|
2000
|
|
|
Krimen gaiaren esparruan, legea, lekukoen froga onartu ezean, zigortu nahi duen krimena bera ezagutzeko ezinean legoke; krimenetan idatzizkoa zeharka baino ez baitago eta hori ere, gutxitan eta bakarka; hala ere, egitate hutsak ezin daitezke frogatu lekukoen bitartez ez bada. Lekukoen frogari ematen zaion harrera, krimen horien ikerketa eta epaiketan, premiatik bertatik
|
dator
.
|
|
|
Bata dateke, bestea ere izan gabe; andrazko eta adingabekoek egoitza zibila badute, egoitza politikorik gabe. Azken egoitza mota hori herritartasunaren eskubidetik
|
dator
, leku horretan baitauka norberak ere, konstituzio legeek agindutakoa bete eta gero, herritarrari datxezkion eskubide politikoak aurrera eramateko baimena.
|
|
|
Okerreko gobernua
|
dator
, larregi arautzen denean. Gizakiak beste gizaki batekin harremanetan diharduenean, zuhurra eta zentzuduna behar du izan; eta bere interesaren alde jokatu, komeni dituen jakinbideak eskuratu eta onuragarri zaiona ez zokoratu.
|
|
|
Gero, jakina, segurtasun hori ezin bermatu. Kalte itzela
|
dator
, bestaldetik ere, erregistroaren eskubideak, neurrikoak nahiz gehiegizkoak izan, molde eztabaidatsuan batzen direnean. Halakoetan eskubide horien kobraketa uztarturik dago zuzenbidearen arazorik latzenekin eta zerga biltzaileak edo zerga errentariak eskura du, itun misteriotsu hori dela bide, botererik arriskutsuena.
|
|
|
Horretara
|
dator
, lege idatzitik landara ere, bestelako baliabideak arautzea:
|
|
|
Badira, haatik, gobernu horretan sexu baten autuak eta esparruak. Sexuen arteko berdintasuna baino, Portalisen esana desberdintasunaren errekatik
|
dator
(honetan ere, Napoleonen ustea, antza denez, eragingarri), eta horren indarrez ere, aita familiakoaren ahalgo nagusi eta gailenaren aldetik.
|
|
|
Okerreko bidea da, haren ustez, larregi arautzekoa: " Okerreko gobernua
|
dator
, larregi arautzen denean". Liberalismorik gorrienean jarrita, ohiko izango ditu batek baino gehiagok jarraiko hauek:
|
|
|
Horretan du erroa senarraren aginpideak. Gurasoena, beste aldetik ere, euren gizatasunetik eta zentzuaren heldutasunetik
|
dator
, eta, hainbatez ere, euren seme alaben ahuleziatik. Aginpide hori magistratura da eta horri eman behar zaio, Estatu askeetan, halako zabalera taxuzkoa.
|
|
|
Esandakotik
|
dator
, etorri ere, ezkontza betiereko kontratua dela, helburuz eta xedez. Arestiko legeek dibortzioa onesten dute.
|
|
|
Aldi guztietan ulertu ohi da, arriskutsu bezain ezgizatiar dela senar emazteak atzera egiteko modurik gabe uztartzea, batak bestea itoa eta zanpatua. Hortik
|
dator
, modu berean ere, ezkontzaren hautsezintasuna lege zibiletan duten herrietan euretan, banantzearen erabilera, horrek leundu egiten duelako ezkontzaren lokarria, berori oso osorik askatzeke.
|
|
|
Dekretu hori bat
|
dator
gure batzar nazional eta legegile guztien gogoarekin.
|
|
|
Berreraikuntza logiko bat beste pertsonei gogoeta prozesuak komunikatzeko formarekin bat
|
dator
, eta ez subjektiboki osatzeko formarekin. Zientzia aztertzen duen filosofoak edo, bestela esanda, zientziak sortzen dituen interes filosofikoko arazoak analizatzen duen filosofoak, ez du zientzi aurkikuntza baten sortze prozesuaz arduratu behar.
|
|
|
Schlickek uste zuenaren aurka, Reichenbachek honako argudio honi eusten zion: orokorpen unibertsalak portaera arauak —hau da, etorkizunean zer egin jakin ahal izateko arauak— bailiran onartzearen ahalegina ez zen bat etortzen zientzia errealak haiek kontuan hartzen zituen moduarekin berarekin, legeak baieztapen edo asertzioak ez direla adieraztearen antzeko zerbait bailitzateke, eta hau ez
|
dator
bat zientzi jarduerarekin. Indukzioa kontzeptualizatu egin behar zen, baina zientziagintzari egokituz, hauxe baitzen nolabait Vienako Zirkuluaren filosofia zientifikoaren gidaria.
|
|
|
1926tik 1928ra, Paul Engelmann arkitektoaren laguntzaz, Margaret Stonborough Wittgensteinentzat etxebizitza bat eraiki zuen gure filosofoak Vienan, Kundmanngasse izenekoa. Etxearen edertasuna funtzionalismo, perfekzionismo eta formen eta dekorazioaren sinpletasunetik
|
dator
, Tractatus ean bezala. Hor dago balio estetikoa edo mistikoa (simplex sigillum veri) eta liburu honek, 300 argazki direla medio, argitara eramaten du, modu eskuragarrian, arkitektura eta filosofia elkartuz, estetika eta logika bilduz.
