideia kolokan jartzeko eta giza izaeraren azterketari modu zabalagoan begiratzeko.
|
|
|
Descartesek bere zalantzaren bidean alde batera utzi behar izan du ez bakarrik eskolan ikasitako guztia, baizik eta baita orainean sentimenen bidez beregana
|
dezakeen
edozein ezagupen ere; eta putzu ilun horretatik irteteko arrazoimenaz baliatuz, bai Niaren bai Jainkoaren existentziaren segurtasunera heldu ahal izan da. Garbi geratu da, bestalde, berak ideia argi eta bereizitzat jo dituen Nia eta Jainkoa arrazoimenezko zerbait direla eta ez dutela, berez, mundu fisikoaren eta inolako izaera fisikoren beharrik euren existentziarako; hau da, Ni eta Jainkoa izan izango gara, mundu fisikoa izan ala ez izan, eta, gainera, ez dago mundu fisikoa ezagutu beharrik Nire eta Jainkoaren ezagutzara heltzeko.
|
|
|
Dakigunez, hizkuntza, edozein hizkuntza, perpausetan banatzen da, perpausen osagai nagusiak izenak eta aditzak direlarik. Perpausa dugu, zentzu batean, gertakarien egiatasuna edo faltsutasuna adieraz
|
dezakeen
mintzaldirik motzen eta zehatzena.
|
|
|
Beste gauza da jakintzaz beteriko libururik ezin ote den idatzi etikari buruz. Galdetzekoa ere da natur zientzien paradigma ote den errealitatearen berri eman
|
dezakeen
paradigma bakarra.
|
|
|
Giza jokabideak gizatasunaren errealizatzaile diren aldetik aztertzeak esan nahi du etikak giza jokabideen dimentsio espezifiko bat hartzen duela aztergai: portaera jakin batek (edo batzuek) subjektuaren gizatasunari begira —eta gizatasuna bere osoan hartuta— izan
|
dezakeen
balio errealizatzailea (gizatiartzailea edo desgizatiartzailea) determinatzen eta ahal delarik neurtzen duena, hain zuzen ere.
|
|
|
Erreal (itate) a nola den azaltzeko zientziak eman dezake azalpenik koherenteena eta beteena, Wittgensteinen ustez. Areago, Tractatus a oldoztu eta idatzi zuen Wittgensteinen arabera, zientzia da, errigore hertsian, errealitatearen nola delakoaz zuzen hitz egin
|
dezakeen
jakintza bakarra. Errealitatearen berri emateko, baina, ez da aski nola den esatea, zer den ere azaldu beharra baitago, eta hori metafisikaren zeregina da.
|
|
|
Izan ere, paradigma logiko matematikoa eta fisiko matematikoa ez dira daitezkeen paradigma zientifiko bakarrak ez eta gorenak ere; baina bai egokienak beren errealitate esparrua aztertzeko. Zientzia bakoitzak bere formalizazio paradigma propioa behar du, bere metodologia propioa behar duen bezalaxe, nahiz eta hainbat aspektutan bat egin
|
dezakeen
beste zientzia baten edo batzuen paradigmarekin. Hala, biologia, fisiologia, geologia bezalako zientzia ukaezinak ez datoz bat paradigma fisikomatematikoarekin hainbat eta hainbat aspektutan, eta halere inork ez die ukatzen beren estatutu zientifikoa.
|
|
2005
|
|
|
1 Bada, Moisesek aldarrikaturiko legeak ezin digunez guri zuzeneko betebeharrik eman, ikus dezagun zer nolako erabilera izan
|
dezakeen
horrek gerraren zuzenbidean eta antzerakoetan, garrantzi handikoa baita bera ezagutzea.
