|
2000
|
|
|
Bat
|
etorri
behar dugu herriek euren artean lotura txikiak zituztela esatean; Estatuen artean harremanik ez. Gerla zen herriok gerturatzeko bide bakarra, elkar hiltzeko tenorean zirenean.
|
|
|
Ez dago munduan legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz,
|
etorri
ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak. Kontratua egiteko askatasuna ezin beste ezerk ere mugatu, justizia, ohitura on eta onura publikoak baino.
|
|
|
Legeak deus ezartzen ez badu, eta berak berresten ez duen elkarketa batetik
|
etorri
badira seme alabak, ezinbestekoa da seme alaba horiek, eskubideok eskatu ahal izateko, euren gurasoen aldetik halakotzat aitortuak izatea. Bestela izatera, emakumeen ohorea, batuketen bakea eta herritarren onura arriskuan leudeke etengabe.
|
|
|
Egoitza arloan zuzenbidea eta egitatea nahasian dira. Gizaki baten egiazko egoitza zein izan daitekeen zehazteko erregelak finkatu ditugu judizio ekintza eta bizitzaren joan
|
etorri
arruntetarako, oinarrizkoa baita halakoetan pertsona baten egoitza jakitea, berarengana iritsi beharrik baldin badago.
|
|
|
Ez dago munduan legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz,
|
etorri
ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak. Kontratua egiteko askatasuna ezin beste ezerk ere mugatu, justizia, ohitura on eta onura publikoak baino.
|
|
|
Bestela, ohitura on horiek mehatxupean leudeke amodio, gurari eta sedukzio jokoen aldetik. Ezkontza aurretik datoz,
|
etorri
ere, halakoak eta berori antolatzen dute. Debekua gradu apartekoagoetara luzatzen denean, ezin besterik igarri jomuga politikoak baino.
|
|
|
Esandakotik dator,
|
etorri
ere, ezkontza betiereko kontratua dela, helburuz eta xedez. Arestiko legeek dibortzioa onesten dute.
|
|
|
Lurren banaketa zati berdinetan zen egina; halakoa zen helburua, alegia, zatiketa horri, ahal zen neurrian bederen, osotara eutsi. Hortik zetorren,
|
etorri
ere, kanpoko familietan ezkontzeko ziren alabek euren familietatik deus ere jaso ezina. Alaba bakarra ere ez zen oinordeko.
|
|
|
Uste batera
|
etorri
gara, eta horren arabera, ezkontza kristautasunaren aurrekoa dela egiaztatu dugu. Lege positibo guztiak baino lehenagokoa da, gure izatetik bertatik datorkigu eta.
|
|
|
Berrespenaren eta indukzioaren auziak erabakigarriak izan ziren prozesu honetan. Ezein proposizio enpiriko erabat egiaztatzerik ez zegoela erabaki eta gero, probabilitate eta berrespenaren kontzeptuak haren tokia betetzera
|
etorri
ziren. Jarrera teoriko honetaranzko hurbilketak, izan ere, Vienako Zirkuluaren denbora mugetatik haratago kokatzen gaitu, nozio induktibista berriak hobeki uler ditzagun taldeko partaideen ibilbidearen zirriborro bat aurkeztea komeni zaigun arren.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren egitasmo filosofikoaren akabera, alabaina, bere tesiak bere buruari aplikatzearen eskutik
|
etorri
zen. Wittgensteinekin batera, egiaztagarritasun printzipioaren estatusa benetan zein zen galdetu behar zen:
|
|
|
Bada, ezagutza positiboa izan zen aurrerakuntza erreala eta efektiboa finkatzen, alde batetik, eta desordena desagertzen, bestetik, lagundu zuena. Ordenarekin batera
|
etorri
lukeen batasun sozialak, aldez aurretiko batasun intelektualaren beharra zeukan. Hortik etorri zitzaion Comteri zientziak bateratzeko grina, enbor bateko adarrak ongi elkartzeko gogoa, bakoitzaren orokortasunak aztertuz metodo bakar bat erabiliz.
|
|
|
Ordenarekin batera etorri lukeen batasun sozialak, aldez aurretiko batasun intelektualaren beharra zeukan. Hortik
|
etorri
zitzaion Comteri zientziak bateratzeko grina, enbor bateko adarrak ongi elkartzeko gogoa, bakoitzaren orokortasunak aztertuz metodo bakar bat erabiliz. Zentzu honetan, zientzia eta filosofia bat zetozen:
|
|
|
fisika eta matematika zaharkituekiko dependentzia estuegiarekin, alegia. Filosofiaren eginkizun berria egun, eta diziplina legez, zientziaren filosofia izenarekin ezagutzen duguna— fisika eta matematika modernoekin bat
|
etorri
lukeen ikusmolde berri baten garapenean zetzan.
|
|
|
Ezagutza pentsagarria da, entitate abstraktuak esentziak balira bezala maneiatzen dituen gogoeta ez izan arren, hala eta guztiz ere. Schlicken ideiak, eta Carnap ere bat
|
etorri
zen berarekin, jite nominalista zuen: kontzeptuak zeinuak dira eta arau batzuei jarraituz erabili behar ditugu.
|
|
|
Egin ahal dudan guztia da nire lana errazteko zuen laguntza eskatzea, esan nahi dudana ulertzen saiatuz, behin eta berriro gramatika ingelesaren aurkako akats batzuk egingo ditudan arren. Aipatuko dudan bigarren oztopoa hurrengoa da, hots, ziuraski zuen arteko batzuk hitzaldi honetara iritzi oker samarrarekin
|
etorri
zaretela. Puntu hau zuentzat argi gera dadin, gai hau aukeratzeko izan dudan zergatiari buruz hitz batzuk esango dizkizuet.
|
|
2001
|
|
|
Sok. Ongi
|
etorri
, lon. Nondik zatozkigu orain?
