|
2008
|
|
|
Hitz berriak behar ditugu, beraz, Euskaltzaindiaren' baldintza minimoa' beteko duten hitzak, hain zuzen ere. Azken 25 urteotako hiztegietan proposamen berri asko daude, batzuk Euskaltzaindiak berak eginak, beste batzuk hiztegigileek
|
berek
sortuak. Lexikografoak badaki proposamen berriak' fikzio' direla (adibidez,' bizkar zorro'), baina konfiantza du fikziotik errealitatera salto egingo dutela noizbait.
|
|
|
Hor hunkitzen dugu apeztasunaren mugatto bat kirola mailean:
|
berek
diote bi mailak, apeztasuna eta pilota elgarri arras ontsa josi dituztela bainan guk aldiz erranen dugu: hein batetaraino haatik, gero beste apez batzuekin ere ikusiko dugun bezala heltzen baita egun batez bien arteko hautu baten hozka!
|
|
|
–Zorrotza bainan zuzena? zela, hori zuten erraiten hauek
|
berek
. Haurrak haur direla, kolesioaren buru ezarri zuten hango bereko buruzagiek bainan ez luzazko, damurik bere osagarri mendrea hantxetan higatu baitzitzaion halako barne txarrarekin.
|
|
|
Eta ioaiten dira mengoa gabe, premia gutirekin. Zeren hain da klar eztirela iustu, non baldin bertzetan ibili gabe, galdegin baliazote
|
berek
bere konzientziari hark berak erakuts baillizaie egia. Eta handik berek condena baillitzakete bere buruak.
|
|
|
Zeren hain da klar eztirela iustu, non baldin bertzetan ibili gabe, galdegin baliazote berek bere konzientziari hark berak erakuts baillizaie egia. Eta handik
|
berek
condena baillitzakete bere buruak. Zeren bere konzientzian barrena, ediren baillezakete, eskiribaturik bezala, galdez dauden guztiaren errepuesta.
|
|
|
69). Hiltzerakoan,
|
berek
paga ahal dezaketelarik, pagatzen eztutenek, baiña bere testamenteretara, ordeneretara, eta ondokoetara utzten mundu hunetarik segur partitzen. Gehiago dio Doktor Navarrok lekhu berean: Qui alienum iniuste retinet, et scit, illud se debere, si expectat donec condemnetur per iustitiam, peccat mortaliter.
|
|
|
poematxoak elkarren ondoan segidan jarrita daude 8 ataletan, elkarren arteko korapilago nabariago gabe. Hiru> gizon> bakarka, nahiz eta ez liburu bezala kontzebitua egon, kondizioek
|
berek
batasun batekin sorrerazi dute: kondizio horiek, Oteitzarekiko harreman hori eta momentu hartan Euskal Herria bizitzen ari zen bizitza eztanda espresatu nahia da, besteak beste":
|
|
|
Arrazoi du J. Azurmendik Gandiagaren ahoan esaldi hau jarri duenean: . Hiru> > bakarka, nahiz eta ez> liburu> bezala> kontzebitua> egon, kondizioek
|
berek
batasun batekin sorrerazi dute: kondizio horiek, Oteitzarekiko harreman hori eta momentu hartan Euskal Herria bizitzen ari zen bizitza eztanda espresatu nahia da, besteak beste" 15.
|
|
|
sintagmen tankera bete betea hartzen dutela numeralek
|
berek
ere: hirurogei
|
|
|
Hasteko, euskal gramatikariek
|
berek
modu desberdinean sailkatu dituzte atzizki hauek:
|
|
|
Bigarren partean, euskal literaturak jasaten dituen ezagutza eta zabaltze falta aztertzen ditu. Euskaldunek
|
berek
ez dutela behar bezalako formakuntza jaso bai ama hizkuntza maila, baita ere euskal kulturari buruz, erdaraz eskola tuak izan baitira eta, bestalde, letretan mail kaxkarra baizik ez dutelako lortu. Ondorioz, Agusti Xaho kendurik, euskal literaturaren aztertzaile gehienak kanpotik etorri direla erakusten du Lhandek.
|
|
|
Azken buruan, oroipen historikoaren iraute kontua dago hor. Bizkaian, adibidez, Elantxobeko jendeak badaki bere herriaren izen formal eta serioa zein den, idazterakoan erabiltzekoa,
|
berek
beren eguneroko hizkera dia lektalean eskuarki horri Elentxu> deitu arren. Arrazoi berberagatik hobetsi dira Gipuzkoan eta Nafarroan Hondarribia> eta Olatzagutia> bezalako toponimo osoak, herri ebakerako Honddarbi> eta Olazti> arrunt laburtuen lekuan.
|
|
|
Horregatik Azkuek, bere lobari 1907an idatzitako gutunean, kontraesanik gabe baiezta ziezaiokeen euskalduneneta espainolenarteko aliantza batetik, eta aldi berean elkarrekiko independente izaera154 Aliantza ez baitzuen independentziaren ukazio gisa ulertzen baizik independentziak ahalbideturiko aukera gisa. Hau da, Azkueren idealean, euskal herrialdeen independentzia
|
berek
mugatzen zuten, hala komeni zitzaielako, ez printzipio gisa ez zutelako independentziarako eskubiderik. Eta iraganerako bezala etorkizunerako ere hori bide zen Azkueren proiektua:
|
|
|
Azken finean bere euskal nortasunari uko egitea inplikatuko zuen. (Eta oroitu espainiar intelektualek
|
berek
, hizkuntza arazorik izan ez arren, ez zutela hiriekiko aparteko entusiasmorik). Alta, artikuluaren amaieran euskara Bilbora eramateko guraria agertzen zen, jada zentzu horretan egin ziren zenbait ekimen eskertuz183.