|
|
|
Frazerri egindako kritika hortik
|
dator
. Bai Tractatus ean, bai etikari buruzko hitzaldian, etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa ikusi dugu, hau da, nola adierazi balioen mundua gertakarien hizkuntzaren bidez. Hots, nola elkartu balioak eta zientzia, nola bildu mistika eta arrazoia, nola batu isiltasuna eta hizkuntza eztanda etiko batean.
|
|
2001
|
|
|
Beste era batera esanda: adigai batekin orokorki bat datorrena edo adigaia kontraesaten duena era berean bat
|
dator
edo kontraesaten du adigaiaren barne jasoa dagoen oro; ezin da esan, ordea, adigai batean jasotzen ez dena adigaian barnebilduta dagoenean jasotzen ez denik. Gizakiek eskuak eta hankak dituzte eta, beraz, gizaki bakoitzak ere izango ditu arrunki; baina ezin da esan gizaki oro beltza ez delako, baten bat beltza ez denik.
|
|
|
Beraz, gizakiak pentsatzen du, ez arimak. Hortik
|
dator
kritika honen ondorio positibo bakarra: materialismoa eta espiritualismoa alde batera utzi behar dira, eta kontu hauek agian arlo praktikoan konpondu ahal izango dira.
|
|
|
Lehen urratsa ezagutza hutsaren eta enpirikoaren artean bereiztea da. Ezagutza oro esperientziatik abiatzen da; baina ezagutza oro esperientziatik abiatzen bada ere, ez
|
dator
ezagutza oro esperientziatik, ez da hau bere jatorri bakarra. Esperientziak ezagutza berriak eskaintzen dizkigu, eta gauzak nola diren esaten digu, ez, ordea, gauzak horrela izan behar dutenik.
|
|
|
Esaldi sintetikoak, aitzitik, a posteriori dira, esperientziaren bidez lortutako esakuneak. Predikatuak subjektuari dakarkion berritasuna esperientziatik
|
dator
eta, beraz, ezin du beharrezkotasunik bermatu. Esperientzia bat behin eta berriz berdin errepikatzeak ez du esan nahi inoiz ez dela aldatuko.
|
|
|
Azalpen metafisiko honen bidez Kantek frogatutzat ematen du espazioa begiespenaren apriorizko forma dela. Ondoren azalpen transzendentala
|
dator
, hau da, espazioa Geometrian apriorizko esakune sintetikoak egiteko baldintza nahikoa eta halabeharrezkoa dela azaldu behar da.
|
|
|
• Denboraren zati bakoitza denboraren barne egiten den mugapen bat dela esateak bere mugagabetasuna adierazten du. Beraz, osotasuna zatien aurretik
|
dator
. Ondorioz, denbora begiespena da, eta ez adigaia.
|
|
|
Baina sentsuetako aniztasun soilean bizitzea ezinezkoa da, ezta lehen une batean ere. Enpirismo soilean geratzeko nahi hori ez
|
dator
bat gizakiok dugun ezagutza moduarekin. Alemaniar filosofia osoa enpirismo zakar horren kritika gisa uler daiteke.
|
|
|
1) ‘ari’ 2) ‘naiz’ 3) ‘pentsatzen’ Oinarrizko maila ‘ari’ tzearena da, maitatze arena. Gero
|
dator
‘izate’ arena (ni ala zu ala beste bat ari). Eta gero, azkenean, dator ‘zertan’ ari naizen (zaren, dagoen) zehaztearena, kasu bereizi honetan ‘pentsatzen’arena.
|
|
|
Gero dator ‘izate’ arena (ni ala zu ala beste bat ari). Eta gero, azkenean,
|
dator
‘zertan’ ari naizen (zaren, dagoen) zehaztearena, kasu bereizi honetan ‘pentsatzen’arena. Adibide batez hau argitzeko, gauza bat da ‘musika entzute hutsean’ aritzea, inongo adijardunik gabe; eta beste bat musikaz pentsatzea.
|
|
|
galdegaia. Eta gero
|
dator
antropologia, arrazoimena duen gizakiari buruzko galderei erantzutea. Erantzuna, galdegaia, galdegilea.
|
|
|
Simil baten bidez esateko, filosofiara ateratzen da Kant begiratzera ea zenbat eta zer dela-eta ikusi egiten duen. Eta hor
|
dator
, filosofiazko ibilaldi luzea eta sakona egin eta gero, zer eta nolan ikusten duen adieraziz; ispilu on bat aurkitu eta berak bere begiez ikusi baititu bere begiak, eta bere begiez neurtu bere ikusmenaren ahalmena. Horrela, ikusmenaren ahalmena neurtuta edo justifikatuta —edo zehatz mehatz mugatuta— dagoela esanez dator.
|
|
|
Eta hor dator, filosofiazko ibilaldi luzea eta sakona egin eta gero, zer eta nolan ikusten duen adieraziz; ispilu on bat aurkitu eta berak bere begiez ikusi baititu bere begiak, eta bere begiez neurtu bere ikusmenaren ahalmena. Horrela, ikusmenaren ahalmena neurtuta edo justifikatuta —edo zehatz mehatz mugatuta— dagoela esanez
|
dator
. Hortik aurrera etorriko omen da gizakiari buruz hitz egitea.