|
|
|
Baina baita Iliada ko pasarte askotan ere, esate baterako harresi azpiko borrokaldian, han ere zera dio: " Zeren igaro nahi zuten haiei hegazti bat
|
etorri
baitzitzaien gainetik, arranoak altu egiten zuen hegan eta jendearen gainera ezkerretik zihoan bere hatzaparretan gorri koloreko suge odoldu bat eramanez. Miraria zen artean arnas hartzen zuen sugea bizirik egotea, eta artean ez zuen borrokarako gogoa galdu, atxikitzen zuenari bularrean sakonki kosk egin baitzion, lepotik hurbil.
|
|
|
Denbora barneko sentsua da, beraren bidez gogamenaren barne egoera begiesten da. Eta denbora espazioa baino orokorragoa da, zeren egia baita subjektuak kanpokoa den guztia espazioaren bidez eta barnekoa denboraren bidez jasotzen duela, baina baita ere kanpokoa den orok azkenean barne sentsura
|
etorri
duela subjektuak jaso behar badu.
|
|
|
Maitagarria da indar hori. Ongi
|
etorri
nire gogora! Baina baita ere maitagogoak ongi ala gaizki erabil ditzake adimena, nahimena eta oroimena, ahalmen landuak izan ala ez.
|
|
2002
|
|
|
Bistakoa da, beraz, espetxeetan arrunt bihurtu diren zarata, jendetza, joan
|
etorri
, eta, oro har, jendea ikustera ohitu den ikuskizun tamalgarriak ezinezko egiten dutela egoitzon martxa ona eta, are okerragoa dena, presoei beren lanarekin jarraitzea galarazten diela.
|
|
|
Hitz atzeen izenburuek ere erakusten dute Panoptikoak espetxe gisa zuen indarrean jarria zuela arreta Benthamek, horren gainerako funtzio posibleetan baino gehiago10 Gutunak eta Hitz atzeak 1791n11 argitaratu ziren Dublinen eta Londresen, hiru grabatu argigarrirekin batera; edizio horri esaten zaio sarritan lehenengo" argitalpena", nahiz eta Benthamek berak zera esan zuen: lana," inprimatu den arren, ez da sekula publiko egin hemen" (Londresen, alegia) 12; eta geroago adituak bat
|
etorri
ziren lana ez zela" argitaratu, hitzaren zentzu hertsian" 13.
|
|
2003
|
|
|
— Aristodemo, egoki zatoz elkarrekin afaltzeko, eta beste ezertarako
|
etorri
bazara, hurrengo baterako utz ezazu, atzo zu gonbidatzeko zure bila ibilita ere, ezin izan zintudan ikusi eta. Baina, nola ez dakarkiguzu Sokrates?
|
|
|
Gero beste mutil bat
|
etorri
omen zen esanez:
|
|
|
— Baina horrexegatik hain zuzen, Diotima, oraintsu nioena, irakasleen beharra dudala jakinik
|
etorri
naiz zuregana. Baina esaidazu horien zioa eta maitasun kontuen inguruko gainerakoena.
|
|
|
— Kaixo, gizonok. Zeharo mozkortutako gizona onartuko al duzue mahaikide ala alde egingo al dugu Agaton koroatu eta gero hori bai, horretarako
|
etorri
gara-eta. Atzo ezin izan bainuen etorri, baina orain zinta hauek buru gainean etorri naiz neure burutik kenduta jakintsuen eta ederrenaren burua koroa dezadan, horrela esaterik badut.
|
|
|
Zeharo mozkortutako gizona onartuko al duzue mahaikide ala alde egingo al dugu Agaton koroatu eta gero hori bai, horretarako etorri gara-eta? Atzo ezin izan bainuen
|
etorri
, baina orain zinta hauek buru gainean etorri naiz neure burutik kenduta jakintsuen eta ederrenaren burua koroa dezadan, horrela esaterik badut. Ala mozkorturik nagoelakoan egin behar al didazue barre?
|
|
|
Zeharo mozkortutako gizona onartuko al duzue mahaikide ala alde egingo al dugu Agaton koroatu eta gero hori bai, horretarako etorri gara-eta? Atzo ezin izan bainuen etorri, baina orain zinta hauek buru gainean
|
etorri
naiz neure burutik kenduta jakintsuen eta ederrenaren burua koroa dezadan, horrela esaterik badut. Ala mozkorturik nagoelakoan egin behar al didazue barre?
|
|
|
Nire zelatan etzan zara hemen berriz ere, ohi c duzun bezala bat batean agertzeko zu egotea gutxien espero nuen tokian. Eta orain zertara
|
etorri
zara. Eta zergatik etzan zara hemen bada?
|
|
|
Baina erritmoa eta harmonia gizakientzat erabili behar direnean, bai sortzerakoan (konposaketa deitzen diotena) bai jada sortutako doid nu eta neurriak zuzen erabiltzerakoan (heziketa izena duena), orduan bai zaila dela eta artista on baten beharrean. Berriro
|
etorri
da arrazonamendu bera, gizabidezko gizakiei eman behar zaiela atsegin eta oraindik ez direnak gizabidezko bihur daitezen, eta horien maitasuna zaindu behar dela. Eta hori da ederra, zerutiarra, Urania musa zerutiarraren maitasuna; Polime niarena ordea arrunta da, kontuz eman beharrekoa ematen zaienei bere atsegina jaso dadin, gehiegikeriarik sortu gabe; gure eskulangintzan gaixotasuna gabe atsegina jasotzeko moduan sukaldaritzaren inguruko gurariak ondo erabiltzea lan handia den bezala.