|
|
|
Baina jasotakoa 1920an Luis Eleizalderi eman zion, ez osatuz Azkuek, onomastika lan propiorik. ...adibidez, Eleizalde, Campion, Baraibar eta Velasco Euskal Herriko hiztegi toponimiko bat sortzeko asmotan aritu ziren Diputazioen eta udeletxeen laguntzaz100; eta Bilboko Círculo de Estudios Vascos kultur elkarte jeltzaleak ere, Eleizalde eta Campionen ardurapean asmo bertsua ibili zuen101 Azkenean toponimia hiztegia gauzatu ez arren, bai Baraibar, Campion zein Eleizaldek, batez ere azken honek,
|
berek
bildutako toponimia lanak argitaratu zituzten102). Hola bada, toponimia arloa nork landu bazegoenez, Azkuek ez zuen horretan sakondu.
|
|
|
Nolanahi ere formula desberdin hauek ez ziren progresio numerikoan bata bestea ordezkatuz joan, baizik XIX. mendean zehar sarritan elkarrekin eta nahastuta azaldu ziren, tokiaren, unearen eta pertsonen arabera oihartzun handiagoa edo txikiagoa erdietsiz. Euskaltzaleek
|
berek
, batzuk eta besteak tartekatzen zituzten ordena eta preferentzia handirik gabe. Adibide gisa bertsoak har daitezke, bertan hainbat aukera azaltzen baitira.
|
|
|
135 Amaya gustatzetik ez da derrigor interpretazio espainolista deduzitzen: azken finean jeltzaleek
|
berek
aski gogoko zuten obra hau, Jesús Guridik musikatu izana ere txalotuz. Izan ere, obra horren tesi espainolista nabaria izan arren, badira halaber euskal nazionalista bati gustatzeko moduko elementuak:
|
|
|
presaka eskatu eta sarrarazi zituen sabindar zeinu guztiak, eredu hori indartzeko. Era horretara inork zuen argudiatu artean jeltzaleek
|
berek
ere ez zeukatela grafia guztiz finkatuta (ren euskarazko atalean, rr eta ll erabiltzen baitziren ordura arte eta beste zenbait publikazio jeltzaletan, eta?
|
|
|
Oñatin finkaturiko prozedura horiek 1918tik publiko eta ezagun ziren, baina Euzko Deyak ez zuen hilabetetan hartaz inolako oharrik egin, harik eta 1919ko urriko Donostiako batzarra igaro arte. Orduan, Akademiaren sorrera prozesutik
|
berek
beren burua baztertu ostean, kontraeredu gisa inolako garantia eta formalidaderik gabeko prozesu eratzaile alderdikoia aipatu zuten (soilik aldizkari jeltzaleen ordezkariei toki eginez eta besteak baztertuz). Hori bide zuen gogotan. Ojarbidek?
|
|
|
Euskaltzaindiaren arauak
|
berek
ez betetzea aski ez eta Azkuek euskaraz ez zekiela aditzera ematen zuten gainera, euskaltzainburuaren gutuna ulertzen ez zutenaren plantak egin eta berriro idatziz. Nekez egin ziezaioketen mespretxu handiagorik eta autoritate ukazio erabatekoagorik Akademiari eta Azkueri.
|
|
2009
|
|
|
Martin, berrizez baitziregehiagnoikusi, horgaindi.Endarlatsatik Hernanirakorainofusilaturik edonork jakinxuxena. Etabestebatzuk
|
berek
dakite, edojakinzuten, nolaibiliziren, ihesigorderik edoadiskideenbabeste an, horietanManuelLekuona, «zaharra»deituaetageroagoEuskaltzainburu beharzena.
|
|
2010
|
|
|
Hala, 1979ko apirilaren 20an Elebitasun Dekretua kaleratu zen, Euskal Autonomia Erkidegoko (EAE) irakaskuntzan euskararen sarrera ahalbidetzeko eta arautzeko. Horren arabera,. Hezkuntza Ministerioak egin ahal izango du hitzarmenik Eusko Kontseilu Nagusiarekin eta bestelako Erakunde Publikoekin, irakasgaiak euskaraz ematera bereziki destinaturiko ikastetxeei laguntza ekonomiko eta irakaskuntzakoa segurtatzearren, baldin eta ikastetxe horien titulartasuna berena edo
|
berek
onartua bada?, zioen Elebitasun Dekretuaren 3.2 artikuluak. Dekretuak, beraz, ikastolak aitortzeko estaldura modukoa ematen zuen.
|
|
2012
|
|
|
Emakumeak idazkerak, feminizatzen? hasi diren bezala, itzultzaile postkolonialek ere, itzulpena erresistentzia gisa erabiliz, urte luzez isiltasunera kondenatutako ahotsak entzunarazteari ekingo diote, zapalduen identitatea zapalduek
|
berek
nahi bezala eraiki ahal izan dezaten.
