|
2000
|
|
|
" Iragana eta geroa orainean lotu nahi lituzkeen amets bat" du poesia, bakoitzaren dakarren tirabiraren gunea, eta honen hitza. " Poesiak ez du buru buztanik,
|
baina
ez da gezurtia." Ezta dolamen kantua ere, baizik eta" bere kuskutik ateratzen ari den langile gizarte baten elea." Hitzok estu hartuta, iritzi okerra aterako genuke Erdozaintziren poesiaz. Itxaro Bordak ongi ikusia duen moduan, Erdozaintzi saiatzen da Iparraldeko kutsu erlijiozko poesiaren eta Hegoaldean garai horretan idazten zen poesia sozialaren artean bide liriko desberdin bat bilatzen.
|
|
|
Halako ugari ageri dira J.A. Artzeren lehen aroan, onustea eta zurrunkeria kolpatzeko probokazioak diren lizun zikin eginiko poemekin batera, egituraz oso sotilak diren zenbait testu laburretan isuritako lirikotasunarekin kontraste handia egiten dutenak. Horixe zekarren Artzek bere lehen liburuan,
|
baina
ez gintuen horrengatik hainbeste harrotu euskaldunok —literaturzaleok zein euskaltzaleok— Isturitzetik Tolosan barru hark. Estreinakoz, liburua objektu artistiko bezala ageri zitzaigun, alor anitzeko lanketa batean.
|
|
|
Oreka ezin zailago horretan moldatzen du Arregik bere poesigintza: kultua erreferentziaz
|
baina
ez akademiko, inguruaz arduratuagatik kosmopolita, ondare unibertsaleko mitoak eta pertsonaiak bertakotasun batera ekarririk. Inon diren edertasunen miresle," baina" hark bideratzen du idaztera, badakielako" hiri berrien promesa" ez dela kimera bat, beharrezko utopia baizik.
|
|
|
Lekuona gazteak ere, gazteago zenean, Lizardiren eraginpean idatzi zituen bere lehen poemak. Sozial errealismoaren eragina ukan zuen gero, existentzialismoak kutsatu zigun ondoren...
|
baina
ez ziren, haatik, noraezean eginiko ibiliak. Sortzaile kontentagaitza estiloan, Lekuonak aitortua du ez dela idazteari lotzen" luma berritu zaiola nabaritzen ez duen bitartean".
|
|
|
Poeta malkontzia izanen da,
|
baina
ez negartia. Are gehiago, negarretik malkora dagoen bilakabidea da gure lirikaren eta are gure poesia moderno osoaren garapena.
|
|
|
Jokin Apalategiren Burnitik poema liburuaren portada gorazarre inplizitu bat izan zen, Iletraren ingudean jotzeko mailua da esku batek eusten duenTletra; mailuaren forma hartu zuen Artzeren poema bisual ezagunenetakoak; Ibon Sarasolak omenezko interpretazio formalista bat egin zion: " mailu guztiak poesia dira,
|
baina
ez poesia guztiak mailu"...
|
|
|
Chillida lekuren inaugurazioak beste hainbat ekitaldiri nolabaiteko itzala egin die aurtengo udazkenean,
|
baina
ez du horrek esan nahi gertatu den gauza bakarra izan denik. Gogoan izateko moduko hainbat erakusketak zipriztindu ditu aurtengo udazkenean gure hiriburuak, bai Euskal Herriko artisten eskutik —Donostian batez ere— bai kanpokoen eskutik —Roberto Mattaren erakusketa Bilbon horren tokiko—.
|
|
|
Giro nolabait hotzago honetan, euskal panoramak motel samar segitzen du sarean. Ekimen publiko batzuk iragartzen dira,
|
baina
ez dakigu oso ondo zer emango duten. EAEko Hezkuntza sailburuak Internetera konektatutako ordenadorez bete nahi ditu ikastetxeak.
|
|
|
Aipatu dugu, dagoeneko, gure mendebaldeko gizarte guztietako geroz eta nabarmenagoa den ezaugarrietariko bat kultur aniztasuna edota multikulturalismoarena dela. ...ak, kontrakulturak, eta abar) aurkitzea geroz eta normalagoa da; sarri askotan, jatorri etniko ezberdinetako talde anitz ere badago(, asiarrak, turkiarrak, hegoamerikarrak, eta abar; hauexek dira estatu etnianitzak edota polietnikoak bezala ezagutzen direnak); munduko ia herrialde guztiak (Islandia eta Korea biak aipatzen ohi dira salbuespen gisa) nazio ezberdinez osaturiko estatuak dira, askotan(
|
baina
ez halabeharrez) hizkuntza bereizgarri nagusi bezala dutela. Aipaturiko giza talde hauek guztiak" talde orohartzaileak" (grupos comprehensivos) dira (Margalit eta Raz, 1998) edota, terminologia aldatuz baina ideia bera adieraziz," kultura sozietalak" (culturas societales) osatzen dituzte (Kymlicka, 1996).
|
|
|
Hemen interesatzen zaigun ikuspuntutik, kultura orohartzaile bat baino gehiago dauden gizarte multinazionaletan jarriko dugu arreta. Askotan,
|
baina
ez derrigorrez, nazio ezberdinen arteko bereizgarria hizkuntza bezalako elementu objektiboetan datza. Honako kasu hauek izango ditugu buruan jarraian.