|
|
|
Beraz afaritara gonbidatzen dut, maitearen zelatan dagoen maitaleak bezalaxe. Horretan ere ez zidan berehalakoan kasu egin, d hala ere denbora igarota nire esanetara
|
etorri
zen. Etorri zen lehenengo aldian afaldu orduko alde egin nahi zuen, eta aldi hartan, lotsaturik, alde egiten utzi nion.
|
|
|
Azkenean joniarretako batzuek, arratsa zenez, afaldu eta gero —orduan udara zenez— kamainak d aterata, freskuran lo egiten zuten aldi berean bera zaintzen zuten ea gauean zehar ere zutik jarraitzen zuen. Eta berak zutik jarraitu zuen egunsentia
|
etorri
eta eguzkia atera arte. Gero alde egin zuen, eguzkiari otoitz egin ondoren.
|
|
|
Agaton beraz Sokratesen ondoan esertzeko asmoz jaiki omen zen, baina bat batean parrandazale mordo ugari
|
etorri
omen zen ate ondora eta, norbait ateratzen ari zela ateak irekita topaturik, zuzenean berengana joan eta etzan omen ziren. Dena zarataz bete zen eta jada antolaketarik gabe ardo piloa edan behar izan zuten.
|
|
|
Afrodita jaio zenean jainkoek sinposioa egin zuten, besteen artean Zuhurtziaren seme Baliabidek. Eta jandakoan, Eskasia
|
etorri
zen eskean, banketean ohiko denez, eta ate ondoan zegoen. Baliabide, orduan, nektarez mozkortuta (oraindik ez baitzegoen ardorik), Zeusen baratzera sartu eta astun zegoenez lo hartu zuen.
|
|
|
Esan zitekeen alabak baztertzen zituen lege hori ez zela Zuzenbide naturaleko legea edo, behintzat, indarrik gabe utzi ahal zela. Hori gorabehera, argi dago Zuzenbide naturalarekin bat zetorrela eta betidanik bat
|
etorri
dela hurrengoa: alabak ere, seme alaben taldean izatean, gurasoen oinordeko izan behar direla, eta Zuzenbide naturala ezin daitekeela indargabetu.
|
|
|
Horren inguruan ohartarazi behar da, jainko legeen izen ohoretsua erlijio eginbeharren ingurukoentzat erreserbatzen dela, hala nola, lehenengo bi legeentzat, dekalogokoentzat, eta liburu santuetan fedeari eta ohiturei buruz dauden guztientzat. Ekitate erregelen kasuan, alegia, kontratu, testamentu, preskripzio eta lege zibiletako beste gaiei buruzko erregelen kasuan, erregela horiei lege natural edo Zuzenbide naturaleko erregela deritze, nahiz eta jainko legetik
|
etorri
eta jainko legean izan euren oinarria. Arean ere, Jainkoak gure izaeran bertan barneratu ditu, eta zentzutasunari datxezkion lege moduan eratu dituenez, zentzutasun hori erabilita jakin daitezke legeok; horregatik, lehenengo manuak eta jainko legearen espiritua ez dakizkitenek ere legeok ezagutu eta bete ahal dituzte.
|
|
|
Hartara, argitaratu arte ez dute inor behartzen. Hortik dator,
|
etorri
ere, lege naturalek iragana eta etorkizuna zehazten dituztela eta nahierarakoek, aldiz, etorkizunari buruz dihardutela, soil soilean, iragana beti erabaki behar dutelako aurreko legeek. Ondorio hori sortzeko, idatzi, argitaratu eta erregistratu egiten dira, inork ezin salbuets dezakeela bere burua haien ezagupide ezaren bidez. Hala ere, bakoitzari beren beregi eurok jakinaraztea erraza ez den neurrian, nahikoa da legearen indarra izan dezaten, jendaurrean agerian jartzea; orduan egiten dira erregela publiko, guztiok bete beharrekoak.
|
|
|
5 Ikusi denez, onuragarri eta zuzena delako hori luzaroan bete izana da usadio eta ohituren aginpidearen oinarria. Horretara dator,
|
etorri
ere, lege edo ohitura denbora luzez erabili gabea izanez gero, indargabeturik geratzea. Horien aginpideak jarraikako erabileran zuen oinarri, eta erabilera ezak, aurkako arrazoiarengatik, hura bera ere ken diezaioke, bete ez dena ez baita onuragarri.
|
|
|
13 Aldeko interpretazioaren printzipio berbera da lege batzuek eskatzen dutena, beste batzuk zorrotz interpretatzen diren bitartean. Hortik dator,
|
etorri
ere, printzeen borondateari ematen zaion bi interpretazioen erregela, horiek gizabanako zehatz batzuen mesederako dohainak eta pribilegioak ematen dituztela. Halako izaera badute, zabalera osoa eman dakieke hirugarren bati kalte egin gabe; orduan, interpretazioa beti egiten da printzeak bere eskuzabaltasunez goratu nahi izan dituen horien alderako, eskuzabaltasun horri ere neurrizko zabalera ematen zaiola, pertsona horiek eskatzen duten adinakoa.
|
|
|
Jaiotza horren bidez, Jainkoak elkarrenganako maitasuna ezarri du, eta maitasun horrek bame bametik lotzen ditu inori bizia eman diona eta bizi hori hartu eta haren antzeko bihurtu dena. Hori dela bide, gurasoen maitasuna bat
|
etorri
behar da seme alabek jaiotzean duten egoera horrekin; bat etorri behar da, orobat, bizia izateagatik seme alabek dituzten beharrizan guztiekin. Gauzak horrela, gurasoek hainbat eginbehar dituzte, hala nola, hezkuntza eginbeharra, heziketa eginbeharra, bai eta gainerako guztiak ere.