|
|
|
Ematen duen erantzuna honela laburbil genezake: Mendebaldeko ikertzaileek partzialki baizik ezin dute ezagutu herri zapalduen egoera; eta horretarako ez dute herri zapalduek
|
berek
esaten dutenaz baliatu behar, ezta herri kolonizatuak irudikatu dituzten intelektual edo itzultzaile mendebaldarrek esan dutenaz ere; aitzitik, esan gabe geratu denaz baliatu behar dute, hutsuneak, isiluneak eta kontraesanak sintomatikoki irakurriz, Derridak, Foucaultek eta beste hainbat dekonstrukzionistak aldarrikatua duten bezala. Kultura zapaldu nahiz kolonizatuetako idazlanak itzultzearen helburua, Spivaken arabera, ez da zapalduen kontzientzia, benetako?,, funtsezko?
|
|
|
69. Uskal herriko haurrek beharlukete, hola da ja ene ustea, habil enekinkobat, gramatikabat, zoinekin ikhas ahal dezen
|
berek
Franzes hitzkuntza. Gramatika hori haur hoien eskuetara hel artino, uste dut aleghia igorten deitzedan hoiek aisaeraziren dereiela Franzesaren ikhastia?
|
|
|
450). Itzultzaileek, beraz, erantzukizun handia dute munduko literaturaren osaeran, idazleek
|
berek
adina, edo are handiagoa: itzultzaileek beren hizkuntzara zer eta nola ekartzen duten, horren arabera taxutuko baita hizkuntza horretako irakurleen, munduko literatura?.
|
|
|
Hitzek
|
berek
aditzera ematen dutenez, modalitate adierazkorraren barnean iritzi emailea edo baloraziozkoa den modalitateari dagozkio.
|
|
|
Ehunekoek
|
berek
ematen digute aditzera, gainera, E2 enuntziatuan verba dicendi, edo, oro har, komunikazioko aditza berariaz hautatu duela, E1 enuntziatuko aditza bestelakoa izanik.
|
|
|
Arren, antzezlariek ez züen beren joküaren hobekienik emaiteaz beste arrenkürarik. Xiberoan, dakigün bezala, herri batek dütü antolamentüak abiatzen; herriak dütü bürüratüko; herritarrek
|
berek
dütüe beren gain hartzen antzerkiaren haütüa eta haren üngürüan diren gaüza güzien ontsa joanaraztea, lehen erabakitik haste azken joanpideetarartino. Egiaz erraitera, harrigarriko ardura eta bürühaustea.
|
|
|
Beste güne batetan: . Hortik erdiaroko antzerki literatüra handiari düdarik gabe lotzen dira eta antzerki berrienek
|
berek
erdiaroko itxüra orano etxekitzen beitüe.? (23).
|
|
|
Historiaren ikerka ezinago zaila bilakatzen zen. Pastoral idazleek nolabait esküratzen zütüen libürüxketan ziren bizitze edo historiak, ziren bezala ere antzezten,
|
berek
beste ikerkarik ezin egin beitzüen. Ordüan, argi dago aitzineko historia ipuin bat beitzen, pastoral hontzaleek hala hala hartzen züela; eta antzerkian ipuina züen erabilten.
|
|
|
Ikusentzüleek erranik zaitzenak ikusten dütüe beren beitan iragaiten balira bezala. Oro har,
|
berek
düe antzerkia asmatzen, idazlea düelarik kontazale eta gidari.
|
|
|
Jokülariek
|
berek
eskü esküinean badüe makila. Bena ez Aingürüek ez Satanek, ez eta horieki daudenek ez düe makilarik.
|
|
|
horiek denek ohidüra zaharren herexa badüe. Antxerek
|
berek
aspaldikoak izan behar düe.
|
|
|
Historia edo bizitzea kontatzen den ber artean, ikusleek
|
berek
düe nola igaranden asmatzen. Haatik, horrek erran nahi dü antzertia ezagützen düela.
|
|
|
Hona orai antzezkideek
|
berek
eramaiten dütüen gaüzak.
|
|
|
Dantzak mintzoa lagüntzen dü. Hitzek
|
berek
ezin egin lirokeena betatzen dü. Edozoin jokülari, edozoin alderdi ere bere antzezkideari eta bere jokü bereziari josirik dago.
|
|
|
Hortarako büraso eta zaharrek gazteer aholkü emaiten deie. Oroek ohidüra zaharren begiratzeko axola badüe, pastoralaren adereen zaintzekoa ere,
|
berek
aitzinekoetarik ikasi dütüenen xüxen beren ondokoer erakastekoa. Holatan gure antzerki zaharrak gizaldiz gizaldi ere jarraikiko dü.
|
|
2013
|
|
|
Pasarte hau irakurriz gero uler daiteke erraten ari zela giltzak Jainkoaren eskuetan zirela. Horrekin pentsatu behar ote da soldaduek
|
berek
ez zutela deus egiten ahal eta Jainkoak zerbait egin arte beha egon behar zutela. Ez.
|
|
|
Jainkoa Frantziaren alde zegoela erran arren, Jainkoari otoitz egin behar zitzaiola eta Jainkoa ez zela baztertu behar erakutsi nahi zuen. Hots, dena ez zen zerutik etorriko, frantsesek
|
berek
agertu behar zuten Jainkoarenganako errespetua, ordainez Jainkoak lagun zitzan.