|
|
|
Hauei erantzun bat ematea ezinbestekoa da, zinez, beste hainbat kuestio ere argitzeko: Italiako zati bateko eta Frantziako jatorrizko biztanlegoari buruzko kuestioa, oraindik ilun diharduen eta inoiz erabat azaldu ez den herrien leinu zeltari eta hauen kokalekuari, migrazioei eta arrastoei buruzko kuestioa, euskarak gaelerarekin [Irish language] eta cymruerarekin [Welsh language] eduki
|
dezakeen
ahaidetasunari buruzko kuestioa eta, hauetaz aparte, eztabaidagarriak diren beste puntu askori buruzko kuestioak. Galdera eta kuestio hauek denak, atal batean gutxienez, euskal hizkuntzaren ikerketa zehatzaren laguntzarekin bakarrik azaldu ahal izango dira.
|
|
|
Une indibidual bakoitzean eta garai bakoitzean, hizkuntza —naturaren antzera eta gizakiak ezagutzen edota pentsatzen duen guztiari kontrajarriz— meategi agortezin bat bezala aurkezten zaio gizakiari, non espirituak beti jarrai
|
dezakeen
gauza berriak aurkitzen eta sentimenak orain arte ez bezalako gauzak sentitzen.133
|
|
2006
|
|
|
• Ostrazismoa eskubide bilakatu du: honen bitartez, Olinpotik jaurtiki ahal izango du bere egitasmoa dardarrarazi
|
dezakeen
jainko andere oro4.
|
|
|
Arrazoimenak egin
|
dezakeen
guztia bi esparru horietako batean kokatzen da.
|
|
|
Hala ere, Kojevek bereizi egingo ditu batetik algoritmoak azal
|
dezakeen
natura denborabakoa, azpiegitura geometrikoa, eta bestetik bizia, denborazkoa denez algoritmoak ezin azal dezakeena.
|
|
|
Isla argitsua erreala da, ezbairik gabe, eta objektiboa. Baina ba ote irudi islaturik, baldin eta ikus
|
dezakeen
begirik ez balitz, edo inolako begirik ez balitz. Alabaina, Kojeverentzat ikusten duen begia ere, nolabait, ispilu bat da...
|
|
2007
|
|
|
Arrazoimen absolutu horren erakuspena dira neurria eta harmonia, makrokosmosean bezala mikrokosmos ezberdinetan, esaterako, polisaren antolaketa igualitario edo demokratikoan. Arau orokor horretaz jabetzen den giza adimena ere, egia atzeman
|
dezakeen
giza adimena ere, jakituria edo arrazoimenaren beraren partaide da.
|
|
|
Hesiodok ez dauka gogoan gerrak eta indarrak ekar
|
dezakeen
oparotasuna: iraganeko eredua ez da baliagarria beretzat.
|
|
|
Euskararen eta euskaldunen egoera soziolinguistikoa, beraz, ez da normala —ez bederen inguruko hizkuntzen eta hizkuntz komunitateena bezalakoa—, eta, zentzu honetan, interesgarria dirudi horrek hezkuntzan eduki
|
dezakeen
eragina oraindik ere zehatzago aztertzea. Gure hezkuntzak, hasteko, oso kontuan hartu behar du euskal lurraldean ematen den sozializazio edota enkulturazio prozesua —erreferentziazko hizkuntz (ar) en arabera— anitza dela:
|
|
|
Gaur egun esateko moduan gaude A ereduak erdaldun elebakarrak erreproduzitzen dituela, eredua elebidun desorekatuen sortzaile dela eta eredua dugula hezkuntza elebidun orekatua berma
|
dezakeen
bakarra.230
|
|
|
Aurrerapauso bat emanez, jarraian, hizkuntz aniztasunak hezkuntzarako duen esanahia zehatzago aztertzen saiatuko gara, hain zuzen, aniztasun horrek sozializazioa eta enkulturazioa bezalako prozesuetan eduki
|
dezakeen
eragina bistaratuz. Esan dezagun, hasteko, s ozializazioa —gizabanakoak gizarte jakin batean integratzeko burutu beharreko ibilbidea— ezin daitekeela gauzatu hizkuntza rik gabe.