|
|
|
Jaiotza horren bidez, Jainkoak elkarrenganako maitasuna ezarri du, eta maitasun horrek bame bametik lotzen ditu inori bizia eman diona eta bizi hori hartu eta haren antzeko bihurtu dena. Hori dela bide, gurasoen maitasuna bat etorri behar da seme alabek jaiotzean duten egoera horrekin; bat
|
etorri
behar da, orobat, bizia izateagatik seme alabek dituzten beharrizan guztiekin. Gauzak horrela, gurasoek hainbat eginbehar dituzte, hala nola, hezkuntza eginbeharra, heziketa eginbeharra, bai eta gainerako guztiak ere.
|
|
|
Gauzak horrela, gurasoek hainbat eginbehar dituzte, hala nola, hezkuntza eginbeharra, heziketa eginbeharra, bai eta gainerako guztiak ere. Seme alabek ere maitasuna zor diete euren gurasoei, eta maitasun hori bat
|
etorri
behar da seme alabon eginbeharrekin, alegia, mendekotasun, esker on, obedientzia eta bestelako eginbeharrekin. Izan ere, seme alabek eginbehar horiek bete behar dituzte, gurasoengandik eskuratu dutelako biziaren onura, eta Jainkoak berak erakusten digu gurasorik gabe seme alabek ez luketela bizirik izango.
|
|
|
9 Beharrizan jakin batzuek eragin dute subjektu pribatuen arteko borondatezko betebeharrak eta, zehatzago, betebeharron erabilera nahitaezko gertatzea. Hortaz, betebeharrak eurak halako beharrizanekin bat
|
etorri
behar dira. Ondorenez, norbera aske da betebeharrok dibertsifikatzeko eta berak nahi bezala betebeharron menpe jartzeko, betiere hitzarmenak hurrengo erregela hausten ez duen neurrian.
|
|
|
Haren heriotzaren ondoan, segituan
|
etorri
ziren liburuaren itzulpenak, bata bestearen ondoan, hizkuntza desberdinetan burutuak.4 Juristek aho batez aitortu zuten haren maisutza. Horien artean, Portalis bera ere, Frantziako kodegintza zibilaren.
|
|
|
Inor ez dago, kasurako, bere burua zein lagun hurkoarena hiltzea edo horri lapurrik egitea zilegi ez dela ezagutu eta sentitzen ez duenik, ezta ere egia horiez jabetuago dagoena, geometria teorema argienaz baino. Horiek horrela, nabari bada ere lapurketa eta giza hilketa legez kanpoko direla, ez dute halako ziurtasun maila bera, horiek zein printzipiotatik
|
etorri
eta printzipio horien adinakoa. Printzipio horietan egundo ere ez da salbuespen edo ezespenik; printzipioetatik datozen erregeletan, ordea, salbuespenak gerta daitezke, kasu batzuetan bederen.
|
|
|
Epaitzeko, bada, gizartea gaurko egoeran gordetzen duten legeen espiritua eta ohitura, premiazkoa da horren nondik norakoak zehaztea, oinarri direla lehen bi lege horiek. Horien bidez idoroko da besteen ordena, eta batzuen eta besteen arteko loturak; jarraian, ikusi behar da zein modutan esku hartu duen Jainkoak egun ageriko zaigun egoeran hura bizirauteko, batez ere, gizabanakoen artean, gizabanako horiek lehen lege ezinbesteko horien espirituarekin bat
|
etorri
ez eta Jainkoak euskarri nahi zituen lege sustraiak ahultzen dituztela.
|
|
|
3 Guztiok dakigunez, Jainkoak ez du gaitza ahalbidetu, bere ahalguztiduntasunak eta jakituriak gaitz horretatik ona atera dezakeen neurrian baino. Onik onena lortzeko, dena den, gaitzik gabeko nahastetik
|
etorri
behar da. Erlijioak erakusten digu Jainkoak ondasun mugagabeak atera dituela gaitz handi batetik, gaitz hori dela-eta bekatuak gizakia gutxietsi baitu.
|
|
|
2 Gizonezkoa eta emakumezkoa batu daitezen, Jainkoak ezkontza ezarri du; ezkontza izan behar da ugaltzearen oinarria eta, era berean, giza leinuaren lotunea. Ezkontzaren oinarriak, bestalde, maitasunaren ezaugarriekin bat
|
etorri
behar dira, maitasuna baita ezkontzaren muina. Hori guztia lortu nahian, Jainkoak, lehenik eta behin, gizonezko bat bakarrik eratu zuen.
|
|
|
Izan ere, lehenengoetan bakar batek hitz egiten du, eta haren borondatea da legea; baina, bigarrenetan, kontratugileen gogoa da lege egiten dena. Hainbatez, baten gogoa bestearekin bat
|
etorri
behar da, eta premiazkoa da bi biek elkar ulertu eta bateratzea; sarritan ematen da, printzipio horren arabera, klausula ilunen interpretazioa ez dela egiten mintzo ari denaren gogotik, bestearenetik baino, hori arrazoizko denean. Salmentan, beraz, saltzaileak hitz ilunak erabili baditu salduaren ezaugarriak adierazteko, kasurako, etxe baten kasuan esan bada bere zortasunekin saltzen zuela, eurok aktiboak edo pasiboak ziren bereizi gabe eta berehala idoro bada ezkutuko baten menpean dagoela, norbaiti bidea emateko, edo eraikina jasotzeko debekua edo horrelako kaltea sortzen duen modukoa, halako moldez, ezen, erosleak, hori ezaguturik, erosiko ez zukeen edo salneurri txikiagoa emango zukeen; orduan, saltzailearen esamolde iluna ez da interpretatzen gogoaren arabera, ezpada eroslearenetik, horrek baitu bere alde halako ustea, hain zuzen ere, etxea zortasun horrek ukitua zela ez ulertzearena; kasu horretan saltzaileak berme eragingarria gauzatu du, gai hau arautzen duten erregelen neurrira.