|
|
|
Hori noiznahi errepikatzen zuten mezua zen, gerlan ez zirenen ardura eta inplikazioa bilatzeko. Euskal Herriko soldaduek
|
berek
otoitz egitea eskatzen zutela aipatu zuen Blaise Adémak.
|
|
|
Frantziak erlijioarekin zuen harremanaren eztabaidan kokatzen da goiko pasarte hori. Ez zitzaion bidezkoa iruditzen Frantziak erlijioarekin zuen arazoa beste herrialdeek jorratzea, erranez frantsesek
|
berek
konponduko zituztela beren auziak beren artean. Ororen buru, gobernuburuak fedegabeak izanik ere, armadako aitzindariak fededun eredugarriak zirela eta frantsesak berak fedeari atxikiak zirela goraipatuz, frantses nortasunaren eta nortasun giristinoaren arteko lotura egin zuen.
|
|
|
L. Action Française egunkaria bera Eskualduna baino hogei bat urte geroago agertu zen, 1908ko martxoaren 21ean, baina euskal astekariak erreferente gisa erabili zuen, han idazten zuten Jacques Bainville edo Albert de Munen artikuluak osoki argitaratzen baitzituen, itzulpenik gabe. Eskuin muturreko ideia horiek ageri ziren Eskualduna koek
|
berek
idatzi testuetan ere. Oroz gainetik juduen eta masoien edo «hargin beltzen» kontrako artikulu gogorrak gelditu dira denen gogoan.
|
|
|
Beraz, miresten zituztenen antzekoak izateko, horien hizkuntzaren ikastea zen bidea. Halaber, bidaiatzen hasi zirenean frantsesez mintzatzeari lotu zitzaizkion, eta horrela eskualde hizkuntzen hiztunek
|
berek
mespretxatu zuten beren hizkuntza. Henriette Walter eta Michel Lagreekere diote hizkuntza ofizialak (frantsesak) ate anitz irekitzen zuela eta bereziki sozialki gora egiteko aukera, hiritartzearen bidez.
|
|
|
Horregatik, gerlaren kontakizun «eztitu» bat egiten zuten, soldaduek jasaten zituzten bortizkeriak isilaraziz, «gatazkaren irudi onargarri bat eraikitzen parte hartzen» zutelako, bestela herritarrek pentsa baitzezaketen haien ahaideak alferrik hil zirela. Baina soldaduek
|
berek
ere auto-zentsura antzeko helburuekin egiten zuten, hots, ez zituzten lekukotasun gogorregiak kontatzen, ez bakarrik zentsuraren beldurrez, baina bereziki etxekoak ez zitezen gehiegi kezka.
|
|
|
Haatik, André Bachen arabera, Frantziako agintariek
|
berek
ez zuten uste gerla laburra izanen zela edo frantsesak aise nagusituko zirela. Jean Lestocquoyekdio prentsa guztiak gisa bereko artikulu baikorrak idazten zituela, nahiz eta «funtsean, nehor ez zuten engainatzen».
|
|
|
Hori idatzi zuenak ez zuen deus dudan ezartzen, iturria soldaduek
|
berek
osatzen zutenaz geroz. Alemanak abere edo barbaro deituz baino eragin handiagoa zuten horrelako xehetasunek edozeinen bihotzetan.
|
|
|
Jean Jacques Beckerrek ere azaldu du soldadu gehienak laborariak zirela eta beraz egoera fisiko zailenetara ohituak zirela, baina kezka handia zutela beren etxaldeko lanak ongi joateaz eta emazteei aholku zehatzak ematen zizkietela, gutunez. Testuinguru horretan kokatu behar da Zerbitzari k agertu kezka, hala nola etxekoak lanean ari zirela jakitearena eta
|
berek
ezin lagundu izana.
|
|
|
Zerbitzari k erakutsi nahi izan zuen, baldintza gogorrenak jasateko prest zirela, baldin bazekiten maite zituzten pertsonek ez zutela bihozminik. Baina etxekoek
|
berek
ere sufritzen zutela ahaideak gerlan izanez aitortu zuen Manex Hiriart Urrutik, bereziki Eguberri garaiari lotu artikulu batean. Berriz ere ageri zen supazter xokoa, baina ez Zerbitzari k aipatu zuen bezala; oraingoan beste aldetik ikusten zen, supazterrean zirenek gerlan zeudenak gogoan zituztela eta horrek sortzen zuen pena adieraziz.
|
|
|
Bertzeetarik ukhan berriak behar zituen beraz bere eskuz berriz izkiribatu. [?] Eta nola aspaldidanik giristinoek baiterabilte eskuara, hitzek
|
berek
hartu dute erlijionearen leinhuru bat bezala. Hain ongi nun eskuararekin batean ikhasten ohi baitu haurrak erlijionea.
|
|
|
Beren erreka ziloetan elgarrekin mintzo direlarik, erranen dautzute ez direla biziaren galtzeko menean eman nahi; aski dutela aitzindariek
|
berek
joaitea, behar badute. Eta manatua bazaiote etsaiari oldartzea, zalu beren ziloetarik jauzi egiten dute; ezin atchikiak dire.
