|
2006
|
|
|
Hala eta guzi, ilobaren, etxeko patente
|
berria
–merkaturatzenhasteko lehenpausoa besterik ezzenizanen hori. Oraindikpolitagoa baitabigarren pausoa.
|
|
|
1967an, jasoko zuen Usandizaga disketxeak Oiartzungo doinu
|
berria
. Zergatik, ordea, juxtuorduantxe. Begienbistandagozergatik: kantakgertale kuzbertanekoazuenbertsioak, On Manuelek etailobekOiartzunenjasota koak, alegia, Mikel Laboak plazaratu berri zuen Azkuerenbertsioari gain hartzekogrinabiziagatik.
|
|
2007
|
|
|
Azaltzen ari garen ildotik, aipatu beharra dago Emile Zolaren manifestua, 1898ko urtarrilaren 13koa6, gizartearen eta pentsamenduaren alorrean aldaketak ekarri zituelako. Manifestu horrek gizarte moderno bateko intelektualaren betebeharra de, nitu zuen, intelektualen funtzio sozial
|
berria
agertu baitzuen. Eguneratze prozesu horri eutsi zion Eliza katolikoak ere, eta bere buruzagiak eta intelektualak sortzen saiatu zen, azaldu dugun moduan.
|
|
|
Azken errege horren politika, hasiera baten, moderatua izan bazen ere, absolutismorantz jo zuen gero, 1830eko Iraultza liberala erakarriz. Luis dOrleans izan zen errege
|
berria
, 1848an II. Errepublika ezarria izan zen arte; 1852an, Estatu kolpe batez, II. Errepublikaren presidentea zen Luis Napoleon Bonaparte, Napoleon III.a enperadore bilakatu zen.
|
|
|
...encies, > ttres> t> Arts> e> Bayonne> izena hartu zuen, en y ajoutant Lettres, > ce qui précisait sa physonomie97 eta 1922an Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonnek Société> Bayonnaise> dEtudes> Régionales> elkartearen kideak bereganatu zituen, izen
|
berria
hartuz: Société> s> Sciencies, > Lettres, > Arts> et> dEtudes> Régionales> de> Bayonne, pour mettre, n à une situation paradoxale:
|
|
|
Aldatu zuen gero erabakia eta Eskualdunak jarraitu zuen, baina Louis Etcheverryk zuzendaritza utzi zuen. Zuzendari
|
berria
Renaud dElissagaray izan zen, bi urtez.
|
|
|
Louis Etcheverry, ostera, ez zen Hiriart Urrutyren berrikuntzekin ados agertu149; kontrakotasuna adierazteko ez zuen utzi astekaria Eskualduna> izenaz izan zedin argitaratua. Beraz, 1904an Eskualdun> Ona> izen
|
berria
erabili zuten, Hiriart Urrutyk bere gain hartuz astekariaren kudeaketa. Pochelouk, bere aldetik, 1905ean utzi zion diruzaingoa Monge gazteari150.
|
|
|
Izan ere, bederatzi urte lehenago beldurra zena itxaropen bihurtu zen Bigarren Mundu Gerraren garaian. Komunismoaren eraginetik babesteko agertu zuen Arotçarenak Alemaniarekiko iritzi
|
berria
; baliteke gerrako garailearekin adiskidetu beharrak eramatea Arotçarena iritziz aldatzera. Izan ere, Euskal Herria alemanen menpean zegoen eta alemanen kontra agertu izanak astekariaren debekua eta lankideen atxiloketa ekar zitzakeen.
|
|
|
Idazleek Euskaltzaindiari eskatu zioten hitz xorta
|
berria
bildu edo sortzeko. Azkue lehendakariak euskaltzainei eskaria helarazi zienean, akademiakide gehienek agindua onartu zuten; Julio Urquijo eta Georges Lacombek, ostera, honako erantzuna eman zioten Azkueri:
|
|
|
Era berean, Jules Moulierek euskara
|
berria
gaitzetsi egin zuen, intelektualei zuzendurik baino ez zegoelakoan511.
|
|
|
Pour le moment, laissons faire nos frères650), 1933ko Donostiako Aberri Egunean Goyheneche hizlarietako bat izan zen. Horren aurretik 1932ko uztailaren 24an Hondarribian izan zen Emakume Abertzale Batza eta Mendigoizaleen egoitza
|
berria
zabaltzeko ospakizunean eta bertan elkartu zen Piarres La, tte, Jean de Jaureguiberry eta José Ariztimuñorekin651.
|
|
|
Jean Saint Pierrek, Baionako apezpiku ohiak, Elizaren izenean eman zion baimena La, tteri Herriaz ardura zedin805 Izan ere, garai hartan Baionako apezpikua izendatzeke zegoen (Léon Albert Terrier izango zen apezpiku
|
berria
) eta Apezpikutegiko bikario kapitularra zen Daguerre ez zegoen ados Herria> argitaratzearekin.
|
|
|
Astekari
|
berria
Herria.> Eskualdunen> berriketaria> deitu zuten. Jean HiriartUrruty astekariaren idazkari nagusia izan zen eta André Ospital administraria.
