|
2000
|
|
|
N murritza izaki, gazteen probaleku eta zailtzeko aukera izateari ere uzten ari zaio antzerki amateurra gaur egun. sIpar Euskal Herriko antzerkigintzan ez da sumatu aurrerapausorik
|
azken
urte honetan eta desintegrazioaren bide beretik doala esan daiteke; nahiz eta taldeek kalitatea<3 ren errekonozimendua lortu izan duten beti, nahiz eta bertako idazleek behin eta berriro sariak jaso, oso esparru txikian eskaintzen dira euren muntaiak eta kasu honetan muga ez da banaketa administratibo hutsa. Ipar Euskal Herrian emanaldiak eskaintzeaz gain, Hego Euskal Herrira ere iritsi lukete, baina urrats hori egitea ezinezkoa dirudi gaur egun. Ea eurak ere azken mohikanoez mintzatzen hasi diren une honetan bertako antzerkigintzari ateak zabaltzen zaizkion.
|
|
|
Edozein akademiarentzat garrantzitsu izan ohi da hizkuntzaren hiztegia ontzea. Bere berea du Euskaltzaindiak euskararena eta horri ekin dio, buru belarri,
|
azken
urteotan. Askorentzat luzeegi joan doana, beste batzuentzat labur arin etorri dator, hizkeraren biziraupenari bagagozkio bederen.
|
|
|
Estatu espainiarrean egunkari ugari dira bere webgunean zerbitzu hau dagoeneko eskaintzen dutenak. Kataluniako La Va nguardiaizan zen aitzindaria ekimen honetan eta
|
azken
urte honetan asko eta asko izan dira bide berari ekin diotenak.
|
|
|
Kopuru honetatik 2 milioik erabili zuten Internet hilabete horietan. Zenbaki hauek zibernauten kopuruak
|
azken
urteotan izan duen gorakada adierazten digute. Kontuan eduki behar da 1996 urteko lehen hiruhilekoan Estatuko populazioaren% 1,4 soilik zegoela konektatuta.
|
|
|
Liberalismoak kultura alboratu izanagatik zenbait autorek ideologia honen gaurkotze eta egokitze lanari ekin diote. Haietatik guztietatik, egin duen gutxiengo kulturalen defentsagatik nabarmendu da
|
azken
urteotan Kymlicka filosofo kanadarra, liberalismoaren parametroen barne beti ere (1989, 1996) 7 Autore honen ustez, gutxiengo nazionalek8 aldarrikatzen dituzten eskubide kolektiboak liberalek horrenbeste estimatzen dituzten eskubide indibidualekin bateragarriak dira, nork bere bizitza onaz aukeratzea ahalbidetzen dituzten eskubideak, hain zuzen ere. Eskubide kolektiboak eta indibidualak, orduan, ez lirateke elkarren kontra egongo, eguneroko diskurtsoetan hainbat ahotsek behin eta berriro kontrakoa aditzera ematen duten arren.
|
|
|
Haureta gazte literatura dugu, ezbairik gabe, euskal liburugintzan
|
azken
urteotan gehien garatu den arloa. Egitasmo horren zereginik behinena Euskal Herriko umeen eta haientzat idatziriko liburuen arteko lotura sendotzea da, hain zuzen ere.
|
|
|
Plangintza falta ohikoa eta iraunkorra bada ere, ez dira ahaztu behar duela zenbait urte, bereziki laurogeiko hamarkadan, eginiko pausoak. Bidezkoa da gestoreen lana aintzat hartzea,
|
azken
urteotan liburutegiak eta liburuzainen egoera (langileen egonkortasuna, zerbitzua irekita izateko orduak gehitzea, liburutegi barreneko lanak, etab.) pixkanaka hobetzeari lotu baitzaizkio. Hobekuntza horiek guztiak garrantzitsuak dira; partzialak halere, eta ez aski, beraz.
|
|
|
Bestalde,
|
azken
urteotan, behin eta berriz entzuten da liburuak bizitza laburra daukala gizarte berri honetan eta telekomunikazio sareen artean itoko dela. Oraingoz historia zein den badakigu, profeta guztiek huts egin dute, eta inprimatua da oinarrizko medioa ezagutza erregistratu, bildu, antolatu, kontserbatu, erabili eta zabaltzeko.
|
|
2001
|
|
|
Hori dela eta, politikari abertzaleen jokabidea, oro har, bitarikoa izan da: ...razpide guztiak eskaintzea —" Euskal Herrian lan egiten duen guztia euskal herritarra da" —, Europa zabalean atzerrikoei bertoko naziotasuna eskuratzeko beste inon onartuko ez litzatekeenes kuzabaltasunarekin (adibidez, Espainia Frantzietan aspaldidanik lanean ari direnei, hizkuntza ofiziala ongi jakinarren ere, ez zaie" espainiar frantsestasuna" besterik gabe ematen,
|
azken
urteotan atzerritartasun legeek behin etabe rriro erakusten digutenez), edota b) gure eskuinak praktikatua, arazotik ihes egin, bera garbi planteatu gabe, denborari denbora emanez, nolabaiteko laissez faire, laissez passer hura gogoan, jatorrizko etorkin zaharren bigarreneta hirugarren belaunaldiak berez bertokotuko zirelako esperantza isilaz. Kasu batean zein bestean, ez zaie inoiz barkamen argirik eskatu iragan denboretan haiekin izandako jokabide desegokiagatik, ez eta behialako arrazismo horren kritikarik egin ere, guk geure bularra jotzeko darabilgun harria etsaiak gure kontra duela jaurtikiahantziz.
|
|
|
Beste gutxi batzuen artean Olatz Beobidek eta Eneko Olasagastik
|
azken
urteotan mugaz bi aldeetan lan egin izana mugarri da egon den eten historikoa gainditzeko. Euskal Herria zeharkatu zuen Korrikaren harira sorturiko Komeriakamuntaia bide egokia izan zen Pirinioen alde bietako aktoreak Tentazioaren ekoizpen honetan biltzeko.