|
|
|
Ondoriozta ote daiteke Péronneko taldeak dioen onespen edo «consentement» delakoa zela Eskualduna koen begietan gertatzen zena? Hots, euskaldunek
|
berek
onarturik egiten ote zuten gerla. Rémy Cazals Péronne taldearen kontra doan teoriaren sustatzailea da.
|
|
|
Jean Jacques Beckerrek ez du uste soldaduak beti abertzaletasunez jokatu zirenik. Soldaduen heroismoaz eta abertzaletasunaz idazten zen testu anitz propaganda hutsa zela dio, eta soldaduek
|
berek
halako mezuak idazten zituztela jendeak haiengandik irakurri nahi zuena hori zelako. Beckerren ustez, soldaduak «ohitu» ziren gerlara, eta gerla «ohituraz» egiten zuten, ez borondatez.
|
|
|
Afrikatik joan ziren legionario batzuek bulgariarrak gibelera igorri zituztela idatzi zuen 1916ko udaberrian, A.I. zegoen erregimentuaren artilleriak anitz lagundu zituela zehaztuz. Baina
|
berek
ere bulgariarren obusak jasan zituztela aitortu zuen; halaber, zaurituak mandoz eramaten zituztela, hiru oreneko bide txarrean, eta gehitu zuen batzuk ez zirela hilen ez balituzte baldintza haietan eraman.
|
|
|
Zerbitzari k ere aipatu zituen hildakoak, eta gudu batetik landa hil anitz ukan izan zutela deblauki aitortu izan zuen, nahiz eta
|
berek
ere etsaiak hil dituztela gehitu. Mont Renaud gainaren inguruko «egun garratza» aipatu zuen, gisa hartan.
|
|
|
Artikulu batean eman xehetasunen arabera, euskaldunak gain batean zeuden, eta alemanak beherago, eta zenbait lehergailu botatzen omen zizkieten. Bonben presentzia beste alde batetik aipatu zuen, hala nola, aldi horretan,
|
berek
jasateko ordez, berek jasanarazten zituzten. Lehergailuak adierazteko «presentak» (opariak) hitza erabili zuen, ironia kutsuarekin.
|
|
|
Artikulu batean eman xehetasunen arabera, euskaldunak gain batean zeuden, eta alemanak beherago, eta zenbait lehergailu botatzen omen zizkieten. Bonben presentzia beste alde batetik aipatu zuen, hala nola, aldi horretan, berek jasateko ordez,
|
berek
jasanarazten zituzten. Lehergailuak adierazteko «presentak» (opariak) hitza erabili zuen, ironia kutsuarekin.
|
|
|
Hemen, zazpi egunentzat heldu zaizkigularik, etcheko supazter chokoan dire mafrunditzen. Horra zer dioten
|
berek
. Ez dakit eia arras egiaz mintzo zaizkigun.
|
|
|
Gerla historia ikuspegitik ikertu dutenek garrantzi gehiago eman diote, azkenaldian, gerla egin zuten soldaduen testuak ikertzeari, Prost eta Winter ren arabera. Eta diotenez, alde horretatik, garrantzi gehiago eman zaio soldaduek
|
berek
sortutako prentsari, gerla lekutik urrun idazten zenari baino. Adibidez, Le Canard Enchaîné astekariaren edukia ikertzeak gerlaren historia idazteko ez duela balio diote Prostek eta Winterrek, astekari hori Douglas ekikertu zuela argitu ondoren.
|
|
|
Astekaria Baionako A. Lamaignère inprimategiak inprimatzen zuen, Eskualdun Ona astekaria sortu arte, hala nola 1887tik 1904ko abendu bukaerara. Gero, Eskualduna koek
|
berek
Franco Basque inprimategia sortu zuten, inprimeria tresnen jabe izan nahiz. Ekonomikoki ez zen aski bideragarria izan, berek aitortu zutenez, eta 1909 bukaeran saldu behar izan zuten.
|
|
|
Gero, Eskualduna koek berek Franco Basque inprimategia sortu zuten, inprimeria tresnen jabe izan nahiz. Ekonomikoki ez zen aski bideragarria izan,
|
berek
aitortu zutenez, eta 1909 bukaeran saldu behar izan zuten. 1910eko otsailean A. Lamaignère eta Franco Basque inprimategiak elkartu ziren eta A. Foltzer inprimatzaile gazteak hartu zuen haien segida.
|
|
2014
|
|
|
tziriko gutxiespenek, agian, neurri handiz
|
berek
euskara ikasteko nabari zuten ezintasun pertsonala estaltzeko argitaratuak1.
|
|
|
Bata garbizaleke ria zen, eta joera horrek indar handiena Bizkaian zeukan. Ara natarrek euskarak bere historian zehar inguruko hizkuntzetatik jasoriko hitz guztiak baztertu nahi zituzten, zaharrak zein berriak izan, horien ordez
|
berek
nola edo hala asmaturikoak bultzatzeko. Horien eraginez bizkaiera idatzia beste euskalkietatik asko urrun du zen, desitxuratzeraino ere helduz.
|
|
|
Jada ge rraurrean Broussain eta Campion euskaltzainek beren informean idatzia zuten2, demografia, geografia eta literatur tradizioagatik, komeni zela eredu batua erdikoa izatea: Gipuzkoa Lapurdi alde ko euskalkietan oinarritua, eta beraz, bizkaieratik aski urrundua, baina hori ezin onartuzkoa zen sabindarren iritziz,
|
berek
indar po litiko handiena jaurerrian zeukaten eta.