|
|
|
Hebdomadaire> basque français> izen
|
berria
hartu zuen. Azkenez, 901 zenbakitik aurrera Herria> deitu zuten.
|
|
|
de, azioa salatu zuen (L. B.: Garizuma
|
berria
, Aintzina, 1935eko abuztua eta Causes économiques du malaise terrien, Aintzina, 1935eko uztaila), diru-laguntzen murriztapena (Argal argal, Aintzina, 1935eko azaroa), etab.
|
|
|
Segur aski gerlari ohiren batenak. La, tte 1925ean joan
|
berria
zen Tolosako Institutu Katolikora letretako ikasketak egitera: Marokora joandako soldadu frantsesez idaztea eta, ulergaitza egiten zaie.
|
|
2008
|
|
|
|
berria
izan da halako zereginetan, Na Dene makrofamiliaren partaide gisa hartu izan dutenean.
|
|
|
Aspirazioa.> Aipatu dudan erroaren teoria erabili
|
berria
izan da azpirazioak aitzin euskaran sortzen dituen arazoak argitzeko. Mitxelena konturatu zen aspirazioa antzinateko euskara orokorraren ezaugarritasun nabarmenenetarikoa zela, Akitaniako izkrizioetan erruz jasotakoa eta Erdi Aroan ere Euskal Herriko zati gehienean manten dua.
|
|
|
atzizki izan den lekuan (di> alt> frau, andre zaharra?) beste hau sortuz: di> alt i> frau.> Atzizki
|
berria
itxuraz aldaera estandarretik (di> rau) desberdina izan arren, estandarraren teknika morfologiko berak (atzizkia vs. zero atzizkia) erabiltzen ditu eta dialektoa estandarraren antzekoago egiten du. Hau izan daiteke aldi berean kostuak txikitu eta ondorioak maximalizatzeko aldaera erregional berriek duten bideetarik bat.
|
|
|
Konbergentzia tipo ahul edo motela (tipo II) Alemania Garaiko dialektoen eremuan eman da, zeinek nagusiki ez diren zuzenean hizkuntza kolokial deituko formetara egokitu, dialekto
|
berria
(new dialect/ Verkehrsmundarten, Großmundarten), erdi dialektoa (semi dialect/ Halbmundarten) edo dialekto erregionalak (ikertzaile des berdinen arabera) deitu formetara baino.
|
|
|
Nazioartean lau mailatan sailkatzen da hizkuntza kontinuuma: a) nazio mailako estandarra, b) eskualdeko estandarra, c) erregiolektoa eta dialekto erregionala (erdi dialektoa eta dialekto
|
berria
ere), eta d), base dialektala, edo dialekto tradizionala.
|
|
|
Lizardiren hitzak, Mitxelenak. Lengua común y dialectos vascos? lanean bezala, neure eginez, azal orizta, muin betirakoa?, zuztar tradizionaletatik sortutako enbor
|
berria
nahi dugunok ez dugu nolanahiko euskararik gura.
|
|
|
Oinarriei dagokienez, arlo honetan XIX. mendetik hona gaia jorratu duten zenbait lanen aipamena egingo dugu. Gaia jorratzeko era
|
berria
bada ere, nola edo hala, zeharka edo zuzenean eta arlo zehatz bati ekinez, barreiaturik, meteorologia lexikoa gogoetabide eta idazpide duten hainbat lan topa dezakegu. Egile askok herri bateko hizkera jasotzen eguraldiaren gaineko hitzak bildu dituzte.
|
|
|
Etorkizunera begira, beraz, hizkuntza politika
|
berria
eraiki beharra dago. Lehenengo eta behin, hizkuntza politikaren gunea bera aldatu behar da.
|
|
|
Gaixotasun honen sintomak aspaldi agertu ziren azalera, baina ez zen behar bezalako sendagairik ipini. Aspaldi ikusi zen gazteen euskara ez zela espero bezain ona, eta aspaldi ikusi zen betiko euskaratik nabarmen aldentzen zen hizkera exotiko eta
|
berria
garatzen ari zela, erditxantxetan erdi benetan, Marteko> Euskara> deitu dudana.
|
|
|
Bizkaiko testuari berriro ekinez, argi dago DAut en erabilitako idazkia Foru> > dela, XVI. mendekoa, eta ez, ostera, aurreko mendeko Foru> Zaharra.> Besteak beste, bi aipamen izan daitezke argigarri, jatorrizko testua Bizkaiko Foruen bilduma
|
berria
dela egiaztatzeko. Lehenengoa moza> en> cabello> dugu:
|
|
|
Hortxe utziko dugu Mutiloko bikarioa, liberalismoaren joera eta hizkera
|
berria
Larramendiren laguntzarekin gure herrian duintasunez gizarteratu nahi zuena. Eta segidan, kontrako pentsaera politikoa zuen idazleari helduko diogu.
|
|
|
Sobre> los> Fueros> de> Guipúzcoa.> 93 orr. Hala ere, testuan esan bezala, sarrera
|
berria
, beharbada, HH aren patolo
|
|
|
Alde edo kontra, oso rik zein zatika, Larramendiren ekarria ezinbestekoa izan da gaztelaniazko testugintza juridiko administratiboa euskaratzeko unean. Geroago, Euskal Herriari ikuskera
|
berria
ekarrita, euskal abertzaletasunak. Sabino Aranak eta bere jarraitzaileek, hon doratu nahi izan zuten Larramendiren lan osoa.
