|
2001
|
|
|
Jesus Mª Lasagabaster kritikariak 1991ko artikulu interesgarrian dioen bezala, azterkizun dugun nobela honek azken 20 urte hauetan idatzi diren beste zenbait nobelarekin batera, hala nola, Txillardegiren Haizeaz bestaldetik (1979), edo Joan Mari Irigoienen Poliedroaren hostoak (1982), edo, zaharragoa izan arren, hausturazko jarrera bera erakusten duen Patri Urkizuren Sekulorum Sekulotan (1975) nobelarekin, transgresioaren esperientzia bera azaltzen du. Dena dela, esan dezagun, horietaz gain, esperimentazio giro berean sartzen direla Koldo Izagirreren
|
Zergatik
bai (1977) eta Luis Haramburu Altunaren Zera... (1975) liburuak.
|
|
|
|
Zergatik
agertzen zaigu bidaiaren gaia hain mirestua literatura honetan?
|
|
|
Dislexiak eta afasiak nahikoa bide erakusten zuten hizkuntzaren marginalitatea zer zen ikusteko. Horrelako bidea jarraiki eman ziren argitara Euskal Herrian Saizarbitoriaren prosa ero etxean bakarrik dagoenaren diskurtsoa, Koldo Izagirreren
|
Zergatik
bai haur baten eguneroko hizkerak osatzen zuen kontakizuna, eta oro har Ustela aldizkariko joera berritzailea.
|
|
|
" Ainhoa" ere abangoardiazko giroan sortu baita: Izagirrek
|
Zergatik
bai nobelan egin zuen moduan, hemen ere haurraren hizkera jaso nahi duen testu baten ondoren datorkigu Ainhoa haurrari egiten zaion poema.
|
|
|
"
|
Zergatik
itzuli Itacara, Ulyses?...
|
|
2002
|
|
|
Aurreko atalean adierazi dugun bezala, bere hastapenak 1970eko hamarkadako ildo berritzaile eta esperimentalari lotuta daude. Ustela aldizkaria fundatu zuen Atxagarekin batera, eta
|
Zergatik
bai (1976) bere gaitasun literario handiaren erakusgarri bizia izan zuen. Izagirrek argitaratu ditu poemaliburuak (Itsaso ahantzia, 1976; Oinaze zaharrera, 1977; Guardasola ahantzia, 1977; Balizko erroten erresuman, 1989; Non dago Basque" s Harbour?, 1997); saiakerak (Gure zinemaren historia petrala, Susa, 1996; Incursiones en territorio enemigo, Pamiela, 1997; eta Euskararen Historia txikia Donostian,); hiztegiak (ik.
|
|
|
Koldo Izagirreren
|
Zergatik
bai (1976) eta Bernardo Atxagaren Ziutateaz (1976) dira 1970eko hamarkadako esperimentalismoen atala ixten duten lan abangoardistak. Biek dute ezaugarri komun bat, hots, nekez sailka daitezkeela eleberri gisa.
|
|
|
Biek dute ezaugarri komun bat, hots, nekez sailka daitezkeela eleberri gisa. K. Izagirreren
|
Zergatik
bai, R. Saizarbitoriak liburuaren kontrazalean adierazten zuen eran, saiakera linguistiko bat da, euskara batuaren asepsia gainditzeko saio bat.
|
|
|
1979an argitara eman ziren bi eleberri ditugu esaten ari garenaren adibide bikainak. Batetik, J. A. Arrietaren Abuztuaren 15eko bazkalondoa; A. Urretabizkaiaren
|
Zergatik
, Panpox, bestetik. Ondoren adieraziko dugunez, bi eleberriak dira aipagarriak konta teknika modernoen erabileragatik, baina horretaz gain, bietan istorio bat kontatzen zaigu, dela bazkalondo batean oroitzen diren bizitza pasarteek osatzen dutena, dela ama abandonatu baten egunerokotasun hitsa iradokitzen diguna.
