|
2008
|
|
|
liburuan funtsezkoak diren ideiak azaltzen dira: artearen eta mitoen artean erlazio zuzena ezartzen zuen, eta horrekin lotuta dago 1959an eskulturaren praktika alde batera
|
uzteko
arrazoiaren sustraia. Oteizaren iritziz, arteak eginkizun konkretu bat zuen garai bakoitzean, mitoak berritzea, eta funtzio hori betetzen zuenean, arte horrek zentzu guztia galtzen zuen, eta berak proposaturiko imajinek idolo, fetitxe edo merkatuaren produktu bihurtzeko arriskua zeukaten.
|
|
|
Oteizaren iritziz, arteak eginkizun konkretu bat zuen garai bakoitzean, mitoak berritzea, eta funtzio hori betetzen zuenean, arte horrek zentzu guztia galtzen zuen, eta berak proposaturiko imajinek idolo, fetitxe edo merkatuaren produktu bihurtzeko arriskua zeukaten. Hori gerta ez zedin, garai bakoitzeko artistek artearen helburuak lortu ondoren arte hori bertan behera
|
utzi
lukete, garai berri bati, arte berri bati eta artista berri batzuei lekua uzteko.
|
|
|
Oteizaren iritziz, arteak eginkizun konkretu bat zuen garai bakoitzean, mitoak berritzea, eta funtzio hori betetzen zuenean, arte horrek zentzu guztia galtzen zuen, eta berak proposaturiko imajinek idolo, fetitxe edo merkatuaren produktu bihurtzeko arriskua zeukaten. Hori gerta ez zedin, garai bakoitzeko artistek artearen helburuak lortu ondoren arte hori bertan behera utzi lukete, garai berri bati, arte berri bati eta artista berri batzuei lekua
|
uzteko
.
|
|
|
Hiru eskultura horiek Oteizaren hizkuntza plastiko pertsonalaren lehen adibideak dira, eta horregatik esan daiteke 1950 urtea izan zela bere ibilbideko urterik garrantzitsuena. Lehen aldiz, gainerako artistekin zituen zorrak alde batera
|
uzten
ditu eta bere ibilbidea garbi definitzen hasten da. Figura para regreso de la muerte eta Coreano lanen kasuan, giza figuraren erdian hutsune bat zabaltzen da, gorputzak sakrifikatu eta tripak husteko helburuarekin eginiko zauri handi bat balitz bezala, eta horri esker kanpoko espazioa eskulturaren osagai izaten hasten da.
|
|
|
Nola segi artelanak egiten, segituan beraien betebehar espirituala ahaztuta museoetako paretetan zintzilikatutako idolo bihurtzen badira, hau da, ikusleek gurtuko dituzten jainko faltsuak bihurtzen badira? Horren ondorioz, 1959 urtean Oteizak artea egiteari
|
utzi
zion.
|
|
|
«Beste bat zen liburu hau. Beste hau Madrilen aterako da eta bertan
|
uzten
dut nire esperientzia pertsonalari buruz zor dudan lekukotasun puntuala arte garaikidean niri dagokidan ikerketaren barruan» (Oteiza, 2007a: 433).
|
|
|
Liburua alde batera
|
uzteko
arrazoiak ezin ditzakegu garbi jakin, baina guk bi posibilitate proposatuko genituzke: lehenik Oteizak aurreko ideia guztiak era argi batean sintetizatzeko zailtasunak aurkitzen zituen.
|
|
|
516). Atsekabe horrek liburuaren jatorrizko proiektua alde batera
|
uztera
bultzatuko zuen beharbada.
|
|
|
Zati ezberdin horiek liburu bakarra osatzen dute, baina Makletan bezala, irakurketa ez da lineala, zeren gai batetik bestera salto egitera behartzen baikaitu Oteizak. Gai bat bukatzerako beste batekin hasten da, eta geroago, kolokan
|
utzitako
gaia ezustean berreskuratzen du, oraingoan beste zerbaitekin erlazionatuz.
|
|
|
Oteizaren ibilbidean, gertakaririk harrigarriena eta azalpen zailenekoa 50eko hamarkadaren amaieran gertatu zen, 1959an, Quousque tandem?! argitaratu baino 4 urte lehenago, 1957ko Sao Pauloko IV Bienalean eskultore atzerritar hoberenaren saria irabazi ostean12 Arte merkatuaren ateak zabaltzen hasi zitzaizkion momentu berean, Oteizak eskulturak egiteari
|
utzi
zion, esku artean eskulturarik gabe geratu zela esanez. Gertakari hori Oteizak. Propósito Experimental 56?
|
|
|
Bai gaiagatik, bai tamainagatik, eskultura hau Erdi Aroko ikonoekin nahiz kultura primitiboetako deboziorako irudiekin erlaziona daiteke. Lehen eskultura hau egin aurretik, Oteizak krisi erlijioso bat jasan zuen, eta Madrilen egiten ari zen medikuntza ikasketak alde batera
|
utzi
ondoren, eskulturak egiteari ekin zion. Gertaera horrek finkatu zuen betiko artearen aurrean Oteizak izango zuen jarrera.
|
|
|
Epe horren atzetik Estatuko Abokatutzak 2005eko otsailean Auzitegi Gorenaren Hirugarren Salaren aurrean aurkeztutako helegitearen aurrean, honen sententziaren zain geratzea zen helburua. Uruguairen partetik jarrera hau aurkezteak sortzen duen harridura alde batera
|
utzita
, epemuga konkreturik gabeko denbora honetan bi aldeek maila teknikoan lanean jarraituko zutela adierazi zuten.
