|
2013
|
|
|
Gaur, Pello Esnalek bere Hitz ordena. Erabilera estrategikoaekarpen bikainaz hitz egin digularik, eta abagune honetan hitz batzuk esatea proposatu zaidalarik, sakonera akademikoak alde batera
|
utzi
eta mende erdi batez neure idazle eta itzultzaile ibilbideari gaingiroki bada ere begiratu bat eman eta horretaz zuei hitz egitea erabaki dut.
|
|
|
Erabilera estrategikoa (2008) Hitz ordena. Erabilera estrategikoa (2011), gramatikaren eremuak
|
utzi
eta estilistikaren zelaiak hasten direnetan behar beharrezkoak direnak teknologia berriek zalapartaka idaztera bultzatzen gaituzten aroan. Horrelako gomendioak eta ezagutzak idazle on askok garai guztietan erakutsi badituzte ere, milaka pertsona bere buruan estandarizatzen eta normalizatzen ari den hizkuntza batean eskolatzeak, eta gaurko bizimoduak testuak idaztea eta jendaurrean eraginkortasunez hitz egitea askori eskatzen dion garaiotan, inoiz baino hobeki txertatzen dira gure aurrerabide neketsuan.
|
|
|
Tarteka Euskaltzaindiak eman dituen arauen berri ere ematen da, zeharka, baina, berez, ez da gramatika arauemailea, baizik deskriptiboa: hizkuntzaren datuak erakutsian
|
uzten
ditu, tradizioan oinarritutako lekukoetan, eta egungo euskalkien ezagutzan oinarriturik.
|
|
|
Lehenik nahi nuke eskertu Deustuko Unibertsitateko errektoreordea, Roberto San Salvador jauna, egin digun harreraren gatik,
|
utzi
duelakotz guretzat gela eder hau. Eskerrik beroenak doaz ere goiz honetako mintzalariei:
|
|
|
|
Utz
, adiskide onok, ibar urduriak;
|
|
|
|
utz
, ordu batzuetaz eta igan mendiak;
|
|
|
halaere
|
ez
utzi goibide bisita;
|
|
|
Ikusiko zenuen egak libre utzitzekotan [sic] zenbat aurkeztuko ziren. Garaia dugu onuzkero txorakeri oiek al [bo] batera
|
uzteko
. Erriak ez du euskerarik irakurtzen, ez popularrik ez eta bertzerik, ain ederki Orixe' k esan zuenez.
|
|
|
Kontatzen du, lehenbizi, denok dakiguna: zentsura zegoela garai hartan, eta hiru kopia
|
utzi
behar izaten zirela Donostian, eta baimena emanez gero, aurrera, eta bestela han geratzen zela liburua, kotxea semaforo gorrian jartzean bezala?.
|
|
|
Onelaxe erabaki du gizontxo orrek. Eta
|
utzi
dezagun onenbestean. Geroak neurtuko du orren azalkeri ta billaukeria?.
|
|
|
Goazen, labur bada ere, liburu horien eta haien ingurumarian esandako hainbat kontu lerro hauetara ekartzera. Simone de Beauvoirrek egindako amatasunaren azterketak balirudike alde ezkorrak baino ez dituela
|
uzten
agerian. Zailtasun edota alde negatibo horiek, ordea, Linda Zirellirentzat (1996), Beauvoirrek erabilitako estrategiak dira.
|
|
|
Urretabizkaiaren gerraostea, eleberri honetan, bizitzan marra bat da, non hiru lagunek elkar ikusteari
|
uzten
dioten: lehena, lehen ahotsa eta protagonista nagusia (Mari Txuri), Euskal Herrian geratuko da; bigarrena, (Mari Gorri) erbestera joan beharrean izango da; eta hirugarrena, (Mari Handi) gerra irabazitakoekin, handiekin galduko da.
|
|
|
Urretabizkaiak, puntu honetan esan duguna azpimarratuz, ekarpen berri bat egin dio eduki aldetik euskal literaturari, esan nahi da zahartzaroan ere pentsa daitekeela eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean
|
utzi gabe
. Zahartzaroa antolatzeaz dihardu, eta sendi formula berri bat proposatu digu:
|
|
|
Koaderno gorria nestreinakoz, amak umeak
|
utzi
egin behar ditu jardun militarrak segurtasun arazoak sortzen dizkiolako. –Zure amak Euskal Herriaren alde egiten du borroka, edo zure ama askatasunaren aldeko gudaria da?.
|
|
|
Koaderno gorria nobelako ama erakunde militarrean subjektu gisa agertzen da, eta, era berean, bere amatasuna aldarrikatzen du. Argi dago zaintzaren pragmatikatik aldentzen dela, eta bere sinesmen politikoen aldeko apustua egiten duela amatasunaren pragmatika alde batera
|
utzi
gabe. Eta hor, jendarteak ez dio barkatzen, senarrak seme alabak bahitzen dizkio eta erakundeak amatasuna eta armak bateraezinak direla gogoratzen dio.