|
|
|
Elurtzan datzaten zuhaitz enborrak (1977) kafkiarra, Grande Placen aurkituko gara (1983) [itz.: Grande Place, Ed. Akal, 1985], bi planotan kontatutako bidaia iniziatiko, politiko eta sentimentala, Olagarroa (1987), 1986ko Azkue Saria irabazi zuena, eta Melvilleren irakurle den protagonista presoaren patu tragiko saihestezinaren ingurukoa, eta, azkenik, Gela debekatua (1998), giro gotikoan kokatua; Arantxa Urretabizkaiaren
|
Zergatik
Panpox (1979) [itz.: ¿ Por qué, Panpox?, Ed. Orain, 1995] eta Koaderno gorria (1998) eleberriak; M. Erdozaintzi Etxarten Gauaren atzekaldean (1982) eleberria; Joseba Zulaikaren Zu zara... (1982); Patri Urkizuren Etsipenez (1984), eleberri gisa emandako oroitzapenak; Pello Lizarralderen Hatza mapa gainean (1984) eleberri onirikoa; Felipe Juaristiren (1957) Arinagoa duk airea, Absalon (1990) [itz.:
|
|
|
Euskal literatur sistemari buruzko atal luzexka hau amaitzeko, birsorkuntzaren atalean aipatu gabe utzi ditugun hainbat elementu aipatu genituzke. Hortxe dauzkagu, esaterako, hamarkadetan zenbait euskal eleberri edo ipuinez egin diren egokitzapenak, dela film edo laburmetraia moduan(
|
Zergatik
Panpox, Hamaseigarrenean aidanez, 100 metro...), dela irratinobela modura (Babilonia, Hamabost egun Urgainen...). Edonola ere, euskal literatur sisteman birsortzaile eraginkorrena, ezbairik gabe, hezkuntza sistema bera dugu.
|
|
|
Lehenengoen artean, San Pedro bezperaren ondokoak (Euskal literatura 72, Lur, 1972) eta Maitasunaren magalean (Gipuzkoako Aurrezki Kutxa Probintziala, 1982) aipatuko genituzke. Narratiba lanen artean, berriz,
|
Zergatik
Panpox (Hordago, 1979); Aspaldian espero zaitudalako ez nago sekula bakarrik (Erein, 1983); Saturno (Erein, 1987); Aurten aldatuko da nire bizitza (Erein, 1992) eta Koaderno gorria (Erein, 1998). Urretabizkaiak egindakoak dira, halaber, Albaniaren konkista filmaren testua (Alfonso Ungría, 1983) eta Lauaxeta (1987) filmarena.
|
|
|
|
Zergatik
, Panpox (1979) [itz.: Por que, Panpox?, Llibres del Mall, 1986; Ed. Orain, 1995] eleberri laburra da autorearen lanik ezagunena.
|
|
|
|
Zergatik
, Panpox gaztelaniara eta katalanera itzulita dago, eta ama baten eta amultsuki" Panpox" esaten dion 7 urteko bere semearen bizitzako egun bateko gorabeherak kontatzen dira bertan. Narrazioa goizeko 7: 45etan hasi eta egun bereko arratseko 21:15 inguruan amaitzen da, eta protagonisten eguneroko zereginen inguruan bilbatzen da:
|
|
|
|
Zergatik
gu hemen, galdetu zidan.
|
|
|
|
Zergatik
bada?
|
|
2003
|
|
|
Zegaitik egin zuan hau?
|
Zergatik
ez zuan neurtu gertatu zitekeana. Pentsatu gabe egin zuan.
|
|
|
Baina Iziartxu, hori ezta arrazoi bat.
|
Zergatik
ezin duzu?
|
|
|
Hau zoramena da...
|
Zergatik
egiten duzue hau... ahotsa arnasaren erritmo etenaren arabera hausten zen, eutsi ezinik.
|
|
|
Ez, ez zen arropa oso dotorea.