|
|
|
kasu honetan aldeen borondatearen aurrean aurkitzen garela eta ez tratatuetatik kanpo ekartzen dugun arau baten aurrean. Bide honetan lagungarri izan daiteke Vienako Hitzarmenak berak bere 31.2 artikuluan interpretazioari buruz jasotakoa aplikatuz tratatuen hitzaurrera jotzea, non adierazten den bere arrazoiak garbi
|
utziko
lukeela:
|
|
|
Zentzu horretan komeni da argitzea Vienako Hitzarmenaren 13 artikuluak jasotzen duenari begira, Nota Elkartrukea Estatuen borondatea plazaratzeko instrumentu juridikotzat jotzen dela eta, ondorioz, tratatuen oinordetza terminoetan hitz egitea onargarri bihurtzen dela. Instrumentu horretan jasotakoak eta lan honetan egitateetan islatuta geratu denak ez bide diote
|
uzten
zirrikitu handirik Uruguaiko herritar bati bisaturik gabe Espainian sartzeko momentuan; izan ere, bertan jasotzen den moduan, bakarrik laurogeita hamar egunetik beherako sarreretan edota langileria diplomatikoaren kasuetan baimen hau ez da galdatuko. Horri atzerritartasun legeriari blokean egindako igorpena gehitzen badiogu, horrek ondorioztatzera garamatza ezen, nahi bai, baina zaila dela bi instrumentu horien arteko interpretazio bateragarria topatzea eta, beraz, arlo honi dagokionez, 1870eko Tratatuaren 8 artikulua litzatekeela aplikatu bateraezintasun horiek direla eta.
|
|
|
Badirudi bateragarritasunaren eta osagarritasunaren artean kokatzen den zerbaiten inguruan egongo ginatekeela, eta horrela balitz, Vienako Hitzarmenaren 30 artikuluko bigarren paragrafoan kokatuko ginateke (López Martín, 2002: 105), bide batez, tratatu ezberdinen artean lehentasun harremanei uko egitearen ideia garbi
|
utziz
(Remiro et al., 1997: 394).
|
|
|
Ohar metodologikoak eta auzitegiek jarraitu dituzten bide propioak alde batera
|
utzita
, mahai gainean jarraitzen duen arazoa bigarren arlo batera lerratuko dugu: tratatu ezberdinetan jasotako terminoen interpretazioa, horren bitartez argitu ahal izateko ea tratatu ezberdinen arteko bizikidetza posible den, bateragarriak edo bateraezinak diren, Vienako Hitzarmenaren 30.3 artikuluko lex posterior derogat priori maxima aplikatu ahal izateko, edota hitzarmen beraren 59 artikuluaren arabera 1870eko tratatua amaituta dagoen jakiteko.
|
|
|
Zenbait auzitegik ez dute inolako arazorik aurkitu Uruguaiko herritar horiei laneta erresidentzia baimenak esleitzeko orduan lehentasunezko tratu bat aplikatzeko, betiere, eta barne ordenamenduko legedia errespetatuz, bereziki nazioaren enplegu egoera. Hori, errealitatean, eskubide horiek ezerezean
|
uztea
ere bazen, zeren suposatzen baitzuen Uruguaiko herritar bati baimenak emateko lan eskaintza bat egon behar zela, eta, gainera, lan eremu horretan espainiar naziokotasuneko herritarrik ez egotea enplegu eske. Beste zenbait auzitegik, berriz,, facilidades, en pie de igualdad con los nacionales del Estado hori beste aipamen batekin lotu behar zela ulertuko dute,??, bertatik eratorriz etorkin horiek Europar Batasuneko herritarrekin parekatu behar zirela jarduera hauei dagokienez.
|
|
|
Horren aurrean, 2004 urtean zehar autonomia erkidegoetako Auzitegi Nagusiek erabaki horren inguruan egindako ulermena ez zen aurrekoarekin bat etorriko, ulertuz 1870eko Tratatua ezin zela modu isolatu batean kontuan hartu, gai beraren inguruan ondoren onartutako eta indarrean jarraitzen zuen beste hitzarmen sorta bat alde batera
|
utzita
. Batez ere, auzitegi horien ikuspuntutik, azken hitzarmen horien edukiak arauketaren erabateko iraulketa suposatzen zuenean3 Horrela, alde batetik, Bisatuen Desagerrarazte Akordioak, 1961eko abenduaren 18ko Nota Elkartrukean jasotakoak (BOE, 150 zk., 1982ko ekainaren 24koa, 17333 or.), bere 3 artikuluan jasotzen zuenez, «la supresión de visado?
|
|
|
Aurretiazko gogoetok alde batera
|
utzita
eta arazoaren hondora sartuta, lehenengo momentutik garbi geratzen da Auzitegi Gorenak gaian sartzeko orduan jarraitzen duen interpretazio irizpidea ez dela batere zuzena.
|
|
|
Ondoren egingo duen interpretazio lana sostengatzen duen premisa aldez aurretik nolabaiteko bateraezintasuna badagoelako ideian oinarritzen da. Bere ustetan bi tratatuek gai bera arautzeak eta bietan esanahi bera ez duten terminoak erabiltzeak ez du dudarik
|
uzten
. Horrela adierazita, beharrezkoa dugu, berriz ere, hona ekartzea Vienako Hitzarmenaren erredakzio Komitearen Presidentea zen M. Yasseen en hitzak:
|
|
|
Diputatuen Kongresua, D zk., 2007/09/20koa, 1073 or., Ekimena) barne ordenamenduko arlo politikoan izan diren zenbait ekimenek aditzera ematen dutenez. Ildo horretatik, garbi
|
utzi
behar da gatazka hau nazioarteko arau baten aplikazioan datzan heinean, nekez topatu ahal izango duela konponbiderik barne ordenamenduek aldebakarreko jarrerak hartuz, berdin duelarik auzitegien eremuan, legegilearen eremuan edota gobernuaren eremuan gertatzen diren. Gainera, aurrekoan desadostasunaren kanporatze ezak nazioarteko gatazkaren kalifikazio horri momentuz eustea eragotzi baldin badu ere, Uruguaiko Ordezkarien Kamerak onartutako azken ekimen horri begiratuz gero, badirudi nazioarteko gatazkatik gero eta gertuago gaudela.