|
|
|
Baldin egin baliz euskaraz hanbat liburu, nola egin baita la tinez, franzesez edo bertze erdaraz eta hizkuntzaz, hek bezain aberats eta konplitu izanen zen euskara ere, eta baldin hala ezpada, euskaldunek
|
berek
dute falta eta ez euskarak.
|
|
|
eta, esklusibistak? defendatzeko bekatu larria aurpegiratzen digutenak,
|
berek
are portaera esklusiboagoaz, beti beren erdal balioak aupatzen ez balebiltza bezala, munduko bakarrak bailiren. Aldizka hain suharki goraipatzen duten zorioneko aniztasun hori gorabehera, batzuok ez dakuskigu inon, ez abertzale pluralista horien euskal emaitzak, eta bene benetan gustatuko litzaiguke arlo horretan haietariko lankideak ere izatea, orain arte geuk bakarrik, eta esklusiban, hartu behar ditugun lanetatik atseden edo errelebo pixka bat hartzeko, besterik ez balitz ere.
|
|
2016
|
|
|
GANIX: ... Hire gogoetak egin zkik(...) Bainan, lan tzarra egin baino lehenago, behazok sala huni(...) Hemengo puska guziak oroitzapen goxoez beteak dituk(...) Hemen bildu izan gaituk frangotan, familia guzia bakerik ederrenean(...) Hemendik norbait eskasten bada hire faltaz, puska horiek
|
berek
akusatuko haute ezin jasanezko oroitzapen zorrotz batez... Hola pozoinatu bizi bat eraman gogo balin baduk, habil(...) Ixurtzak aitaren odola.
|
|
|
Bada hemen gaindi nozio bat gero eta gehiago hedatzen ari dena, euskaldunek
|
berek
–elitearen idazteko tentazioa dut, aitzinatzen dutena hau da:
|
|
|
Beti hitz bera! Hitz hori bera errepikatuz, poliziak nahiko luke sinetsarazi gure Felipe dela kriminala, eta
|
berek
jada oro badakiztela, jendearen ikusbideak hortaratuz geroztik, jada egina dute gure Filiperen kondenarazteko.
|
|
|
Nafar gerlariak askatuko dira eta berantago gudu handi bat iraganen da non frankoak galtzaileak izanen diren. Nafarrek frankoak atxilotuko dituzte eta
|
berek
banatzen zituzten zigorrak jasan dituzte. Zigor horietaz eztabaida bat izanen da antzerkiaren bukaeran.
|
|
|
Lotsa galtzeko tenorea zela, euskaraz beldurrik gabe egin zitekeela, guziz garai berriak irekiko zituztela, geroa haien gain hartuko dutela, esperantza. Gazteek
|
berek
goraipatzen zituzten ideiengatik egoera zailetan erortzen zirela bazekien, publikoari aipatzen zion.
|
|
|
Antzerki mundu horretan beste idazle batzuek ere beren obrak plazaratu zituzten, eta sariak jaso, sarien antolaketa martxan baitzen Hegoaldean. Askotan, herriek
|
berek
antolatzen zituzten sariak ziren. Berantago sortu ziren Antzerti Egunak.
|
|
2017
|
|
|
Eramanikako lanek motibazioa ez dela bakarrik politikoa eta arrazionala izaten erakusten dute: sentimenduak hunki dezake, banakako eta familiako memoriak eragina badute motibazioan, memoria luzea gaitzetsi gabe (gogoan ditugu euskara ikasi nahi duten gazteetan euskararen erabilera eskolan estigmatizatzeko «sinboloa» bezalako neurriek markatu dituztenak; alta aitonen denborakoak dira horiek, beraz gazteek ez dute
|
berek
larrutik ordaindu, baina burasoen oroitzapenak euskara ikasi nahi duten edo ez duten jendeen kontzientzian eta jarreran eragina badu).
|
|
2020
|
|
|
Bainan zorigaitzez Laminendako, Bas Haran Sarotarrak etziren holakokeriez izitzen: etzietena bada Laminek
|
berek
har arazia usaia herioari, leizafineri eta arranoeri jartzeko. Ohartu gabean, berek apailatuak zituzten beren etsaiik zailenak.70
|
|
|
etzietena bada Laminek berek har arazia usaia herioari, leizafineri eta arranoeri jartzeko? Ohartu gabean,
|
berek
apailatuak zituzten beren etsaiik zailenak.70
|
|
2021
|
|
|
Denok erabiltzen dugu Euskal literaturaren historia: lizeo eta unibertsitateko ikasle eta irakasleek, kazetariek, idazleek
|
berek
eta, erabiltzaile berezitu horiez gain, publiko zabal batek euskal kulturaz ditugun egun guzietako solasetan. Molde konziente batez edo partez bederen gehiegi pentsatu gabe, euskal literaturaren historiaz urteetan zehar eraikia izan den" kondaketa nagusi" bat erabiltzen dugu gure egitekoetan.