|
|
|
Ama batek bere 7 urteko semearekin bizi dituen 24 orduak kontatzen ditu. Senarrak bost urte lehenago
|
utzi
zuen protagonista, eta bakarrik dago semea aurrera ateratzeko.
|
|
|
Azken hamarkadetan, euskal literaturan adinean aurrera egindako pertsonaia protagonista sorta bat sortu da, denak ere 80 urte aldera arrimatuxeak, zahartzen ari den jendarte baten ispilua, historia beste modu batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko gogoa bihurturik leitmotiv. Baina, horren haritik, Urretabizkaiaren Hiru Mariaeleberriak ekarpen berri bat egin dio eduki aldetik euskal literaturari, memoria albo batera
|
utzirik
, zahartzaroa egitasmo bilakatu digu, hau da, zahartzaroan ere pentsa daitekeela eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean utzi gabe. Zahartzaroa antolatzeaz dihardu, eta sendi formula berri bat proposatu digu:
|
|
|
Azken hamarkadetan, euskal literaturan adinean aurrera egindako pertsonaia protagonista sorta bat sortu da, denak ere 80 urte aldera arrimatuxeak, zahartzen ari den jendarte baten ispilua, historia beste modu batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko gogoa bihurturik leitmotiv. Baina, horren haritik, Urretabizkaiaren Hiru Mariaeleberriak ekarpen berri bat egin dio eduki aldetik euskal literaturari, memoria albo batera utzirik, zahartzaroa egitasmo bilakatu digu, hau da, zahartzaroan ere pentsa daitekeela eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean
|
utzi gabe
. Zahartzaroa antolatzeaz dihardu, eta sendi formula berri bat proposatu digu:
|
|
|
Koaderno gorrialaneko ama erakunde militarrean subjektu modura agertzen da, eta, aldi berean, bere amatasuna aldarrikatzen du. Argi dago zaintzaren pragmatikatik aldentzen dela, eta bere sinesmen politikoen aldeko apustua egiten duela amatasunaren pragmatika alde batera
|
utzi
gabe. Eta hor, jendarteak ez dio barkatzen, senarrak seme alabak bahitzen dizkio eta erakundeak amatasuna eta armak bateraezinak direla gogoratzen dio.
|
|
|
Pertsonaia nagusiek betetzen dutenez kontakizunaren zati nagusia, ereduzkoa zenak bereganatzen zuen tarterik handiena iraganean; orain, ostera, ereduzkoa ez denak hartzean leku nagusia, luze eta zabalago agertuko da baztertu beharreko portaera. Azken batez, aurreko eleberrigintzan eredutik urrutiratzen ziren pertsonaiak aitzakia huts bihurtzen ziren eredua gehiago nabarmentzeko; orain, aitzakia izateari
|
utzi
, eta lehen mailaz jabetzen da joera makur baten erakusle den pertsonaia.
|
|
|
Atxagan, hain justu. Atxaga horrek zein erreferente geografiko duen asmatzea, ez da ariketa zaila, kontalariak
|
utzitako
arrastoei esker: buruen buruenik, antzarren festaren ospakizunak salatzen du.
|
|
|
buruen buruenik, antzarren festaren ospakizunak salatzen du. Erreferentea agerian
|
utzi
izanagatik, badu zalantzarik herri ala hiri kategoriari atxikitzerakoan. Behin edo behin,. Atxaga erritxoa?
|
|
|
ibili eta ezkondu gabe haurdun suertatu den Loli Mena zigortzen duen kontalariak, aldiz, ezkondu gabe, emakume desberdinekin, soin jokoan? ibili den Manu Araibar bere ezkontza bizitzan zoriontsu
|
uzten
du. Arras amaiera desberdinak batarentzat eta bestearentzat.
|
|
|
jakingo balitz, berak eta bere etxekoek fama eta ohorea galduko lituzketela. Bestelakoa da haragizko maitasuna eskatzen jardun duen gizonezkoak, jokabide hori bertan behera
|
uztea
erabakitzen duenean azaldutako arrazoietako bat. Emakumeak bezala, bi motibo ematen ditu maitasun mundutarretik aldentzeko.
|
|
|
Bidenabar esanda, ez da literaturan, 6 eta 9 aginduak urratu ostean bere buruaz beste egiten duen lehen emakumea. Horren erakuskaririk
|
utzi
du literaturak XIX. mendean bertan ere. Errealismoak emandako fruiturik bikainenetakoak, bikainenak ez badira?
|
|
|
Baiñan, gauza bat esan bear dizut azkentzat, eta Loli zanak esan zidan ederrena, agian: bere bizitza, gazterik alegia, 21 urte mami baizik ezpait zituan, zure bizitza obetutzearren eskeintzen zuala, zure ibillera makurrak zuzendu zitezen
|
uzten
ziola zeruko Aita errukiorrari. (92)
|
|
|
Paisaia ezezaguna landa girotik bertaratzen den batentzat. Paisaia ezezagun horretan ez galtzeko ohar bat
|
uzten
du. Neska inozoari zuzendutako oharra da:
|
|
|
Bila eta bila dabil, aurkitu uste bakoitzaren ondotik (HBn) porrot eginez, azken ahalegina eta gero, hil dela dioen berria idatzi duen egunkariaren transkribatzaileak jaso arte. Nahia asetzea ezinbesteko xede bihurtuta, oinazetan egindako bilaketa da berea; (HB:) porrot bakoitzak hondoa jota
|
uzten
du. Ez porrota, ez gatazka, ditu lagun Manu Araibarrek.