|
|
|
antropologoa, filosofoa, zientzialaria, era guztietako langile den gizakia, gizakia denez, besterik gabe. Gero
|
dator
gizakiaren izaeraren zehaztasunak eta era guztietako jardunak —banaka eta taldeka— jorratzea, antropologia osoa eta kosmos osoa —zientzia guztiak— gizakiagan. Eta antropologiaren barruan filosofia.
|
|
|
" Egin egin behar al dut?". Eta galdera honi baietz erantzun eta gero
|
dator
Kanten galdera: " Eta zer egin behar dut?".
|
|
|
Haurragan, lehenbizi, zentzumenen eklosioa azaltzen da. Gero
|
dator
bere potentzien eklosioa: den dena aditu beharra, bere nahiei eustea, jasotzen duen guztia oroimenean gordetzea.
|
|
|
Tomas Akinotar Santuak gurarien eragina aztertzerakoan, zirkulua aipatzen du: lehenbizi guragaiak apetituari egiten dion eragina, amor du izen, guragaiaren atsegina [complacentia] besterik ez dena; atsegin honetatik
|
dator
guraduna guragaiarengana mugitzea, gura dena; eta atzenik atsedena, poza dena.41
|
|
|
Ez dago besterik. Bekatutik, gaizki eginetik ez
|
dator
onik, edertasunik, egiarik. Ez ditut gogoko, adibidez, San Agustinen bestelako hitzak125, bera horren errespetagarria izan arren.
|
|
|
Bekatua, lehenbizi, gezurra esan eta egitea da. Gehienetan, bekatutik bekatu gehiago
|
dator
, bekatuaren eraginez gizakia ilunago, makalago, eta gaizkira ohituago geratzen delako. Espiritu Santuak ez ditu gure hutsegiteak behar bere maitasunezko ekintzak Berak nahi bezala burutzeko.
|
|
|
Eta zenbat lokarri, hainbat askatu behar. Hortik
|
dator
askatasun mota asko daudela baiestea, gizakiaren izaerari ez baino gizakiaren egoerari dagozkienak. Nik hitz biak erabiliko ditut, baina, zehaztu behar izanez gero, hautamena hobetsiko dut gizakiaren izanarentzat.
|
|
|
Gai da urik ez ematea edo ur zikina ematea hobesteko. Hortik
|
dator
—ezagutari eta hautari izatetik— maitari izanari eutsiz jardun beharra. Maitari izan eta nolatan hauta dezakeen ez maitatzea, niretzat baino gehiagoko misterioa da.
|
|
2002
|
|
|
Hori ekiditeko, gastu txikikoa litzateke, adibidez, beroa alde batetik bestera garraiatuko lukeen eta airea etengabe berrituko lukeen hoditeria bat eraikitzea. Gizatasunak agintzen duen begirune hau, gainera, bat
|
dator
ekonomiarekin, presoek ez baitiote inoiz lan egiteari utziko. Beste hoditeria batzuek, berriz, ura garraiatuko dute leotzetara eta horrek aurrezpen handia ekarriko die etxeko zerbitzu desberdinei.
|
|
|
Izan ere, zerk dakar infekzioa? Nondik
|
dator
–Nola iraun dezake hain luzaroan?
|
|
2003
|
|
|
Akusileo8 ere Hesiodorekin bat
|
dator
Kaosen c ondoren bi hauek, Lurra eta Maitasuna, sortu zirela esanez. Eta Parmenidesek sorrerari buruz dio:
|
|
|
Horrela alde askotatik
|
dator
adostasuna Maitasuna berauen artean zaharrena dela.
|
|
|
Gizon eta emakumearen elkarketa ume sorketa baita, eta arazo hori jainkozkoa da eta hilezkor hori hilkor den izakian dago, ernalketa eta ume sorketa alegia. Baina beraiekin bat ez ezin daitezke gertatu, eta itsusia ez
|
dator
bat jainkozko guztiarekin, ederra d bai ordea. Edertasuna da beraz jaiotzearen Moira eta Ilitia24 Horregatik guztiagatik ernari dagoena ederrera hurreratzerakoan alaitzen da eta pozik isurtzen da, umea egin eta erditzen da; itsusira hurreratzerakoan, ordea, ilunduta eta atsekabetuta uzkurtu eta aldentzen da, bere baitan bildu eta ez da erditzen, aitzitik umekiari sufrimenduz eusten dio.
|
|
|
23 Grekozko ‘poeta’ hitza poiein aditzetik
|
dator
. Beraz, haren jatorrizko esanahia ‘egile’ da.
|
|
|
Bestea baino askoz gazteago den eta sorreraz emakumezko eta gizoc nezkoaren parte duen jainkosagandik baitator. Zerutiarrarena, ordea, hasteko emakumezkoaren parterik ez, gizonezkoaren parte bakarrik baizik duen (eta hori da mutilekiko maitasuna), gainera zaharrago den eta harrokeriarik ez duen jainkosagandik
|
dator
. Horregatik maitasun horrek eragindakoak gizonezkoari zuzentzen zaizkio, indar eta adimen gehiago duena maite izanik.