|
Zergatik
jarri ete naz holan. Berak ez dau hainbeste esan, bere alabeak kurtsoa zelan daroan itaundu bakarrik...".
|
|
|
|
Zergatik
hartu dozu hain serio berak dana ateratea?
|
|
|
Gainera, oso gutxitan hartzen zuen halako jarrera.
|
Zergatik
ote zegoen horren pozik arreba. Eta zer egin ote zuen txarto berak?
|
|
|
Gizadia arriskuan?
|
Zergatik
Euskadin, eta zelan zekiten euskaraz. Zergatik ekintza guztiak BBVAren inguruan...?
|
|
|
Zergatik Euskadin, eta zelan zekiten euskaraz?
|
Zergatik
ekintza guztiak BBVAren inguruan...?
|
|
|
Gizakiak subjektiboak gara, ezin irten dugu geugandik; beraz zertarako bilatu ditu gizakiak egia handiak, teoria biribilak, moral tinkoak, arau betirakoak, e.a.?
|
Zergatik
sinistu dute euren pentsamenduak betiko geldituko zirela?
|
|
|
Zelan ausartu zara ni ostera be bizitzara ekartera?
|
Zergatik
ez nozu hilten itxi. Badakit, bigarrenez hil gura nozu.
|
|
|
|
Zergatik
joan behar duk?
|
|
|
|
Zergatik
ezin bizi gara betiko. Hola ez nikek hi inora joateko beldurrik.
|
|
|
Ez zeukan horretarako ohitura handirik, baina gorputzaren atal guztiak hesi guztietatik at mugitzeak benetan ondo sentiarazten zuen.
|
Zergatik
ez ote zuen mundu guztiak hala egiten. Gero, neskatilei begira, hausnar jarri zen.
|
|
|
Zertan zetzan?
|
Zergatik
sentitzen zuen alboko gorputzak bere azalaren desio uhinak xurgatu besterik ez zituela egiten, ordainetan ezer igorri barik. Ahulduta sentitu zen, gizonaren magnetismo antzeko zerbaitek ezinbestean erakarrita; eta hala ere gizon beraren beste indar batek zeharo geldiarazita.
|
|
2004
|
|
|
|
Zergatik
ez dakit baina, ez da sartu Don Trifonen zerbitzaririk Santi indianoaren txaletera. Baina, hala ere, beldurretan dago Santi, ta ateak eta leihoak ongi hertsi ditu, badaezpada.
|
|
2005
|
|
|
Jerusalengo kontzilioan apostoluek erabaki zuten: "
|
Zergatik
tentatzen duzue orai Jainkoa, gure arbasoek eta guk ezin jasan izan dugun uztarria dizipuluen lepoaren gainean ezarri nahiz? (...) Izpiritu sainduak eta guk erabaki dugu zamarik ez ezartzea, behar beharrezkoak diren hauek baizik." (Eg 15,10, 28) Zein ote da gaur egun behar beharrezko den zama?
|
|
|
Gaia: "
|
Zergatik
husten dira elizak?" Hogoi bat apez bilduak ginen. Bakoitzak bere ikusmoldea eman zuen.
|
|
|
Istudiante batek ikerketa bat egin du apezgaigoa utzi duten 20 bat euskaldunez.170 Nolaz ez du Elizak berak egin ikerketa hori, Frantzia mailan, ikusteko zergatik hustu diren seminarioak, elizak?
|
Zergatik
ez den apezgairik gazte sinesdunetan?
|
|
|
|
Zergatik
behar luke gizonak bereber jokatu, matematikak baino askoz ere konplikatuagoa diren biziko legeekin. Doi bat zuhurtzia baduenak ez ote du lur honetan agertu denetik gizonak ikasi dituenetaz baliatu nahi, bere bizi laburra ahal bezain ongi iragaiteko?