|
|
|
Araibarrek apaizari esandakoa zuzentzera iritsiko da kontalaria asmo jakin batekin: argi eta garbi
|
utzi
zertan den une horretan bizimodu lizuna bertan behera lagatzearen gaia:
|
|
|
andrezkoen soinekoek (59), euskaldunak (155), XX. mendeak (158), haurrik ez duen emazte gazteak (162) eta abarrek. Maila filosofikoa
|
uzten
duenean, istoriora itzuliko da, gertaera leku konkretura, pertsonaia jakinera.
|
|
|
Esaterako, kontalariak eman zezakeen pertsonaia nagusiaren ibileren berri zehaztasun gehiagorekin, lanak eragindako jardunari tarte handiagoa eskainiz edo bere maite jokoen gorabeherak xehetasunez betez. Hitz batean, osagai filosofiko, ohiturazko eta abarrek eratzen dituzten digresioak alde batera
|
utzi
balitu, jazoerak astiroago, xeheago kontatzeko aukera zukeen.
|
|
|
Kontuan hartuta, alde batetik, testuinguruaren parametro fisiko eta sozialek eta, bestetik, interakzioen eraginez diskurtsoan egiten diren eguneratzeek beren aztarna
|
uzten
dutela testuan, aipatutako corpusa baliatuta, aztergai diren birformulatzaile urruntzaile horien askotariko balioak erakusten saiatuko gara. Era berean, dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan eremarkatzaileak erabilera eta balio berdinekin agertzen diren eta sinonimotzat har daitezkeen argitzen ahaleginduko gara.
|
|
|
Inplizituaren gainean funtzionatzen du markatzaileak. Konklusio kutsua ere badu eta, alde horretatik, ez du kontrasterako aukerarik
|
uzten
.
|
|
|
Solaskideak hirugarren pertsona bati buruz hitz egiten ari dira, baina Karouk gai hori alde batera
|
utzi
eta gehiago interesatzen zaion gai batera eramaten du solasaldia. Dena denmarkatzaileak ahalbideratzen du gaiaren aldaketa hori eta, horrela, solasaldiaren berrorientazioa eragiten du.
|
|
|
«Olatu handiak hartzea niretzat erronka bat da, atsegin handia sentitzen dut momentu horietan, naturarekin bat eginez eta eskaintzen dizkidan fruituez gozatuz». Argi
|
utzi
du, denadela, olatu mota guztiak dituela gustuko, eta ez handiak bakarrik [Olatu erraldoien, MARCELO DIAZ,, (prentsa)]
|
|
|
Horiek horrela, birformulatzaileen eginkizuna hau da: enuntziatuen arteko lotura gauzatzea eta haien artean zer nolako erlazio semantiko pragmatikoa dagoen agerian
|
uztea
(azalpena, zehaztapena, laburbilketa, berrausnarketa, zuzenketa).
|
|
|
Sortu zenetik XIX. mende hasieratik, alegia, biologiak ez dio
|
utzi
egituretan barrentzeari eta funtzioetan sakontzeari. [ZIO, Sagua, eulia, eta gizakia, François Jacob/ Juan Garzia (EHU, 2004) Orr.:
|
|
|
Hondakinek zabor izateari
|
utz
diezaiokete gai organikoak naturaren ziklora itzultzen badira, hau da, konpostatzearen bidez. [EPD prentsa, Berria]
|
|
|
212,12 testu akademikoetan. Horrek agerian
|
uzten
du birformulatzaile esplikatiboek oso agerpen maiztasun erlatibo txikia dutela lege testuetan, baina testu akademikoetan, aldiz, birformulatzaile esplikatiboen maiztasuna EUDIMA corpusaren batez bestekoa baino nabarmen handiagoa dela.
|
|
|
Erregresioaren datuak (R2= 0,9103) berresten du banaketa hori irmoa dela, eta, ondorioz, birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasunak zerikusia izan dezakeela jakintza arloarekin, eta, zuzenbideko testuen kasuan behintzat, baita testu generoarekin ere. Izan ere, zuzenbideko testuen banaketa xeheari erreparatuz gero (ikusi 1.2 irudia), argi geratzen da birformulatzaile esplikatiboek agerpen maiztasun nabarmen desberdinak dituztela lege testuetan eta testu akademikoetan; eta erregresio indizearen balio jasoak (R2= 0,9404), bestalde, agerian
|
uzten
du, Zientzia Juridikoen alorrean behintzat, testu generoaren araberako banaketa ere estatistikoki esangarritzat jo daitekeela.
|
|
|
Izan ere, Mann Withney probaren bidez egindako alderaketek agerian
|
uzten
dutenez, aldeak estatistikoki esangarriak dira (%99ko fidagarritasun mailan) hiru antolatzaileren kasuan: alegia, hau da eta hots.