|
|
|
Aurreko urteetako balantzeetan egin izan dudan bezalaxe, aurten ere gertakari zehatzei lotu ordez, joerei lotuko natzaie,
|
azken
urte honetako joerak, keriak edo dena delakoak nondik nora jo izan duten ikusteko asmoz.
|
|
|
Gudu deskribapenek berek zaharkituak dirudite, baita Stendhalek 1839anarg itaratutako La Chart reuse de Parm e ko Waterlookoarekinkonparatuta ere. Baina agian konparaketa hauek ez dira zuzenak, eta Txillardegiren nobela
|
azken
urte hauetan salmentaarrakasta itzela izan duten kiosko motako nobela historiko ugarien artean kokatu genuke. Agian.
|
|
|
" Pero las ideas que deseo verter no sabnaexpresarlas en nuestra lengua de forma medianamente inteligible, ademas de exigirme mas esfuerzo y tiempo del que puedo disponer". Horrez gainera,
|
azken
urteotan gaia ere erdarazkoa duten lanetan dihardu, euskarazkoak utzi gabe, Zavalak. Gaztelaniazko narra zioakdira gehienak, Zavalak berak han hemenkako erdal hiztun bikain zenbaitekin izandako solasen fruitu.
|
|
|
Niri dagokidanez, askorik uste ez nuela, telebista utzi eta unibertsitatera jauzi egin nuenean bizitu zitzaidan atze ra ere lehengo su zaharra. Ez afizio ez ofizio, aztergai izan dut
|
azken
urteotan bertsolaritza, eta hainbeste urteren bu ruan, konturatzen naiz bertsolaritza ikertzea badela, alde batera, aspaldian sentitzen nuen lilura haren nondik nora koak aztertzea.
|
|
|
Hala ere, zenbait gauza aurresan daitezke. XX. mendeko
|
azken
urteetan zientziako hiru arlok bultzada itzela hartu dute, eta ziurrenik gizartearen bizitzan eragin ikaragarria izango dute XXI. mendean. Ez ginateke harritukoXX. mendean gure gurasoen eta aiton amonen bizitzek jasandako aldaketak baino askoz handiagoak gertatuko balira XXI. mendean.
|
|
|
Gainera, ez da horren argia
|
azken
urteotako krisialdian e konomiak horrenbeste galdu duenik. Beharbada, galdu galdu du, bai, B2K (enpresa kontsumitzaile) esparruan, baina ez, ostera, B2B (enpresaenpresa) delakoan.
|
|
|
Eta horrekin bizitzen ohitu ginen, harik eta norbait (norbait kolektibo hori arerio ideologikoari bizitza ukatzeraino iritsi direnengandik ez urruti dagoelarik) euskaltzale eta euskal herr itar kontzeptuak nahastera zaletu zen arte. Ordutik hona (eta garbiago
|
azken
urteotan)," gutarra" izan beharra dago, sa rri, alor politikoan, euskararen inguruko kezkarik eduki ahal izateko. Eta hori, nire ustez, galbidea dugu.
|
|
|
Euskara hazten (Nafarroa Garaiako euskararen aldeko bilakaera, adibidez), hiztunen, eta gizarte osoaren, osasun askatasunhelburuak bizirik..., harentzat euskaldungoak" arazo iturri" izaten dirau. Horiek hola,
|
azken
urteetako eskarmentua ren ondorioz (euskaldungoaren beraren erantzukizun ez ttipiarekin), sistema agudo ari da ikasten eta bere" arazoarekiko" kontzientzia eta praktika zehatz eta eraginkorrago bilakatzen. Eta indarraren" arrazoi" itsua eskuan, aise xila daitezke ondorioak.
|
|
|
Euskalgintza deitzen dugun jardun hori, mila jardun txikiz osatutako sare edo andamioa da, euskaltzale askoren atxikimenduzko lanari eta erakundeen babes eta diruari esker eraiki ahal izan dena. Oro har, elkarlan ona egin da urte luzez, eta
|
azken
urteotan gizarte ekimenaren eta administrazioen arteko zubiak ugaldu eta tinkotu egin direla esango nuke. Euskararen kanpotik egindako helegite eta salaketak, edo une berezi bateko interes politikoek ekar dezakete —ez al dute ekarriko! — euskararekiko jarrera epelagorik euskal administrazioen aldetik.
|
|
|
Eta gaur egungo astinaldiak, bere egunean utzi zizkiguten pieza eskas eta eznahiko haiek uzteko izan zuten arrazoi berberean du sorburu. Sukarrak gradu gehiago hartu ditu agian"
|
azken
urteotan", baina gaitza berbera da herri honetan herri desberdindua izateko grinak agerikoak izan direnetik.
|
|
|
Erreforma garaian espainol proiektuak euskararen azaleratze indartsu bat espero zezakeen, instituzio berrien agintaritzatik etorriko zena, frankismoaren
|
azken
urteetan argi zegoelako herriarengan nahiko kontzientzia bazela horretarako. Euskal Herriko PSOEk berak ere hori nolabait onartu beharrean ikusten zuen bere burua euskararen aldeko sentimenduaren aurrean eta, beraz, berton eurenproiektu espainola kudeatzeari begira (Jauregi kasu, Kintanak duela gutxi kontatu digun legez) espainol kultura ez zabaltzeko euskara era guztietara indartzea onartu beharrean zeuden, hori euren proiektua manten zedin derrigorrezkoa ikusten zutelako, autodeterminazioa aldarrikatzea (PSE 78) bezala.
|
|
|
1. Galdegaia jorratzen hasi baino lehenago, egiten den galderan dagoen baieztapena erabat zuzena ez dela, ene ustez, esan beharra daukat, euskalgintza auzitan jartzea ez baita
|
azken
urteotako kontua, ia ia betidanikoa baizik.