|
|
|
Bien bizitza eta lanetan, bitxia bada ere, XIX. mendeko euskal his toria eta politikagintzaren joera nagusiak islatzen dira: batetik, Antzinako Erregimenaren eta Foru Sistemaren defentsa eta, bestetik, liberalismoa eta horri da txekion sistema politiko
|
berria
.
|
|
|
Gure gaiari helduz, Mutiloko bikarioa ideia berrien aldekoa da, are gehiago, liberalismoaren jarraitzaile amorratu agertzen zaigu. Hori dela eta, Hirurteko Liberalean, erregimen politiko
|
berria
euskaldunen artean zabaldu eta sendotzeko lan egin zuen. Horregatik, eskoletan erabili beharreko eskuliburua edota herri txikieneta ko biztanle guztiek ere ezagutu behar zuten legea euskaratu zituen.
|
|
|
Bi kasuotan Amundarainek hitz teknikoak behar zituen, zuzenbideko berbak, hain zuzen ere. Liberalismoak zabaldu nahi zuen hizkera
|
berria
ematen, beraz, nahiko beharleku izan zuen gure idazleak. Lan horretarako Larramendirengana jo zuen, askotan HH ak pro posaturiko berbari mailegua erantsiz, ikusiko dugun moduan.
|
|
|
Heg.> ikurraren esanahia bestelakoa da, eta bitarikoa. Batzuetan, Heg.> ikurraren bidez adierazi nahi dugu, delako hitza
|
berria
dela eta gaztelaniaz ez dakitenentzat ezin ulertuzkoa, aleazio, > esaterako?; horrelako hitz askok bikotea osatzen dute Ipar.> marka daramaten hitzekin. Heg.> ikurra duen alfonbra k Ipar.> duen tapiz ekin adibidez?. Kasu hauetan Euskaltzaindia ez da gauza izan euskaldun guztiok batu gaitzakeen forma bakar bat eskaintzeko, eta, oraingoz, horrelako bikoteekin etsi behar izan du.
|
|
|
Izan ere, Euskaltzaindiak Hiztegi Batuaren lanketari ekin dio azken urteotan. Bukatua eta argitaratua du, dagoeneko, Hiztegi Batu horren lehen itzulia; bigarrena hasi
|
berria
du, eta hirugarren itzuli baterako itxaropenean ere, badabil Euskal Akademia. Euskaltzaindiak badaki, jakin, hiztegigintzarako osagarrien premia dagoela euskal gizartean.
|
|
|
Unibertsitateko Euskara Juridikoaren Mintegiak jardunari ekin zion. 1993 urtean, ikasketa plan
|
berria
ezarri zen, eta horrek, lehenengo eta bigarren mailan, Euskara Tekniko Juridiko izeneko ikasgaia ezarri zuen, aukerazko ikasgaien artean (esan behar egungo planean ere ikasgai horrek badirauela). Hiztegi Batua ikasgai horretan lantzeko moduko tresna izan da, eta aurrerantzean ere hala izango da.
|
|
|
1970 arteko idazlanak jasotzen dituela. Eta ordutik hona, zorionez, idazlan bikainak sortu dituzte euskal idazleek, hasi
|
berria
dugun mendeak aurrera egin ahala, merezimendu osoz,, aurreko literatura tradiziotzat, hartu dituztenak.
|
|
|
Ipuin kontalaritzaren eredu
|
berria
–
|
|
|
2001, 3000> Eskola> Hiztegia, > Adorez 9 (argitaratu
|
berria
)
|
|
|
* Internet eko bertsioetan urtero bertsio
|
berria
argitaratzen da. Honetan AUR TEN BAI fundazioarekin lankidetzan aritu izan gara.
|
|
|
Horiek guztiak horrela eta, esan liteke euskal lexikoa, historikoa zein gaur egungoa, orain dela hogeita bost urte baino askoz hobeto ezagutzen dugula. Horren emaitzak ere hasi gara jasotzen eta, denetan nagusia, ezbairik gabe, argitaratu
|
berria
den Euskaltzaindiaren Hiztegi> Batua> dugu. Gure ustez, Hiztegi> benetako mugarria da euskararen historian eta ezin eskertuzko tresna dugu euskaldunok euskararen normalizazioan aurrera egiteko.
|
|
|
Euskara erabiltzen hasi
|
berria
den eremuetan edo garai batean baino erabiliago den esparruetan osatzea eta, eraikitzea, ezinbestekoa da XXI. mendeari begira, izan ere, irizpiderik eza nabari da behin baino gehiagotan eta (terminologia) arazo jakin bati erantzun ezberdinak ematen zaizkio.
|
|
|
Beste adibide bat, bateratze prozesu hau argi erakusten duena, Zigor Kodearen itzulpen argitaratu
|
berria
da. Deustuko Unibertsitatean itzulia, IVAPen berrikusia eta Epaitegietako Idazki Ereduak normalizatzeko batzordearen proposamenak oso kon tuan hartu dituena.