|
|
|
Eklesian hizlari trebetasunaren bidez lortu zitekeenaren beste adibide bat ostrazismoa da. Ostrazismo hitza" ostraka" hitzetik
|
dator
(" buztin pusketa" esan nahi du), eta buztin pusketa hauek hiritik bota nahi zuten hiritar baten izena idazteko erabiltzen zituzten. Hiritarren baten izena" ostraka" gehienetan agertzen bazen, hiritik botatzen zuten hamar urtez.
|
|
|
Hartara, argitaratu arte ez dute inor behartzen. Hortik
|
dator
, etorri ere, lege naturalek iragana eta etorkizuna zehazten dituztela eta nahierarakoek, aldiz, etorkizunari buruz dihardutela, soil soilean, iragana beti erabaki behar dutelako aurreko legeek. Ondorio hori sortzeko, idatzi, argitaratu eta erregistratu egiten dira, inork ezin salbuets dezakeela bere burua haien ezagupide ezaren bidez. Hala ere, bakoitzari beren beregi eurok jakinaraztea erraza ez den neurrian, nahikoa da legearen indarra izan dezaten, jendaurrean agerian jartzea; orduan egiten dira erregela publiko, guztiok bete beharrekoak.
|
|
|
5 Ikusi denez, onuragarri eta zuzena delako hori luzaroan bete izana da usadio eta ohituren aginpidearen oinarria. Horretara
|
dator
, etorri ere, lege edo ohitura denbora luzez erabili gabea izanez gero, indargabeturik geratzea. Horien aginpideak jarraikako erabileran zuen oinarri, eta erabilera ezak, aurkako arrazoiarengatik, hura bera ere ken diezaioke, bete ez dena ez baita onuragarri.
|
|
|
6 Uste horietatik
|
dator
, halaber, aldi berean gertatzea probintzia edo lege batzuetan erregelak falta direla erabileran dauden gaietan gauza batzuk zehazteko eta, beste herri batzuetan, ostera, gai berberak arautzeko lege bereziak izatea. Berezkoa da, hortaz, lehenek azken horien ereduari jarraitzea, batez ere, herri nagusiak badira horiek.
|
|
|
13 Aldeko interpretazioaren printzipio berbera da lege batzuek eskatzen dutena, beste batzuk zorrotz interpretatzen diren bitartean. Hortik
|
dator
, etorri ere, printzeen borondateari ematen zaion bi interpretazioen erregela, horiek gizabanako zehatz batzuen mesederako dohainak eta pribilegioak ematen dituztela. Halako izaera badute, zabalera osoa eman dakieke hirugarren bati kalte egin gabe; orduan, interpretazioa beti egiten da printzeak bere eskuzabaltasunez goratu nahi izan dituen horien alderako, eskuzabaltasun horri ere neurrizko zabalera ematen zaiola, pertsona horiek eskatzen duten adinakoa.
|
|
|
Hortik
|
dator
gizartean bi gai mota erabiltzea. Maizko beharrizanei dagokienez, batzuk naturalak eta oinarrizkoak dira, eta betidanik erabili izan dira toki guztietan, halakoak ditugu, trukea, errentamendua, gordailua, komodatua nahiz bestelako hitzarmen asko, edota tutoretza, oinordetza zein mota horretako beste hainbat.
|
|
|
Eta euren aginpidea ahulduta dago nahas mahas horrexegatik. Hortik
|
dator
, askok gura eta jakin ez arren ere, halakoak bereiztea, hots, zer den zuzena eta naturala eta zer, ostera, gure arrazoiak eta erabilerak hartzen ez duena. Ohargarria, nolanahi ere, liburu honen hitzaurrean horri buruz esaten dena.
|
|
|
Bigarren lege horrek lagun hurkoa maitatzeko agintzen du, eta, beraz, elkar maitatzeko agindua barneratzen du. Eta betebehar berezien ondorioz elkarrekin batzen direnean bigarren legearen espirituak bultzatzen dituen pertsonak, orduan, zalantzarik gabe, haien artean lotura estua sortzen da, eta lotura hori bat
|
dator
elkarri zor dizkioten eginbeharrekin. Pertsona horietako bakoitzak bestearengan aurkitzen baditu lotura estuago bat ezartzeko ezaugarriak, lotura horrek, une horretatik, adiskidetasunaren izaera eskuratzen du.
|
|
|
Zuzenbideari dagokionez, ezin utzizkoa da Domaten lerrakera jansenismoaren alde. Jesuiten aurkakoa bada ere, ez
|
dator
beti bat Pascalen pentsamenduarekin.
|
|
|
Arrazoimena bete eta, horrekin batera ere, borondatea mugiarazten dute. Hortik
|
dator
gizakiak, orokorrean, euron bitartez beteagoak eta jakitunagoak egotea, beste zientzietako egien bidez baino.
|
|
|
Horietako lehena, gizakien espiritu eta bihotzak euren artean batzea da; trukaketa horren berezko ondorioaz
|
dator
, zentzumen horiek espirituarekin lotzea; bada, horrek bestearen gainean dituen begitantzioen eta alderantzizkoen bidez, elkarri adierazten dizkiote gizakiek euren ideia eta sentimenduak. Horratio, gorputza da, aldi berean, espiritu eta bihotzaren tresna eta irudia.