|
|
|
Edonola ere, izan diren ekimen ezberdinen artean lehentasunez nabarmendu beharrekoa litzateke aipatutako Goi Mailako Komisio horretara gatazka hau bideratuko duen Espainiako Kongresuak aho batez onartutako Proposamen ez legegilea. Bertan, 1870eko Tratatua izendatzeko orduan ageri den zorroztasun juridiko falta alde batera
|
utzita
, bada nabarmendu beharreko eduki garbi bat. Proposamen horrek, lehenengoz, edozein nazioarteko testu araugileren interpretaziorako elementu klabe baten aurrean jartzen gaitu:
|
|
|
Ikuspegi horretatik, eta kontuan hartuta tratatua aldeen borondatearen isla izan behar delako presuntzioa, berez bi estatuak emaitza berera iritsi lirateke. Esku artean dugun kasuan horrelakorik gertatzen ez dela ikusita, nazioarteko gatazka baten aurrean egon gaitezkeela pentsa daiteke; izan ere, nazioarteko jurisprudentziak aspalditik garbi
|
utzi
duen moduan, hura:
|
|
|
Ulertezina egiten bazaigu ere, Auzitegi Gorenaren sententzia bi estatuen aldetik irtenbide moduan ikusia zen eta 2006 urteko irailaren 26an espainiar jurisprudentziaren doktrina behin betiko finkatua
|
utziko
du. Aipatu moduan bertan, mantendutako erabakia 1870 urteko Tratatuaren indarreangotasunaren kontra azalduko da, eta ondorioz:
|
|
|
Lehenik, Rahnema k (1993) planteatzen du ezen talde batek (agentzia emaile bat, kasu) beste talde bat (landa inguruko jende txiroak osatutako elkarte bat, adibidez) enpoderatu dezakeela pentsatzen duenean, lehenak inplizituki onartzen du bigarrenak ez duela inongo botererik, eta ez hori bakarrik, baizik eta lehenak bigarrena enpoderatua izan dadin giltza baduela. Horrek, jakina, lehena nagusitasun puntu batean
|
uzten
du, eta bigarrena mendeko. Kontua da horrelako mendekotasun egoeran aurkitzen diren gizarteak ez direla botere gabeak, gaitasun eta kontrol gabeak guk boterea planteatu dugun bezala, baizik eta beraiek beste elementu kulturaletan aurkitu daitekeen botere mota izan dezaketela.
|
|
|
sekularizazioa, hain zuzen. Santu izenak eta erlijio kutsuko izenak alde batera
|
uztea
Euskal Herrian azken hogeita hamar urteetan bizi izan den sekularizazio prozesu gogorraren eskutik etorri da. Toponimiak hartu du neurri batean, erlijioak betetzen zuen izen harrobiaren papera.
|
|
|
nork ematen duen izena, nola, zein hizkuntzatan, eta abar. Alderdi linguistikoa alde batera
|
utzita
, gizarte zientzietan ere denetarik ikertu da: herri izenak eta izen ofizialak aurka jartzen dituzten botere harremanak, edo talde estatusaren eta norberaren izenaren arteko loturak, edo izenen modak eta tradizioak, edo izen espezializatuak, hots, lanbide eta jarduera zenbaiti lotutako izenak, edo izenak norberaren izaeran edo autoeragingarritasunaren pertzepzioan ukan dezakeen eragina...
|
|
|
Europar gizarte tradizionaletan moda zikloak (berritu/ hedatu/ herrikotu/
|
utzi
/ berreskuratu) geldoagoak eta difusoagoak ziren oraingoen aldean. Gizarte horietan, eta neurri batean modernoetan ere, ziklo horiek txandakatzen ziren irizpide estetikoak eta ondare sinbolikoak goitik behera zabalduz eta lerratuz:
|
|
|
12 Albo batera
|
utzi
dugu izenen eufonia, edo itxura estetikoa, jendartean baliotsu eta erakargarri izateko faktorea izan daitekeen arren. Gustuak, irizpide eta arau estetikoak gizarte anizkunetan anitz badira ere, hainbat ezaugarri estetiko orokor seinalatu ahal ditugu izengintzan:
|
|
|
bukaeraren sintomak baino ez dira. Homogeneotasun instituzionalak lekua
|
utzi
dio norberaren esperientziari, ororentzako arau eta rolek egoeraren araberako estrategia partikularrei. Eredu instituzionalak arauzko izateari utzi eta aukera bihurtu dira.
|
|
|
Homogeneotasun instituzionalak lekua utzi dio norberaren esperientziari, ororentzako arau eta rolek egoeraren araberako estrategia partikularrei. Eredu instituzionalak arauzko izateari
|
utzi
eta aukera bihurtu dira. Oro har, instituzio galtze horrek pertsona arteko harremanak egin ditu jendarteko bizimodu berrien protagonista.
|
|
|
Azal dezagun zergatik. Euskararen kasuan, euskal izendegia egitea Euskaltzaindiaren eskuetan
|
utzi
dute instituzioek (Euskal Izendegia, 2001). Izendegi horrek espainiar legeak ezarritako muga guztiak gorde behar izan ditu:
|
|
|
liluratzeko ahala. A. Arkotxak argiki jokoa du
|
uzten
bere testu parodiko eta hipotestuaren artean, elkarren arteko tartea hobeki sentiarazteko: pastichetik parodiara pasatzen da, narratzaile desberdinak asmatuz, Marko Polo eta Rustichelloren ordez:
|
|
|
pastichetik parodiara pasatzen da, narratzaile desberdinak asmatuz, Marko Polo eta Rustichelloren ordez: ...an, Marko Polok lehen pertsona erabiltzen du («Nik, Marko Polo[?]», 25 or.), ondotik narratzaile berri bat mintzo da hirugarren pertsona erabiliz, jatorrizko testuan Rustichello k egiten duen bezala bere buruaz mintzo delarik («Horrela zen Rustichello Pisakoa hasi Marko Polok bizi izan zituen bidaia benturosen izkiriatzen», 25 or.), azken narratzaile orojakile eta A. Arkotxak asmatu bati lekua
|
utzi
aitzin, atal bakoitzaren bukaeran («Gero, isildu ziren bazterrak eta loeria Markoz jabetu. Orduan zuen amets bat egin nehoiz Rustichellori aipatu ez ziona», 26 or.); baina atal bakoitzaren barnean, ahots narratiboa anizten da:
|
|
|
Orduan zuen amets bat egin nehoiz Rustichellori aipatu ez ziona», 26 or.); baina atal bakoitzaren barnean, ahots narratiboa anizten da: ...aunen duen basamortua iragan duk», 26 or.), Aloadini zuka («Aloadin, ene printze eta jabea, bortz eguneko zabaltasuna duen probintzia bat iraganik, Karaanera helduko zara[?]», 29 or.), ondotik Kogatra pertsonaia femeninoa bera mintzo da («Duela sei urte, Kubilai Khan Handiak deitu ninduen[?]», 31 or.), bere erranetan Kubilai Khanen solasa diskurtso zuzenean tartekatuz, Marko Polo mintzatzerat
|
utzi
aitzin lehen pertsonan, berarekilako lehen elkarretaratzea konta dezan, Kogatrak berak orduantxe kontatu duelarik modu kasik berdinean, abantzu hitzez hitz. Nabari da Le Devisement du Monde honela parodiatuz, A. Arkotxa anitz jostatzen dela, idazteko mekanismoak desmuntatuz, adibidez tresneria narratiboak (ahots narratiboak, istorioaren ganoragabeko iragaitea, ametsa eta delako «errealitatearen... Bere palinpsestoa liburu egin idazkera ekoizpen bat bezala aurkeztuz («nehoiz ahoskatua», 25 or.), jatorrizko testua errespetatzen ez duena, eta Marko Polo gizon erreala fikziozko pertsonaia bilakaraziz, A. Arkotxak joko liluragarritzat erakusterat ematen digu gizakiaren saiakera naturala errealitatea hizkuntzaren bidez islatzeko:
|
|
|
Soilki isiltasuna, hitzetik harat den itsasoaren beraren errealitatea; azken buru buztan, ez, ez da idatzi beharrik (hau da Mallarmé ren galderaren bigarren ihardespena). ...rakusterat ematen du nola gizonak, liluratuz, errealitatea bereganatzen saiatzen diren, hitzetan finkatuz, haien ustez, beren bilaketa existenziala (metaforikoki itsasoari lotua) «Septentrio»ari buruz bideratuz; baina ez du sinesten errealitatea «Liburu» batean bururatuko denik, harrapa daitekeela hizkuntzaren bidez, eta bere bilduma amiltzen du, Mundua bere mututasunari eta etengabeko ihesari
|
uztea
onartuz.