|
|
|
Bakardadea, haurtzaroko munduaren nostalgia, alabaren aitarekiko harreman konplexuak, eta idazterakoan euskaldunok hain herabe izan omen garen maitasunaren esperantza dira gure poetak bere bi poema liburuetan landu dituen gai nagusiak, beti ere emetasun minduko gandu mehe
|
baina
ez ahul batek osatuak.
|
|
|
Harrigarria egiten da,
|
baina
ez hainbeste. Gai konkretua hartu duela kantagai, eta naturakoa izatea.
|
|
|
Beti erakutsi zuen ahalmen deskriptibo harrigarriari, sinboloak aukeratzeko sena gaineratzen dio, eta adierazkortasuna bete lanik gabeko bertso trinkotan garatzen du, irakurraldi bakoitzean zuku berria kentzen zaion hizkeran. Gaiaren aldetik, Ba rn eMu inetan liburuan landua zuen mistikara itzuli zen nagusiki,
|
baina
ez poesia kontzeptual hotzean. Orixek kontestu batean egiten du arnas, garrantzi berezia ematen dio inguru fisikoari, gorputz baten jabe da.
|
|
2001
|
|
|
Indarkeria politikoaren erromantizismoa entzun dute etxean (gurasoek grisen aurretik korrika aritzen zireneko hura) eta kalean ikusten duten bortizkeria politikoa ez da, dagoeneko, batere erromantikoa. Beste nonbait esan dut" belaunaldi mutantea" sortu dugula, sortzaile berriei idealez mintzatu zaielako, aurrekoen ilusioaz blaituriko diskurtsoa jaso dutelako,
|
baina
ez zaielako eredu argirik eman, ezta ilusionatzeko egoerarik eskaini ere.
|
|
|
Artikulu honetan euskal kultur produktuen kritikaren zailtasunez jardungo naiz, beraz (kritikaz hitz egiten dudanean kritika positiboez eta negatiboez ari naizelarik, noski). Lehenengoak ugari dira gure inguruan, hori ukaezina da (izan ere, ugariegiak direla esango nuke),
|
baina
ez dira gai, bere bakantasunean, Kritika bere benetako funtzioaz hornitzeko.
|
|
|
A rrazoi du, bai,
|
baina
ez osoa. Irakasle horien ondoan badagoelako, ziur egon, bere lana ondo egiten duenik, euskararekin arduratuta dagoen irakaslerik, bere klaseak euskara duinean prestatzeko ahalegina egiten duenik, bere arloko hizkuntza zientifikoaren garapenerako ekarpenak eskaintzen dituenik.
|
|
|
Gertakari historikoen kontakizuna ere xeheegia da, artifizialegia, eta behin baino gehiagotan argumentuaren haria eteten duela esango nuke(" pedagogiaren arabera aritu behar izan du Txillardegik", Zapiainek dixit). Egileak hartu duen dokumentazio lana zabala eta eskertzekoa da, noski,
|
baina
ez du ondo kudeatzen, eta eleberria rentzatzama bihurtzen du, berriro ere (alor horretan, bestalde, trama konspiratiboak bereziki atsegin dituela argi uzten du). Fikzioan ondo txertatu ezean, kronika edo kronologia historiko batean (edo lan zientifikoen gehigarri dokumentaletan) onargarriak diren estilo eta xehetasunak soberan leudeke hau bezalako liburu batean, eleberria literatur artefaktu eraginkorra bihurtu gura bada behintzat; are gehiago narrazioa protagonistak berak egiten badu, lehenengo pertsonan, irakurlearen aurreanorojakileegiadelaemateko arriskua hartzen baitu, eleberriaren une batzuetan kazetari lanak egiten baditu ere (mota horretako informazioa —askotan gertakari berberak aipatzen dira—, segu ruenik, ugariagoa da Paz en la guerr a n, baina Unamunok narrazioaren jarioan modu naturalagoan integratu zuelakoan nago).
|
|
|
Egoera horri aurre egiteko baliagarriak izan daitezkeen hainbat planteamendu mahaigaineratu zirenHiz kuntzenEu ropako Egunean; nagusiki, Europak eta Espainia nahiz Frantziako estatuek araudi eraginkorra hizkuntza gutxituen alde sor dezatela eta euskararen ofizialtasun osoa ezar dadila. Duda izpirik gabe, egin beharreko planteamenduak dira horiek,
|
baina
ez nahikoak; ezta egokiak ere euskararekiko interesik adierazten ez dutenak erakartzeko.
|
|
|
2) Energia alternatiboak: printzipioz garbiak dirudite, ingurugiroari ez diote erasotzen (nahiz eta azken bolada honetan energia eolikoak eztabaida sortu duen),
|
baina
ez dira gai egungo gizartea ren egiturak behar duen energikopuru itzela sortzeko.
|
|
|
Bigarren ikastaroak oso antzeko izena du,
|
baina
ez edukiak: HIZTEK da, hain zuzen, eta UEUk antolatu du (www. ueu. org/titulazioak/Hiztek.htm).
|
|
|
Gainera, ez da horren argia azken urteotako krisialdian e konomiak horrenbeste galdu duenik. Beharbada, galdu galdu du, bai, B2K (enpresa kontsumitzaile) esparruan,
|
baina
ez, ostera, B2B (enpresaenpresa) delakoan. Enpresak ez dira modarik moda erraz mugitzen direnetakoak baina etekinak eragingo dizkieten teknologia eta aukera berriei irekita egon ohi dira, lar presarik gabe baina pausoz pauso.