|
|
|
Jainkozko ordena horretan, gizonezkoa emakumezkoaren buru denez gero, horren gainean boterea du; botere hori bat
|
dator
ezkontzako batasunean gizonezkoak duen eginkizunarekin, eta, botere hori oinarri hartuta, lege zibilek senarrari agintaritza ematen diote eta agintaritza horrek zenbait ondorio ditu, hura zein gaitan erabili behar eta gai horietan.
|
|
|
Esan legez, Domaten lanik pisuzkoena Lege zibilak, euren berezko hurrenkeran da. Arauzko kapituluen aurretik
|
dator
bertan, ezinbesteko atari gisa, garrantzi handiko testua, hain zuzen ere, Legeen Tratatua (Traite des lois) izenekoa. Horra bertaratzen ditu Domatek, zoli eta egoki, une hartako zuzenbide kezka eta arrangurak.
|
|
|
20 Ikusi da lege batzuek, hain orokor eta zehatzak direnak kasu orotan, ez dutela ezelako salbuespenik ere, beste batzuek duten moduan. Erregela orokor horretatik
|
dator
mota horretako erregelak ez direla ezarri behar, besterik gabe, euren xedapenetan sarturik omen dauden kasu guztietan, erraza bailitzateke eurak zabaltzea salbuetsita dauden kasuetara. Horrek beharrezko egiten du salbuespenen ezagupidea.
|
|
|
Ikus bedi jarraian, nahierarako legeetatik datozen salbuespenak sumatu eta ikasi egiten dira, eurok irakurri eta oroimenean gorde ahala; ikastea, beraz, nahikoa da eurok jakiteko. Artean, zuzenbide naturaleko salbuespenen argitzea ez
|
dator
beti irakurketa soiletik; ostera, arrazoiketa pisuzkoa eskatzen du, horietako asko ez baitira idatziak izan lege positiboetan, eta hala daudenak ere, ez baitira beti agertu salbuespen diren erregelekin. Egin eginean ere, horien ezagupideak eskatzen du, ikastearekin batera, horietan arreta berezia hartzea aplikatu beharreko legeen espirituan, euroi mugarik gabeko zabalkuntza ez emateko, betiere euren salbuespenen kalterako letorkeena.
|
|
|
Euren mota edozein izanik ere, direla borondatezkoek, direla nahi gabekoek, beste batzuk erakartzen dituzte, hain zuzen ere, aurrekoen ondore direnak eta bi mota soiletan laburtzen direnak. Lehena nagusien erantsi diren horietatik
|
dator
edo hura sendotzen dutenak dira: hipoteka, hartzekodunen pribilegioak, betebehar solidarioak, kauzioak eta antzekoak.
|
|
|
Bide beretik joanez, hitzarmenek, beroriek egiten dituztenentzat lege indarra dutela dioen erregelak, salmenta, trukaketa, errentamendua, transakzioa eta bestelako kontratu motetan du lekua; baina ez da aplikatzen tutoretza edo preskripzioetan. Edu berean, salneurri zuzenaren erdia baino gehiagoko iruzurra egin eta hutsalketa erregela ezargarria bada finka baten salmentan, ez
|
dator
hori era erara eskualdatzea transakzio baten bidez egin denean.
|
|
|
Ikerkuntza proiektu baten aurreikusitako emaitzaren aipamen horrek ikerkuntza normaldua, hau da, paradigman oinarritutako ikerkuntza, deitu dudanaren bigarren ezaugarri harrigarria adierazten du. Paradigmari lotutako zientzialaria ez
|
dator
bat zientzialaria esploratzaile gisa edo ustekabeko aurresate harrigarriak ahalbidetzen dituen teoria berri eta originalen asmatzaile gisa ezaugarritzen duen ohiko irudiarekin. Aitzitik, lehen eztabaidatutako arazo guztietan, dena, emaitzaren xehetasunak ezik, aldez aurretik ezagutzen zen.
|
|
|
Eta eraldaketa hau burutzeko, paradigma, zientziagintza normaldua, zientzi iraultza, anomalia eta elkarneurgarritasuna kontzeptuak dakartza. Epistemologian zientziaren historiak duen izugarrizko garrantzia azpimarratzera
|
dator
Kuhn, Popperrek duen zientzi aurrerapenaren irudi metatzailea arbuiatu egiten baitu. Zientziagintzak, Kuhnen aburuz, ez du metatzen ezagutza etengabe, modu linealean eta hutsik gabe.
|
|
|
Eta Popperrek Kuhni onartzen dio honek esandakoa, berariaz egindako gauza baita, eta Popperren arabera zientziagintza normaldua arrisku bat izateaz gain, benetako zientziagintzaren irudia ez duelako ematen. Popper, azken beltzean, zientziagintza ‘normaldua’ ukatzera
|
dator
, ez besterik.
|
|
2004
|
|
|
Dena dela, zertara
|
dator
hau, zer arraio egingo du Jainkoak honetan guztian. Ideiak ez datozela ez fedetik, ez sentimenetatik, esateak arazoa konpondu beharrean uzten gaitu, azken batean, badagoelako mamizko arazo bat aurre egin behar zaiona, hautsita dagoelako nire eta kanpoko munduaren arteko lotura, nire barruko munduaren eta mundu fisikoaren artekoa alegia eta, oraindik, ez dagoelako naturari buruzko ezagutza zientifikoari fidagarritasuna emango dion zutarria ipinita.