|
|
|
1. Egia da
|
azken
urteotan areagotu edo gogortu egin direlaeuskararen aurkako erasoak. Astinaldi hauen erroak, ordea, askoz lehenagokoak dira eta oinarri horien bilakaera historikoa kontuan hartuta ulertuko ditugu astinaldi hauen zergati eta arrazoiak ere.
|
|
|
Eta honek guztiak esplikatzen du nire ustez
|
azken
urteotako astinaldia ere. Batetik astinaldiaren eragileak berak inolako eskrupulurik ez duelako euskararen kontra egiteko.
|
|
|
Bada zerbait berria:
|
azken
urteotan inoiz iru di ka tzerairitsi ez ginena posibilitate benetako bihurtu da euskalgintzan: Espainiako Estatuko aparatuek (alderdi, sindikatu, komunikabide, juje," pentsalari"...) euskaldunok urte askotan nekez eraikitako euskararen aldeko egiturak —txikiak eta ahulak oro har— suntsitzeko aukera benetako bihurtu da.
|
|
|
1. Lehen galdera honi erantzun beharrekoa ez da, berez, izate samurrekoa. Izan ere, Eskal Herri honetan (Hegoaldean behinik behin)
|
azken
urteotan sumatzen da berebiziko eragina, indarkeria nahas mahasean emateko euskal kultura eta euskalgintzarekin eta orobat, iritzi publikoarenaurrean batera plazaratzeko, gauza horiek sustrai berekoak balira bezalaxe. Horretan, uzkur naiz, ea ez ote dugun jakin euskalgintza hori guztiona egiten.
|
|
|
Nik, hala ere, zabalagoa ikusten dut esparrua. Ari gara
|
azken
urteotan ekin eta ekin hezkuntza etairakas kuntza ren inguruan, gizartean bestelako alorrik ez balego bezalaxe. Hartara, hezkuntza sistema horren fruituak, gure gazteak, arras bakarturik ibiltzen dira langintza edo mundu profesionalean euren euskarazko trebakuntzak erakutsi nahi dituztenean.
|
|
|
Wish ful thinkings ote? b) Barne muinari dagokionez, nahiko nuke nik euskalgintza malguagoa eta erosoagoa,
|
azken
urteotan erakutsi duen itxiera horretatik aldendua. Badirudi, oro har, euskalgintza interes jakineko talde batzuen zeregina dela eta horren inguruko gorabeherak oinarrizkoenak.
|
|
|
Saioz, egituratze eta gobernatze lanean, ahalegin sendo eta beharbada, erakus zalekeria laburragokoa. Motz eta urri ibili gara
|
azken
urteotan euskalgintza orekatsua egituratzeko abiadan. Inondik ere ez, Euskal Herriko iritzi desberdinen artean euskararen ituna gauzatzeko puntuan, hau da, euskararen legeria garatzeko eta aurreratzeko tenorean.
|
|
|
Said baten oihartzuna ailegatu arren). Duela gutxi, Dewey eta Jamesi jarraitzen dion filosofo estatubatuar batek azaldu digu nola aldatu den politika eta pentsamendu kritikoaren arteko erlazioa
|
azken
urteotan. 1998ko Achieving Our Country liburu abertzaleanRichard Rorty pragmatista ezkertia rrak sistema globalitarioari esker ematen ari den eskuineratze prozesua salatu du:
|
|
2002
|
|
|
• Euskalgintzatik aparteko sektore pribatuko hainbat erakundetan euskararekiko garapen positiboa eman da
|
azken
urteetan. Ehundaka eragile ari dira euskararen erabilera areagotzeko neurriak hartzen eta 60 enpresa inguru euskalduntze planak garatzen ari dira.
|
|
|
• Gizarteak ez du euskarak duen egoera larriaren kontzientziarik. Sektore batzuk,
|
azken
urteotako nola halako aurrerabidearen ondorioz, lasaitu egin dira eta beste batzuek kontrako jarrera gogortu dute.
|
|
|
Zein da, egun, euskal literaturgintzaren arazorik larriena? Aditu gehienak bat datoz esatean euskal literaturgintza osasuntsu dagoela
|
azken
urteetan. Inoiz baino idazle gehiagok argitaratzen du; argitaratzen diren liburuetatik askotxo kalitatezkoak dira; genero ia guztiak jorratzen dira —ezberdintasunak nabarmenak badira ere—; aspaldian hasitakoak idazteari jarraitzen zaizkio eta belaunaldi berriak sortzen ari dira apurka apurka; izan ere, gure historian lehenengoz belaunaldien arteko transmisioa gauzatzen ari da literaturgintzan.
|
|
|
Viagra ren beharrik gabe, gorantz doaz erotismoaz diharduten liburu eta aldizkariak, bai eta gaiaren inguruan produkzio mardula garatzen ari diren idazleak ere. Inori etiketarik jarri nahi izan gabe, eta argi utzirik literatura erotikoa baino, idazle askoren kasuan esan genukeela osagai erotikoa duen literatura egiten dutela, kontua da gero eta liburu eta autore gehiago plazaratu dela
|
azken
urteetan erotismoaren inguruan.
|
|
|
Ez dut esan nahi gauzak gaizki egiten ditugunik. Ez dut uste profesional txarrak hezten ditugunik, eta uste dut hobekuntza handiak izan direla
|
azken
urteotan. Baina ez gara gai izan hainbat gabezia eta arazori konponbide egokia aurkitzeko, eta kontuan hartu behar dugu lehiakor samarra den mundu batean gaudela.
|
|
|
Hasteko, eskaera handia dagoelako. Gaur, EAEko unibertsitateetara datozen gazteetatik %45ek euskaraz egin dute sartzeko hautaproba, eta azkenengo 6 urteotan ehuneko hori urtero %2 hazi bada ere,
|
azken
urtean %7 igo da. Hortaz, eskaintza horri erantzutera behartuta gaude, ahal dugun neurrian behintzat.