|
|
|
Bainan zoazte zuek, holakoa dutelarik gaia eta maila! Irabazi zuten Zalgizen, herriko plaza
|
berria
estrainatu zutelarik, Leonis eta Ganix Ibarbururen kontra joka tuz. Urte berean Akizen eraman zuten partida hiru tantoz Durruty Damestoy pare famatuaren kontra 40 Eta irabazi ere, berriz, Atharratzen, Sein eta Titiren kontra.Huntan Harriet aitzinetik arizana zen, bere lekuan beraz, eta Bidegain gibelean.
|
|
|
Bi biotan ere jabetza eskubideak urratzen ditu nork eta aldameneko jabeak, dela auzokoaren lurraldean etxe
|
berria
egiten duelako, horren baimenik gabe, dela norberaren zuhaitza, leku batean hazi ondoren, aldameneko lurrera zabaltzen dituelako bere adarrak eta hostoak.
|
|
|
Ax 53: Zeure lurrean, zure baimendua eta lizentzia gabe, etxe bat hasten deratzutenean, zeren baldin obraren akhabatzera utz bazinitza peril bailluke, akhometa liazazuten zuzen dutela lur haren gaiñean, hartarakotzat, aitzindurik bezala, ordenatzen du legeak, egotz ahal dezakezula obra
|
berria
(ff. de novi operis nuntia. L. Praetor).
|
|
|
Hitz bat ere kendu gabe, esan daiteke zu eta Villasante, Villasante eta zu, harako bikotea zaretela, Euskaltzaindiaren gobernuari molde
|
berria
ekarri diona, aldian aldiko eskakizunei eta premiei ateak ireki dizkiena eta gizartearen iritzia aintzat hartu duena, akademia orori dagokion jakituria maila gutxietsi gabe.
|
|
|
(semantika) ardatz
|
berria
sortu.
|
|
|
Atalak kendu, sortu eta izendatze berri horretan nabarmentzen da gehienik Gandiagak, Hiru> gizon> bakarka> liburua antolatzerakoan, izan zituenen laguntzaileen eskua, inprentako argitalpenean nabariak baitira Txakolinaren> ko olerkien banaketa
|
berria
. Ohar bedi irakurlea
|
|
|
Hala ere, ezin dezakegu esan aldaketa horiek aldaketa eraldatzaileak direnik, azken buruan, olerkiek, kenketak kenketa, jatorrizko hurrenkera gordetzen baitute, gutxi aurrera atzera. Nire ustez, inprentako Hiru> > bakarkan, aldaketarik garrantzitsuena, baita sakonena ere, atalei izenburu berriak ipintzerakoan suertatzen da, izen berrioi izate
|
berria
baitarraie, eta izate berri horri interpretazio berria ere bai, olerki testu batean guztiz determinantea dena. Ba ote gaude, beraz, liburu berri> baten aurrean?
|
|
|
Hala ere, ezin dezakegu esan aldaketa horiek aldaketa eraldatzaileak direnik, azken buruan, olerkiek, kenketak kenketa, jatorrizko hurrenkera gordetzen baitute, gutxi aurrera atzera. Nire ustez, inprentako Hiru> > bakarkan, aldaketarik garrantzitsuena, baita sakonena ere, atalei izenburu berriak ipintzerakoan suertatzen da, izen berrioi izate berria baitarraie, eta izate berri horri interpretazio
|
berria
ere bai, olerki testu batean guztiz determinantea dena. Ba ote gaude, beraz, liburu berri> baten aurrean?
|
|
|
Ardatz sintaktiko berri horrek ardatz semantiko
|
berria
sorrarazten duela argi dago. Atalen taxuera eta, batez ere, izenburu berria jartzearen bidez, antolatzaileak (antolatzaileek) Euskal Herriaren (herri baztertu guztien) egoera kulturala zeinena?... eta Israelen eta Jesusenaren ildoan bertan jartzen du (te), ez erlijio edo sinesmen zentzuan noski, kultura edo etnografia zentzuan baizik.
|
|
|
Ardatz sintaktiko berri horrek ardatz semantiko berria sorrarazten duela argi dago. Atalen taxuera eta, batez ere, izenburu
|
berria
jartzearen bidez, antolatzaileak (antolatzaileek) Euskal Herriaren (herri baztertu guztien) egoera kulturala zeinena?... eta Israelen eta Jesusenaren ildoan bertan jartzen du (te), ez erlijio edo sinesmen zentzuan noski, kultura edo etnografia zentzuan baizik.
|
|
|
1974). 1980.etatik hona osatu da, azkenik, Hegoaldeko egoera
|
berria
, egutegi takoen aukera inoiz baino irekiagoa izateraino. Iparraldean, Narbaitz-en hura Eskualdun Gazteriaren eskuetara pasatu zen 1958an, handik hona urteroko emanaldia segurtatuz.
|
|
|
O.> > 983). eta xede jakin eta mugatu batekin egin zuen argitalpena: honen bidez euskal izendegi asmatu
|
berria
hedatu nahi zuelako. Miren, Koldobika, Kepa> eta Josu> aipatu zituen, adibidez, hitzaurrean, eta gero gainerako guztiak bildu egunez egun. Mende bat geroa go gureak ditugu izen horiek, sortzaileak nahi izan zuen bezala.