|
|
|
Beti, aspaldiko Jondoni Petri eta Pauloz mintzo eta Katiximako haur batek galdetu dit behin: "
|
Zergatik
ez da orai ikusten horrelakorik?" Bai badira gaur egun ere Berri Onaren lekukoak begiak idekitzen baldin baditugu. Nihaurek ezagutzen dut Afrikako misionest euskaldun bat, oren laurden bat etzanik atxiki zuten, harma punta garunean.
|
|
|
Haien amodioa ere Xalbadorren armairu xokoko arno xaharra iduria izan da.
|
Zergatik
ez bestentzat. Non ez den aintzinetik erabakitzen lehen kalapita partidan bakoitza bere alde doala.
|
|
|
Misionest horien jorratzea modan da gaur egun. Zer behar zuten hor harat joanik?
|
Zergatik
ez dituzte lasai utzi jende horiek denak, beren sinesteekin. Jorratzale handienak, beren alderdi politikoaren misionesta fondamantalistenak:
|
|
|
Urhea balio duen ateraldi hau badu gure Petrik: "
|
Zergatik
bada, tentatzen duzue orai Jainkoa, gure arbasoek eta guk ere ezin jasan izan dugun uztarria dizipuluen lepoaren gainan ezarri nahiz?" (Gorago aipatu Riccik zioena Txinan eta Erromako bulegokeriak ez zekiena. Eta ez dakiena gaur egun oraino!) Baina handik eta zenbait denboraren buruan Jondoni Petrik erabaki hori hautsi zuen eta Pauloren erasiak entzun zituen:
|
|
|
(...) Ba ote liteke diferentzia izpirik, edozein sailetan, esklaboa eta nagusiaren artean? (...)
|
Zergatik
zintezkete gehiago, zer gatik uste duzue gizon bat beste baten jabe izan litekeela?" 55 Horra arrazoinamendu zuzena eta zein argiki emana!
|
|
2007
|
|
|
erromatar denborako hilarri zizelkatuak, latinez idatziak baina euskara aztarren garbiekin, hain justu ere akitaniarren lurrean azaldu dira, baina ez baskoien eremuan.
|
Zergatik
hori. Agian, lurralde horretan zegoelako hiri multzo handiena ere Novempopulania zeritzana.
|
|
2008
|
|
|
Zer dela eta dauka halako egonkortasuna Pott en ereduak?
|
Zergatik
ez da kanon berririk sortzen?
|
|
|
Zer dela eta dauka halako egonkortasuna Potten ereduak?
|
Zergatik
ez da kanon berririk sortzen?
|
|
|
Nobela beltza, esaterako, kontsumo literatura al da?
|
Zergatik
ez termino zabalagoa erabili eta, esaterako," kontsumorako kalitatezko literatura" aipatu?".
|
|
|
Zein autore irakurtzen dira gehien?
|
Zergatik
irakurtzen dira horiek gehien?
|
|
2011
|
|
|
Eta horrek harroina jartzen digu itzul tzailearekin batera itauntzeko: "
|
Zergatik
dira zenbait editore handi (Gallimard jatorra tarteko) horren estuak euskarari eskubideak saltzerakoan, eta horren zabalak beraiek (kontratuz) zaindu behar lituzketen egileen eskubide moraletan, hizkuntza nagusituekin. Zergatik ditugu horren estuak tratuan eta horren zabalak obraren duintasunean?".
|
|
|
Nola hautatzen ditu itzultzaileak obrak?
|
Zergatik
ez dira lan jakin batzuk itzultzen?
|
|
2015
|
|
|
Alde batetik,"
|
Zergatik
bai" Koldo Izagirreren lana da, eta ez Bernardorena. Baina eta bereziki nobelatxo edo dena dela hori irakurri duen guztiak ondo asko dakienez, titulu hori propio, borondatez, ipinita dago, zeren ume euskaldun erdaldundu baten hizkera jasotzen baita liburu horretan; eta Errenderiko umeak" zergatik egin duzu hori" galdetzean," zergatik bai" erantzuten baitute.