|
|
|
Irakaskuntzarako egiturez aritzerakoan, informazio eta komunikazio teknologiek eskaintzen dituzten aukerak ezin utz daitezke bazter. Unibertsitate birtual edo Campus birtual izena duten ekimen ugari sortu dira
|
azken
urteotan, eta gure unibertsitateak ez dira salbuespen izan. Halaere, eremu berri honi ez zaio eman nire ustez eman litzaiokeen garrantzia.
|
|
|
Lehen esan dudan bezala,
|
azken
urteotako ibilbideaazte rtzen badugu, argi dago gaur erabiltzen diren baliabideak askoz ere handiagoak direla hogei urte lehenago erabiltzen zirenak baino. Baina hori horrela izanik, garbi esan behar da oraindik ez gaudela beste esparru batzuetan gure garapen maila berbera duten herrien parean.
|
|
|
Hezkuntzan eta hedabideetan ikus daiteke argien, horra hor ikastolak, euskal ereduko lerroak, telebista, Euskaldunon Egunkaria, aldizkariak eta abar. Ez dabil aparte, jakina, Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua, eta esanguratsuak dira, halaber,
|
azken
urteotan euskararen normalkuntzarako zabaldu diren plangintza orokor eta integratuak.
|
|
|
Berrogeita hamazortzi programen artetik bakarreanagertzen da unibertsitatea: Unibertsitate Campus Birtuala. Un ibertsitatea, hitzetan behintzat, berrikuntza sorburuaizan da; adierazgarria da ikustea
|
azken
urteotako berr ikuntza prozesu zabalenean unibertsitateak eginkizun handirik ez duela. Itxuraz, Eusko Jaurlaritzak nahiago duep restakuntzaenpresetara zuzenean bideratzea unibertsitatearen bitartez baino.
|
|
|
Alderdi horretan, dudarik ez, ausardia eta babes politikoa beharrezkoa da. Baina, batez ere,
|
azken
urteotan unibertsitate desberdinetan egindako lana metatzean dago giltzarria. Apurka apurka azken urte hauetan unibertsitario euskaldunen kopurua emendatuz joan da.
|
|
|
Baina, batez ere, azken urteotan unibertsitate desberdinetan egindako lana metatzean dago giltzarria. Apurka apurka
|
azken
urte hauetan unibertsitario euskaldunen kopurua emendatuz joan da. Dagoenekoz, unibertsitateko irakasle euskaldunak mila baino gehiago gara.
|
|
|
Gaur egungo ikasle gehien gehienek euskaraz burutu dute ikasketa prozesu osoa, baina geletan eta karrajuetan erdaraz entzungo duzu parraparra. Izatez, erdararenerabilera asko nabarmendu da
|
azken
urteotan fakultateetan, eta fenomeno arraroa eta isilgordekakoa izaten zena guztiz natural bihurtu da, ia berezkoa talde batzuetan. Ikasgelako asanblada erdaraz ikusita nago ni neu.
|
|
|
Eta zentzu honetan uste dugu badagoela gizartearen aldetik konpromiso ren bat, epe laburrera gero eta nabariagoa izango dena,
|
azken
urteetako unibertsitate aurreko irakaskuntzaren matrikula datuen eboluzioaren ondorioz, non garbi ikusten den gaztelania hutsezko ereduen atzerapena euskara duten ereduen aurrean. Honela adibidez, nabarmena da EAEren eremuanAereduaren ia 20 puntuko atzerapenaBetaDereduen aurrean, nahiz eta onartu egin behar den oraindik ere desberdintasun handiak daudela lurralde, sare eta hezkuntzaren aldien arabera.
|
|
|
El Islam para un dialogo necesario, Bartzelona, CristianismeiJustfcia, Cuadernos CristianismeiJustfcia bilduma, 82 zenbakia, 1998ko maiatza). Jaki n en zenbaki monografiko honetarako, 1998ko testua egokitu eta osatu digu egileak,
|
azken
urte hauetako gertakariak ere jasotzearren.
|
|
|
El Islam para un dialogo necesario, Bartzelona, CristianismeiJustfcia, Cuadernos CristianismeiJustfcia bilduma, 82 zenbakia, 1998ko maiatza). Jaki n en zenbaki monografiko honetarako, 1998ko testua egokitu eta osatu digu egileak,
|
azken
urte hauetako gertakariak ere jasotzearren.
|
|
|
gaurkotasunari loturik, euskal kulturaren eremuan eta, batez ere, literaturgintzan jazo denaren inguruan iritzia ematea. Eta halaxe egiten ahaleginduko naiz, nahiz eta badakidan (eta
|
azken
urteetan berton idatzi ditudan urteko balantzeak irakurri dituenak ere badaki) jakin ere, gaurkotasunetik abstraktura ihes egiteko joera handia izaten dudala. Beste arlo askotan gertatzenden bezalaxe, kulturgintzan ere ezin baitira gertakizun solteak bere horretan ulertu, ingurune eta prozesu batean kokatzen ez badira.
|
|
2003
|
|
|
JOXEAZURMENDI eharbada batzuek, Pasaiara etorri den Victor Hugo, bizar handiarekin imaginatzen dute: Frantziako orakulu nazional hori, gizadiaren profetaren suzko lehoibu ruarekin, III. Errepublikarentzat Jainkosa Arrazoi burrunbatsu antzekoa, errepublikano gorri, kasi komunero. Hilezkortu den
|
azken
urteetako Hugoren argazkia. Victor Hugo laurogeita hiru urterekin zendu da.