|
|
|
El caso gallego. Galizieraribu ruz ari da egilea,
|
baina
ez galizierari buruz bakarrik.
|
|
|
Bere burua ez abertzaletzat edo espainolistatzat daukanak ere izango du, bada, mea culpa rik? Abertzaleen aukera berdina dute euskararekiko,
|
baina
ez dute jokoan parte hartzen. Arbitroarena egin nahi dute, palkotik gainera, jokoan parte hartu luketenean.
|
|
|
Hala uste genuen,
|
baina
ez da. Horrek guzti horrekbestelako esplikazioa du:
|
|
|
Hizkuntz politika berri baten oinarriak planteatzen dituen bakarra da berau, nik ezagutzen dudala. Normalizazio legearen alde dago,
|
baina
ez berau sostengatzen duten printzipioen alde. Liberalismoaren ikuspegitik hutsalak omen dira" hizkuntza propioa"," normalizazioa" eta gainerako kontzeptuak.
|
|
|
Bildu dugun informazioa osoki Hego Euskal Herriari dagokio. Iparraldeari legokiokeen Frantziako hizkuntz politikaz badut informaziorik,
|
baina
ez nahikoa landuta. Parisko Liburu Azokan izan naizelarik, dozena bat liburu erosi dut gai honen inguruan.
|
|
|
Euskararen normaltasunerako bidean urrats sendoak egin ahal izan dira, aldi honetan. Eta euskalgintzaren gehiegikeriak salatu ohi dira,
|
baina
ez euskalgintza bera. Izan ere, euskara bi aldeetan zegoen, demokratenean eta biolentoenean.
|
|
|
Europako Batasun osoan ez dago herririk bere hizkuntzapropioa ren aurka legislatzen duenik edo herritarren hizkuntz eskubideak murrizteko neurriak hartzen dituenik: Na fa rroa da kasu bakarra Europako Batasun osoan. Normalean Estatu guztiek neurriak hartzen dituzte elebitasun edo eleaniztasuna indartzeko,
|
baina
ez kontrakoa egiteko.
|
|
|
euskarak indarkeriarekin duen harremana Espiritu Santuak eta euskarak duten berbera da; edota euskarak eta alkoholismoak, edo euskarak eta medikuntzak; edota euskarak eta informatikak. Ez gutxiago,
|
baina
ez gehiago.
|
|
2002
|
|
|
Zalantzarik gabe izango da beraz hizpide Ibarretxerena,
|
baina
ez da izango noski bere proposamenean kulturari aparteko tarte berezirik eskaini ziolako. Harri eta zur geratu nintzen —egia da ta— Euskal Herriak historian zehar beste izen batzuk ere izan dituela esan zuenean (Vasconia, Reino de Navarra, Pas Vasco Navarro), baina oraindik harrituago, Espainiak Eusko Jaurlaritzari ematen ez dizkion konpetentziak bere gain hartzeko prest dagoela esan eta berehala, Ertzaintza 200 kidetan zabalduko duela esan eta segidan, euskal zinematografiaz aritu zenean.
|
|
|
Baliabideena da arazoetako bat
|
baina
ez dut uste nagusia denik. Behar handiei egin behar diete aurre unibertsitateek, eta, salbuespenak salbuespen, euskararen erabilera bultzatzea ez da izaten goreneko lehentasuna duena.
|
|
|
Bestalde, unibertsitate gehienen ezaugarriak pentsatuta daude irakasteko eta, neurri txikiagoan, jakintza sortzeko,
|
baina
ez beste nonbaitera helarazteko edo jakintza nonbait erabiltzeko. Bi dira ezegokitasun horren adierazle nagusietarikoak.
|
|
|
Honaino iritsi garelarik, batek baino gehiagok pentsa lezake orain arte egindako azterketa honek berdin balio dezakeela Espainiar Estatuko beste unibertsitateetarako, eta, beraz, ez duela inolako ekarpenik egiten Euskal Herr iko ikerkuntzaren beharren ikuspuntutik. Eta neurri batean egia da hori,
|
baina
ez guztiz.
|
|
|
goi mailako eta erdi mailako ikastetxeak. Aspalditik dator bereizkuntza,
|
baina
ez da betidanik izan den zerbait. Izan ere, hainbat ikasketa profesionali unibertsitate izaera eman zitzaien unean sortu zen berez oraindik dirauen bereizketa hori.
|
|
|
Izatez, oso murritza da EAEko unibertsitateek eta ikerkuntzarako herri erakundeek (IHE) erabiltzen duten baliabideen kopurua. Nafarroako egoerari buruzko datu zehatzik ez dago
|
baina
ez dut uste oso desberdina denik. EAEko unibertsitateek eta IHEek erabiltzen duten baliabideen kantitatea EAEko BPGren %0’32ren baliokidea da.
|
|
|
Goiko hori da unibertsitario batek bere buruari sekulan egiten ez dion galdera, egiten ez dion bakarra, beharbada. Guk ez dugu zalantzarik egiten,
|
baina
ez arrazoiak begi bistakoak direlako. Ez, ez dira bistakoak, eta galdera horri eman behar zaion erantzunetik abiatu beharra dugu unibertsitateaz eta bere inguruko egitasmoez gogoeta aberasgarria egin nahi badugu.