|
|
|
Ahoskatua dago eta, horrekin, baita finkatua ere. Gizakia, horren bitartez, bere ekintzez askatasunez erantzun
|
dezakeen
norbaitetan bihurtzen da. Bera, ahoskatzeagatik beragatik, erantzukizun etiko morala duen pertsonalitate batean bilakatzen da.
|
|
|
" Batek bakarrik ez du inoiz arrazoirik; baina birekin hasten da egia" 279 Zentzu estuenean ere bada hori bera balekoa, alegia, egia ez dago presente alde batean ez bestean baizik eta elkarrizketan, hain zuzen emaitza itxi bat bezala inoiz finkatu ahal izango ez den elkarrizketan. Horregatik da elkarrizketa gizakiak lor
|
dezakeen
osotasunik garaiena. Eta horrexegatik da zeregin hezitzaile garrantzitsua, oso gainera, gizakia elkarrizketara gidatzea.
|
|
2009
|
|
|
Historiaren gaineko bestelako hainbat kontsiderazio filosofikok ez bezala —segitzen du Foucaultek—, garrantzia honetan datza: gertakariaren balio menderaezinean, bere berdingabetasunean, bera neutraliza
|
dezakeen
, onargarri, pentsagarri, ulergarri, aurreikusgarri bihur dezakeen inongo narraziotan sartzeko ezintasunean. Aukera argi eta garbi legoke, ez litzateke arima hilezkorraren aldekoa," arima hilkor askoren" aldekoa baizik, eta historiaren aldekoa, bilbe koherentearen fabulan nekez uztar litezkeen indarren etengabeko borroka konponezina den ikuspegitik.
|
|
|
Historiaren gaineko bestelako hainbat kontsiderazio filosofikok ez bezala —segitzen du Foucaultek—, garrantzia honetan datza: gertakariaren balio menderaezinean, bere berdingabetasunean, bera neutraliza dezakeen, onargarri, pentsagarri, ulergarri, aurreikusgarri bihur
|
dezakeen
inongo narraziotan sartzeko ezintasunean. Aukera argi eta garbi legoke, ez litzateke arima hilezkorraren aldekoa," arima hilkor askoren" aldekoa baizik, eta historiaren aldekoa, bilbe koherentearen fabulan nekez uztar litezkeen indarren etengabeko borroka konponezina den ikuspegitik.
|
|
|
Nik egiten dudanak zerikusia izatea filosofiarekin posible da, batez ere, Nietzscheren ondoren filosofiaren zeregina diagnostikoa egitea denean, eta ez ahaleginak egitea guztiontzat eta betiko balio
|
dezakeen
egia esatea. Ni saiatzen naiz diagnostikatzen, orainaren diagnostikoa egiten:
|
|
|
espezieak garaipena lortu ondoren kanpoko arriskuaren mehatxua deuseztatua izan denean," bata bestearen kontrako berekoikeriak eztanda egiten duenean, eguzkia eta argia lortzearren borrokan jartzen direnean" 27 Baina gerta daiteke ere indarrak bere buruaren kontra aritzea: eta ez bakarrik bere jarduera zatikatu
|
dezakeen
mozkorraldi baten gehiegikeriaren erdian, baizik eta baita ahuldade momentuan ere. Bere nagikeriaren aurka, haziz doan nagikeriatik beretik indarra atereaz erreakziona dezake, eta nagikeriari begira eta bera hondoratzeko asmoz, mugak, hildurak eta oinazegarriak ezarriko dizkio, balio moral goren batez mozorrotu eta horrela bizitasuna berreskuratuko du.