|
|
|
Gure borondatea gotorleku menderaezina bihurtu du eta hor babesa izango dugu baita gure mendeku zitalenak hartzeko ere, modu sinbolikoan zertutako mendekua besterik ez bada ere. Alabaina, morrontza berehala
|
dator
gero, azkenean ezagutza Jainkoaren, erabateko arrazoimenaren, menpeko egiten baitu eta askatasuna ezagutzarekin lotzen baitu Descartesek. Izan ere, hautu zuzen hori eta erabateko askatasuna Jainkoarengan emango lirateke modurik behinenean.
|
|
|
Erreferentzia edo denotazio kontzeptua murriztatzailea da, Fregeren Bedeutung i baitagokio zehatz mehatz; esanahi adigaia zabalagoa da eta hobeto egokitzen zaio Wittgensteinen Bedeutung kontzeptuari. Alemanez ere bi hitzok polisemiko samarrak dira eta hortik
|
dator
itzultzeko zailtasuna.
|
|
|
Laugarren eta azken aipamena dugu konnotazio erlijioso edo teologiko garbia duen bakarra. Etikaz, zoriontasunaz eta heriotzaz gogoeta labur batzuen artean
|
dator
. Honela dio:
|
|
|
Hauxe dugu gure filosofoak etikaz izkiriatu —eta hitzaldi bidez argitara eman— zuen testurik luzeena. Tractatus aren filosofiarekin bat
|
dator
, eta berau ezagutu behar da hitzaldiaren muina behar bezala endelegatzeko, jada ikusi dugunez.
|
|
|
Definizio asko eman ohi da etikari buruz, etika eta morala maiz berdinduak izan direla. Etika hitza grekotik
|
dator
ethos hitz grekotik, hain zuzen ere, ezagun denez. Ethos ek esanahi ezberdinak ditu greko zaharrean:
|
|
|
mos hitzaz, alegia. Moral hitza hortik
|
dator
. Historikoki etika eta moral terminoak baliokide gisa erabili izan dira, nahiz joan den mendeaz geroztik bereizketa interesgarri bezain konbentzional bat nagusituz joan den.
|
|
|
Ezin pentsa daiteke gizakirik (hots, giza mintzamenaren jabe denik) gizarterik gabe. Gizartetik (giza-artetik, alegia)
|
dator
gizakia, berez eta halabeharrez. Adimenaren eboluzioa eta arrazoimenaren gauzapena ezin ere daitezke irudika gizarterik gabe.
|
|
|
" Forma logikoa antzez ahal izateko (darstellen zu konnen) logikatik kanpo genuke geure burua jarri perpausarekin, hau da, mundutik kanpo" (4.12; ik. 3.332). Funtsean Wittgenstein bat
|
dator
Kanten fenomenoen eta noumenoen arteko bereizketarekin, hots, geure baitarako gauzen eta bere baitango gauzen artekoarekin. Baina gure filosofoak ez du osotoro besarkatzen Kanten eszeptizismo epistemologikoa.
|
|
|
Wittgensteinek ez du erantzun argirik ematen, konstatatzera mugatzen da. Erantzuna Wittgensteinek eta Russellek aintzat hartu ez zuten Hegelen eskutik
|
dator
, ene ustez. Perpausa, errealitatea bezala, porosoa baita, esango genuke Hegelen terminologiaz baliatuz.
|
|
|
Perpausak ez baitu, eskuarki bederen, izen baten modura funtzionatzen, ez eta izen berezi baten erara, zeren eta perpausek izen arrunten edota berezien gisara jokatuko balute, hiperdeterminazioan eroriko baikinateke eta izenek beren baitan dadukaten genero tasuna desagertuko bailitzateke eta, hartara, esan daiteke hizkuntza bera desagertuko litzatekeela. Fregek, Russellek eta Wittgensteinek berak laztantzen zuten hizkuntza perfektua, materialki ezinezkoa izateaz gainera, ez
|
dator
bat gizaki egiten gaituen hizkuntzarekin, hizkuntza arruntarekin nahiz poetiko literarioarekin. Eta hizkuntza honen funtsezko ezaugarriak eta tasunak ukatzen dituen hizkerak edo lengoaiak gizatasunari ere uko egiten dio, bereziki eredu epistemologiko eta hermeneutiko (hots, irudikatze eredu) nagusi bezala proposatzen denean eta, ondorioz, hizkuntzaren gainetik inposatzen denean.
|
|
|
Errealitatea, errealitate den aldetik, ez da mugatzen ez agortzen zientzia eta jakintza partikularren alor ezberdinen multzoan. Haratago doa eta honatago
|
dator
erreala. Fisikak, logikak, matematikak, biologiak, soziologiak, psikologiak eta gainerako zientziek ikertzen duten esparrutik (hots, definizioz hesiturik dagoen eremutik) haratago eta honatago ere badago errealitaterik, sineskeriari eta irudikeriari bide eman gabe horrenbestez.
|
|
2005
|
|
|
Hartara, halakoa edo zibila da, zuzenbide gizatiarra, zibila baino esangura zabalagoan, edo zuzenbide hutsa, esangura hertsiagoan. Zibila aginte zibiletik
|
dator
. Aginte zibila da Estatua gobernatzen duena.