|
|
|
pasarte poetikoentzat da bakarrik leku, giza mugak eta gure oinarrizko jakitate eskasa umilki itxuratzen baitituzte. A. Arkotxak, Mallarmé k bezala, hausturarik gabeko berridazketa dinamika horri jarraitzerat eta pertsonalki gonbidatzen gaitu, argiki begiratuz Literatura dela palinpsesto jokabide bat, lehen Septentrio ren berridazteak sinbolizatzen duena, nahiz eta, Gizadia hondoratuko denean, ez daitekeen horretatik deus geldi, errealitatea bere
|
uztean
. Jokoan dena hemen hauxe da:
|
|
|
norberaren gizatasuna duinki bizitzea eta ihes egiten duen denboraren lekuko literarioa ondoko belaunaldiei pasaraztea, «quand bien même la mémoire nous aura désertés»/ «Memoriak huts eginik ere» (Septentrio, 2006). ...rosa poetikoan testu zaharren kokatzeak, «Outportua» sailean, adibidez 147, 151 eta 155 or., edo mapa asatuak lehenagoen gainean sistematikoki ezartzeak, bigarren Septentrio n), nahiz eta izar multzoak azken finean ez lukeen «literatura zehaztugabe» bat islatzerat helarazten, beti giza eskutik jalgi aitzinagoko idazketarat, hitz hatz eta hatz mentalerat, jatorria betiko giza kanpo, ezin errana
|
utziz
. Azken hondamena arriskatzeak balio du, gure miseriaren ospea (Pascal-en hiztegia erabil baneza) «beharbada» batekin jokatzeko ahalean baitatza, hain zuzen, halere («et, néanmoins», lioke Philippe Jaccottet k):
|
|
|
Bigarren azpiereduak entzuleriaren ezaugarrien ezagutza handiagoa eskatzen du, edukiek saio mugatuak izateari
|
uzten
diote, entzuleen nahiak era egokiago batean asetzeko eta koordinatzaile batek bloke bakoitzeko edukien arteko erlazioa dinamizatzen du.
|
|
|
Internetek komunikazio dimentsio ezberdinen bateratzea dakarrenez, irratia monomediatik multimedia izatera igaro da. Horrela, irratiak soilik soinua izateari
|
uzten
dio eta beste hizkuntza batzuekin osatzen den hedabide bihurtzen da. Metamorfosi horrek zuzenean eragiten du irrati kate bakoitzaren proposamenean, hortaz, estrategia bikoitz baina erlazionatu bat garatzea eskatzen du:
|
|
|
hartze tradizionala, pasiboa? alde batera
|
uzten
baitu bilaketa, aktiboa, bultzatuz.
|
|
|
Zentzu batean, Internet bidezko irratiak atzean
|
uzten
du programazio tradizionalean oinarritutako enpresa estrategia bateratzailea. Irrati berria, betiko programazioan, denbora jakin batean zehar planteatzen diren eduki itxien multzo antolatua?
|
|
|
Mendearen azken hamarkada horretan, bestalde, Donibane Lohizune euskal kulturaren gune distiratsu bihurtu zen, eta hori neurri handi batean Albert Goienetxe alkatearen ekimenari esker. Urte horietan hiru biltzar eder eta arranditsu antolatu ziren bertan, 1892an, 1894an eta 1897an, Euskal Herriko bihotzaren barruko taupadak begien bistan
|
utzi
zituztenak.
|
|
|
Apezaren sustatzailetarik bat izan zen Donibaneko auzapeza, Goyeneche zena. Hura ere bat, bere erratekekoekin, hau bezala; egungo egunean nehon nehor guti baita haren eta hunen kaskoko gizonik; batek ala bertzeak, ziren tokian, zilo bat ederra
|
utzi
baitute, nekez nekez betetzekoa.
|
|
|
Batetik, eskertzekoak dira damaizkigun pintzelkada psikologiko ederrak, auzapez azkar eta beroaren izaera begietaratzen digutenak, ezin modu biziagoan. Bestalde, argi
|
uzten
digu Goienetxek eduki izan zuen inplikazio politikoaren norainokoa. Izan ere, hona aldatutako pasarteok esandakoaz gain, apaiz diputatugaiak 3.779 boz bildu zituen alde eta 5351, kontra?, baina, testu horretan irakur daitekeenez, «Donibaneko kantonamenduak eman zion esku gain handia».