|
|
|
Nekagarria da behin eta berriz entzuteain posatzen diguten unibertsitateari buruzko erretolika, unibertsitate horrekiko alternatibarik ez daukagunean. Bi hitz horiek, Euskal Unibertsitate a, egoki isla dezaketebehard ugun unibertsitatea,
|
baina
ez dira aski. Guk uste dugu unibertsitate espainol eta frantsesarekiko alternatiba posible dela, bainaalte rnatiba diseinatu eta egin gabe dagoela.
|
|
|
Eta zurrunbilo horretan, eztabaida politiko hutsalak ez digu gehiegi laguntzen Euskal Unibertsitatea eraiki nahi dugunoi. Egia da aldeko gizarte mugimendu sendoa behar dugula,
|
baina
ez da nahikoa. Abiapuntua jarri behar dugu.
|
|
|
E rrealitatea gordin, den moduan, agertu nahi izan dugu,
|
baina
ez etsipena sortarazteko, dauzkagun oztopoak zeintzuk eta nolakoak diren jakiteko baizik. Datozen urteotan Europako bilakabidea izango dugu alde; ez Espainiak ezta Frantziak ere ezin izango diote luzaro eutsi euren itxikeriari eta horretan izan dezakegu aukera.
|
|
|
Edozein unibertsitatek eskain ditzake titulazio horiek. Are gehiago, azkenurteotan izugarri hazi da horrelako titulazioen eskaintza —ikastu rte honetan, 2001, UPV/EHUk horrelako 80 bat titulu eskaini ditu— Egia da, bestetik, eskaintza zabal horretatik asko bertan behera geratu izan direla matrikula ezagatik,
|
baina
ez, ostera, euskaraz eskaini izan dena. Itxura denez, joera hori zabalduko da datozen urteetan.
|
|
|
Esaten zigun orduan bidea ikastetxe berri bat sortzea zela, txikia hasieran, poliki poliki garatuko zena. Non sortuko zukeen ere esan zigun,
|
baina
ez dator harira orduko xehetasunak errepikatzea. EHU erdibitzeaz, txintik ez.
|
|
|
Euskal Unibertsitateak Euskal Herriko lurralde historiko guztien ispilu izan behar du, horrek dakarren eztabaidarekin. Teorian proiektuak EAEko erakundeetan harrera ona izan dezake,
|
baina
ez horrela Iparraldekoetan eta are gutxiagoNafa rroakoetan. Errealistak izanda eta epe motzera, baldintzapen politikoek euskal unibertsitate publiko baten proiektua eragozten dute.
|
|
|
Hortik etorri da nire kezka nagusia, irakasleen bizkar joaten baita ikerkuntza eta irakaskuntzaren zama gehiena, eta bai eskuliburuen idazketa ere. Fisika nuklearra euskaraz irakastea posiblea zen eta da, jakina,
|
baina
ez da erraza jakintza alor guztietan aditu euskaldunak edukitzea. Izan ere, euskal unibertsitateari begira hor dugu gainditu beharreko oztopo handienetako bat:
|
|
|
Gaur egun eredu hori orokortu ahal izateko ez ditugu behar adinako baldintzak betetzen,
|
baina
ez dago baldintza horiek lortu arte itxaroten egon beharrik Euskal Unibertsitatearen etorkizuneko eredu horretara hurbiltzen eta bidea irekitzen hasteko. Euskaraz, gaztelaniaz ala frantsesez eta ingelesez moldatzen den masa kritikoa badago, eta, oinarrizko hezkuntzan egiten ari den ele askotariko planteamenduaren eraginez, gero eta gehiago izango dira ezaugarri horiek betetzen dituzten ikasleak.
|
|
|
Baina nola ez du izango, bada, Eusko Jaurlaritza bezalako administrazio gazte batean, orain dela gutxi sortua, guk nahi izan genuen moduan egokitua, han ere gaztelania baldin bada nabarmentzen dena? Hortaz, egia da oraingoz gauza asko falta direla,
|
baina
ez ditzagun gure begiak itxi: euskal gizartea den bezalakoa da, eta unibertsitatea antzekoa.
|
|
|
• Gestio korapilatsua. Hiriburuen arteko lehia batean gaudela dirudi, ea zeinek zer irakasten duen, zeinek irabazten duen borroka horretan; lurraldeen arteko konpetentziage ro eta handiagoa da, ulertu gabe oreka mantendu daitekeela
|
baina
ez zerbitzuak bikoiztuz (edo hirukoiz tuz).
|
|
|
Juridikoak: handiak
|
baina
ez gainditu ezinezkoak. Juridikoki Unibertsitatea tituluak emateko da, baina egiten den lana ona bada eta bertako ikasleak prestakuntza egokiarekin ateratzen badira posible da arazo horiek guztiak gainditzea.
|
|
|
Bi horiek izan dira betidanik gu re gizarte honek izan dituen ezaugarri nagusietakoak, etaho rren bila joan behar dugu. Horretarako ezinbestekoa ikusten dugu teknologia berrien erabilpena (campus birtuala, informatika...), beti metodo tradizionaletan oinarri tutaere,
|
baina
ez horietan bakarrik. Azken urte hauetan izan ditugun esperientziak oso aberatsak izan dira alde horretatiketa bide hori sakondu eta gehiago landu genuke.°
|
|
|
Nire ustez, bi besterik ez dira egon behar: dozentzia irakaslea (doktorea izateko beharra ez duena) eta dozentzia eta ikerkuntzarako irakaslea (doktorea izan behar duena),
|
baina
ez genuke bereiztu behar Eskola edo Fakultate bateko irakasle izatea. Horretaz gain, honakoakere zehaztu genituzke:
|
|
|
Gu re populazioarekin, Espainiako ratio arruntak erabilita, besteren bat izango genuke ezbairik gabe. Borondate politikoan egongo zen gakoa, jakina,
|
baina
ez beste inon.