|
|
|
Berrikitan, jesulagunen Mensajero Argitaletxeak kaleratu du Hegoaldeko azkeneko egutegi tako
|
berria
: Jesusen> Bihotzaren> Egutegia> (Bilbo, 2007:
|
|
|
1938an, Instituto de España erakundearen eraketa egunean eta frankistek erregimen
|
berria
legitimatzeko antolatutako showean.
|
|
|
Bi koplen gaia (baita hitzaurrearena ere) nobedadearen eta nobedade hori sorrarazi dutenen berri ematea da. Kodea bera dute gune bi koplek, kodeak eskuratu duen estatus
|
berria
. Horregatik nagusitzen da funtzio metalinguis tikoa.
|
|
|
Lafonek grafia eta hizkuntzaren erabileraz eginiko azterketak, azken bi kopletan, besteetan ez bezala? funtzio metalinguitikoa nagusitzeak, kodeari estatus
|
berria
eskuratu diotenak izendatzeak, azken bi kopla hauek liburua argitaratzera doala jakitean idatzitakoak izateak, honako ondorioari irekitzen diote bidea: Linguae> Vasconum> Primitiae> argitaratzen duen Etxepare, kultura errenazentistak ekarritako sentsibilitate berrian zeharo murgildurik ez egonda ere, sentsibilitate berriaz ohartzen da eta hainbat alderditan behintzat bat egi
|
|
|
Etxahun Barkoxe-ri buruz egiten duen azterketa luzea, lan mota zinez
|
berria
da orduko euskal letretan. Erran daiteke, literaturaren kritikagintzari bihurgune bat ematen diola, ordu arteko kritika moldeak (Urkijo, Etxepare, etb.) kontutan hartzen badira.
|
|
|
kalifikati boa ez bada erabiltzen ere, kritika akademiko bat egiten dela, unibertsitarioen artean. Frantses eskolak edo tradizio horrek atxiki zuen lehentasuna, 1960ko hamarkadan sortu zen, kritika
|
berria
–(Barthes, Starobinski, etb.) nagusitu arte.
|
|
|
Aniztasun eta multzo adierazle garbia izanik ere hainbatetan, ikusi
|
berria
dugun di> atzizkiak bezala azpi adiera bat baino gehiago du alde> atziz kiak edo morfema lexiko sortzaileak. Multzo adiera nagusi horren baitan azpi adiera jakinak ditu, batetik, eta multzo adierarik gabe ageri da zenbaite tan, bestetik.
|
|
|
Azkueren ikuspegi hori azaltzeko binomio sorta zabala proposa daiteke: bilketa sorkuntza dialektika, edo corpus status dialektika, zientifiko artista puru vs. ingeniari sozial dialektika, herrikoi akademiko dialektika, herrikoi purista dialektika, espezializatu holistiko dialektika, etab. Binomio hauek batzutan parez pare doaz, eta beste batzutan gurutzatu egiten dira; baina funtsean Azkuek herri ondare tradizionala oinordeko eta partaide gisa jaso eta bizitza
|
berria
emateko zuen ikuspegiaren ondorio dira. Tovar izan zen binomio horietako asko antzeman zituena, baina ez zituen modu sistematikoan aurkeztu.
|
|
|
1910etik aurrera, berriro ere Bilbon ezarrita bere produkzioa suspertu egin zen, 1914 arte mantso, musikagintzan zentratuta ibili baitzen, baina hamarkada horren erdialdetik aurrera ia etenik gabe. Gainera 1919an Euskaltzaindia sortu zenetik horrek bultzada
|
berria
eman zion Azkueren produkzioari. Primo de Riveraren diktadurak eta Espainiako II. Errepublikak ez zuten aldaketa berezirik eragin Azkueren ekoizpenean.
|
|
|
Sotaren yate izenik ezagunena, ordea, Azkuek sortu zuen 1898an: Goizeko izarraIndatzu Goikoa117 Bilboko Gran Vian 1926 aldera Sotak sorturiko etxe blokearen hiru portalei(, Indatzu Erdikoa eta Indatzu Bekoa), zein Getxon sorturiko Ondategi auzuneari ere (1930etan), Azkuek jarri zien izena118 Tartean, Azkuek izendatu zuen baita Sotak Areetako pinadi paraje batean 1907 aldera sorturiko txalet
|
berria
ere: Lertegi, urte batzuk lehenago Victor Txabarrik handik gertu eraikitako El Pinar txaletari ihardespena emanez119 Lertegi/ El Pinar izenetan, Sotaren ideologia abertzale euskaltzalearen eta Txabarriren ideologia dinastiko espainolistaren arteko kontrajarpena ikus badaiteke ere, ez da pentsatu behar euskal izendapenak nazionalismo politikoari erabat loturik zeudenik.