|
|
|
Estrukturen deskribapen zientifikoa, hein handi batez, estatikoa zen; horren aurka hainbat instantzia bitalista sartu ziren, hala nola" indarra"," kemena" eta" produkzioa". Kritikatuko dena, berriz, produkzio indarra galarazi, eragotzi edota kontrola
|
dezakeen
guztia izango da. Baina gauza horiek —postestrukturalista horien aburuz —modu berdinean egiten zituen subjektibitate idealista tradizionalak; dialektikak, aniztasun guztia eta adierazpenen ugaritasuna kontradikzio dialektiko hutsera ekartzen dituena; arautzen dituen estrukturak, dela politikoki —alderdiaren agindupean historia gidatzeko marxisten asmoa, adibidez—, dela psikikoki —amaieran Freudek zituen nahietan edo, bide beretik, Lacanek desiraz egin zuen definizioan (faltatzat jotzen baitzuen) eta zikiratzea onartu beharra behin eta berriro errepikatzean— Arazo horiei hamaika modutara egin nahi izan zitzaien aurre, oraingoan dialektikoa ez den diferentziaren jarreretatik, ordea.
|
|
|
49 Horri dagokionez, ikus Alain Badiou, Peut on penser la politique, Seuil, 1985: " Antimarxismoak imajina
|
dezakeen
baino larriagoak dira gauzak... Marxismoaren krisian badira gauzak antimarxismoak amestu ere ezin ditzakeenak...
|
|
2010
|
|
|
gehienetan, legea erkidegoarentzat ematen da, baina erkidegoa talde moduan ulertu beharrean, modu banatzailean hartuta, alegia, erkidegoko kide guztiek bete dezaten ematen da, legeak duen izaeraren arabera bakoitzari dagokion heinean; hori halakotzat hartu behar da beti. Edozein kasutan ere, noizean behin legea eman daiteke erkidegoarentzat, horrek talde moduan bakarrik egin
|
dezakeen
zerbait debekatu edo agintzeko; hori gertatzen da, besteak beste, kongregazio, unibertsitate, kapitulu (katedralekoak), ikastetxe eta abarren estatutuekin, talde mistiko horien jarduera publiko edo orokorrei buruzko arauak ezartzen dituztelako. Harako bi baldintzak betez gero, estatutuak benetako lege bihurtzen dira, arauak erkidego bakarrarentzat eman arren, baina horretarako, erkidego hori perfektua izan behar da, gero azalduko dudan bezala.
|
|
|
Aurrera eginez, eta gorago iradoki dugun gai bati helduz, hizkuntz eta kultur aniztasunak giza talde ezberdinen pentsaeran eduki
|
dezakeen
eragina kontsideratuko dugu jarraian, berori ikerketa antropologiko linguistikoen aztergai garrantzitsuenetako bat dela azpimarratuz. Esan dezagun, lehenik eta behin, ez dela kasualitate hutsa" hizkuntza", askotan," munduaren objektibazio" edota" mundu ikuskera" bezalako kontzeptuekin lotuta agertu izana:
|
|
|
hizkuntza komunitateen araberako gizadiaren banaketaren erabatekotasuna eta bortxaezintasuna behar batean oinarritzen da, hain zuzen, giza bizitzaren oinarri espiritualak kasualitatetik zein arbitrariotasunetik urrun dagoen modu batean ziurtatzeko beharrean. Funtsezko baldintzapen horretan esku hartze bidegabe eta arbitrario orok porrot egingo duela ulertaraztea da, finean, hizkuntzalaritzak egin
|
dezakeen
ekarpenik handiena, ekarpen horrek giza bizikidetzaren egiazko helburuei lagunduko dien jarduera oinarrituko baitu.