|
|
|
Esan bezala, euskaltegietara hurbildutakoen adinaren batez bestekoak gora egiten dihardu
|
azken
urteetan; erabe rean, garai batean nagusi ziren ikasle eta langabetuen multzoak arian arian urritu egin dira eta lanean ari direnge roz eta pertsona gehiago hurbildu dira helduen euskalduntze alfabetatze sektorera. Geroz eta ikastaro apalagoak, malguagoak eta egunean zehar nahierara egituratzeko modukoak eskatzen ditu jendeak oro har (izan ere, garai batean ez bezala egungo gizarteetan denbora emateko aukera ugari dago bazterretan, bada, euskara ikasteari denbora are gutxiago eskaintzen zaio edota denbora hori beste era batera antolatzeko askatasuna eskatzen du jendeak), behe urratsetan hasten diren geroz eta jende urriago dago eta euskalduntze prozesua burutzeko asmoz geroz eta gizaseme gehiago hurbiltzen da bitarte edo goi mailetako ikastaroetara.
|
|
|
Izan ere, euskara normalizatu ahala desagertzeko sortutako langintza da, ez da, bada, irauteko sortua; baina, goiz da oraindik egoera horretara iritsi garela esan eta gainbehera, besterik gabe, horri egokitzeko. Helduen euskalduntze alfabetatzea
|
azken
urteetan 90eko hamarkadan ereindakoaren errentatik bizi izan da, ez da egoera berrietara era egokian, bizkorrean eta ikuspegi zabalez moldatu eta, etorkizunean hala segitzen badu, amildegiaren behera, pisu handiko harri baten tankeran, amiltzen segitzeko txartelak eskuratuak ditu.
|
|
|
Hezkuntza munduko kontuen berri dakien hainbat eragilek bazekien, aspalditxotik, joera nabarmen horren berri. Kontu berria ez bada ere azeleratu egin da, ordea,
|
azken
urteotako joera. Esplikazio luzeagoak (nagusiki koiunturalak) lituzkeen motiboak direla tarteko, hezkuntza alorreko bezeria klasikoak (irakastordu barneko ikasketari jendeak) behera egin du nabarmen.
|
|
|
Esan dezagun, orokorrean,
|
azken
urteotan euskalduntzealfabetatzearen aurkako faktoreen eragina areagotuegin dela. Sinplifikatze aldera bi alderdi nagusitan adieraziko ditut faktore azalgarriak.
|
|
|
E rrepide eta trafikoaren kudeaketa erabat aldatu da
|
azken
urteotan. Denetariko kontrolpideak egunez egun ari dira informatizatzen eta radarrak, sentsoreak, kamerak, barne telefoniak eta intranetak gero eta gehiago jartzen.
|
|
|
Eta, euskararen erabilera aipatzen dugula, saia gaitezen erantzuten euskaltzale ororentzat buruhauste handia den galderari: " Gaur egun esku artean ditugun datuak aintzatha rtuz eta
|
azken
urteotan izandako erabilerari erreparatuz, zein bilakaera izango du euskararen erabilerak?". Galdera hori, besteak beste, SEI elkarteak kale erabileraz antolatu zuen gogoeta jardunaldian ere mahaigaineratu zuen (ondorio batzuk ikusteko:
|
|
|
Nafarrago direla uste dute nafarren ondarea hondatu nahi dutenok. Kalte handia egin dezakete, noski, lanpostuetako baliabidea murriztu, diru laguntzak kendu eta legezko baimena mugatzearekin, baina
|
azken
urteetan mantendu egin da, halere, euskara ikasi nahi duten haurrenkopurua. Ezin da ahaztu duela hogeita hamar urte ikastoletan ibilitako gazte haiek haur berrien gurasoak direla orain, eta ereintzak dirau.
|
|
|
Bertze bat, bide judizialaren erabilera etengabe eta sistematikoa, Euskara Kultur Elkargoa reneskutik bereziki. Nago, azken hau, Sanzen Gobernua renamesgaiztoetarik bilakatu dela
|
azken
urte honetan.
|
|
|
Hala ere, eta guk bizi dugun garaiotara itzuliz, azken hamarkada honetan Nafarroan agintea daukatenen eskutik euskarak jasaten duen eraso eta bazterkeria instituzionalaren aurrekari historikorik aurkitzea ez da lan erraza. Nafarroako lurraldean, gizartean eta eguneroko bizitzan euskararen eta euskal kulturaren kutsua duen agerpen oro desegituratu eta zokoratzeko asmoz, hainbat eta hainbat neurri politiko hartu dira
|
azken
urte hauetan.
|
|
|
Nola baloratzen duzu
|
azken
urte hauetan Nafarroako agintariak euskararen inguruko hizkuntz politikaren esparruan hartzen ari diren erabaki eta neurriak. Zein eragin (kalte) uste duzu izan ditzaketela epe labur, ertain eta luzera begira?
|
|
|
1. Nafarroan euskararen alde lan egitea, edo besterik gabe euskaraz bizi nahi izatea, ez da sekula gauza erraza izan, baina
|
azken
urteotan UPNren Gobernuak gure hizkuntzaren kontra, eta oro har euskal kultura eta" euskal" kutsua duen ororen kontra, abiarazi dituen ekimenek are makurrago egin dute normalizazioaren bidea.
|
|
|
3. Ezkor samar aritu naiz aurreko lerrootan eta ez nuke gogoeta xume hau hainbat alderdi positibo nabarmendu gabe bukatu. Izan ere,
|
azken
urteotako erasoaldiak ez lituzke lanbrotu behar euskarak eta euskaltzaletasunak Nafarroan egin dituzten aurrerapausoak. Karramarroen modura ibiltzera kondenatu gaituzten honetan etsipenerako joera izaten dugu maiz, eta, nahiz eta egoera batere samurra ez den, botere gunetik datozen erasoek ez lukete azterketa razionala behar baino gehiago ozpindu.