|
|
2004
|
|
|
Ideiak, beraz, lirateke
|
etorri
sentimenetatik, aurretik eskolan ikasitakoan eta ondoren enpirismoan defenditzen zen legez; gure adimen burujabearen tresna dira, nire pentsaeraren moduak, eta euren bidez bakarrik lortu ahal izango dut ezagutza segurua, eguzkiarena edo beste edozein gairena, eta ez dute zertan kanpoko munduan dagoen zerbaiten irudia izan beharrik. Ez da, ez, hau baieztapen hutsala, kontuan izan behar baita ideiak edozein ezagutza prozesuren aurrekotzat, giza izaeraren lehen unibertsaltzat eta mundu fisikoaren aurrekotzat, jotzen dituela eta eurek gizakia gizaki den edozein adimenetan egon luketela.
|
|
|
adimena eta nahimena. Bi ahalmenok arautuko dute beste guztien funtzionamendua eta bien arteko txertaketa harmoniatsuari esker lortu ahal izango da gainerako guztien jarduera zuzena, bai razionala behintzat, eta, azken batean, hortik
|
etorri
ahal izango da egiaren ezagupena.
|
|
|
Ohore kontuak ahaztuta, beraz, eta zientzia guztien oinarriak finkatzen ahalegintzeko tentsioan ito beharrean, armadan egon zen garai horretan kokatuko du Descartesek bere ideia nagusien sorrera, hor aurkituko zuen bere korapilo guztiak askatzen hasteko hari muturra. Sutondoan bakarrik zegoela —berak kontatuko digun legetxe—, ez zuelako aurkitzen han, kanpoan, bere interesa iratzarriko zuen solasik, irudipen bat
|
etorri
zitzaion burura, nola edo hala adierazten ziona munduaren osotasuna zientzia matematiko unibertsal baten bidez ezagutu ahal izango zela.
|
|
|
Sentimenezko bizipenak ideia gisara ulertuko ditu Descartesek, eta horrela behar du izan. Baina ez ideia argi eta bereizi legetxe, eta neurri horretan higidura hori da
|
etorri
pentsamenduzko ekintza batetik. Badaude, beraz, argiak eta bereiziak ez diren ideiak, baina ez dute euren higiduraren jatorria pentsamenduaren baitan izango.
|
|
|
Bat
|
etorri
ala ez, argi dago orain Wittgensteinek esan nahi diguna, etikari buruzko hitzaldi honen iruzkinaren hasieran jada aurreratzen genuena Waismann-i esandakoa gogora ekarriz. Etika, izan ere, hizkuntzaren mugen kontra korrika egitea baita:
|
|
|
Areago diogu zor: hizpide dugun ikuspuntutik, joan berri den mendean filosofiari egin zaion ekarririk handienetako bat haren eskutik
|
etorri
zaigu. Arestian esan dugunez, Aristotelesek izatearen muina endelegatu nahi izan zuen, errealitatearen muina bailitzan, horretarako onto logia bat eraikitzen saiatu zelarik.
|
|
|
Pentsamenduaren historian era antagonikoan erakutsi diren arazo gehienetan bezala, benetako soluziobidea
|
etorri
izan da antagonismoa gainditzean, posizio bakoitzaren ikuspuntua eta egia zatia aintzat hartzean, garai bateko enpirismoaren eta razionalismoaren arteko eztabaida bizia gaindibidean jarri zen bezala, adibidez.
|
|
2005
|
|
|
1 Zuzenbide naturala arrazoimen zuzenaren esana da. Horrek erakusten digu ekintza bat berez dela okerra edo moralaren arabera beharrezkoa, izaera razional edo sozialarekin bat
|
etorri
ala ez eta, horren ondorioz, ekintza hori izaeraren egile den Jaungoikoak debekatua edo agindutakoa dela.
|
|
|
Gizakiak, aldiz, ongiaren eta gaizkiaren jakitatea izan eta kalte egitetik kanpo dihardu, bere buruaren kaltean izanda ere. Polibiok kontatzen du gizakiak munduaren hasieran nola
|
etorri
ziren batera eta hauxe gehitzen du: nork bere gurasoei edo zerbitzupekoei irain egin badie, ezin horrelakorik egin besteen gaitz iritzirik gabe.
|
|
|
Edu beretik, bi zuzenbide mota bereizten ditu Grotiusek, euren jatorria dela eta, zuzenbide naturala eta borondatezko zuzenbidea, Zuzenbide naturala arrazoimen zuzenaren esana da. Horrek erakusten digu ekintza bat berez dela okerra edo moralaren arabera beharrezkoa, izaera razional edo sozialarekin bat
|
etorri
ala ez eta, horren ondorioz, ekintza hori izaeraren egile den Jaungoikoak debekatua edo agindutakoa dela. (De iure belli ac pacis, I.l., I.k., X., 1)
|
|
2006
|
|
|
iritsi da Odiseo Feazera, eta Altzinoo erregeak Biltzarrera deitu dituenez herritar, printze eta buruzagiak, jendez gainezkatu da agora; Odiseok eszena beldur moduko bat sentitu du hainbeste jenderen aurrean, batez ere bidaia luzean barrena zarpailduta iritsi dela dakielako. Baina Atena anderea
|
etorri
zaio laguntza eskaintzera eta itxuraldatu egin du itakar heroia:
|
|
|
Badago kantu bat Iliada n, Diomedesen aristeia deitu izan dena, hain zuzen indar emate horren bidez hasten dena. Bataila neketsu bezain ankerra amaitu da eta, bataila guztiek bezala, gerrari ugariren gorpuak utzi ditu, alde batekoak zein bestekoak, bataila zelaian; zauriak sendatu behar dituzte bizirik dirautenek, atsedena eman behar diete loarekin gihar ahituei; baina, berehala, oso laburra izan den gauaren ostean, egunsentia
|
etorri
da, arrosa kolorez:
|
|
|
Halere, ardura handiz ibili beharra dago testu hauekin; batetik, Aro mizenikoa islatzen duten pasarteekin batera, Aro Lausoa eta Aro Arkaikoa islatzen dutenak ere badaudelako; eta, bestetik, bereizketa historiko soziologikoak egiterakoan interpretazioaren eskuetan eror gaitezkeelako:
|
etorri
ere, aditu guztiak ez bat, sarreran ikusi dugunez.