|
|
|
Lehenagotik horren arrastorik aurkitu ez badut ere, maiatzaren 22ko zenbakiak dioenez, aurreko astelehenean tribunalak epaia eman zuen. Goyeneche ElissaltHirigoyen? delako aferan63 Dirudienez, Goienetxe Donibaneko alkatea, Elizalt harakin eta Donibaneko zinegotzia, eta Hirigoien harakin eta Larresoroko alkatea auzitara eraman zituzten, zeren eta, medikuak, bahitzea agindu beharrean, merkaturatzen
|
utzi
baitzuen tuberkulosiak jotako behi baten haragia, eta Elizalt eta Hirigoien harakinek saldu egin baitzuten. Hirurok absolbituak izan ziren, tribunalak ez zuen-eta deliturik ezagutu epaitutako egintzetan.
|
|
|
Esaterako, Goienetxek berak sarritan erabiltzen zuen euskara plaza-gizon aritzean, eta, halaber, euskaraz idazten zuen, eta, pentsatzekoa da irakurri ere egiten zuela. Dena den, ez du garbi
|
uzten
euskarak zein leku lukeen eskolan bertan eta gainerako gune ofizialetan.
|
|
|
Eskoletan ikhasten balute haurretik dauzkioten irakaspenak bilhaka litezke emazte zuhur eta ohoragarri beren etcheen aberastasuna egin lezaketelarik. Egun bazter guzietan pleini dire nihork ez duela bere tokietan egon nahi; bertzela liteke eta hori galdetzen dugu, eskola danik eta haur haurretik maitha arazi behar litekela gazteri beren segidako bizi moldea eta estatua;
|
utzirik
bazterrerat amets choroak eta urguilu ergelak.
|
|
|
18an beste ahalegin bat egin zen Nafarrete Zestafe inguruan eta berriro ere Legution, frankisten defentsak gainditu gabe22 Are gehiago, 21ean azken horiek kontraerasoari ekin zioten: Zestafeko ipar sortaldeko mendixkak okupatu zituzten eta gudariek bertan
|
utzitako
arma eta tresneria ugari eskuratu zuten. Alferrikakoa izan zen egun bat lehenago Burgosko aldean errepublikazaleek izandako arrakasta Espinosa de Briciaren aurkako erasoan.
|
|
|
Gerra Zibila ikertu duten gehienek ahazten duten elementuetakoa da hau, hain zuzen30 Uztailaren 26an udala desegin zen eta gestora bat izendatu, batzokia itxi eta zenbait lagun atxilotu edota urrundu zituzten, susmagarriak zirelako31 Abuztuaren 1ean udal idazkariak herriko mutilak (Elosua, Nafarrete eta Ollerietakoak salbu) eraman zituen Gasteizera matxinatuen armadak errekluta moduan deitu ondoren (3 boluntario baino ez ziren egon herri osoan eta 8 iheslari, Amerikan zegoen gazte bat eta beste 7 lagun). Azaroaren 30ean ebakuatu zituzten azken zibilak Gasteizerantz, nahiz eta ez den argi geratzen denek egin ote zuten alde32 Edonola ere, uztailetik abendura bitarteko borrokek 14 urteko neskato baten heriotza
|
utzi
zuten, (airez egindako bonbardaketa baten ondorioz, gerraren biktima zibil bakarra). Udalak berak, abenduaren 28 arte ez zuen erabaki agiritegia Urbinara eramatea (gero Gasteizera), «ya que no existe edificio alguno dentro de esta villa que ofrezca seguridad y no es posible que continúe en la Casa consistorial por la forma en que se encuentra».
|
|
|
Zigoitiko alkateak ere informazio zehatza eman zien matxinatuei, eta horren ondorioz, baja ugari sorrarazi zituzten errepublikazaleen artean36 Erasoaren egitasmoan egindako azken orduko aldaketek ere nahasketa ekarri zuten. Ezin ahaztu, bestetik, eguraldi txarrak, euriak, elurrak eta lokatzak ez zutela
|
utzi
Ciutat kapitainak planeatutako mugimendu gerra gauzatzen.
|
|
|
189 eta 282). Defentsari emandako garrantziaren ondorioz, Euskal Armadak ez zuen alde batera
|
utzi
Legutio eta ia babesik gabe zegoen Gasteizera zuzendu. Ekintza horrek, gauzatzea zaila izan arren, euskal tropen urritasuna zela medio, beste fronteetatik tropa ugari ekartzera behartuko zuen Mola jenerala.
|
|
|
Horrela, zenbait batailoik ukatu egin zioten mandoari aginduak emateko ahalmena, bereziki nazionalen erasoaren arriskua antzematen zenean. Isaac Puente batailoiko kideek, adibidez, gogor borrokatu zuten Albertian (hildako asko
|
utziz
bertan), baina atsedena hartu ondoren, ez zuten bete nahi izan berriro armak hartzeko jasotako deia eta Kode Militarraren ezarpenaren mehatxua behar izan zen koartelean aurkezteko (Blasco, 1983: 37 eta Vargas Alonso, 1996:
|
|
|
48 Abenduaren 7an Montaud komandanteak ohar bat bidali zion Agirre lehendakariari esateko, Perezagua eta UHP batailoiek ez zutela Nafarretera eta Elosura joateko agindua bete, eta ondorioz frontea babes eskasarekin
|
utzi
zutela. Abertzaletasunaren Agiritegia.
|
|
|
Hil horretako 19an Leandro Carro batailoiko hainbat konpainiak frontea
|
utzi
zuten, batailoiko buruaren baimenarekin, baina sektoreko buruaren aginduen kontra. Abertzaletasunaren Agiritegia.
|
|
|
Bide horretan, nabarmena da Euskal Armadari buruzko lan guztiek duten hutsuneetako bat: 1936ko urriaren 16an Jaurlaritzaren Guda Zaingoak 1932, 1933, 1934 eta 1935eko kinten mobilizazioa agindu zuenean hirurogeita hamabi orduko epea ezarriz, sailaren esku
|
utzi
zen gudariak zein guda taldetara joango ziren. Praktikan, ordea, deitutako gazteek, nahi izan zuten ideologietako batailoetan integratu ziren.
|
|
|
1936ko urrian Mola jeneralak agindu bat zabaldu zuen bere tropei gogoraraziz ez zutela
|
utzi
behar Bizkaiko eta Gipuzkoako fronteetan lasaitasuna nagusitzen (Martínez Bande, 1980: 190).