|
|
|
1903an José Isaac Amann ek, Enrique Aresti-k eta Valentín Gorbeña k, Algorta eta Areeta arteko lur sail zabalen jabe izanik, urbanizazio plan bat abiatu zuten. Auzune
|
berria
, goi klaseentzako hiri lorategi bat izango zen. Ordura arte Getxo aldean uda pasatzeko zenbait txalet eraiki ziren, baina auzune berria urte osorako bizigunea izateko planifikatu zen.
|
|
|
Auzune berria, goi klaseentzako hiri lorategi bat izango zen. Ordura arte Getxo aldean uda pasatzeko zenbait txalet eraiki ziren, baina auzune
|
berria
urte osorako bizigunea izateko planifikatu zen. Promotoreek euskal izen bat nahi zuten eta Azkueri eskatu zioten.
|
|
|
Honek Neguri proposatu zien(, neguko uria?). Hola 1904an, Sociedad de Terrenos de Neguri eratu eta berehala auzune
|
berria
eraikitzen hasi ziren122 Ohargarria da enpresa urbanizatzaile horren hiru jabeetarik ezein ere ez izatea abertzalea: Amman dinastikoa izan zen; Aresti Txabarriren alderdi kontserbadorekoa, Bizkaiko Diputazioko presidente izana artean, eta 1907an Maurak herrialde bereko gobernadore zibil hautatuko zuena, errepresio antiabertzalean arituz123; Valentín Gorbeña industrialari dagokionez Sociedad Bilbaina elkarte liberaleko presidentea izan zen124 Abertzaletasunetik aldendurik egonik eta bete betean Bizkaiko oligarkia dinastiko espainolistaren partaide izanagatik, Neguriren inguruan laster Azkueri euskal izen berriak eskatu zizkioten.
|
|
|
Azkueren laguntzaz Bustintza Bilbora etorri zen 1901ean. Hala ere, aldizkari
|
berria
, 1902ko urtarrilean agertu zen aurrenekoz, izena aldatu eta Euskalzale barik Ibaizabal deituz. Zuzendaria Evaristo Bustintza izendatu zen, Azkue bultzatzaile zuela.
|
|
|
Sabino Aranak luzerik gabe kritikatu zuen elkarte
|
berria
. Izena berari kopiatu ziola salatzeaz gain, Azkuek jarritako izena gaizki emana zegoela ere esan zuen:
|
|
|
Eta kongresuak onartu. Erakunde
|
berria
1902ko irailean sortu zen, Hondarribian. Probisionalki Federation. Literaire. Basque (FLB) izena eman zitzaion.
|
|
|
Donostiako Euskal Erria? aldizkariak berea zeukan (Campionen gramatikaren ildokoa), Baionako Eskualdunak beste bat, askok erdararen ildoko grafia zerabilten, hainbat proposamen teoriko zeuden, Azkuek Izkindean berea erabili zuen, etab. Edonola ere, Izkindeko ortografia laster birplanteatu zuen Azkuek, 1896 urtean proposamen
|
berria
nahiko modu irekian aurkeztuz: Proyecto, de, ortografía:, sometido? á, la, censura, de, los, que, se, dedican? á, cultivar, el, euskera52 Liburu horren hitzaurrean bere obra euskara lantzen zutenek aztertu beharrekoa zela zioen, Akademia faltak eragiten zuen hutsunea modu horretara betez:
|
|
|
Mende
|
berria
hasterako, Akademiaren auzia, honetan zegoen: Azkuek zenbait urte zeramatzan Akademia sortzeko asmotan, Euskal Herri osoan zehar hainbat pertsona prest zeuden laguntzeko eta debate ortografikoek korporazioaren beharra gero eta nabarmenagoa bihurtzen zuten.
|
|
|
Nik behintzat, tesina egiteko Zuazoren lana irakurri nuenean, funtsean, eta ñabardurak ñabardura, Villasantek eskainitako azalpenaren ildo berean ulertu nuen. Horregatik nire aurreko lanean ere (Zalbideren interpretazio
|
berria
ezagutu aurretik idatzia) ez nintzen interpretazio kanonikotik aldendu (cf. Kintana, 2002:
|
|
|
Baina ez Gipuzkoako Diputazioaren eskutik Azkuek espero zuenez, baizik Bizkaikotik. Izan ere, 1905eko apirilean Bizkaian Diputazio
|
berria
eratu zen, eta Adolfo Urkixo, Julioren anaia, presidente izendatu zuten. Azkue gutun bidezko harremanetan ibili zen berarekin, eta euskararen aldeko zerbait egiteko asmotan zegoela jakin zuen, akaso Akademia sortzea160 Esan eta egin:
|
|
|
Aurreko ataletan ikusitako auziek ere gizarte osoan eragiteko asmoa zuten, baina, nolabait esatearren, ez ziren «arriskutsuak» nagusi zen nazio estatu ereduarentzat: linguistika arloko ikerketak egitea, lexikoa biltzea, euskal toponimia
|
berria
sortzea, musika sustatzea, edo euskarazko eleberriak idaztea, jarduera eruditu edo artistiko erregionalista gisa asimila zitezkeen. Aldiz ondoren ikusiko diren gaiek espainiar eta frantses estatuen nazio ereduaren oinarriak ukitzen zituzten.