|
|
|
Zibilizazio mizenikoari Europar zibilizazioa deitu dio Gordon Childe ikerlariak, hain zuzen ere, bere ustez, ekialdeko zibilizazioetatik bereizten baita ohitura eta moldeetan. Honekin uste hedatu bat ukatzera
|
etorri
da Childe; izan ere, beti aipatu da Mizenasko zibilizazioak ekialdeko beste zibilizazio batzuekin izan duen harreman sendoa eta, hori azpimarraturik, autore batzuek Egeorako ere asiar ekoizpen moduaren kontzeptua aplikagarria izango zela pentsatzera ere iritsi dira70 Baina, Childeren ustez —Mizenasek Egipto, Mesopotamia eta, oro har, ekialdearekin izan zuen harremana eta handik jaso zuen era...
|
|
|
Zeusek zuhurtasuna (mhtij) erabili zuen Kronosen aurka, Reak bere senarra engainatzeko zuhurtasuna erabili zuen bezalaxe85: Kronos utzirik, Prometeo
|
etorri
zen Zeusen aldera, eta gerrarako estrategia, gerra aldez aurretik planteatzeko ahalmena eskaini zion jainko gazteari86 Zehazki, baliabide eraginkorrak bereganatu zituen Zeusek Prometeoren bidez87:
|
|
|
Beste maila batean, Zeusen subiranotasun borrokaren atzetik ere konkista zaharrago bat antzeman uste izan da: Zeus eta gainerako olinpikoak iparraldetik Heladera
|
etorri
ziren jainko jainkosa konkistatzaileak izango ziren, alegia, buruzagi barbaroak errege mizenikoen gainean ezarri ziren bezalaxe, haien jainko andere barbaroak ere erlijio minoiko mizenikoak zituenen gainean ezarriko ziren127, eta, ondorioz, Zeusek eta bere jarraitzaileek Kronosen lekua hartuko zuten eta zeru goitik Tartarora jaurtiko. Inbasio historiko hain indartsuaren aldeko hipotesia gainbehera etorri da, noski, eta, gainera, Zeusen panteoia mizenikoa dela ikusi da.
|
|
|
Zeus eta gainerako olinpikoak iparraldetik Heladera etorri ziren jainko jainkosa konkistatzaileak izango ziren, alegia, buruzagi barbaroak errege mizenikoen gainean ezarri ziren bezalaxe, haien jainko andere barbaroak ere erlijio minoiko mizenikoak zituenen gainean ezarriko ziren127, eta, ondorioz, Zeusek eta bere jarraitzaileek Kronosen lekua hartuko zuten eta zeru goitik Tartarora jaurtiko. Inbasio historiko hain indartsuaren aldeko hipotesia gainbehera
|
etorri
da, noski, eta, gainera, Zeusen panteoia mizenikoa dela ikusi da.
|
|
|
Komertzio zentralizatuaren hipotesia sendotu egingo litzateke, gainera, kontuan izaten badugu komertzioa eta gerra elkar loturik
|
etorri
ohi direla historian109, gerraren eta indarkeriaren arrastoak azkar galtzen badira ere. Errege komertziari mizenikoak gerrariak izango ziren, oroz gain; beraz, bikoitza izango zen errege gerrari haien aberastasunaren iturria:
|
|
|
Agamemnonek eragin dion laidoa ordaindu eta sendatu arte ez da Akiles Troiaren aurkako borrokan berriro hasiko. Akilesi zor zaion ohorea publikoki erakusten zaionean etorriko da,
|
etorri
ere, akeoen garaipena.
|
|
|
Gainera, aedoak jainko andereen irakaspenaz baliatzen ziren oroimen lana doitasunez burutzeko: jainko andereek eskaini zieten hilkorren gogoa sorgortzen zuen kantuen jakintza85; Femio aedoak berak ere aitortzen du inoiz ez duela irakaslerik izan eta zeruak ekartzen dizkiola hango eta hemengo doinuak86 Eta, jakina, izaera eta
|
etorri
jainkozko hark legitimitate gehigarria eskaintzen zion aedoen lanari: botere elitearekin lotuta zeuden profesionalki.
|
|
|
Eta jainkoak kontseiluan esertzera
|
etorri
ziren (qwkcnde kaiZanon) 36 Zeus goiko trumoiaren ingurura, beste inor baino boteretsuagoa baita (cv te kratcj esti megiston) (Homero, Odisea, V, 3).
|
|
|
Baina, Filosofia arkaikoarekin, Sokrates eta Platonekin, Helade heroikoa gainbehera
|
etorri
zenean, hango gardentasuna, hango argitasuna galdu genuen: jainko ukiezinen sarean erori ginen.
|
|
|
Zein da apaiz horren helburua? Zertarako
|
etorri
da Jainkoaren etsaia. Beldurgarria den bere egote hutsaz guk arnasten dugun airea pozoitzeko? ’ Sentimendu horiek txalo zaparrada jasotzen dute Parisko antzerki aretoetan.
|
|
|
(R1) Grinak, nahikariak eta ekintzak jatorrizko existentziak dira, ez dute errepresentatzeko gaitasunik, ez dira intentzionalak ez baitute beregandik kanpo aldera begiratzen. Nik uste baldin badut Jon
|
etorri
dela, nire uste horrek —nolabait esanda— munduari begiratzen dio, eta egiazkoa edo faltsua izango da mundu horren arabera. Antza, grinen, desioen eta ekintzen kasuan egoera bestelakoa da.