|
|
|
Datu hauek guztiek Estatu Nagusiaren eta Eusko Jaurlaritzaren Defentsa Sailaren gehiegizko baikortasuna
|
uzten
dute agerian. Izan ere, soldaduen prestaketa eskasak, borroka esperientzia ezak eta diziplina onartzeko zailtasunak ezinezko egiten zuten Legutiokoa bezalako erasoaldi egitasmo zabalak arraskataz gauzatzea.
|
|
|
Frantziako informazio militarraren zerbitzuek, ordea, Arabara bidali zituzten marokoarren bi batailoiak Zaragozatik etorri zirela adierazi zuten txosten batean (Jiménez de Aberasturi, 1990). Egia da Mola jeneralak Madril
|
utzi
eta Burgosera etorri zela, baina bera bakarrik, eta ez dirudi Solchaga k eskatutako laguntza Espainiako hiriburua inguratzen zuten tropetatik sortu zenik. Madril hartzea zen matxinatuen helburu nagusia eta bertan erabili zuten beren armadaren talderik onenak.
|
|
|
Agirre lehendakariak Ciutat i leporatu zion porrotaren ardura, komunistekin zituen loturak nabarmenduz. Munizio falta izan zen, Agirreren ustez, erasoaldia bertan behera
|
uzteko
arrazoia61 Komunistek, beren aldetik, Agirreren aurkako desprestigio kanpaina gogor bat hasi zuten, Armada Errepublikazale guztiaren aginte militarraren batasuna lortu nahi baitzuten. Horren ondorioak nabarmenak izan ziren:
|
|
|
Talde hori uztailaren 24an heldu zen Legutiora, eta topo egin zuten bertara heldu berriak ziren tropa nazionalekin. Zauriturik
|
utzi
ez zuen tiroketa luze baten ondoren, errepublikazaleak Otxandion eta Ubidean babestu ziren eta matxinatuak Gasteizen. Hurrengo eguneko gertaerak hasi berria zen gerraren gogortasuna iragarri zuen.
|
|
|
Hegazkin batek Otxandio bonbardatu zuen: gutxienez 84 hildako
|
utzi
zituen, horietatik 25 baino ez ziren soldaduak eta 45 haurrak izan ziren. Beraz, agerian dago bonbardaketaren helburua:
|
|
|
Sortu berria zen 6 batailoiak, azkenik, Legutioko pinudiaren okupazioan parte hartu zuen. Historial del Regimiento de Infanteria San Marcial nº 7, s.f., 5 eta 6 or. Eskerrak eman nahi dizkiet Gasteizko Arakako kuarteleko Gutiérrez Salguedo jeneralari eta Balero komandanteari, dokumentazio hori eta Flandes errejimentuari buruzkoa inolako arazorik gabe ikuskatzen
|
uzteagatik
.
|
|
|
Zenbait historialarik beste iritzirik azaldu arren, Agirre lehendakariari leporatuz erasoaren eta porrotaren errua, Ciutat ek berak garbi
|
uzten
du noren ideia izan zen erasoa prestatzea:
|
|
|
Legutio zaintzen zuten soldaduen erreakzioak eta beraien ofizialen prestakuntza eta trebeziak gudarien porrota ekarri zuten. Are gehiago, egoeraren larritasuna ikusirik, Mola jeneralak Madrileko frontea
|
utzi
, Burgosera hegazkinez etorri eta Solchaga jeneralari eman zion Gasteizko tropen aginte zuzena (Iribarren, 1938). Horrela, Solchaga jeneralak hartu zuen bere esku Gipuzkoako eta Arabako tropen zuzendaritza.
|
|
|
Arlo militarrari dagokionez, fenomeno berri bat gertatu da. Frankismo osteko lan akademiko gehienek alde batera
|
uzten
zuten kontu hau, eta jorratu zutenek historialari militarrek egindako liburuak hartu zituzten erreferentziatzat. Ezaguna da, garai hartako historiografiak ez zuela aintzat hartzen historia militarra.
|
|
|
Dena den, lan berri horiek, badute, nire ustez, gabezia bat; hots, datu berri asko eskuratu arren ez dira behar beste jorratu, eta bereziki, ez da nahiko ahalegin egin inguruarekin konparatzeko. Gabezia horrek, hain zuzen, eraman nau lan hau idaztera, ez hainbeste datu berriak ekartzeko asmotan, badakit hainbat agiritegi begiratu gabe
|
utzi
ditudala eta ez dut landu ahozko historia; baizik eta ditugun datuak hobeto ulertzen lagunduko digula uste dudalako.
|
|
|
9 Agirreren arabera bere eginkizun bakarra ikuskatzaile lana izan zen, eta militarren esku
|
utzi
zuen operazioen zuzendaritza. Baina, porrotaren ostean, zenbait sektorek berari leporatu zioten porrotaren ardura nagusia, (Aguirre, 1978:
|
|
|
Hala ere, batzuen ustez gehiegi zentratu da eztabaida greenfields vs brownfields eztabaidan, ingurumenaren aldetik kontuan hartu beharreko beste ezaugarri asko alde batera
|
utziz
. Gainera, brownfield etan haztea beti greenfield etan haztea baino eraginkorragoa delako hori mito bilakatu dutela azpimarratzen dute, ez baita egia brownfield ek inolako erabilerarik ez dutela (jarduera informal asko garatu baitira brownfield etan) 7.
|
|
|
Baina, aipatu tresnen egokitasunaren inguruko eztabaidak alde batera
|
utzita
, beraien ekarpenak balioetsi behar dira. Batetik, tresna hauen bitartez hiri eredua berrorientatzeko saiakerak gauzatu izana azpimarratu behar da.
|
|
|
Sexuari dagokionez, lekuko guztiak gizonezkoak izango dira. Ikerketa honetan sexuaren aldetik homogeneotasuna lortu nahi izan da, eta etorkizunean egiteko
|
uzten
da emakumezkoen galdeketa.
|
|
|
Aldiz, helduaren erantzuna saldu eindau bei bat karniseruai izan da. Bigarren kasuan egin indartzailea txertatu da eta horregatik aditz laguntzailea osagai bikoa (nor nork) bilakatu da, datiboari dagokion morfema alde batera
|
utziz
.