|
|
|
...ko Gixarnaut, Hauze eta Montoriko erretorari, Maulen bizi den Barhenako Menaut" bachelier ès arts" delakoari, baita Erramonet Mendikota Berteretxeko jaunari, Johañe Sarrikotapeko jaunari eta Johanto Adauseko jaunari, haren izenean agertzeko Jean de Miglos, Nafarroako erregiñak igorten düanari Agaramont eta Lüküzeko jaunen eta arien artean tregoa baten ezartera Xiberoan, jaun horiek
|
berek
finkatüko düen epealako, tregoa hori hauts lezakeienen aitzi gaztigüen erabakitzera, eta azkenean, hitzartüriko berezilarien erraneala, Lüküze eta Agaramonteko bi alderdien artean eginik izan diren kalteen ordariaraztera.
|
|
|
Ez da harritzekoa, asko aldiz toponimoak ez direlako eskuz kopiaturiko testuetako hizkuntzetakoak, eta kopistek ez zituztelako ezagutzen mintzaira arrotz horiek. Beraz, antzinateko idatzizko iturrietan ageri diren leku izen asko kanpotarrek egindako interpretazioak dirateke, alegia, kopiatzaileek ezezagun zaien hizkuntza batetik
|
berek
darabiltenera edo onargarria iruditzen zaien molde batera ekarritako edo egokituriko formen aurrean gaudeke. Kopistek analogiaz jokatu izanaren arrisku nabarmena dago.
|
|
|
(Tartas); Hala bada guk ere geure bekatuak konfesatzen ditugunean, behar dugu geure gogoa, eta bihotza, intentzione gaizto guztietarik alde guztiz hustu, xukatu, garbitu; eta halatan, ura egotu den ontzia bezala, bat ere hondarrik, kutsurik, eta bekatuaren usainik, eta urrinik gabe gelditu (Axular); Baina, jaun erretorea, erranen didazu, zer duen ene senarrak holako afera polizia horrekin? Hori
|
berek
dakite. Hala, ene senarrak gorde dit zerbait?
|
|
|
Zehazkiago esanda, hizkuntza gehienek ez dituzte
|
berek
sortzen terminoak, besteren batek sortutako terminoa egokitu baino ez du egiten. Baina horretan ere indar handiko baliabidea da hitz elkarketa.
|
|
|
Hirugarren pertsona hori eta erakuslea perpaus berean aurkitzen badira (kontuan izanik perpaus nagusiak eta bere mendeko perpausek, perpaus bakarra osatzen dutela), bera erabili ohi dugu (ez hura): Baina Jesusek deitu zion berarengana, eta erran zion[...] (Hualde); Hark uste du ez dagoela bera legezko Barberurik Bizkaia guztian (Mogel); Hazpandarrak[...] plazaren ezin ezagutuz ari dira[...] Pilota,
|
berek
ez dakitelarik nola, bihurtzen dute aldi bakoitx ostatu saihetsari buruz (J. Etxepare).
|
|
|
Ikus ditzagun bi adibide hauek: Bada zuk jakitera[...] Jesusen etortze onetatik datozkizun ondasunak (Mendiburu); Eta haien ixiltzeaz poztu dira, eta Jaunak eraman ditu
|
berek
nahi zuten portura (Duvoisin). Hor ikusten ditugu Jesusen etortzea eta Haien isiltzea, biak genitiboan, en postposizioa duela izenlagunak.
|
|
|
Zera zen bat, [eskualduna baitzuen ere andrea], Irisarriko (Hiriart Urruti); Aposizio gibelatuan: Bada hainitz hemen gaindi, [Ø ez baitezakete bertze hainbertze erran beren buruentzat] (Larzabal); Zenbat deputatu ez da [dirudunen eta langilen arteko gerla
|
berek
sustatu dutelakotz] baitire jaun handi] (Hiriart Urruti).
|
|
|
Adjektiboari edo adberbioari erantsitako atzizki txikigarriek
|
berek
ere adieraz dezakete gehiegizkoa, modu leunean, ekialdean batez ere: Urrunxko da etxea; [Bidea] egunean lau aldiz egiteko handixkoa zela jujatu zuten aitak eta amak (Larre); Gaurkoa askatasun handitxoa da[...] (Uztapide); Kantua goraxe hartu du (Lafitte).
|
|
|
Hainbestenaz ere formarekin: Zenbatenaz indar gehiagorekin ematen baitzuten ukaldia, eta hainbertzenaz ere gehiago min hartzen zuten
|
berek
(Joanategi) 36 Hainbatenaz aurretik dela: Hori eginen da hainbatenaz gehiago fruturekin, zenbatenaz baita desiratua aspaldian artzainez eta populuez (Akizeko katixima); Mintza gaitezke enganio hainbatenaz beldurtzeko batez, zenbatenaz baita deskubritzeko gaitzagoa (Haraneder).
|
|
|
Hala ere, en atzizki erredundantea erantsita erabiltzen da inoiz, izena partitiboan dela maiz41: Baina arrazoirik nagusiena ez dute
|
berek
ezagutzen (Villasante); Horiek izan dira nire lanik nagusienak (Etxaniz); Badakizki[...] jakin behar dituen gauzarik nagusienak (Mitxelena); Seme alaba nagusienak, ez daude eskolarako (Etxaniz); Kain, Adanen seme nagusienak (Gerriko).
|
|
|
31.4.3.4a Perpaus erlatiboak menderatuak izanagatik,
|
berek
ere barnean perpaus menderatuak izan ditzakete. Zer gertatzen da, beraz, horrelako perpaus batean agertzen bada izen sintagma erlatibatua?