|
|
|
Hau guztia gizartean poliki poliki txertatuz joan da, ondorioz. Erriberan
|
azken
urte hauetan euskarak eman dituen pausoak motzak eta neketsuak izan dira. Nafarroako Erriberako lur sailak oso zabalak dira, herri batetik besterako distantzia fisikoa handiegia da euskarak lege eta eraso hauekin zubiak eraiki eta hedatu ahal izateko.
|
|
|
Legeak ezarritako mugak aise gainditu ditu euskarak eta, gaur egun, herri ekimenari esker, helduen euskalduntze alfabetatzea, ikastolak, euskara taldeak eta, oro har, euskararen aldeko dinamika errealitate pozgarriak dira Nafarroa osoan. Dereduek matrikulazio handia eskuratu dute
|
azken
urte hauetan eta milaka heldu aritu da euskaltegietan; ondorioz, belaunaldi berriak neurri handi batez euskaraz datoz eta euskaldunberrien lehen haur sortzen hasiak dira, horrek esan nahi duen guztiarekin. Gainera, kalitatezko zerbitzu eta produktu ugari sortzeko gaitasuna izan du Euskalgintzak eta mugimendu erakargarri bilakatu da jende askorentzat.
|
|
|
Egoera soziolinguistikoaren analisiak baieztapen bat egitera garamatza: euskaldunen, hau da, ‘euskaradunen’ multzoa soziologikoki asko ari da aldatzen,
|
azken
urteotan. Eta ikuspuntu demolinguistikotik egindako analisiak aldaketaren berri eman ez ezik, euskaldunen eta erdaldunen ezaugarri batzuk ezberdin xamarrak direla erakusten digunean, gure jakin mina areagotzen da.
|
|
|
Liburugintza ren gai egitura hau iraunkorra da bere balio nagusietan
|
azken
urteotan. Eta ez da aldatuko, euskalgintza ren baldintza objektiboak aldatu ezean.
|
|
2004
|
|
|
Atzera bideetan murgil egin gabe, 1933raino jo edota demokrazia garaiko urrats literario guztiez aritu gabe, etorkizunean, zertarakoan metatu nahi ditut Galeuscaren aldeko arrazoi gehienak. Goian,
|
azken
urteetan hartutako erabakien bidez gure elkarteak bere egitekoen artean Galeuscako hausnarketak nola txertatu dituen erakusten saiatu naiz, gutxi asko. Garbi dago, Galeuscara biltzen garen elkarteok, urtean behin hitz egiteaz harantzago eramango gaituzten bideak jorratzeko abaguneak sortu nahi ditugula.
|
|
|
Azpimarratu egin nahi dut Galeuscakoelka rteetako kideen laguntza beharbeharrezkoa izan zela eta dela mono kulturaren hatzaparretan itota ez geratzeko. Eta Galeuscaren bidez egin genuela Kataluniako PenClubaren ezagutza, eta haiei esker bideratu dugula EuskalHe rrikoa,
|
azken
urteetan desagertuta zegoena.
|
|
|
Hori genuen Zubikarai. Hori eta beste gauza asko ere bai, berori izan baitzen, bizitzaren
|
azken
urteak arte, hainbat euskal ekintzen bultzatzaile eta hats emaile.
|
|
|
Halaber, nola gogotik kendu hainbat errepresioekintza, Alfonso Martinez Lizarduikoaren atxiloketaren modukoak, eta hainbat epaiketa prozesu eta prozesatu injustu (izenik ez dut jartzen, ezjakintasunagatik inor kanpoan uzteko beldurrez, baina denak sartzen ditut hemen). Hedabideen alorrean,
|
azken
urteetako aroari so eginez, Ardi Beltza izan zen lehenik, Egin egunkari eta irratiarena geroago eta Eus kaldunon Egunkariarena azkenaldera. Elkartasuna ere zabaldu da, indartu da; hala ere, penagarria da ikustea, kultur errepresio horren aurrean, EAEko erakunde, eragile eta agintari frankok" on eta gaiztoen" arteko bereizketa egiten dutela eta ideologia politikoa sartuta dagoela kulturaren solidaritatean, Ardi Beltza eta Egin egunkari eta irratikoak bazterrean utziz, adibidez.
|
|
|
Baina gero Lavoisier en lanak ezagutu zituen eta Matematika Kimikan aplikatzeko aukera bazegoela ikusi zuen eta hura onartuzuen zientzia gisa. Horrela,
|
azken
urteotan Kimika etaMagnetismoaren inguruan lortutako aurkikuntza berrienei buruz irakurtzen jarraitu zuen. Geroago Biologia bera fisika berezi berezi bihurtzeko modua ere aurreikusi zuen, Brown-en Elementa medicinae lanean oin hartuta.
|
|
|
Behaketan objektuak subjektua higitzen du, esperimentuan subjektuak higitzen du objektua, eta horrela zerbait berria ezagut dezake hartaz. Horregatik,
|
azken
urteetan naturaren printzipioak baino gehiago naturaren ikerketaren printzipioak lortu nahi ditu: esperientzia egin ahal izateko baldintzak.
|
|
|
Euskararen unibertsaltasunean lagungarri izan litekeen mugarri zabaltze horren aurrean ordea EITBk mutu dirau. Ez dira gauzak lar aldatu
|
azken
urteotan. Tamalez.
|
|
|
Hiru milioi t’erdikopopulazioa du. Errugbia maite dute eta The Lord of the Rings eta gisa horretako filmentzat kokaleku aproposa izateaz gain,
|
azken
urteotan izaera propioa duen zinema industria bat garatu eta mundu osoan zehar erakustea lortu dute. Tarteka gure zinema aretoetara iritsi da Zeelanda Berriko filmerik:
|
|
|
Ondorioz, so rtuz joan ziren egile berriek eta baita lantalde tekniko eta artistiko askok ere Euskal Herritik kanpo garatu behar izan zituzten euren ibilbide profesionalak. " Euskal zinemaren" marka bera, zeinari oraindik atxikitzen zitzaizkion Euskal Herritik kanpo ari ziren zenbait ekoizle eta egile ere, pixkanaka pixkanaka urtuz joan zen, gaitasunik gabe espainiar Estatuan
|
azken
urteotan egin den zinema produ kzioaren baitan co rpusbe rezi bat izendatzeko. Eusko Jaurlaritzak babes sistema berbideratzeko ahaleginak egin ditu 96tik aurrera.