|
|
|
Desioek, ordea, kontrako norantza dute, nolako mundua nahi dugun jasotzen baitugu horietan. ‘Jon
|
etorri
dela uste dut’ baieztatzen dudanean, agerian uzten ari naiz nire ustetan mundua nolakoa den, alegia, mundu bat non Jon etorri den. Jakina, ustea egiazkoa edo faltsua izan daiteke.
|
|
|
Desioek, ordea, kontrako norantza dute, nolako mundua nahi dugun jasotzen baitugu horietan. ‘Jon etorri dela uste dut’ baieztatzen dudanean, agerian uzten ari naiz nire ustetan mundua nolakoa den, alegia, mundu bat non Jon
|
etorri
den. Jakina, ustea egiazkoa edo faltsua izan daiteke.
|
|
|
" Zabalik" egoitza xumea xehero xehero miatu ondoan alde egin zuten; aurretik, ordenagailua itzultzeaz batera, erromes batek Colonna bertan zela salatu zielako
|
etorri
zirela ziurtatu zidaten. Zehazki, Colonnak erromesei... bazkari afariak zerbitzatzen zizkiela!
|
|
|
Udalbiltza izan liteke itxaropen bide bat. Ispilu nartzisoa gainditurik, ongi
|
etorri
kamera birtualari eta ekarriko dituen egia berriei, Kojeveren handitasuna eta Alessandriren loreak uztartuko dituztenak.
|
|
|
Tradiziotik
|
etorri
eta geure egin ditzakegun gogoetei dagokienez, Platonek autoritatea zuzentasunarekin identifikatu zuen, epailearekin. Ildo beretik, betitik aitortu izan diogu autoritatea zintzoari, inpartzialari, desinteresatuari.
|
|
2007
|
|
|
Aldaketak ez baitira inoiz bakarka etortzen: aldaketa batek beste aldaketa bat bultzatzen du eta horrek beste bat, eta hirugarrenak lehena, zirkulua itxiz; aldaketa bat aldaketa gurpil bati lotuta
|
etorri
ohi da. Mendebaldean nekazarien nortasuna eta autoapreziazioa eraldatzen ari zen:
|
|
|
Baina joan zen, joan, urrezko garaia, eta zilarrezkoa512
|
etorri
zen: batere antzik ez zegoen urrezkoarekin513, batez ere sufrimendua nagusitu zelako orduko giza abereen artean:
|
|
|
Joan zen zilarrezko garaia eta brontzezkoa515
|
etorri
zen, bortitza berori ere, gerrari emana516 Ez zuten ogia ezagutzen517, pentsa daitekeenez, nekazaritza bera ezagutzen ez zutelako.
|
|
|
Joan zen brontzezko garaia eta heroiena518
|
etorri
zen, eta berori, lehenagokoak ez bezala, zuzenagoa eta hobea izan zen519 Halere, gerrak akabatu zituen horiek ere, Troian eta Tebasen520.
|
|
|
Matematikaren bidez lortutako esplikazio astronomikoak oso entzutetsuak izan ziren, kultura erlijioso sakon baten inguruabarrean zeruen fisika planteatzeak suposatzen zuen erronkagatik, besteak beste. Aplikazio haietako asko filosofoen eskutik
|
etorri
ziren:
|
|
|
Eta horrek, politikaren eta artearen arteko lotura uste baino sakonagoa izan zela agerrarazten du: Ilustrazio zientifiko eta filosofikoarekin guztiz bat eginda
|
etorri
zen sistema demokratikoak —askatasuna eta giza autonomia ahalbidetu zuen heinean— gauzak, irudiak eta artefaktu sinbolikoak beste molde batera ulertu ahal izatea ekarri zuen353 Arkaismoan barrena irudien zirkulazioa aristokraziak kontrolatu bazuen ere, demokraziarekin —erlijio kolektibo eta kultu publikoak indartu ez ezik— arte erlijiosoaren erabilera eta ekoizpen berriak bult... jainko andereak ikuslearen mailara jaisten dira, hezur haragizkoak bilakatzen dira jantzien atzean355 Hitz batean, naturalismoa gailentzen da giza begian:
|
|
|
Helendarren arrazoimenaren absolutizazioarekin hain kritiko agertu zaigun Cornfordek berak eskaintzen digu lehen filosofiaren emaitzak doitzeko bidea: ezin da gutxietsi fisikaren eskolan —eta haien ostean
|
etorri
ziren eskoletan, noski— egin zen aurrerakuntza; ekarri ere, miletotarrek mundu mitikoak erdietsi ezin zituen gauza asko ekarri zituzten esperientziara339: mitoak zeraman lainoa uxatu zuten eta gauzen sorrera esplikatu, modu ulerterraz eta logiko batez —euriaren eroria esplikatzen denean bezala— Ahalegin haren ondorioz, munduaren sorrera ez zen gehiago izango naturaz gaineko gertakaria, gauza erabat naturala baizik:
|
|
|
Elkarrizketa hori, beraz, ez dugu postulatu abstraktu bezala irudikatu behar, baizik eta —modu oso ezberdinean eta lortutako adin nagusitasun mailaren arabera— eraldatzen den zerbait bezala. Gaitasun propio horren lurraren gainean
|
etorri
behar du bigarrenak, alegia, bestea elkarrizketara erakartzea, bera hitz egitera eramatea eta berari bere zailtasunak gainditzeko pazientzia behin eta berriz berritzen laguntzea. Besteari elkarrizketarako aukera eman behar zaio, eta baita elkarrizketa arrakastatsuaren esperientzia pozgarria edukitzeko aukera ere, zeinak egiaz bere izaera osoaren hazkundea ekarriko duen.