|
|
|
Hau sustatzeko lehen arrazoia ez da agian oso sendoa,
|
baina
ez dut ezkutatu nahi. Gure gizartearen ikuspegiari dagokio.
|
|
|
Museoa bera Parisen dagoela ere ez baita konturatu oraindik. Bilbon dagoela uste du,
|
baina
ez, Aldamenean eta barruan duen Nerbioi hori Sena da, nahiz eta batzuk Manzanaresekin nahastu, eta Parisen sortutakoak eta Paristik etorritakoak emango dio bizitza Guggenheimi etorkizunean. Nahikoa da begiak irekitzea.
|
|
|
Joera bikoitz horien zergatiak bilatzerakoan, euskal hiztunen trinkotasuna eta bizindarra (edo bizikemena) datozkigu burura: soilik azpian hiztun komunitate sendoa eta errotua egotean egingo zuen gora euskarak; eta baliteke, neurri batean, hori egia izatea,
|
baina
ez osoa. Izan ere, erabileraren bilakaera modu zuzenean ulertzeko ezin daiteke ahaztu 1989an erabilerak lurralde bakoitzean zuen abiapuntua:
|
|
|
Azken buruan, Sharon bera, israeldar eskuinaren atalikerradikalenaren liderra, boterera heldu zen. Hauteskundeak baino egun gutxi batzuk lehenago akordio bat ia amaituta geratu zen,
|
baina
ez zen gauzatu Sharonek —bere garaipenaz ziur— hura errespetatzeko asmorik ez zuela iragarribaitzuen. Sharon boterera iritsi denetik indarkeriaren gurpila gero eta azkarrago doa.
|
|
|
Politikaren ikuspuntutik, sufismoa oro har kontserbatzailea da,
|
baina
ez du ekimen politiko zehatzik defendatzen. Korronte modernistak uzkurrak dira sufismoarekiko, mundu modernoa ren balioetatik urruntzeko haren joera ren aurkakoak baitira.
|
|
|
Lider xiitak bere ideien jarraitzaile ziren islamista erradikalen gehiegikeriak moderatzeko erabili zuen boterea. Auzitegi Iraultzaileen gehiegikeriak geldiarazi zituen,
|
baina
ez zituen disolbatu. Zenbait amnistia promulgatuzituen, baina ia inoiz ez zituzten bete.
|
|
|
Une horretan sortzen da Aliren jarraitzaileen alderdia —Xia—, eta horrek ez ditu zilegitzat hartzen Omeia kalifa gobernariak, Aliren seme diren Hussein eta Hassan eta beren ondorengoen eskubideak defendatuz. Xiita hauek Sunna errespetatzen dute,
|
baina
ez dute bere izaera sakratua onartzen, gainerako musulman guztiek, sunite k, egiten duten bezala. Horren ordez, garrantzi berezia ematen diote Aliren ondorengo hamabi Imanek ahoz igorri omen zuten ezagutzari.
|
|
|
3 Imana liderra da," aurrean mantentzen den" hura. Sunitek izen hau erabiltzen dute otoitz kolektiboa zuzentzen duten autoritate erlijioso jakin batzuk izendatzeko,
|
baina
ez diete onartzen xiiten ustez duten funtsezko izaera. Beren imanak ez dira Aliren ondorengoak eta ez dira Profetak igorritako inolako jakituria sekreturen jabe.
|
|
|
Anekdota bat baino ez da,
|
baina
ez da hutsala. Joan Mari Irigoienek Lur bat haratago nobela aurkeztu zuenean, 25 urte lehenago bururatutako ideia zela esan zuen, AxularrenGe rolibu ruaren irakurketaldi batean bururatua.
|
|
2003
|
|
|
Urte" horriblea" izan dela irakurri diot gorka arreseri, eta ez zait bururatzen, benetan, beste izenik. Tira, batzuk bai —luzea, gogorra, trinkoa, gorabeheratsua, argigarria, erabakigarria... —,
|
baina
ez Gorkaren hori bezain adierazgarria. Eta oraindik ez da bukatu!
|
|
|
Horregatik, zentzuzkoagoa iruditzen zait gizakiaren onerako hautatzea eta kito. Izan ere, aurrerapenak batzuei gauza onak ekartzen dizkie,
|
baina
ez dira horren gauza onak gizakien bizitzaren alderdi askotarako, hau da, guztiontzako. Hortaz, aurrerantz egin nahi dugu pertsona bakoitzaren onera ko eta haren hurbil egoteak balioko digu neurtzeko ona ala txarra izan den guk emandako pauso bakoitza.
|
|
|
Gizabanakoak ez zuen ikasi behar bere herriaren kultura edukitzeko. Taldeak hura ematen baitzion haur ttiki ttikia zenetik, eta, kulturarekin batera, baita hizkuntza, ohiturak eta bizibideak ere, haurren eskura zeudenak ondasun publikoen edo pribatuen bidez. Zatiketa hori argi dago Europan duela mende askotatik hona,
|
baina
ez horren argimunduko beste leku batzuetan.