|
|
|
Beste bi adibide bere iritziz egoki ere ematen zituen: Joxe Austin Arrietaren Abuztuaren 15eko bazkalondoa eta Arantxa Urretabizkaiaren
|
Zergatik
panpox?. Ondo laburbiltzen zuen amaieran Hernandez Abaituak bere iritzia.
|
|
2017
|
|
|
|
Zergatik
autofizkioa. Errealari estu loturiko fikzioa sortu nahi nuelako; nobela askok nire ustez galdu duten sinesgarritasuna berreskuratu nahi nuen fikzio hutsa deitu ohi dugun hori[...] Hori dela eta, jendea benetan interesatuko zuten istorioak kontatu nahi nituen eta sinesgarritasuna berreskuratu liburuan benetako jendea sartuz[...]. 91
|
|
|
Suntsiketa izatemota berri, erabakigarri eta behin betiko baten ernatzea bultzatzeko ahalegina da.
|
Zergatik
isiltasuna, orduan. Hassanek ondorioztatu bezala," isiltasunean gure lotura guztiak erabat berreskuratuak izan daitezkeelako." 47
|
|
2018
|
|
|
Gaur egun, Etniker Taldeok iraun egiten dute eta jardunean jarraitzen dute, joandako hamarkadek eta gizartearen aldaketek ekarritako mugak eraginda bada ere.
|
Zergatik
lortu zuen Barandiaranek hainbeste jende erakartzea eta batuta jarraitzea, beste ezertan elkartu ezin izan den lurraldea kontuan hartuta. Etniker Taldeetako kideen artean denetarik dago:
|
|
|
|
Zergatik
ez zen bere ondoan gelditu hitz egin ondoren, zergatik orduantxe bertan, segundo erdirik ere galdu gabe, ez ziren lagun egin betirako, galdetu zion makinatxo bat aldiz geroago Edheni; baina irribarrez, isiltasunarekin erantzuten zion berak.
|
|
2019
|
|
|
Niri atsegina egiten zait maldertasun hori deskribatzea.
|
Zergatik
egiten zaidan erakargarria? [...] Beharbada oso nire garaiko kontua izango da, eta batzuetan pentsatzen dut laster gazteek ez dutela ulertuko, zorionez.
|
|
|
"
|
Zergatik
ez haiz ixiltzen?"
|
|
|
• Zer iradoki dezakete?
|
Zergatik
aukeratu dira bi irudi horiek?
|
|
|
•
|
Zergatik
errepikatzen ditu horrenbeste ideia edota esaldiak. Zein efektu sortu nahi du Saizarbitoriak?
|
|
|
Zein da artelan hori? m
|
Zergatik
erabakitzen du hiltzea. Hanbre sagardotegiko zaharrek zerikusirik al dute erabaki horretan?
|
|
|
•
|
Zergatik
uste duzu ez dagoela leialtasunik bikote honetan?
|
|
|
• Ba al du protagonistak izenik?
|
Zergatik
uste duzu ez diola izenik jarri?
|
|
|
Ba al dakizu nor izan zen Aitzol?
|
Zergatik
egin zen ezagun. Zergatik hil zuten?
|
|
|
Zergatik egin zen ezagun?
|
Zergatik
hil zuten?
|
|
|
• 172 orrialdean deskribatzen zaigun eszenan Florak senarra utzi eta alde egingo duela dirudi.
|
Zergatik
ez du Florak uzten. Zer egon daiteke horren atzean?
|
|
|
Emakumeek idatziriko narratiba ez da esparru erosoa izan euskaraz, eta fikzio lan luzeak argitaratzen hasterako laurogeiko hamarkada heldu zen. Arantxa Urretabizkaiaren
|
Zergatik
panpox, eleberria (1979) izango da ordura arte aldizkarietan narrazio laburrak edo haur literatura idaztera bideraturiko emakume idazleen hastapena.