|
|
|
Sistema linguistikoa ezagutu eta portaera linguistikoa aztertu nahi duten hizkuntzalaritzari eta pragmatikari buruzko oharren ondoren, jarraian, horrek guztiak hizkuntzaren pedagogian duen edo eduki
|
dezakeen
isla eta eragina azaltzen saiatuko gara. Bada, horren haritik, eta ezeren aurretik," linguistika aplikatua" delakoa aipatu behar dugu, hain zuzen," berorren muina edo bilgunea", Payratok adierazi bezala," bigarren hizkuntzen irakaskuntza eta ikaskuntza" izan delako78 Horrek, printzipioz, linguistika teorikoaren ekarpenak zeregin praktiko batean aplikatu nahi ditu; baina —esperientziak erakutsi bezala— pauso hori ez da hain automatikoa, alegia, hizkuntzari buruzko ezagutzarik onenak ere ezin du pedagogia linguistikoaren arrakasta bermatu.
|
|
2011
|
|
|
Baina, benetan, zehaztu behar dugu hiztunaren arazoa. Hiztuna izatea ez da komunikazioa lor
|
dezakeen
izate baten dohaina. Sinboloen erabilera, komunikazioarekin batera, helburu jakin batekin lortzen duen emaitza da:
|
|
|
...ala bere organoetan aldaketaren bat eragiten duten ekintza dela eta (hala nola, lekuren batean ukitzen bazaio zer esan nahi zaion galdegin dezala, eta beste batean ukitzen zaionean min hartu izan balu bezala oihuka dezala, eta antzerakoak); baina hala ere, ditu hitzak taxutu bere aurrean esango den guztiaren zentzuari erantzun ahal izateko behar hainbat era ezberdinetan, gizakirik aberetuenak egin
|
dezakeen
legez.
|
|
|
Egunen batean hilko den kontzientzia duelako, edozein unetan heriotza bidera aterako zaiola-eta nahi duena gauzatzeko aukerarik ez duela izango jakin badakielako, itxaropenik ez duen gizaki existentzialistarekin parekatzen da. Baina badu gizakiaren egoera etsipengarri hori konpontzeko bidea, eta bide hori maitasuna da, zeinak Jainkoan sinistera eramaten duen, hura baita maitasuna bizirik mantendu
|
dezakeen
bakarra, heriotza ostean ere. (Zarraua, Esther.
|
|
2013
|
|
|
Zer esan? Justua izan al daiteke, bizitza motz labur honetan egin dugun zerbaiten ordainean, betirako zigortu
|
dezakeen
sistema. Eternala izateak ez al du bihurtuko sistema hori injustizia eternal bat?
|
|
|
Ikuspegi funtzionalista arrakastatsua izan da arrazoi askorengatik. Lehenik eta behin, erakusten du oso sinplea den zerbaitek nola egin
|
dezakeen
oso konplexua dena. Gogoratu behar da Turing makinek egiten dituzten oinarrizko eragiketak oso oso sinpleak direla, eta, halere, Turing Church tesiaren arabera, funtzio bat konputagarria baldin bada (eta funtzio konputagarriak ikaragarri konplexuak izan daitezke), Turing makinaren batek jorratuko du.
|
|
|
Azkenean, Dennetten hitzetan, beheko moduluetako gizakitxoak guztiz ergelak lirateke. Irudi horrek, Turing makinak bezalaxe, erakutsi nahi du sinplea denak nola sor
|
dezakeen
bestelakorik. Funtzionalismoaren arrakastaren beste arrazoi bat izan da psikologiaren autonomia justifikatzen duela, hau da, psikologia, neurofisiologiarekin edo biologiarekin alderatuta, maila abstraktuago batean kokatuko genuke.
|
|
|
Balioak agertzen dira biziraupenaren gestioan. Biziaren zuhaitz erraldoian, izaki zelulabakarretatik hasiz eta gizakiengan amaituz, kide guztiek ihes egiten diote beren bizirautea zalantzan jar
|
dezakeen
edozeri, eta, berriz, bizitzari eusteko onuragarria denaren alde jotzen dute, ahal duten neurrian. Joera natural horri lotzen zaizkio mina eta atsegina, eta azken bi horiek, neurri batean, balioen hazia osatzen dute.