|
|
|
31.4.3.11b Perpaus erlatiboen barneko izen sintagmek
|
berek
ere izan ditzakete erlatiboak beren barnean, modu horretan erlatiboak pilatzen direlarik, hala nola ondoko adibidean: [[Roland zenaren lagun hoberenetarik zonbait ehortziak izan ziren] tokiaren gainean eraikirik dagon] kapera komentuari (J.
|
|
|
Beste batzuetan, emendiozko juntagailuaren pareko balioa har dezake: Ala aitorensemek, ala apezek, bai eta apezpikuek
|
berek
entsegu franko badarabilte herriko mintzaira zahar ederra xutik atxiki beharrez (J. P. Arbelbide).
|
|
|
Azken molde hau NOR 3 pertsonakoa duten adizkiei mugatua da, nahiz eta XVIII. eta XIX. mendeetako lapurterak beste pertsonetara hedatu formak dakartzan: Zure esku botheretsuak, ene Jainkoa, gida benaza (Xurio); Ethor bekizkik laguntzerat, eman behazate ene kolpeen gerizean (Baratziart); Eta
|
berek
athera begaitzazte (Duvoisin). Ezezkako jusiboan, hau da, debeku baten adierazteko, mendebaldean eta erdialdean baurrizkidun adizki analitikoei eusten zaie:
|
|
|
13.3.8d Bera-ren plurala berak/
|
berek
izan daiteke, edo beraiek: Trufa haiek berak ordea probetxu handitakoak dira (Mihura); Hitzok berak ezarri nituen Eskualdunean duela bi urte (J.
|
|
|
(Larregi); Eta espiritu satsuek hura ikusten zutenean, haren aitzinera bere buruak egozten zituzten (Leizarraga); Bere buruak anitz doloretan nahaspilatuta ukan baitituzte (Leizarraga); Bainan deus ez dute egiten bere buruak libratzeko (Haraneder); Bekatoreek ez badituzte denboran punitzen bere buruak, Jainkoak... (Duhalde); Anitzek anitz gauza badakitela, eta bere buruak ez dituztela ezagutzen (Etxeberri Sarakoa); Eta handik
|
berek
kondena bailitzakete bere buruak (Axular); Gure buruak besteen menpean jarri izana (Antxustegi); Baina ez dute burkoek gure buruen itxura hartzen, gure buruek burkoarena baizik (Cano); Gure buruetan beguarekiko dugun txip hori ezin da eroso sentitu (P. Zabala); Beren buruak besteak baino handiagotzat...
|
|
|
Etxepare); Eta ardi haiek berak zaintzen zituen udan, bortuan (J. B. Etxepare);[...] munduan ibili zenean predikatu eta erran zituen gauzak berak[...] (Beriain); Xede berak, osoki berak, izanik ere (Hiriart Urruti); Eliza bertan Jaungoiko berari otoi egin eta lehenengo Jauna hartu, jolas berak elkarrekin egin, gose eta ase berak elkarrekin igaro, soinu berarekin poz dantzak beheko eta goiko plazan egin (Ugalde); Eta erreboteko harriek
|
berek
baitituzte beren zulo eta zizkak (J. Etxepare).
|
|
|
14.10.5.3b Konparazioek
|
berek
ere maila bat baino gehiago izan dezakete, ondoko adibide hauek erakusten dutenez: Etxe hau beste hura baino ederragoa da; Etxe hau beste hura baino askoz ere ederragoa da.
|
|
|
Maiz perpausek
|
berek
ere postposizio bat izan ohi dute ondoren: [PS [InflS etorriko naiz] ela] uste dut; [PS [InflS gonbidatu naute] n ez gero].
|
|
|
42.8h Baina berez juntagailu direlakoek
|
berek
ere izan dezakete leku perpaus lokabe baten hasieran, hots: aurrekoarekin perpaus elkartu bat osatzera iritsi gabe.
|
|
|
42.18a Diskurtso markatzaileak (DMak) solas mailako loturaren adierazgarritzat jo ditugu,
|
berek
berez perpausik lotzen ez badute ere. Esan nahi baita, DMak gorabehera, bi perpaus jadanik juntatuak egon daitezke, juntadura bidez nahiz alborakuntzaz.
|
|
2023
|
|
|
Besterik da Lehen Hezkuntza, eta bereziki, irakurmen idazmenaren sartzeak dakartzan aldaketen ondoriozko egoera. Hizkuntzaren bi trebezia horiek lantzearekin batera hizkuntza formala eta akademikoa usuago ageriko da, eta hartan sakontzea beharrezkoagoa, gaiek
|
berek
halaxe eskatzen dutelako. Honenbestez, idatzizkoan ez eze ahozkoan ere estandarraren erabilerak ohikoagoa izan behar luke, zenbait generotan behinik behin; azalpen eta informazio generoetan, esate baterako.
|
|
|
Euskara batuaren helburua euskara komuna ezartzea da, euskalkiz haragoa, euskaldun guziek elkar ulertzeko modukoa dena, alegia. Tresna horrek Leitzan, Baigorrin edo Igorren balio behar luke, arau
|
berek
mugatuta idazteko, euskalkia edozein dela ere. Eta, era berean, ahozko erregistro jasoa, akademikoaren eta zientifikoaren taxukera bat bera izateko jendaurreko jardueretan.
|