|
|
|
Eta II. Errepublikak hainbat euskal eskari egiteko abagunea eskaini zuen, bai hezkuntza arloan, bai autonomian eta bai beste hainbatetan. Erregimen
|
berria
abiatu eta egun gutxira Bonifazio Etxegarai akademikoa euskal ordezkaritza baten baitan hezkuntza ministroarekin bildu zelarik Madrilen, «irakasleak euskaraz erakutsi ditzatela irakasgai guziak» eskatu zuten313 Beraz, ez Azkuek ordura arte eskatzen zituen irakasgai batzuk, eta gaztelaniaz baino gutxiago, baizik guztiak. Ikusten denez, erregimen berriak itxaropen handiak piztu zituen lehen unean.
|
|
|
Esate baterako, v, q, c ordez b, k, z eta gui, gue barik gi, ge gisakoen erabilera zabaltzen ari zen Euskal Herri osoan, bereziki aldizkarien bidez: Nafarroako Revista Euskara k Ipar Euskal Herritik jaso zuen grafia
|
berria
, eta Donostiako EuskalErria aldizkariak ere bere egin zuen407 Baina joera haiek ez ziren X X. mende hasiera arte guztiz nagusitu, eta gutxiago zegoen adostasunik beste hainbat auzitan.
|
|
|
Proiektu sendoena eta iraunkorrena Baionako Eskualduna astekari elebiduna izan zen 1888 urtetik, baina bertan goi mailako gaiak frantsesez tratatzen ziren, euskara gai apalagoei utziz434 Dinamika pragmatiko hau, euskarazko kazetaritza laborari mundura mugatzen zuena (eta erdarazko eskolatzeak aurrera egin ahala galbidera kondenatua zegoena), Hegoaldean hautsi zen XIX. mendearen amaieran. Beharrizanak baino gehiago arrazoi ideologikoek bultzatuko zuten euskarazko kazetagintza
|
berria
, Azkuek parte zuzena izanik.
|
|
|
Pertsonai ezaguna dugu Azkue arlo batzuetan baina lan honetan gai
|
berria
bihurtu du autoreak. Eta horretan datza ikerketaren berrikuntza:
|
|
|
Goi mailako eta herri mailako kulturaren bereizketa egiten zen, berezitua eta orokorra beste era batera esanez. Eta jakina, E. S. Dodgson-ek eta M. Unamunok Azkuek egiten zuena euskararen asmakuntza
|
berria
, azkuencea zela salatu zutenean, bere erantzuna argia izan zen: gaztelania edo bestelako hizkuntzen asmakuntza ere etengabekoa zela modernitatearen harian jarraitzeko.
|
|
|
Musika, hizkuntza, liburutegiak «nazional» gisa ulertzen ziren. Baina jakina, 1918an Europan Versaillesen Europako Estatuen arteko bake hitzarmenean herrien nortasuna eta autogobernuak onespen
|
berria
jaso zuen. Bere asmoetarako loraldia ezagutu zuen hogei urte beranduago etsipenerako aldia jasan arren.
|
|
|
Nire lanaren lehen hurbilpen bat 2002 urtean argitaratu zen7 Aurreneko saio hark mugak zituen. Izan ere, artean ikerketa hasi
|
berria
nuen (funtsean tesina zen hura), eta ez nuen astirik izan gaia nahi adina lantzeko. Egitura aldetik biografia forma eman nion, haren baitan gai batzuen analisia tartekatuz.
|
|
|
Oraingoan, bada, nire lanaren azken emaitza dakart. Egitura eta erredakzioa
|
berria
da, aurreko liburuan baino interpretazio askoz landuagoarekin, eta datu aldetik ere hainbat auzi berri arakatuz. Irakurleak esango du liburua behar den mailakoa ote den.
|
|
|
Alta, Cánovas del Castillo-k, kontzesio gisa, autonomia fiskal berri bat aitortu zien euskal probintziei, Kontzertu Ekonomiko izenekoa (1878tik). Euskal liberalen sektore nagusiak onartu egin zuen egoera
|
berria
. Gutxiengo bat kontra azaldu zen, eta elkarte foruzale intrantsigenteak sortu zituen foruen berrezarpena exijitzeko.
|
|
|
Euskal Akademiaren asmoa ere Oñatin jarri zen martxan. Hola erakunde
|
berria
Hego Euskal Herriko lau Diputazioen babespean sortzea adostu zen. Lehen akademiko gisa Azkue, Arturo Campion, Julio Urkixo eta Luis Eleizalde gipuzkoar jeltzalea() hautatu zituzten.
|
|
|
XIX. hasierako autoreen eta Dreyfus ondorengo intelektualen arteko bigarren diferentzia idealen edukiari dagokio48 Iraultza liberalaren hastapenetan erregimen
|
berria
zen defendatzen zena: konstituzioa, subiranotasun nazionala, herritarren eskubideak eta gisakoak, dela bertsio erradikalean dela kontserbadorean.
|
|
|
Azkue, alderdi mailako politikagintza publiko horretatik aldendu zen laster. Hola, mende
|
berria
hasi zenerako, jada ez da Azkueren militantzia politikoaren inolako konstantziarik azaltzen, ez sektore euskalerriakoan, ezta sabindarrean ere. Horrek ez du esan nahi haiengandik aldendu zenik.