|
|
|
Estatua, bestalde, gizaki askeen elkartze perfektua da, zuzenbidea gozatzeko bilduak, onuragarritasun erkide baten karian. Zuzenbide zibila, esanahi hertsienean, ez
|
dator
aginte zibiletik, berari men egin behar badio ere, eta izatez oso ugaria da, bertan direla guraso ahala, jaurgo ahala eta antzekoak, halakoak izanez gero.
|
|
|
[...] Hortik
|
dator
halako erregela, laugarrenaren itxurakoa dena, eta hirugarrenaren eta bigarrenaren kari berberak dituena, eta, beraz, lehendabiziko erregelarenak ere: Errepublika guztiek adierazi zuten nahia, horixe da zuzenbidea.
|
|
|
46 Historiaren erabilgarritasuna bikoitza da. Historia gure buruetara
|
dator
, adibideak eta iritziak eskainiz. Adibideek aginte handia dute, garai onenetakoak eta herri hoberenetakoak direnean.
|
|
|
2 Ez
|
dator
hori izenaren etimologiaren aurka, gerra bera, bellum, baitator aspaldiko duellum delakotik, duonustik bonus datorren modu berean; halaber, duis delakoak, bi adierazi nahi duenak, bis ere sortu du. Dueloa bitaz esan ohi da, bakea batasunari esaten diogun modu berberean.
|
|
|
3 Hitzaren erabilera ere ez dago esangura zabalago honen aurka. Eta izen hori gerra publikoari bakarrik egozten bazaio, ez
|
dator
hori gure ustearen kontra, egia osoa baita generoaren izena sarritan egokitzen zaiola espezie bereziago bati. Gerraren zehaztapenean, berriz, ez dut justizia barruratu, horren bila baikoaz eztabaida honetan, alegia, ea gerra zuzenik dagoen, eta, halakorik egonez gero, zein den hori.
|
|
|
Batabiakoak, irabazpide zintzoen gose handien duten herritarrak lotsatu egiten dira presa eskubidea aintzatestearren eta erruki die etsaien eskubidea errespetatu ez zutenei. Hori, jakina denez, zati batean
|
dator
errepublikarako zaletasun gutxi duten batzuen aldetik; beste zati batean ere, erlijiotik eta beste batzuen sineskerietatik; horrexegatik aurre egin behar zaie lehenengoei, azken horien sotiltasuna gainditu behar den legez.
|
|
|
Ohiturak, bestalde, ez dira berdinak, Tulioren hitzetan agertzen den moduan, hau da, ez lege idatzia, naturala baizik; Sofoklesenean ere
|
dator
, ez idatzia, jainkoen zuzenbidea baizik; Laktantziok filosofoei errietan egiten die, armadako kontuetan ari direnean ez dutelako egiten egiazko justiziarekin, bizimodu eta ohitura zibilekin baino. Haiek halako idazleak irakurtzen ez badituzte, gutxienez Baldo irakurri behar zuten, hark erakutsi baitzuen.
|
|
|
Jakituria handiaz, Inperioaren agintea errebindikatzen dutenen artean, liskarrak direnean, ez dagoela beste epaile, arrazoimen naturala baino, huraxe baita onaren eta gaitzaren arteko epailea. Horretan ere bat
|
dator
jakintsu franko. Hortik ere ez da anitz aldentzen esamolde herritarra, nekez dabilela adimenduarekin legea bilatzen duenak arrazoimen naturala dagoenean.
|
|
|
Horrela, bada, egiazko bidea ireki zuten harako juriskontsulto zaharrek, euren izenak ere miresten ditugula, eta behin eta berriro zientzia zibila izaeratik bertatik datorrela azaldu dutenak. Hala
|
dator
Tuliorengan, horrek esaten baitu zuzenbidearen doktrina atera behar dela, ez pretorearen ediktutik, orduan askok egiten zuten bezalaxe, ezta XII tauletatik ere, filosofiaren barne muinetik baino. Hemen dago lehen leheneko eginkizuna, aurretiaz arrazoimen naturala zer den horren jakitun bagara eta hori egiaztatzen bada agintaritza sakratuarekin.
|
|
|
[...] Hartara, bigarren legea lehenengotik
|
dator
: gizaki guztien borondate bilduen adostasunak adierazten duena, horixe da zuzenbidea.
|
|
|
Azken hori da abstinentziaren legea; lehena, errugabetasunarena. Lehenengo hartatik
|
dator
bizitzaren segurtasuna; azken honetatik, aldiz, jabetzak mugatzea eta sona handiko esamolde hura: zurea eta nirea[...]
|
|
|
[...] Hortik
|
dator
beste legea, fede izaerakoa: Norbaitek dioenean zer den nahi duena, horixe da harentzako zuzenbidea.
|
|
|
[...] Goragoko erregeletatik
|
dator
jarraian ematen dena: Errepublikak adierazi zuen nahia, horixe da zuzenbidea herritarguztientzat[...]
|
|
|
Hartara, egungo euskaraz
|
dator
jantzita Grotiusen testua. Hitzetan, perpausetan eta testuaren bilbatze zereginetan ukatu ezinak dira azken urteetan Deustuko Unibertsitatean euskara eta zuzenbidea bateratzeko ondu den prozesuaren zantzuak.