|
|
|
Zaila da aipatu zakutik aletxoren bat ateratzea. Zaila da zakuko sinesmen eta usteekin talka egin
|
dezakeen
ezer bertaratzea. Adinean aurrera egin ahala, are zailago.
|
|
|
Nagusietako bat hauxe da: nolakoa da gorputz desberdinekin bat egin
|
dezakeen
arima hegalari edo aske hori. Arima zer ez den badakigu, jakin:
|
|
2014
|
|
|
Brunnhilde etzanda dagoen mendi magikora bidean, beldurra zer den ezagutzen ez duen heroi batek soilik zeharka
|
dezakeen
suzko harresi batez inguraturik dago, Siegfriedek lehenik Wotanekin egiten du topo, kargugabetutako edo hobe esanda abdikatu duenjainko gorena, erromesez jantzia; Wotanek gelditu nahi du, baina konbentzimendu txikiarekin: funtsean, Siegfriedek bere lantza apur dezan nahi du.
|
|
|
Baina sarritan ordezkatzen dituzte, sarriegitan, niri deus ere esaten ez didaten argi oroitarazleek, zerura biratutako begiradek. Brunnhildek ez dauka bermatzeko lepo bakar bat ere, ez du jarrai
|
dezakeen
hegaldi bakar bat ere, ez du lumarik, ez du bilo bakar bat, ez du usainik ere. Gogoan dut Bolxoi antzokiko eszenatokia lehenengo aldian ikusi eta operaren baitan dagoen plazera sentitu nuela umeen miresmen horibenetako zaldiak eszenatokian sartzen ikusi nituenean, haien presentzia lotsagabearekin eta kontrol gutxirekin, batzuetan erortzen zaizkien mokordotxoekin...
|
|
|
Zein da desberdintasunaren estatusa Wagnerrengan? Oro har aipatu izan da melodiaren linea desberdintasun guztien gainetik subordinaturik zegoela, nahiz eta Norbanakoak nagusi gisa hagindu
|
dezakeen
. Baina ze harreman dago identitatearen eta desberdintasunaren artean Wagnerren musikan?
|
|
2016
|
|
|
... izan ere, zenbat eta ezberdinago izan izaki organikoak egitura, aztura eta osaeraz, hainbat eta handiagoa da herrialde batek manten
|
dezakeen
kopurua[...]. Beraz, espezie bateko ondorengoen eraldaketan eta banakoak ugaltzeko espezie guztien etengabeko borrokan, zenbat eta ondorengoak ezberdinago izatera heldu, orduan eta aukera gehiago biziaren aldeko borrokan garaile ateratzeko.
|
|
2017
|
|
|
Giza errealitatea da objektuetara leku bat datorreneko izatea. Eta giza errealitatea da, bera baita bere posibilitateak, jatorriz leku bat har
|
dezakeen
bakarra. Baina ez nuke esango, haatik, apartamentu horretan absente direnik Aga Khan eta Marokoko Sultana, eta bai, ordea, bertan egon ohi den Pierre ordu laurdenez absente dagoela.
|
|
|
Zehatzagoak egingo ditu ohar horiek edonork egin
|
dezakeen
obserbazio honek: agertzen bagara ‘jendaurrean’ rol bat interpretatzeko edo konferentzia bat emateko, ez dugu galtzen begiratuak garen ikuspuntua eta betetzen dugu egitera etorri garen ekintza multzoa begiradaren presentzian, areago, saiatzen gara eratzen izate bat eta objektu multzo bat begirada horrentzat.
|
|
|
Hor ere, beraz, barneko ezeztapena, munduaren aurreko presentziaren kasuan bezala, izatezko lotura bateratzailea da: beharrezkoa da Bestea kontzientziari presente izatea alde orotatik, eta baita osorik zeharkatzea ere, kontzientziak ihes egin ahal izan diezaion, ezer ez delarik, hain zuzen, bera irents
|
dezakeen
Beste horri. Kontzientzia bat batean zerbait izango baldin balitz, norberaren eta Bestearen arteko bereizketa desagertu egingo litzateke berdintasun erabatekoan.