|
|
|
Bestalde, aztertutako birformulatzaile esplikatiboen inguramendu sintaktiko diskurtsiboari bagagozkio, datu estatistikoek beste alde batzuk ere
|
uzten
dituzte agerian. Izan ere, zuzenbidearen alorreko testuetan maiztasun txikiagoz agertzen dira azalpenezko funtzioa duten birformulazio aposatu gabeak, EUDIMA corpusean baino.
|
|
|
Laburbilduz, birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasunen azterketa estatistikoak agerian
|
uzten
duenez, birformulatzaile hauek banaketa desberdina dute alorraren arabera eta, zuzenbideko testuen kasuan behintzat, baita testu generoaren arabera ere. Bestalde, ikuspegi estatistikotik, banaketa horiek irmoak eta sistematikoak dira; alegia, ez dirudi ausazkoak direnik.
|
|
|
(55) Eta agian, garrantzitsuena, gazteen delitugintza" normala" dugu, zentzu deskriptiboan ez balioesteko asmoarekin ulertu behar duguna. Alegia, gazte gehienek bere gaztaroan delituren bat egiten dute baina, bakarrik salbuespenez bihurtzen da delituak egitea ohiko jarduera (ez da" karrera kriminala" sendotzen) eta, denbora pasa ahala, delitu egiteari
|
utzi
egiten dio gazte izandako helduak [ZCP Ak, Adingabeen zuzenbide penala. Jon Mirena Landa (Koord.) UPV/EHU (2011)]
|
|
|
Horrenbestez, esan liteke azterlan honetan agertutako datuek berretsi egiten dituztela sorburuko hipotesiak. Alegia, agerian
|
uzten
dituzte birformulatzaile esplikatiboek arlo juridikoko testu mota desberdinetan (lege testuak/ testu akademikoak) dituzten banaketak eta erabilerak. Baina, areago, egiaztatzen dute aztertutako diskurtso markatzaileek berez dutela funtzio komunikatibo estrategikoa; hau da, hartzaileari diskurtsotik inferentziak ateratzen laguntzeko gida edo jarraibide moduko batzuk eskaintzeko funtzio diskurtsibo berezkoa dutela, eta funtzio hori hertsiki lotuta datorrela testu generoaren nolakotasunarekin eta zeregin komunikatiboarekin.
|
|
|
Birformulatzaileetatik kanpo
|
uzten
ditu gainerakoak: kontzesiboen sailean sartzen ditu en cualquier caso, en todo caso, de todos modos eta antzekoak; eta aparteko sail batean sartzen ditu, recapitulativos?
|
|
|
Berak erantzun dotore eta zehatza emango zuen, baina ez da erraza orain hori asmatzen hastea. Gazte gaztetan hasi idazten eta mendearen joanean aldiak, aroak, gustuak eta pertsonak aldatzen joan arren, berak ez zion idazteari
|
utzi
azkeneko eguneraino. Horrez gainera, burua beti argi eta zabalik eduki zuen, ikasteko prest.
|
|
|
Irudiak apaingarriak dira, baina ez dute interpretaziorako aukerarik zabalik
|
uzten
. Joskera aldetik nahiko osoa da, nekez jaten du aditz edo lotura ezaugarririk.
|
|
|
Erkiaga idazle oparoa dugu, idazlan asko
|
utzi
dizkigu, era askotakoak, aldi edo garai oso ezberdinetan egindakoak. Horregatik, aldian aldiko giroarekin lotuta aztertu lirateke, osotasunean homogeneotasuna ematea gaitza da eta.
|
|
|
–Esaldi guztiak esanguratsuak dira, baina ez izatez, baizik eta, esan dugun legez, konbentzio hutsez?: horrela zioen Aristotelesek De interpretatione lan ospetsuan, eta XXI. mendean ia hogeita lau gizaldi atzera egitea ez da apeta hutsa, beharra baizik; azken buruan, filosofoak garai hartan jada jarrita
|
utzi
zituelako gaur egun kezka sorburu darabilgun auzia argitzeko harroina. Eta zein da zimendu hori?
|
|
|
Eta ezkitzazula
|
utzi
tentazioan erortzera,
|
|
|
Eta ez gitzazula
|
utz
tentamendian erortzera,
|
|
|
Eta ez dizaguzula
|
utzi
tentaziyuan erortzen,
|
|
|
Eta ez gaitzazula
|
utzi
tentazioan erortzera,
|
|
|
Ezkaitzazula
|
utzi
tentazioan erortera,
|
|
|
Ta ez gatxazule
|
utzi
tentaziuen erortzera,
|
|
|
Eta ezkaitzazula
|
utz
tentamendutan erortzera,
|
|
|
Eta ez gaitzazula
|
utz
tentazioan erotzra,
|
|
|
Hobe genuke, dena den, bi eginkizunak pertsona ezberdinen esku
|
uztea
, gutxi direlako bai itzulpenari bai hitzaurre (eta aparatu kritiko) egoki bati behar bezala kara emateko gauza.