|
|
|
Bikotekiderik ez, baina seme alabak dituzten emakume etorkinen kasuan, seme alaba horiek familiaren ardurapean
|
utzi
ohi dituzte; kasu gehienetan amaren aldeko amona izaten da zaintzailea. Gehienetan, hona etorri den emakumearen egoera egonkortzen den neurrian, joera izaten da familia berriz ere elkartzen saiatzea, nahiz eta zailtasunez betetako bidea izaten den.
|
|
|
Emakume etorkinek dakarten formazioa eta euren herrialdeetan garatutako gaitasun profesionala edozein delarik ere, emakume etorkinek lanbide jakinetarako sarbidea baino ez dute, Atzerritarren Legeak ez baitie
|
uzten
kualifikatutako esparru profesional baterako lan baimena eskuratzen.
|
|
|
Emakume etorkinen artean oso ohikoa da jatorrizko herrialdeetan dauden senitartekoekin lotura mantentzea, batez ere, bertan seme alabak
|
utzi
dituztenean.
|
|
|
Ikerketa askok salatu dute migrazio prozesuetan emakumeek izan duten rol aktiboa alde batera
|
utzi
izana. Hamarkada gutxi batzuk arte immigrazioa aztertzeko erabili diren azalpenak irteera esplikatzeko motibazio ekonomikoetan oinarritzen ziren, eta lanaren banaketa argitzeko, sistema produktibo erreproduktiboan.
|
|
|
Hala ere, haien lanaren balioa ez da onartzen lan merkatu formalean edo ez formalean, ez sozialki ezta ekonomikoki ere. Marokon saritzen den papera etxekoandrearena, amarena edota emaztearena da, eta rol hori bertan behera
|
uztea
edo jaramonik ez egitea, zigortuta dago. Horregatik, oro har, Marokoko emakumeek ez dute aldarrikatzen eta desiatzen etxetik kanpo lan egitea, betebehar eta batzuetan karga bezala bizitzen dutelako.
|
|
|
Historikoki, ikuspuntu maskulinoa nagusi izan da bai migrazioei bai osasunari buruzko ikerketak egin direnean. Oro har, osasuna lantzen duten azterlanek, batez ere inkestekin eginak daudenek, gizonen osasuna bakarrik azaltzen duten aldagaiak kontuan hartu dituzte, alde batera
|
utziz
edo garrantzi gutxi emanez emakumeena ulertzeko balio duten faktoreei (Rohlfs et al., 2000). Gaur egun, nahiz eta ikerlan askok jakinarazi duten gizonen eta emakumeen osasun mentala esplikatzeko aldagai desberdinak kontuan hartu behar direla, oraindik ere, ikertzaile askok ugalketa funtzioetan indarra jartzen dute, eta bizi estiloak eta familiaren zainketa alde batera utzi.
|
|
|
Oro har, osasuna lantzen duten azterlanek, batez ere inkestekin eginak daudenek, gizonen osasuna bakarrik azaltzen duten aldagaiak kontuan hartu dituzte, alde batera utziz edo garrantzi gutxi emanez emakumeena ulertzeko balio duten faktoreei (Rohlfs et al., 2000). Gaur egun, nahiz eta ikerlan askok jakinarazi duten gizonen eta emakumeen osasun mentala esplikatzeko aldagai desberdinak kontuan hartu behar direla, oraindik ere, ikertzaile askok ugalketa funtzioetan indarra jartzen dute, eta bizi estiloak eta familiaren zainketa alde batera
|
utzi
.
|
|
|
Bakardadeaz hitz egiten dutenean, jatorrizko herrialdeetan dituzten harreman sareez, eta harreman horien estutasunaz ari dira. Herrimina eta jatorrizko herrialdean geratu den familiarekiko kezka handiagoa dute emakume etorkinek euren seme alabak han
|
utzita
etorri direnean. Gainera, egoera irregularrean egoteak familia bizitzan eta norberaren jatorrizko herrialdearekiko deserrotzean ere baditu ondorio latzak.
|
|
|
Gainera, egoera irregularrean egoteak familia bizitzan eta norberaren jatorrizko herrialdearekiko deserrotzean ere baditu ondorio latzak. Paperik gabe egoteak dakarren ondorio gogorrenetariko bat da, migrazio egitasmoa bertan behera
|
utzi
gabe, jatorrizko herrialdera bisitan itzuli ezina.
|
|
|
Emigratzearen alderdi negatiboenetarikoa da familiarenganako urruntasuna, eta jatorrizko herrialdean familia
|
utzi
duten emakumeentzako familia berriz ere elkartzea da lehentasunezko helburuetako bat. Ekialdeko Europako eta Latinoamerikako emakumeen erdiak ez du gertu bikotekidea ezta seme alabak ere, gainera, bakarrik europar batzuek beste senideak dituzte ondoan.
|
|
2009
|
|
|
[13 ZYA] testuan (32 orrialdekoa) terminoak, gehienbat, hiztegiko sarreretatik bertatik jaso zituen egileak,% 35,29; ondoren, terminoak sortzeko gehien erabili zituen baliabideak hitz elkarketa eta zabalkuntza semantikoa izan ziren: % 17,65 Egileak Aritmetika landu zuen bereziki, neurrientzat bi orrialde
|
utziz
.
|
|
|
Hala ere, zenbakiak ez dira objektu materialak (sagarrak, mahaiak...), kontzeptu baten abstrakzioak baizik. Bestalde, atal nagusirako
|
utzi
ditugu zenbakietatik sortzen diren terminoak (heren, zazpiko, pi...).
|
|
|
35 Akatsak kentzeko bideak. Mila, miloe, t. a., erderatiko itzak izanagatik, baztertuta
|
uztea
askori ez zaye atsegin izango. Guztiz baztertu gabe, yakintza ta erti gayetan eta erabiltzeko be, iak ere ontzat artzea ez ote litzake obe izango?
|
|
|
Zenbaki ordinalei dagokienez, ortografia alde batera
|
utzita
, sistema bera erabili zuten egile guztiek: bat zenbakiaren ordinalak lenen, lenengo, lengo... eta hortik aurrera ga, en atzizkia zenbakiari atxikia; eta euskara baturako ere sistema horixe hartu da.