|
|
2020
|
|
|
|
Zergatik
azalpen hori. Bada, antzera gertatzen delako Bizkaiaren gaztelaniazko jentilizioarekin ere.
|
|
2021
|
|
|
" Ez da tangiblea, da...
|
Zergatik
gustatzen zaizu irakurtzea. Gustuko dudalako.
|
|
|
"
|
Zergatik
da hain garrantzitsua literatura irakurtzea?", galdetzen dute Permach-ek eta Álvarez Uriak (2019: 9), eta zoru komun gisa argumentu sendoa eskaintzen dute: pertsonen garapen integralean29 literaturak jokatzen duen papera garrantzitsua delako, alde batetik, literatur testuak emozioekiko bidea zabaltzen duelako, eta, bestetik, imajinario kolektiboa eta kode kultural amankomunak ezagutzeko, horietaz jabetzeko edota horiek zalantzatan jartzeko baliabidea ere badelako (op.).
|
|
|
Inoiz ez dakizu zergatik zerbaitek funtzionatzen duen eta besteak ez, uste duzunean beste era batera joango dela.
|
Zergatik
gaur egun Goizuetako ezkongaiak liburuak hobeto funtziona dezake berriagoa eta hurbilagoa egin ahal zaien Ezekiel lanak baino? [...] Adibide horretan gazteek zein imitatuko zuten hoberen?
|
|
|
Horri helduz, zera galdetzen du IE7 k: "
|
Zergatik
Batxilergoa amaitzen duenean ikasle batek kontrolatzen ditu gaztelaniazko literaturako hainbat klasiko, hainbat lan, eta euskaraz ez?". Hala eta guztiz ere, irakasleek autore eta obra jakin batzuk ezagutaraztea, irakurtzea eta lantzea bermatu behar dutela argi du DGIR1 ek, GE3 ren arestiko argudioari helduz, kulturaren konpartitutako erreferenteak direlako, eta horretarako, irakurketari zein ikerketa literario nahiz didaktikoari denbora eskaini behar zaiola, dezente, gainera, irakaskuntzari berariaz lotuta doakion zerbait den heinean.
|
|
|
[...] Eta, iruditzen zait hortik ere hezkuntzak egin behar duela.
|
Zergatik
Batxilergoa amaitzen duenean ikasle batek kontrolatzen ditu gaztelaniazko literaturako hainbat klasiko, hainbat lan eta autore, eta euskaraz ez. Hautaproba hor dagoelako.
|
|
|
" Batzuek pentsatzen jarraitzen dute, Aymeric Picaudek uste zuen legez, txakurren moduan hitz egiten dugula eta gu ez garela gai idazteko.
|
Zergatik
argitaratu da Patria. Erdaraz idazten duten guztiek uste dutelako euskaraz ez dakigula idazten eta ez daukagula literatura sendorik.
|
|
|
Hain desberdinak al dira bi munduak?
|
Zergatik
ez dugu txipa aldatzen eta poema sorta bat sortu beharrean rap abesti bat sortzen. Literaturari beste betaurreko batzuekin begiratu genioke, gure XXI. mendeko ikasleek erabiltzen dituzten betaurrekoekin, hain zuzen ere".
|
|
|
5
|
Zergatik
ekarri dut hona?
|
|
|
5
|
Zergatik
ekarri dut hona?
|
|
|
2
|
Zergatik
diozu hori?
|
|
|
Gaztetxoaren galdera amorragarri hori,"
|
Zergatik
irakurri behar dut?", mingarria egiten zaienen multzokoa naiz, ezinbestez. Zer edo zerk egin du huts, alegia, zer edo zerk huts egin dio gaztetxoari.
|
|
|
Eta hori idazleon erantzukizuna ere bada. Galdera hori,"
|
Zergatik
irakurri behar dut?", porrot baten aitorpena delako, galdera ez baina kexa baita berez gaztetxoarena, mezua: " Irakurri dut eta aspertu egin naiz".
|