|
|
|
Usteak uste, iritziak iritzi eta esanak esan, literatur itzulpenaren inguruko solasaldietan hitzaurreak aipatzeak gaiaren inguruko interesa
|
uzten
du agerian. Halaber, gaiaren inguruko hainbat auzi bistaratzeko balio du:
|
|
|
Gaiari buruzko oharra egin zuen Bego Montoriok artikulu honen abiapuntu izan zen hitzaldiaren bukaeran: haren ustez, ez da harrigarria itzultzailea itzulpenaz hain gutxi aritzea; izan ere,, orain arte itzultzaileak oso barneratuta izan du ez zuela liburuan bere arrastorik
|
utzi
behar, eta, ohiturarik ez dago, ez egiteko, ez eta irakurtzeko ere?.
|
|
|
Atal honetan erakutsiko dugun azterketa testuala sakonago eta zabalago egindako azterketaren erakusgarri laburtua da, testu azterketaren xehetasunek dimentsio handia hartzen baitute. Horregatik, espero dugu irakurleak ulertuko duela zenbait kontzeptutan ez sakontzea eta zenbait argibide egileak osagabe
|
uztea
.
|
|
|
Aitzolen artikuluek agerian
|
uzten
dute Lauaxetaren eta Lizardiren poema liburuak argitaratzen direnean bere jarrera intelektuala pixka bat desberdina dela, hauen berrikuntzak ontzat ematen baititu. Alabaina, 1933tik aurrera lehengo jarrerara itzultzen da eta bertsolaritzarena da laudatzen duen estilo poetikoa.
|
|
|
Sarasolaren eta Aldekoaren kasuan, eta Jainkoari eskerrak, eredu honek egituraketa historikoago, sozialago eta kritikoago bat izan du. Kultura txikietan ezer arbuiatzeko luxurik ez dugunez, eta dena estrategikoki berrerabili behar dugunez, neuk Aldekoaren eta Orpustanen historiak gomendatuko nituzke erreferentzia kanonikotzat, Lasagabaster, Sarasola eta Casenaveren gomendioei jarraikiz, eta, era berean, hemen egin nahi dudan gogoetaren abiapuntu eta oinarri gisa, izan ere Aldekoaren azken lanek paradigma hori bera atzean
|
utzi
baitute.
|
|
|
Beraz, mendeen banaketa eta egituraketa fetitxista nazionalista filologikoa alde batera
|
utzita
, inperialismo europar eta amerikarraren historiaren arabera berregituratu behar dugu euskal literaturaren historia postnazionala.
|
|
|
Azkenik, eta nazionalismoak ezartzen duen kontinentalismoa dela medio, Ameriketako diasporako literatura gehienak (batez ere gazteleraz eta ingelesez idatziak) ez ditugu inoiz euskal literatura filologiko eta nazionalista batean barneratuko. Beraz, kontinentalismo europarra alde batera
|
uzteko
irtenbide bakarra historia postnazional bat da, hain zuzen diaspora eta erbestea kontuan hartuko dituena. Sarrionaindiaren geografia kubatarra ez da inoiz kontuan hartzen bere lana aztertzeko.
|
|
|
abiapuntu bat baino ez da, aurrez azaldu ditudan arazo guztiak birpentsatzeko eta euskal literaturan aztertzeko. Web orriak aukera ematen du irakurleek beren iritziak bertan
|
utz
ditzaten, liburuaren orrialde bakoitzean. Hala, eta guztion artean (irakurleak eta neroni) proiektua hobetzeko eta hedatzeko plataforma bihurtuko da liburua.
|
|
|
dio bere euskarapoemaz diharduela (Lardizaval, 1724). Bestalde, hizkuntzaren izenari adiera metriko poetikoa gehitzearen proposamenak
|
utzi
zuen beste oihartzunik Hiztegi Hirukoitzan ere. Bascuencehitzari ohiko adiera dagokio, sarrera hitz bakarrean(. Bascuence, lengua de los vascongados, euscara, eusquera, escuara?).
|
|
|
Eneidahierroko seigarren kantuak Augusto enperadorea urrezko aro berri baten ekarle gisa irudikatzen du. XVI. mendean hasita Europako monarkia handienetako idazleek (Espainia, Frantzia eta Ingalaterrakoek) urrezko aroaren aldi berrituan bizi direla aldarrikatuko dute zeinek bere erreinuan, Astrea justiziaren jainkosaren itzulera alegorikoak agerian
|
utziko
zuenez bakealdiak ezarriko zituzten errege erreginen bitartez (Yates, 1999). Monarkia Hispanikoan izan zen jainkosaren etorrera Habsburgo dinastiaren heltzearekin parekatu zuenik, Austria eta Astrea hitzen antzekotasun fonikoa baliatuta (Armas, 1986, 48).
|
|
|
Gipuzkoar euskaldunari, beraz, bozalidadizeneko gabezia nabari zaio, nahiz eta argitzen zaigun horren itxurak baino ez zituela egin, berak asmatutako euskarapoemak laster agerian
|
utziko
lukeenez. Bozalidadizena ez da ohiko hitza gaztelaniaz.