|
|
|
Izan ere, KPIren bilakaera aintzat hartuta, urtez urt eko diru laguntzen balioa 2004ra eguneratuta, ikusten da 1984.ean emandako diru laguntzen balioa, alegia, duela hogei urte emandakoena, aurtengoena baino %50 altuagoa zela. Ikusita, bestalde, ICAAren diru laguntzetan gert atu den bilakaera
|
azken
urteotan, zeinetan proiektuen gaineko laguntzek desagertzera jo duten (2.525.000 euro 2003an, 15 filmen artean banatu zirenak, guztira emandako ia 60.000.000 eurotik), nabarmen geratzen da EuskoJaurlaritzaren babes sistema honen benetako gaitasuna filmen produkzioa suspertzeko oso murriztuta geratu dela.
|
|
|
Hori ez da hemengo zinemagintzaren ezaugarria bakarrik, Europako zinemagintza guztiarena baizik. Aspalditik gainera, nahiz eta
|
azken
urteotan larriagoa egin den babes beharra. Izan ere hain da gogorra AEBetako enpresa eta zinemaren lehiakortasuna ezen merkatu baldintza normaletan Europako zinemagile eta produ kzio e txeek ez bailukete haien aurrean jokatzeko aukerarik ere izango.
|
|
|
Gure ikerketan arreta berezia eskaini nahi izan diogu Manex Erdozaintzi ren obrarenim ajinarioareneta izaerasinbolikoa ren azterketari. Izan ere, gazte garaiko olerkietatik hasita
|
azken
urteetako idatziak arte, hainbat gai, oroitzapen, amets eta irudi errepikatzen dira Manexen obran; guztiak elkarri loturik, elkar osaturik, poetaren barne mundua deskribatzen digute, poetaren inkontzientea.
|
|
|
" Emazteki bat ene bizian...". Lehenagotik ere idatziak zituen" Neure amari" I (1949)," Neure amari" II (1950) eta/ Igande gau hartan.../ 3 (1957) olerki argitaragabeak, eta
|
azken
urteetan amaren oroitzapenak berreskuratu zituen" Gure gorputzaren kondaira" idatziarekin (BP, 28 or.). Badira, bestetik, oro har amaren irudiari eta amatasunari idatzitako olerkiak: " Amaren sabelean" (BP, 38 or.)," Amaren amentsa" (1953), eta" Echografia" esate baterako.
|
|
|
Gogorra egin zait berria.info guneko edizio jarraituan bezperan irakurriko albistearekin topo egitea, eskelaEuskal dunon Egunkaria ko atarian. Iñaki Uriarte joan zaigu,
|
azken
urteotan prentsa euskaraz egin duenetarik bat. Egun karia ko langilea.
|
|
|
Joana Albret Bibliotekonomia Mintegia, aldiz, maiz mintzatu da
|
azken
urteotan biblioteka nazionala sortzearen alde. Azkena," Kulturaren Euskal Plana eta Biblioteka Nazionala" agiriarekin, 2003ko udaran zabaldua.1
|
|
|
Kateak osatzea eta komunikazio taldeak inolako kontrolik gabe sartzea izan dira
|
azken
urteetan espainiar estatuko telebistagintza lokalean jazo diren gertaera nagusiak. Menpeko telebista berriak sortuz, jardunean zeudenen kapitalean parte hartuz, programazio eta zerbitzu zentralizatuak eskainiz, mota eta hedapen ezberdineko kateak osatu dira estatu osoan zehar, batzuk estatu mailakoak eta beste batzuk erregio mailakoak.
|
|
|
Ez ordea, jakina, herriko bertako telebista, beste nonbaitekoa baizik. Hain zuzen ere,
|
azken
urteotan telebista lokal askok hedapen eremua zabaltzera jo dute gero eta indar handiagoarekin. Batzuetan eskualdera, eremu horrek Euskal Herrian duen izaera eta tradizioari jarraituz.
|
|
|
Kezkatzeko modukoa dela uste dugu Euskal Herrikotelebista lokalek
|
azken
urteetan izan duten bilakaera. Izanere, telebista eredu berri baten garapena baino telebista lokalen kolonizazio prozesua erakusten duela uste dugu, komertzializazioaren eta, bereziki, talde handien presioaren eraginaren pean.
|
|
|
1.Euskaltelek paper garrantzitsua jokatu du
|
azken
urteotako telebista lokalen garapenean. Nola ikusten duzu egungo euskal telebista lokalen panorama?
|
|
|
Sarritan aipatu izan dudan adibidea da:
|
azken
urteotan telebista lokal bat sortu eta antolatzea, egunkari bat muntatzea bezalakoa izan da, baina egunkariaren aleak kioskora iritsiko zirela bermatuta eduki gabe. Irratia rekin ere antzekoa da:
|
|
|
Telebista lokalen
|
azken
urteotako garapenak ez dio onura handirik ekarri euskarari, batez ere, hiriburu etan. Zein uste duzu izan litzatekeela euskararen lekua telebista lokalean, edo telebista lokalek jokatu beharreko papera euskararen sustapenean?