|
|
|
Horretan saiatuko zen Azkue bizi osoan. Ez euskaldun zaharrak ikertzen bakarrik, baizik euskarari bizi
|
berria
ematen eta euskaldun berriak sortzen. Euskararen edertasunak mirestetik haratago euskara erabiltzeko nahi zuen.
|
|
|
Horregatik, Sabinok eta bere jarraitzaileek amaitu gabe utzitako normatibizazio lana bukatzeko, eta akaso baita ahal bazen hizkuntza eredu
|
berria
jeltzale ez ziren sektoreei hedatzeko ere, Eleizaldek Akademiaren beharra zekusan. Eleizalderekin bat zetozen beste jeltzale nabarmen batzuk, hala nola aurreko atalean aipatu den. Mortoa?, edo orain bertan ikusiko diren. Iketz?
|
|
|
Hots: Akademiak jada ez zien esango euskal idazle eta aldizkariei «hau da Euskaltzaindiak ezarri duen arau
|
berria
eta betetzeko eskatzen dugu». Hori behin egin zuen, 1920ko urtarrilaren 8an.
|
|
|
Lehenago Azkue halakoxe proiektuak garatzen aritu zen, horretarako Bilboko katedra, Euskaldun Biltokia, Abadia Anderearen Akademia asmoa, Zurtzaingo proiektua eta gisako plataformak baliatzen saiatuz. Euskaltzaindia, zeregin hertsiki akademikoetara mugatu barik (arauak eman eta ikertu), hizkuntzaren babes sozialerako plataforma
|
berria
zen. Estatutuetako helburuok Akademiaren barnearaudian berretsita ageri dira:
|
|
|
Hori izan zen Primo de Riveraren diktadurarekin Azkuerentzat eta Euskaltzaindiarentzat abiatu zen epealdi
|
berria
. Bere ondorioak, ordea, II. Errepublika osoan mantendu ziren.
|
|
|
Bera gabe bertan behera geratuko zen erakundeak berriro ateak ireki zituen. Dinamika
|
berria
, esan beharrik ez dago, izugarri ahula zen, baina hala ere dinamika bat zegoen: hileroko batzarrak, euskaltzaleentzako bilgunetxo bat, Akademiako biblioteka irekita?
|
|
|
Euskal Akademia, beraz, ez zen izango erakunde akademiko huts bat, plataforma sozial zabalago bat baino. Kongresuko hizkuntza sailak, ondoren, Akademiarako araudi
|
berria
osatzeko batzorde bat sortu zuen, Urreta, Elgezabal, Agirre, Azkue, Olabide, Eleizalde eta Biziola izendatuz. Hamabost eguneko epea izango zuten idazteko, eta aldi berean nahi zuenak bere proposamenak igortzeko.
|
|
|
Baxenabartar euskara ordezkatzeko Jean Etxepare medikua zen aproposena. Blaise Adema kalonjea, Eskualdunako zuzendari
|
berria
, langilea zen, euskara ongi zekiena, eta baliagarria izan zitekeen Akademiarako. Baina Ademak baino dotoreago idazten omen zuen Baionako seminario nagusiko S. Sierre apaizak.
|
|
|
234 Luis Arbeloari buruz informazio handirik ez badut ere, urte pare bat geroagoko datu batek aberrianoen taldekoa zela baieztatzen du: 1921eko urrian Bilboko Euzko Gastedi elkarteak (EJBtik kanporatu
|
berria
eta EAJAberri alderdi sabindarraren oinarria) dirubilketa antolatu zuen Espainiako gobernuak Marokoko gerrara bidali zituen euskal soldaduen alde. Bada dirua eman zutenen artean, Eli Gallastegi, Errasti nebaarrebak, Jemein eta gisako izen ezagunez gain, «A, beloa' ta?
|
|
|
Kezka horrek bultzaturik, Gasteizen, 2004an burutu ziren Jardunaldi Pedagogikoetan, Euskaltzaindiak euskalkiei buruz hartu
|
berria
zuen erabakia lau haizeetara barreiatu zuelarik, adierazpenean esandakoak garatzeko ez ezik erregistro desberdinak garabidean jartzeko eredu bat eraikitzeko abagunea ikusi zen. Oinarrizko dokumentu bat prestatu eta askotariko eragileei ez ezik ikastoletan aurkezteari eta ekarpenak jasotzeari ekin genion, honenbestez.
|
|
2009
|
|
|
Bainaarestian ikusidugunez, nota
|
berria
eransteko bimodu aurkitzen ditugu.
|
|
|
Sakoneko egitura nota
|
berria
aurretik erastenduen modukoaduhonek ere.Bainakantatzekomoduari erreparatuz, geroagojustifikatuko dugun, azentuarilotutakoerritmo libre, bateankantatua dagoelapentsagenezake, nahizhauhobeto aztertu beharrekogauzaizan.
|
|
|
Esate baterako,. Bide berriak bilatzen?? aipatu
|
berria
, ironiaren labanaren ahotik pasaraziko du poetak:. Ezdagai txarrafilmebaterako. Bainazergatikedonon, nor, no comment.? (E.70)
|