|
|
|
" Batasun" be rriak eratzen ari dira, erabakigune eta lege berriak eta guzti. ...a giza taldeen artean gertatzen ari diren birmoldaketa bat da, bat gehiago, errealitatera moldatzeko saialdietan, gizakion bizitzak planetan dituen aukera berriez eratua (teknologia, informazioa, garraioa...). Estatuek eta nazioarteko erakundeek aintzat hartu behar dituzte Giza Eskubideen Adierazpenean bildutako eskubide indibidualak —adierazpen askatasuna, manifestazioa eta informazioa—
|
baina
ez da haien erabilpena bermatzen duen erakunde bakar bat ere. Eta ez zaie lege indarra ematen une honetan Estatua eratua ez duten herrien talde eskubideei.
|
|
|
3 Art. Kultur aniztasunaren bidez, gizakiek aukera zabalagoa dute hautatzeko; garapen iturrietako bat da,
|
baina
ez soilik ekonomi hazkundeari begira, baizik eta ase egoteko moduko izate intelektualean, afektiboan, moralean eta espiritualean sartzeko bide gisa.
|
|
|
Ez da modu ezberdinean interpretaturiko balioen adierazle argia, hori izanik bioaniztasunari eta kultur ezberdintasunei aberastasuna ematen diena. Oso makina perfektuak fabrikatzen dira seriean, berdin berdinak,
|
baina
ez dute bizirik. Izaki bizidunak ezberdinak dira.
|
|
|
Gaur egun guztiz normala irudi dakiguke, baina orain dela 30 urte eskas nekez uste lezake inork. Kooperatibak nagusi dira kudeaketaz, erantzukizunaz zein etika enpresarialaz,
|
baina
ez dira hutsaren hurrengoak emaitza ekonomikoen zein komunikazioaren arabera.
|
|
|
Egia da hori guztia,
|
baina
ez egia bakarra. Badago zertaz baikor izan, baina kezkatzeko motiboak ere hor daude eta ez dira gutxiestekoak.
|
|
|
Bizitzeko ez badu balio (eta bizitza ez da merkatua soilik, baina merkatua ere bada) ez du balio. Kulturgintza horren balio bakarra" identifikazioa" izatea ez da nahikoa, hori, nolabait, kulturgintza bizigarri bati darion zerbait izan daiteke,
|
baina
ez bere eginkizun zuzen bakarra (Uz ta ro 4 4).
|
|
|
Burua lehengo lepotik. Eutsi egiten zaio
|
baina
ez dago zabaltze nabarmenik.
|
|
|
600.000 euro Iparraldean euskara sustatzeko. Ez dakit negoziazio lanetan nor ibili den,
|
baina
ez da negoziatzeko modu kaxkarra.
|
|
|
Nolanahi ere den, aintzat hartzeko moduko lan garran tzitsua dela pentsatu behar dugu, alde batetik, instituzioen aldetik borondate sendoa sumatzen delako (honetaz, irakur bedi Iñaki Uriarte arkitektoak abuztuaren 21eanGara nargitaratu zuen kritika gogorra) eta, bestaldetik, lan guztienoina rrian filosofia orokor eta komuna antzeman daitekeelako. Egia da lantaldeen joera izan dela goieneko egoera ideala irudikatzea, eta oraingo egoeratik ideal horreta rain oko tartea handia —handiegia— izan daitekeela zenbait arlori dagokiola,
|
baina
ez da txarra izatez, bidearen luzea izan arren, helmugak argi zirriborratzea.
|
|
|
lan kontratu erregularra eta nolabaiteko etekin finkoak —soldata barne— dituen langilea pribilegiatu bat da. Egia esan, sindikatuek nahi dituzte langile informalak ordezkatu,
|
baina
ez dakite nola egin. XX. mende hasieran, artesauen sindikatuek ere ikasi behar izan zuten industriako langileak antolatzen.
|
|
|
Baieztapen hori ondoko datuetan oinarritzen dugu: a) Hego Euskal Herrian euskarazko gaitasunak zonalde (ia) guztietan gora egin duen bitartean, erabilerak batzuetan baino ez du aurrera egin; b) are zehatzago, 1989tik 2001erabita rtean, erabilerak gora egin du Gipuzkoa eta Bizkaian,
|
baina
ez Araba edo Nafarroan. Eta kontuan izanda neurketa unitateen dimentsioak eta laginak zenbat eta zabalago eta dibertsifikatuagoak izan, datu horien egonkortasunahandiagoa dela, aipaturiko esparruetan antzemandako joera horiek nahikoa fidagarriak direlakoan gaude.
|
|
|
Lehen aldiz, 50eko hamarkadan Diputazioak hizkuntza politika egiteko bideari ekin zionetik. Hala nabarmendu zuten komunikabideek Pedro Pegenauteren izendapena eta biharamunean,
|
baina
ez zen hori notizia bakarra. Ezta nagusiena ere.
|
|
|
Vade retro ka ari dira. 86ko Euskararen Legea formalki aldatzen saiatu ziren,
|
baina
ez zuten parlamentuan gehiengoarenbaiezkorik lortu. Hortaz, Legebiltzarrak ezetz emandakoari, haiek baietz diote, praxian, dekretu, araudi eta ebazpenen bidez. Hizkuntz eremu mistoan (beraz Iruñean eta honen inguruan, besteak beste) euskara ofiziala ez dela argudiaturik, eskubide linguistikorik ukatu eta praktikan zona hau guztiz des euskalduntzea dute helburu.