|
|
|
Aditz fraseologikoen artean sar genitzake Euskaltermen zutabean ordainik gabe
|
utzi
ditugun sei aditzak: ainbat izan, egon, izan, (zenbaki bati) jaaitu?, neurriko izan eta (zabalgune) aren tentea izan.
|
|
|
ze
|
utzan
, b iziga be eta
|
|
|
Herri aldizkariekin konparatuta nik uste dut antzekoak izango direla. Baina argi
|
utzi
nahi dut direla euskarazko komunikabide batek izan ditzakeen soldatarik hoberenak. Hala ere, euskarazko hedabideetan ari den jendeak gehiago kobratu lukeela uste dut.
|
|
|
Berria egunkarian eta Goienan ordainsarien inguruan hartu diren neurriek agerian
|
utzi
dute bertako langileen soldatak eta lan baldintzak hobetzeko beharra eta horretan diru gehiago inbertitzeko premia. Bestalde, nabarmen geratu da beste behin ere, sektorea erregulatuko duen araudi orokorrik ez izateak hedabide bakoitzak bere egiturari dagozkion soldatak banaka hobetzeko plangintzak adostea dakarrela.
|
|
|
Beraz, zazpi Hitzak eta Hernaniko Kronika batez beste 8 profesionalez daude osatuta. Berria egunerokoa alde batera
|
utzita
, lan-talde txikiak dira, oro har, euskarazko egunerokoetan ari direnak.
|
|
|
Euskarazko Kazetaritzaren 1 Kongresua antolatu zuen lan-taldeak Kazetaritzaren oraina eta geroa liburuan zenbait ondorio aipatzen zituen, tartean kazetaritzan ari diren profesionalen lan baldintzei buruzkoak: «Zenbait kasu eredugarri alde batera
|
utzita
, kazetari euskaldunek ere lan baldintza ez duinak pairatzen dituzte sarritan: lan jardun amaigabeak, ordain-sari eskasak eta badaezpadako kontratuak.
|
|
|
maila guztietako gobernatzaile eta agintari politikoak, apezpikuak eta Elizaren barruko beste agintaritza postuetako nagusiak, edo auzitegietako epaileak. Hor dugu, esaterako, 1588an Diego de Ahedok Karrantza haraneko San Miguel de Ahedo bere jaioterrian eskola mintegi bat fundatzeko
|
utzi
zuen dirua, Palermoko apezpikua zenean eman eta sinatu zuen testamentuan (López, 1975: 80) 7 XIX. mendeko Gasteizko Agirre apaizgaitegia ere ildo beretik jaio zen (Arrieta, 1992).
|
|
|
1777an, Mateo José de Negretek, zeina Madrileko erregidorea izatera heldu baitzen, testamentuaren bidez Ranero hirian beste eskola bat fundarazi zuen. Pedro Celestino Negrete, Mexikoko independentzian parte hartu eta gero Bordelen exiliatua bizi izan zen, eta handik 1845ean San Esteban bere jaioterriari hango eskola eraikitzeko dirua
|
utzi
zion (López, 1975: 98 eta 130 Karrantzako Udal Agiritegia, Fundación Sainz Indo atala, SI,. Escritura de transmisión de las fincas, capitales y réditos y demás efectos pertenecientes a las escuelas que a favor del concejo de San Esteban fundó el Excmo.
|
|
|
Kulturala baino areago helburua praktikoa zen: Amerikan bizi ziren euskal familiek beren seme alabei gizartean gora egiten, edo behera ez egiten
|
uzten
–ahalbidetuko zien hezkuntzaz hornitzea, alegia.
|
|
|
Ez zuen, hala ere, zorte handirik izan egitasmo honek, nahiz eta orduko prentsa euskal uruguaitarrean oihartzun handia lortu zuen. Jose A. Artola asmoaren bultzatzaile agertzen zaigu Laurak Bat aldizkariaren 126 zenbakian, eta bertan oso argi
|
utzi
zuen bere proiekturaren helburu nagusia: «Una escuela o cátedra bascongada en la que la juventud pueda aprender a leer y hablar en Bascuence» (Irigoyen, 1999:
|
|
|
Diru falta izan zen, azkenean, ideia hau gauzatzen
|
utzi
ez zuen arazo bakarra. Baina hazia jarrita laga zuen, hurrengo egitasmoek jarraituko zuten bidea markatuz.
|
|
|
Ez da harritzekoa ere, batez ere erbeste abertzaleko sektoreak edo emigrazio talderik euskaltzaleenak oso eraginkorrak izatea Amerikan ikastolak sortzen. Hala nola Caracaseko ikastola, egun zaharrena duguna. Argentinako Euskal Echea albora
|
utzita
–, 1946an eta 1957an (Alvarez, 1994: 256) saiakera bana egin ostean 1962an jaio zen23, eta Estatu Batuetan Boiseko ikastola, 1990ean hiri horretako euskal etxeko hainbat kidek sortua.
|
|
|
Hezkuntza, orobat, euskal emigranteek sorturiko erakundeen helburuen artean bazegoen. XVIII. mendetik aurrera, hainbat egitasmo burutu ziren Ameriketan, euskal ikastetxeak sortzeko asmoarekin; beraietan, hezkuntza praktikoaz gain, euskal kulturari eta hizkuntzari ere txoko garrantzitsua
|
utzi
zitzaien.
|
|
|
Azken hamarkada honetako ekoizpen historiografikoak erakutsi duen moduan, Ameriketarako euskal emigrazioa fenomeno poliedrikoa dela esan daiteke zalantzarik gabe. Gai honen hastapeneko hausnarketak, zeintzuen arabera emigrazioa arazo demografiko soila baitzen, aspaldiko bidean geratu ziren, perspektiba berriei tokia
|
utziz
–eta mintegi honen hitzaldien edukia horren froga garbietako bat da?. Euskaldunen emigrazioaren zergatientzat oraindik erantzun argi eta erabat adosturik aurkitu ez badugu ere, horren ondorio historikoak aztertzeari ekin diogu ikerketa munduan, batez ere Ipar eta Hego Ameriketan Europako immigrazio masiboa hartu eta onartu zuten nazioetan sortutako euskal kolektibitateen izaera eta nondik norakoak.
|