|
|
|
berarekin batera agertzen da. Baina bera funda
|
dezakeen
ezer ez dagoenez, ez kontzientzia partikularrik ez kontzientziatan lehertzen den osotasunik, agertzen da kontingentzia soil eta erreduziezin bezala, agertzen da gertakari bat bezala non ez baita nahikoa nik Bestea naizela ukatzea Bestea existitzeko, baizik eta non beharrezkoa baita Besteak ere ni dela ukatzea nire ezeztapen propioaren aldiberekotasunean. Hori Bestearentzako izatearen faktikotasuna da.
|
|
|
Ordea, tresnatasuna zerak definitzen badu, ‘ rantz gainditua izan ahal’, orduan nire posibilitatea bera tresnatasun bihurtzen da. Zokoan gordetzeko nire posibilitatea bihurtzen da, horrela, Besteak bere posibilitaterantz gaindi
|
dezakeen
zerbait, ni agerian uzteko, identifikatzeko eta atzemateko. Bestearentzat aldi berean da traba eta bitarteko, edozein tresna bezalaxe:
|
|
|
Bestearentzat aldi berean da traba eta bitarteko, edozein tresna bezalaxe: traba, zenbait ekintza berritara behartuko baitu (niganantz hurbiltzera, piztera); bitartekoa, kale itsuan aurkituz gero, ni ‘harrapatua bainaiz’ Bestela esateko, Bestearen kontra bideratutako ekintza oro, printzipioz, nire kontra balia
|
dezakeen
bitarteko bat izan daiteke Bestearentzat. Hain zuzen ere, nik Bestea atzematen dut ez berak nire ekintzaz egin dezakeenaren ikuspegi garbi batekin, baizik eta beldur batekin nire posibilitate guztiak anbibalenteak balira bezala bizi dituena.
|
|
2021
|
|
|
Esan dugunez, izatea eginean da eta subjektu izateduna ez da egiten duen hori baino. Ez dago subjektu oro definitzen duen giza esentzia edo natura finkorik, ezta horien etorkizuna determinatu
|
dezakeen
aldez aurretiko destino aldaezinik ere.
|
|
|
Betebehar horrek ez du naturaletik ezertxo ere: naturak luke inoiz hautu moralik agindu[...] haurrak izatea ez da inork inposa
|
dezakeen
gauza. Gurasoek seme alabekin duten harremanak, hala nola ezkontideen artekoak, libreki desiratua izan behar luke[...] Moral sozial eta artifizial bat dago sasi naturalismo horren azpian ezkutaturik.
|
|
2022
|
|
|
Gizon handien amaiera da. Boris Groys filosofo alemaniarrak ready made filosofikoa proposatzen du egungo filosofiak langai izan
|
dezakeen
materialtzat. Horregatik, antifilosofia44 deitzen dio.
|
|
|
Giza finitutasunak jada ez dio gizakiaren hilkortasunari soilik egiten erreferentzia; beste dimentsio bat hartu du: bere burua desagerraraz
|
dezakeen
espezie baten finitutasuna da. Eta ez da Jainkoagandik edo naturatik jasotako baldintza bat, ezpada gizakiaren beraren ekintzen emaitza.
|
|
|
Filosofiak eraldaketarako esperientzia izateko duen balioa ez datza bakarrik norberarentzat eduki
|
dezakeen
emaitzan, interpelatzeko duen indarrean baizik. Batzuetan baieztatzen da arazo eternoen formulazio aldakorra dela filosofia.
|
|
|
Baina orduan nola da posible irakastea? Zein izan daiteke lekualdaketan gertatzen den pentsamenduaren praktikak bere berea izan
|
dezakeen
hezkuntza zentzua, nola finkatutako jakintzena hala konkista propioena?
|