|
|
|
Euskaraz
|
dator
, beraz, Grotiusen testua irakurlearen eskura. Agiantzarik sutsuenak egin behar, zalantzarik gabe, egun liburu osoaren zatia dena, bihar etzi ez luze batean euskarazko liburu osoa izan dadin.
|
|
|
Aldaketa, alabaina, Grotiusen formulazio laikoan datza. Edu berean, Grotius gaztea, 1609 urtean De iure praedae idazten duena, argiro
|
dator
Jainkoaren ideiarekin, zuzenbidearen jatorriaz hitz egiterakoan:
|
|
|
Bigarrena, ostera, eskubidearen kontzeptutik
|
dator
, 8 eskubide subjektiboaren definiziotik, hain justu. Ezin argiago ematen du hark eskubidea bitara osatzen dela, berezko ahalmena eta gaitasuna artean direla:
|
|
|
Hemendik
|
dator
, hain zuzen, euren literaturaren bikaintasunaren araberako hizkuntzen garrantziaren balorazio faltsua, kasik literaturarik ez duten hizkuntzen erabateko gutxiespena eta idazleen ulermenera bakarrik zuzenduriko irakas metodo nahasia.
|
|
|
Aipatuko dugun azken hurbilketa, Humboldtek hizkuntzaren natura hobeto ezagutzera eta ulertzera ere zuzendu nahi duena, hizkuntza honek gizaki eta munduaren artean egiten duen artekari lanaren eskutik
|
dator
. Bere ustetan hizkuntzak egiaz" bitarteko espazio" bat osatzen du —L. Weisgerber-en hitzetan" Zwischenwelt" 88 bat— eta honen ezaugarririk garrantzitsuena aldi berean gizatiarra eta mundutarra izatean datza.
|
|
|
Lehen hurbilketa bat" hizkuntzaren jatorriak" planteatzen duen arazoaren eskutik
|
dator
, alegia, Humboldtek XVIII. mendean hainbestetan eztabaidatu zen gai honi buruz egindako hausnarketetatik. Bere abiapuntua J. G. Herderren idatzi bat da," Abhandlung uber den Ursprung der Sprache" (1770), non besteak beste hizkuntzaren jatorriari buruzko ohizko planteamendu" genetikoak", eta zehazki E. B. Condillac eta J. J. Rousseaurenak, zalantzan jartzen dituen.
|
|
2006
|
|
|
Taulatxo mizenikoen bidez eta ondare arkeologikoak erkatuz eraiki den soziologia mizenikoa bat
|
dator
, gehienetan, testu epikoetan, bereziki Homeroren testu zaharrenetan, agertzen den gizarte heroikoarekin. Halere, ardura handiz ibili beharra dago testu hauekin; batetik, Aro mizenikoa islatzen duten pasarteekin batera, Aro Lausoa eta Aro Arkaikoa islatzen dutenak ere badaudelako; eta, bestetik, bereizketa historiko soziologikoak egiterakoan interpretazioaren eskuetan eror gaitezkeelako:
|
|
|
Mizenasek 1150 urtera arte iraun zuen60, eta 1180 urtean berriro eraiki zuten61; Zipre, Akaia, Atenas, Zefalonia, Dodekaneso edo Zikladetan loraldi mizenikoa egon zen hiribildu suntsituetatik errefuxiatu mizenikoak hartu zituztelako62 Beraz, amaiera data zertxobait atzeratu behar izan da, 1150 urtera arte, herabeki, eta atzerago ere, zibilizazio mizenikoa, maila apalagoan izan arren, indarrean egon baitzen hainbat lekutan63: Snodgrass ek 1050 urtean kokatzen du Burdin Aroaren hasiera (1025.ean Tesalian, 1000.ean Zikladetan, Eliden eta Akaian, eta 950.ean Odiseo erregeren Itakan) 64; Dickinson ere bat
|
dator
: Aro mizenikoaren amaia 1050 urtetik areago atzera daitekeela iradokitzen du65.
|
|
|
Ez da ordea nire lana hutsaldu behar: ni ere jainkosa nauzu, nire leinua zurearen lekutik
|
dator
(genoj de moi enen oen soi) eta Kronos azeriak (Kronoj agkulomhthjj erditu ninduen, bi arrazoi eman zizkidalarik ohoragarriena (presbutathn) bihurtzeko, urte gehien edukitzea eta zure emaztetarako deitua izatea (Homero, Iliada, IV, 57).
|
|
|
Ez da ordea nire lana hutsaldu behar: ni ere jainkosa nauzu, nire leinua zurearen lekutik
|
dator
(genoj de moi enen oen soi) eta Kronos azeriak erditu ninduen, bi arrazoi eman zizkidalarik ohoragarriena (presbutathn) bihurtzeko, urte gehien edukitzea eta zure emaztetarako deitua izatea (Homero, Iliada, IV, 57).
|
|
|
Normala da, baita beharrezkoa ere, axioma hori3 gorputz gustura ez ezik gogo gustura ere hedatzea. Hortaz, sarritan filosofiaren eta, batez ere, eszeptizismoaren aurka agertu izan den sen ona, behingoz bada ere, bat
|
dator
filosofiarekin erabaki bera aldarrikatuz.
|