|
|
|
Martzelo ere agertuko zaien heroi erromatar horietakoa da, Augustoren oinordetzarako deitua baina gazterik hil zena, narratzaileak aipaturiko bertso lerroetan kutsu patetiko nabarmenaz gogorarazten denez: , patuek erakutsi baino ez diote egingo munduei [gazte] hau, luzaroago izaten
|
utzi gabe
–(6.869).
|
|
|
Beste hiru ikasleek, portugesak, galiziarrak eta gaztelauak, zeinek bere hizkuntzan endechasorta bana esan ondoren, bertan entzule zen batek(, un golilleja mozalbete, que tenÃa trazas de oficial de pluma?) aurpegira botako dio gipuzkoarrari beraren poema edozein gairi buruzkoa izan zitekeela, ulertzerik ez dagoenez. Kexa horrek aukera ezin hobea eskainiko dio euskaldunari bere hizkuntza gaitasunen alardea egin eta ezjakinaren tokian bestea
|
uzteko
, diskurtso inperialak ezarritako rolak iraulita karnabalizazio prozesu baten bitartez (Bakhtinek esango zukeenez). Hona hemen gipuzkoarraren erantzuna:
|
|
|
1724ko liburutxoko euskalduna tricksterdelakoaren trikimailuaz baliatzen ikusi dugu: ezusteko poema txundigarriak egin ditu euskaraz, latinez eta gaztelaniaz, depués de haber afectado una discreta bozalidad en romance?, eta ez du aukerarik galduko argi
|
uzteko
denetatik onena lehenengoa dela: –pero siempre quedó con más gusto y gala en el bascuenze?
|
|
|
Linda Hutcheonek literaturaren historien eredu nazionalen kutsu teleologikoa agerian
|
utzi
eta eredu horri aurkitutako mugak sintetizatu ditu. Aldi berean literaturaren historien eredu nazionalari ordezkoak bilatzeko bideak ere iradoki ditu (zilegi bekit gai horri buruzko pasarte luzea hona aldatzea):
|
|
|
Egia da dokumentu literarioak galdu direla edo baten bat berrikitan aurkitu dela. Duela hamarkada eskas bat arte Lazarragaren euskarazko eskuizkribua ezezaguna zen; 1967an lehenbiziko aldiz argitaratu zen Oihenarten() Arte Poetikoak (1665)
|
utzi
du berririk: egileak esku artean izana aitortzen duen poesi eskuizkribuak galduak dira; poeta ere ba omen zen Zalgizeren idazlan poetikoaren arrastorik ez da gelditu...
|
|
|
Alegia, Albreteko Joanak euskararen alde egindakoak bere egitarau erlijiosorako atxikimendu zabalagoa eskuratzea zuela jomuga eta ez besterik. Datua da euskara hizkuntza ofizialaren estatus gabe
|
utzi
zuela, bere erresumako beste hizkuntza komunitate batena zen bearnesa ez bezala. Albretetarren Gortean, seguru asko, euskara ez zen zeharo ezezaguna.
|
|
|
301). Ez da deboziozkoetatik aldentzeko
|
uzten
duen marka bakarra, frantses hutsean idatzitako hitzaurre horretan bertan; izan ere, neurtitzak bi ekinaldiren fruitu direla aitortzen du, maitasunezkoak gazte denborakoak eta gainerakoak argitalpenaren lehenaldi hurbilekoak, baina izenburua jartzerakoan gazte denborakoak soil soilik ditu gogoan: Oten gaztaroa neurtitzetan.
|
|
|
Oten gaztaroa neurtitzetan. Hitzaurrean esaten duenez, XVII.a eta jarraian zetozen deboziozkoak ez ziren gaztetakoak, hirurogei urteak atzean
|
utzita
zituen gizon batenak baino. Nahiz eta hirurogei urteak bete ondoren argitaratu zuen bere euskal idazlana, hitzaurrean jakinarazitakoaren arabera, XVII. poema honen aurretik zetozen hamaseiak gaztetan moldatutakoak ziren.
|
|
|
Erdi Arotik, Errenazimentutik... bildutako uzta urria izan arren,
|
utzi
zuten lekukotasunik euskal literaturan. Aurrerago, XVIII. mendean, ez da faltako izpiritu neoklasikotik sortutako idazlanik.
|
|
|
Honela bada, mende luzetan, XVII. mendetik XX. mendera arte bertso soltearen esklusibotasuna salbuespenen batek baino ez du hausten mundu profanoan. Bertso solteak ontzean, oraintxe heltzen zioten nola alegiari, hala erlijioari, nola satirari, hala gabon kantari... eta, jakina, bere identitatea galduz zihoan giza komunitate bateko partaide ere sentitzen ziren eta galerak agerian
|
utziz
identitatea finkatu eta aldarrikatzeari nahiz, ni, batek barnean ezin gorde zitzakeen sentimenduak kanporatzeari ere ekin zioten.