|
|
|
Zeren, orain arte gertatu den moduan, irtenbidea euskalgintzak egiten ahal duen indar metaketatik etorriko baita,
|
baina
ez mobilizazio jakin baten inguruan baizik eta euskaldunon eskubideen aldeko benetako kontzientziazio baten inguruan. Eta horretan oso inportantea da gu rean oso gehiengo zabala diren erdaldunen benetako inplikazioa lortzea," euskararen aldekoa naiz" jarrera epela nafar guztion, euskaldun zein erdaldun, hizkuntzarendefentsa aktibo bihurtuz.
|
|
|
Ez da batere erraza asmatzen. Oihu, kalapita eta salaketak ez direla aski zalantzarik ez, normala ere bai horrelako erreakzioak izatea,
|
baina
ez aski, eta ezta garrantzitsuena ere. Ez ote dugu hobe etxearen paretak sendotzea eta etxea erabiltzea eta bertan bizitzea?
|
|
|
Bestalde, herri ekimenez asko egin daiteke merkataritza arloa, kirol arloa, lan mundua eta abar normalizazioaren alde inplikatzeko konpromisoen bidetik, asko egin daiteke plangintza estrategikoen bidez udalerri askotan, eta, nola ez, asko egin daiteke norbanakoek konpromisoak har ditzaten euskara ikasiz eta erabiliz. Herritarren borondatea tinkoa bada ez dago prozesua gelditzerik, moteldu dute,
|
baina
ez gelditu.
|
|
|
Herri honetan gertatzen zena kontatzen zigun, prisma jakin batetik noski (periodiko bakarra izatea ren zamak), beste askok kontatzen ez zizkigutenak; Biasteri edo Erriberri Amoroto edo Baliarrain bezain euskal herri zirela gogora ekartzen zigun (ez modu panfletario edoerromantikoan, ez: hango saltsa eta berri xumeak kontatuz), eta beste askok, Biasteriko gertae ren aldamenean, Murciako Alcantarillakoak kontatzen dizkigute; Feroeuharteetan edo Ipar Irlandan gertatzen ari zenaren berriematen zigun (prisma jakin batekin, noski,
|
baina
ez zegoen besterik...), eta beste askok futbol kontuetara mugatzen zituzten Danimarkako administraziopeko uharteen gorabeherak, edo Ipar Irlandaz Clinton agertzen zeneanbaka rrik akordatzen ziren; iritzi emaile sakon eta ugarirena rtikuluak kaleratzen zizkigun (baita astunegiak egiten zitzaizkigunenak ere tarteka); periodiko osatua zen (osatzeko lanean beti ere, osatzekorik ere bazuen-eta, bertan...
|
|
|
Nora joan adosten badute, aurkituko dute bidea. Baina Machadorekin batera, bidea eginez egiten dela sinesten badute, eta orain arte bezala horretan jarraitzen badute, edozein tokitara iritsi ahal izango dira,
|
baina
ez derrigorrez iritsi nahi zuten tokira. Eta horri eusten badiote, beharbada arrazoiez esango du norbaitek, hemendik gutxira, herri honek ez zuela izan proiektu ilusionante bat aurkezteko gai izan zen minoria inteligenterik.
|
|
|
Eusko Jaurlaritzara bulego orduz kanpo deitu, eta" jSeguridad!" dioen hitz hotsa entzuten da telefonoz bestalde, baina harek ere ez du zehazten zein segurtasun bermatzen duen. Iruñean bizi eta udalarekin harremanak euskaraz izan nahi dituenak, zerrenda berezi batean eman behar du bere izena,
|
baina
ez diot inori entzun nazien garaiko Alemanian oinarritutako metodoa denik (fitxatuta daude euskaraz hitz egin nahi duten iruindar guztiak, bai). Eta...
|
|
|
Eskubide kontua da, bai,
|
baina
ez gara oraindik konturatu. Ezta Euskaldunon Egunkaria itxi zuten egunean ere.
|
|
|
Hamarkadan zehar hazkunde negatibo ugari izan ditu itzulpenak,
|
baina
ez aurten. Iazkoarekin alderatuta ia
|
|
|
Aurten orekatuxeagoa ageri da taula,
|
baina
ez da nahitaez hori seinale ona edo hobea, ez baita hori gertatu liburu multzo apalenak modu esanguratsuan indartu direlako, baizik eta beste batzuek indarra galdu dutelako.
|
|
|
Aurreneko begi kolpean zifra hauek krisi baten atariko eta guzti irudi dezakete,
|
baina
ez da komeni azkarregi ondorioetara igarotzea, bi ohar hauek kontuan eduki gabe behintzat: zuzen zuzen sail honetantxe intzidentzia duen Zubia editorialeko berrargitalpenak ezin izan ditugu jaso, Santillanatik ezin izan zutelako informazioa jaso.
|
|
|
Urte horretako lege gordailua daukatenak bildu ditugu hemen. Ia ia guztiak dira ISBNdunak,
|
baina
ez ehuneko ehun. Urtero bezala, ISBN gabekoetan salbuespen batzuk egin ditut, liburuaren interes orokorra eta zabalkundea kontuan izanda.
|
|
|
Fitxa bibliografikoak bidali dizkidaten editorialak ere gogotik eskertu nahi ditut. Ia denak dira,
|
baina
ez guzti guztiak, harritzekoa bada ere. Ez dakit nik zenbait editorialen profesionaltasuna zer nolakoa den, fitxak bidaltzeko ere gauza ez direnean.