|
|
|
Honela idazten du berak: " Herriek, euren gizaki gizatiarrengan, berriz ere
|
etorri
behar dute elkarrizketara, hain zuzen bake handia agertu eta lurreko bizitza lehorra berritu nahi bada, ze gerratean aurkari bat da bere obra isiltasunean gordetzen duen bakoitza. Beharrezkoa da hizkuntza, hizkuntza betea, egiazko elkarrizketaren hizkuntza, non gizakiek elkar ulertzen duten eta elkarrekin ados jartzen diren.
|
|
|
Horretarako interesgarria iruditzen zaigu, lehenik, Humboldten lekukotza jasotzea, hain zuzen, 1800 urte inguruan Euskal Herrira birritan
|
etorri
zen pentsalari ospetsu horrek euskal nazioari eta hizkuntzari buruz etengabe hitz egiten baitu bere idazlanetan200 Esan dezagun, hasteko, Humboldtentzat" nazioa" eta" hizkuntz komunitatea" ia sinonimoak direla, eta bereziki horregatik —bakarrik ez bada ere— euskaldun guztiak nazio baten eta beraren kide bezala atzematen dituela.
|
|
2009
|
|
|
Marx, Freud, Nietzscheren —baita Heideggerren— eragin hari esker magiazko zerbait lortu zen, hots, Frantziako pentsalariak, iraultzaileak edo bestelakoak alemaniarren pentsamenduaren funtsean murgiltzea. Joan
|
etorri
erabakigarria izan da huraxe, zeren eta horrek" kontinental" bataiatu den filosofiaren egiazko muina bilakatu den topaketa probokatu duelako gerora eta, ondoren, Ameriketako espazio filosofikora ere hedatu delako, jori eta oparo hedatu ere. Era berean, postmodernitateko pentsamendu izenekoari ere oinarri filosofikoa eman dio.
|
|
|
Gyorgy Lukacs(), Ernst Bloch(), Antonio Gramsci(). Horien errotiko antikapitalismoa alde batera utzita, bat
|
etorri
dira ortodoxiaren barnean heretikoak izateagatik. Horregatik komunismo ortodoxiaren eta alderdi komunisten eraso eta baztertzea jasan dituzte.
|
|
|
Ez galderaren beraren garrantziarengatik, baizik eta galdera horren azpian ezkutatzen den esanahiarengatik. Moderniaren bukaera interpretatzeko egon diren modu desberdinetatik, gu hemen, Heidegger edo Simmelek egiten duten interpretaziotik gertuago egongo gara Modernia puskatu eta zerbait berria
|
etorri
delako interpretazioa egin dutenengandik baino (postmoderno deiturikoek egindako interpretazioa). Schopenhauer eta Nietzsche ez ditugu metafisikaren etsai nagusitzat bakarrik, baita metafisikaren beraren beharraren defendatzaile sutsuenentzat ere.
|
|
|
Ze, azken finean, zer dago, Modernia aztertzerakoan, auzitan? Modernia bukatu omen zen eta krisia
|
etorri
zen. Baina krisian jarraitzen dugu.
|
|
|
Nietzscherentzat, ordea, lurra, gizakia eta kontzientzia zoriak besterik ez dira, natura material baten erroreak agian. Zer gertatu da Hegelek hori planteatu eta Nietzsche bere pentsamendua suntsitzera
|
etorri
den arte. Eta garrantzitsuena:
|
|
|
Lehenengo Modernitatea, Descartesekin hasten dena, Erdi Aroko askatasunarekin apurtzera
|
etorri
da, askatasun hori gizakiaren fundamentu ezinaren kausa delakoan. Eta Descartesek fundamentu horren pisu osoa arrazoimenean jarri digu.
|
|
2010
|
|
|
Aurretik Zizeronen aipamen ugari ekarri ditugu hizpidera, legea arrazoian datzala diotenak; lehenik, Jainkoaren adimenak, eta gero, horretan parte hartzearen ondorioz, gizakiaren arrazoiak lege naturala eta zuhurtzia ditu bere barnean, eta herrien legeak hortik
|
etorri
behar dira. Horren inguruko azalpen luzea ematen du Legeak izeneko lanean, eta beste batzuen artean, hurrengo ondorioa azaltzen du:
|
|
|
4 Giza legeen kasuan, horiek edozein motatakoak direla, arrazoia
|
etorri
behar da lehen aipatu dugun betekizun horretatik. Horratik, legeak erkidegoari ezartzen zaizkion ber, orobat erkidegoaren ontasuna bilatu behar dute; bestela, itxurarik gabekoak izango lirateke.
|
|
|
Zehaztapen horretan ez dago ezer ere aholkuari legearen izaera ukatzen dionik. Hortik dator,
|
etorri
ere, batzuek onartzea aholkua lege mota bat dela. Esanahi hertsian hori ez da zehatza, lehen esan dudan legez eta ondorengo kapituluan errepikatuko dudan bezala.
|
|
|
Horregatik, deitu zion San Paulok gorputz adarren lege, gorputzaren zatiak menderatzen baititu beren beregi. Hortik dator,
|
etorri
ere, San Agustinen baieztapen hura: Euren gotputz adarretan halako legearen ziztada izatea merezi zuten, lege horrek arrazoimenaren legeari aurka egiten baitio.
|
|
|
Batzuek etimologia horren kontra egiten dute, zuzenbideak eratortzen duelako justizia, eta ez alderantziz. Justiziarekin bat dator,
|
etorri
ere, zuzenbidearen araberakoa dena. Zernahi gisaz, arrazoinamendu hori ez da erabakigarria.
|
|
|
Hurrenkeran datoz,
|
etorri
ere, lege naturala eta giza legea. Lege naturalari dagokionez, bere baitan nabarmentzen dira, haren esanetan, hurrengoak:
|