|
|
|
Ezer baino lehen, paradoxa moduko bati aipamena. Goitik behera politika orokorrak eta egitura horren barnean hizkuntza politikak baldintzatu duenean euskal literaturaren garapena, justu, euskal literaturaren historia periodizatzeko irizpide soziopolitikoak alde batera
|
uztea
gomendatu da. Arrazoia, berriz, euskal komunitatea inoiz ez gobernatu izana botere politiko bakar batek eta, ondorioz, gertaera soziohistoriko berdinak ez bizi izana.
|
|
|
Irizpide literarioetara jotzea dirudi egokiena, modu hertsian hartu barik horratik. Testu profanoen esparrua gaindituz, beste hizkuntza batzuetan ere ondu izan dituzten eta literaturaren historietan tokia izan ohi duten testu tipo erlijioso erabakigarrienak alde batera
|
utzi
gabe: dela biblia itzulpena, direla aszetikak edo mistikak eskainitako fruiturik funtsezkoenak...
|
|
|
Antologia sortzaile eta berritzaile horien irudimen antologikoaren azterketa hurrengo ikergai baterako
|
utziz
, azterlan honetan antologia orokorrak eta aldi sortzaileak izango ditugu ikusmiran; zehazki, poesiaren generoaren baitan ibilbide kronologikoaren epeak eta kanona eraikitzen erabakigarriak izandako antologiak. Horretarako, helburu didaktiko nabariaz osatutakoMendiguren Izagirre, Kortazar, Billelabeitia, Igerabide edota ia eskola liburuen esparruan diharduten argitaletxeek prestaturikoak alde batera utziko dira, eta XX. mendeko euskal poesia modernoaren ildo nagusiak zehazten parte hartu duten antologiei jarriko zaie arreta:
|
|
|
Antologia sortzaile eta berritzaile horien irudimen antologikoaren azterketa hurrengo ikergai baterako utziz, azterlan honetan antologia orokorrak eta aldi sortzaileak izango ditugu ikusmiran; zehazki, poesiaren generoaren baitan ibilbide kronologikoaren epeak eta kanona eraikitzen erabakigarriak izandako antologiak. Horretarako, helburu didaktiko nabariaz osatutakoMendiguren Izagirre, Kortazar, Billelabeitia, Igerabide edota ia eskola liburuen esparruan diharduten argitaletxeek prestaturikoak alde batera
|
utziko
dira, eta XX. mendeko euskal poesia modernoaren ildo nagusiak zehazten parte hartu duten antologiei jarriko zaie arreta: batetik, aldi literario modernoaren lehen corpusak bihurtu diren Joan San Martin, Ibon Sarasola, Joan Amenabar, Jon Kortazar, Iñaki Aldekoa, eta Mari Jose Olaziregiren antologiak, eta, bestetik, antologia orokor gisa, Santi Onaindiaren antologia eta Koldo Izagirreren. Poesia kaierak?
|
|
|
izeneko kanpainaren barruan, erakusketa eta argitalpenen bidez gudaren eta gudaostearen memoria kapitalizatzeko helburuz, Fraga Iribarne Informazio eta Turismoko ministroak bakea eta aurrerakuntza sozioekonomikoak Francoren agintaldiaren fruitutzat aurkeztu nahi izan zituen. Ondorioz, Fraga ministroaren prentsa legeak zirrikitua ireki zion euskarazko produkzio idatziari 1966tik aurrera, erregimen frankistaren politika kulturalaren aldakuntza kanpainaren ildotik, baina zentsura sareari erabat
|
utzi gabe
. Horren ondorioz, euskarazko testuen gainean ezarritako zentsurak eragindako geldotasuna gainditzen hasi zen eta euskal literaturaren hazkunde tasak gorantz egin zuen:
|
|
|
66), inongo kulturak ez du ezberdin eta menpeko iraun nahi; aitzitik,, ezberdin? izateari
|
uzteko
ahaleginean dihardu etengabe, eta mendebaldeko kultura determinazio geopolitikorik gabeko jakintza edo arte eredutzat naturalizatzen denarekiko lehia beti desorekatuan segitzen du.
|
|
|
esatera eta, azkenik,, eder? soilean
|
uztea
erabaki zuen, zuhurki.
|
|
|
Berez, haien lekuan gaur egun ahantziak ditugun hizkuntza estilistak ageri dira aitzindurik. Beste horrenbeste esan daiteke, zenbait poeta garaikide eta sinbolistari
|
uzten
dien tarte urria kontuan hartuz gero, hala nola, F. Krutwig edo J. Mirande. Bazterketa horren salaketa egiten zuen A. Ibiñagabeitiak Euzko Gogoako bere erreseinan, eta arrazoien bilaketak antologian ezarririko zentsura moralaren inguruko ikerketara eramango gintuzke, zalantzarik gabe.
|
|
|
Arestian, Onaindiaren antologiarenean Pizkundeko idazleen aldeko irizmena nabarmendu genuen gisa berean, eta hizkuntzaren kalitatearen eta espresio moldearen erromantikotasuna nagusitzen zirenbezalaxe, Izagirreren XX. mendeko poesiak kaierakantologian ere bada antologoaren poetikaren arrastorik. Bereziki agerian
|
uzten
dute poetika hori estatistikek: berrogei idazleetatik, erdiak 1980tik hona idazten hasitako poetak dira.