|
|
|
Bilboko eta Euskal Herriko zentro kultural nagusia behar lukeen Guggenheim museoa uste bezain ongi ez baldin badabil, Irailaren 11 arrazoietako bat izango da, beharbada,
|
baina
ez bakarra. Eta gustura entzungo nituzke nik esplikazio alternatiboak, eta batez ere, egoerari aurre egiteko pentsatuta dauden planak.
|
|
|
Ana Urkiza kexu agertu zen prentsan esanez emakumeen lana behar bezala ez dela kritikatzen, gozoegi tratatzen dela. Ados egon naiteke emakumeen lana behar bezalako kritikarik jasotzen ez duelako iritziarekin (euskaraz eta beste hizkuntza guztietan ere bai),
|
baina
ez dut uste gozoegi tratatzen denik, edo beti ez da horrela izan behinik behin.
|
|
2004
|
|
|
Beraz eta lanak izango ditu sinesgarritasuna arlo guztietan lortzeko, eta aurrera eramateko,
|
baina
ez litzateke gutxietsi behar. Akaso planak ez du erabakiko, Zallok dioen bezala, euskal kulturaren izatea edo ez izatea, baina bertan egon daiteke etorkizun oparoagoaren edo pobreagoaren arteko aldea.
|
|
|
• Plan honetan, aurrekoan bezala, politikariek etagoikarguek tokian tokiko planak dinamizatzeko arduradute,
|
baina
ez da ezer zehazten lan horretan dagokien aitzindaritzaz edo euskalduntzen nahiz euskaraz lan egiten dagokien arduraz.
|
|
|
• Ebaluazioak, neurketak, jarraipenak... aipatzen dira,
|
baina
ez da ezer aipatzen jarraipen lan horrek ekarritakoak prozesuan txertatzeko egin beharrekoaz.
|
|
|
Konigsbergeta Jenako fakultateetan eskatu zuen argi talp enerako baimena, lortu zuen, eta horren emaitza 1793koEr lijioa arrazoimen soilaren mugen barnelana izan zen. Lotsagabekeria horregatik postua galdu eta erbesteratua izan zitekeela iritsi zen Kanten belarrietara,
|
baina
ez zuen atzera egin. 1793an" Hau teorian zuzena bai baina praktikan balio ez duela dioen topikoari buruz" artikulu polemiko luzean iraultzari buruzko jarrera zuhurra baina azken buruanbaiko rra hartu zuen.
|
|
|
Frantsesa jakin gabe, esate baterako, frantsesezko testu bat irakurtzea bezala izango litzateke. Euskaraz irakurtzen dugun bezala irakurriko genuke, intuizio fonologikoaren arabera,
|
baina
ez litzateke zuzena eta ulergarria izango.
|
|
|
Euskal Herriko zinemagintzarentzako" impasse urteak" bezala definitu daiteke orduan 1996.etik honako aldi hau: Eusko Jaurlaritzaren sustapen sistema berrantolatzeko ahalegina nabarmena izan da, baina hartara eskainitako baliabideak apalegiak izan dira; ETB berriro hurbildu zaio Euskal Herriko zinemagintzari
|
baina
ez da prest agertu harekin konpromiso larriegirik hartzeko. Hartara, paradoxikoki ikus daiteke dena aldatu bada ere azkenean guztiak berdin samar jarraitzen duela.
|
|
|
Baina su guztiak ez dira berdinak Erdozaintziren irudimenean; suak badira nonahi
|
baina
ez dira ezer sortetxeko su handiarekin alderatuz gero, edo are gehiago, euskal etxeetako eta euskal herrietako suekin alderatuz gero. " Ilargiaren ume" deitu dugun olerki argitaragabean irakur dezakegu ideia hori.
|
|
|
Izan ere poesia, literatura eta oro har kultura (euskal kultura batik bat) barnebarnean eraman zituen bizitza osoan, oso gaztetatik. Poesia zuen bere barne sentipenen, minen eta pozen adierazpen modua,
|
baina
ez bereakbaka rrik, bere herria renak ere bai; poesia" herria ren borrokaren elea da"," herria ren dramaz eta giza errealitateazmintzo da", errepikatzen digu (Hinkihank a, 7 or.).
|
|
|
Aldaketaizugarria izan da. Editorial ugari daude, eta horientzakoproblema, seguruenera, behar hainbat irakurleren falta izango da gaur egun. Irakurlearen neurria,
|
baina
ez, garai batean bezala, idazten ez duenik ez dagoela. Orduan, militantismoari esker salmenta errazagoa zen beharbada.
|
|
|
Bitartean altxorra handitzen ari dela gurean, lurralde euskaldunetan? Dudarik ez dago horrela dela, euskara gero eta jende gehiagok erabiltzen du, egia da,
|
baina
ez egia osoa. Oraindik ere Xabier Mendiguren Bereziartu bezalako euskaltzale finek badute non lan egin; Kontseiluko buruak aspertzeko betarik ez duela izango iruditzen zait urte askotan, horixe da errealitatea.
|
|
|
Etxeko hizkuntza zen euskara erabat. Eguneroko bizitzan, Zumaia herria erabat euskaraz bizi zen,
|
baina
ez zegoen ikasketarik euskaraz egiterik. Euskal giro aldetik ez zegoen ezer bideratuta.
|