|
|
2005
|
|
|
Arriskua, ahaztu dezakegulako barrura begira egin behar ditugula gauzak, gutaz zer pentsatuko duten erreparatu gabe. Ahaztu dezakegulako guk elikatu behar dugula
|
azken
urteotan gorpuztu den euskal kulturaren mundu ajeak jota nahi bada, endogamikoa akaso, txikia, bai, txikia, baina mikromundu bizkor, plural eta kritiko hau, inola ere ez birtuala. Ahaztu dezakegulako, horregatik arriskua, hori dela modu bakarra mundua gure begiekin ikusteko eta interpretatzeko.
|
|
|
Euskal kultur erakundeak hizkuntzaren aldeko ekintza andana bat bultzatu du
|
azken
urte hauetan, hala nola itzulpengintzan, edo leku publiko batzuetan (Baionako ospitalean, BAB2 komertzio zentroan, liburutegi mediateketan...).
|
|
|
Halaber, onartezina da euskalduntzeko plana abian jarri baino lehen 1.800 langile hizkuntza eskakizunik gabe hartu izana. Bestalde, gizarte eragileekiko harremanek eta gardentasun gutxirekin kudeatzen diren zerbitzuak euskalduntzeko planek nabarmen hobetu lukete,
|
azken
urteotako ibilbidea ikusita.
|
|
|
Horixe izan da erronka Derridaren
|
azken
urteotan. Zer/ zeintzuk dira demokraziak 2001eko irailaren 11ren ondoren?
|
|
|
Berak ere aurreikusi zuen pentsamendu tradizionalaren bukaera hizkuntza kolonizatzaile gisa —logozentrista esango luke—, inbasio kultural eta botere tekno ontologiko bilakaturiko hizkuntza, hain zuzen. Giza zientzia batzuen erretorikaren gehiegikeria kritikatzen hasi ondoren,
|
azken
urteotan deconstruction edo deseraikitzearen mugimendutik adiskidetasunaren eta abegiaren politika er aberritzen hasi zen, eta Jurgen Habermasekin batera manifestu sendoa sinatu zuen Irakeko gerraren aurka eta Europarako izaera politiko berriaren alde.
|
|
|
02 ikasturtean EAEko ikasleen% 83Aereduan aritu zen. Alde horretatik, Euskal Herriak Bere Eskola ekimenak eta beste hainbat eragilek
|
azken
urteotan adierazi duten bezala, EAEko irakaskuntza mailan urrun gaude oraindik legeak ezartzen duen helburutik, hau da, oinarrizko hezkuntzaren amaieran EAEko haur guztiek bi hizkuntzetan gaitasun nahikoa izatetik.
|
|
|
Egungo emakume idazlearen profila ematea oso zaila dela esan behar dugu ere, denetarik topa dezakegulako idazleen artean orain. Eta
|
azken
urteotan idazle gazteak, izen berriak agertzen hasi zaizkigula ere aipatu behar hemen: Jasone Osoro, Sonia Gonzalez, Iratxe Retolaza, Pili Kaltzada, Goizalde Landabaso, Ixiar Rozas, Castillo Suarez, Aitziber Etxeberria, Eider Rodriguez, Karmele Jaio...
|
|
|
Jarrera hau, epeldu edo ahuldu beharrean, areagotzen ari da azkenaldian. Desproposito hauen azken atala hizkuntzaren normalizazioa indarkeria armatuaren bukaerarekin lotzea izan da, Nafarroako Gobernua ren balorazio instituzionalean adierazten den bezala; edota adierazpen hau baino zenbait aste lehenago bertako oposizio talde indartsuenak
|
azken
urteetako Hizkuntza Politikaren balorazioa egiterakoan egindako adierazpenak; besteak beste, ikastolaren presentzia bera erabat legez kanpokoa. Eta honen guztiaren ondorioa, Hizkuntza Politika aztertzen ari zen lantaldearen adostasun falta eta porrot erabatekoa.
|
|
|
Urteko ekoizpenaren barruan, hala eta guztiz ere, pisua galduz doa
|
azken
urteotan, modu esanguratsuan ez bada ere. %20, 5 da aurten, iaz baino puntu bat gutxiago bakarrik, baina duela bi urte baino zazpi puntu baxuago.
|
|
|
Hamaika hauen ekoizpenean ere ez da egon ohi aldaketa nabarmenik
|
azken
urteotan. Duela urte batzuk produkzio osoaren baitan %60 pasatxoan ibili ohi ziren, baina badaramatzagu hiru bat urte %50aren ardatza ren inguruan dabilena, goitik betiere.
|
|
2006
|
|
|
Irakaskuntzako liburuaren gailentasuna deskribatzeko
|
azken
urtea aurtengo hau. Zabaldu denaren arabera, egia baldin bada EAEko Hezkuntza Sailak mailegu bidezko doakotasuna ezarriko duela, guztiz aldatuko da irakaskuntza liburuaren panorama, eta ez ikasliburuarena bakarrik, liburugintza osoan eragingo baitu, ekoizpenean (espirituala eta materiala) bezala komertzializazioan (banaketa, liburu denda).
|
|
|
Nahiz eta titulu kopurutan aurrekoan galdutakoa bi urterik behin edo berreskuratu, liburu mota honek
|
azken
urteotan arindua du bere pisua ekoizpenaren baitan. %20ren itzulinguruan dago finko samar.
|
|
|
Orain dela lau urte, Euskal Autonomia Erkidegoko etorkinak biztanleriaren %1 ziren, eta, aldiz, Espainiako Estatuko beste leku batzuetan, %8 inguru. Nolanahi ere, biztanle kopuru hori handitzen ari da, eta kanpotik etorritako ikasleak gehitzen ari dira
|
azken
urteotan.
|
|
|
EAEko eskolatutako biztanle etorkinen kopurua haziz joan da, batez ere
|
azken
urteotan, ondorengo grafikoan ikus daitekeenez:
|
|
|
Espainiaren kasuan, aldiz,
|
azken
urteotako grafikoak ikasle etorkinek ikastetxe publikotan eskolatzeko joera dutela adierazten du.
|