|
|
|
Hartara, partekatzen diren gaiak, ikuspuntuak eta gustu estetikoak erraztuko baitute liburuaren harrera abegikorra. Izan ere, antologietan arestian aipaturiko funtzio aldarrikatzaileak, legitimatzaileak eta homologatzaileak aitortu arren, antologia egileak ez baititu alde batera
|
uzten
bere garaikide diren egileen eta irakurleen onespenaren beharra. Antologia ez da, hortaz, genero didaktiko edo propedeutiko huts gisa hartu behar, gure ustez.
|
|
|
Euskal sistemaren kanonizazioari buruzko hausnarketan, euskal literaturaren sistemaren barne eragileei erreparatzen diete K. Izagirrek eta I. Retolazak, autonomia bat aitortuz literaturari esparru soziopolitikoetatik. Lehentasuna ematen die barne eragile horiei dinamika propioa izan dezaketela iradokiz, sistema soziopolitikoen inpronta bigarren mailan
|
utziz
.
|
|
|
Normalak eta modernoak garela, hori politikoei eta instituzio politikoetako «kudeatzaileei» interesatzen zaien narratiba da. Normalizazioarena, lehenaldia atzean
|
utzi
dezakegun, ahantz dezakegun fantasia nazionalista proespainiarra da?.
|
|
|
Horrek zaildu egiten die antologoei euskarazko aurreko poesiaren ibilbidea ezagutzen ez duenari olerkarien poesian mamitzen den proiektu handinahiaren balioa hitz gutxitan argitu ahal izatea, euskal literaturaren barne dinamika baten fruitu den abangoardismo sui generisbat taxutu zutelako. Horregatik, euskal poesiaren ibilbidean funtsezko izanik ere, antologietatik at
|
utzi
izan dituen irizpidea ez da desegokia, baina bai dinamika exogeno baten arabera taxutua, Gabilondok aipatzen zuen euskal literaturaren normaltasunari eta modernitate homologagarriari kontzesioa eginez.
|
|
|
Garat anaien alde agertu ondoan, Iraultzaren kontra altxatu zen, kleroaren aurkako neurriak hartu zirelarik. Elizanburuk ez zuen Iraultzaren garaia ezagutu, baina Napoleon III.a erori eta, armada
|
utzi
ondoan, errepublikano gisa agertu zen eta Iraultzaren miresle bezala. –Lehen eta orain?
|
|
|
Laugarren aldian, detektibeak ordura arte emakume detektibeentzat onartuak zeuden pasibotasuna, dependentzia eta ahulezia alde batera
|
utzi
eta estereotipo sexistak auzitan jartzen hasten dira. Gizartean dauden sexu harremanetako botere, justizia eta ordena kontzeptuak auzitan jartzera datoz Barbara Wilson, Marcia Muller, Sue Grafton edota Sara Paretsky 60ko hamarkadatik aurrera.
|
|
|
–Biolentzia beti, estadoaren eta honen segitzale sütsüen azken elkibidea zen? (Bakean
|
utzi
arte, 68).
|
|
|
(Bizi nizano munduan, 136); Manexina zira? (Bakean
|
utzi
arte, 31). Gatazka identitario horiek, identitate heterosexuala eta identiate lesbiarra batetik eta identitate linguistiko hegemonikoa eta identitate linguistiko periferikoa bestetik, eraiki edo deseraikiko dute batik bat Amaia Ezpeldoiren izatea (Retolaza, 2010, 130).
|
|
|
Lehen eleberrian (Bakean
|
utzi
arte) Jim mutil laguna une oro du buruan, baina begirada Joana bilatzen hasten da. Beraz, lehen eleberrian Ezpeldoi bisexual gisa aurkezten zaigu, beste hurrengo bi eleberrietan (Bizi nizano munduan eta Amodiozko pena baño), bere begiradak emakumeen gorputzak bilatzen eta desiratzen ditu.
|
|
|
Eskerrak zor dizkiegu artxiboetan ikertzeko eman diguten informazioa eta laguntasunagatik Maite Garamendi Lekeitioko Udal Artxiboko, Josune Olabarria Euskaltzaindiaren Azkue Bibliotekako, eta Iñaki Goiogana Sabino Arana Euskal Abertzaletasunaren Agiritegiko langile teknikariei. Baita Euskaltzaindiari ere, Eranskinetako agiri batzuk argitaratzen
|
uzteagatik
.
|
|
|
Baina Lekeitioko Nautika Eskolako irakaskuntza eta administrazio lanak eta zamak bertsoak ontzeko astia jango zioten ziur asko, ezen badirudi Lekeitioko Nautika Eskolara etorri artekoak direla E. M. Azkueren olerki gehien gehienak, Lekeitiora etorri eta gero bere lan literarioa, baztertutxoago?
|
utzi
zuela, behintzat (Astigarraga. Bijuesca 1990: 15).
|