|
2003
|
|
|
Misiolari gaiakXotroeneanbertanegin
|
zituen
lehen mailakoikasketak, etxekobarnebateanbermatzenbaitzenauzoko errientahaurrenargitzerat. GeroLarresororabidalizuten, eta, antza, hanpiztuzitzaionaldudarestudiantearitokisalbaietaratjoatekobokazioa, jakinaPierreDurisburu (18251890) beskoiztarmisionista aipatuarenbizitzairakurriz.Larresoronamaitutaetasoldadutzaeginetaostean, urtebizegonzenBaionakoSeminario Handian eta1903ansartuzenParisekomisionistegian.
|
|
2007
|
|
|
Lehen Mundu Gerraren garaia baitzen, apaizgaiek espero zuten baino lehen hasi zuten ikasturtea, Gobernuak ez zezan eraikina eritetxe bihur. La, ttek, osasun txarra zela eta, ez
|
zuen
Lehen Mundu Gerran parte hartu; gerlari ohiak41 taldeko kide izan zen, ordea.
|
|
2008
|
|
|
Bera sartzen da behin eta berriz herritarren etxeetan, baita askotan baimenik gabe sartu ere?, eta horrek komunikatzeko modua moldatzea eskatzen du ezinbestean. Kudeaketa erraztu nahian, Administrazioak ez
|
du
lehen bezala herritarra paper zuri baten aurrean bakarrik uzten, idatzi beharrekoa asma dezan. Aitzitik, herritarrari besotik heldu eta dena egina ematen saiatzen da Administrazioa.
|
|
|
Testu horren berri Gotzon Iparragirreri esker izan genuen (mila esker hemendik). Legelari euskaldunontzat pozgarria izan behar da Hego Euskal Herrian euskaraz
|
dugun
lehen lege testu osoa ezagutzea? 82 artikuluz osatua?, 1820ko irailean Madrilgo Gorteek emandako araudi baten gaineko itzulpena, alegia. Testu horren esaldi batzuk geroago aipatuko ditugu.
|
|
|
Eta, gisa batez hala da: unibertsitateko egiturak doi bat bortxaturik, 1980ko hamarkadako lehen urteetan sortu baitziren Baionan Haritschelharren gidaritzapean, euskal ikasketak eta ikerketak susta tuko
|
zituzten
lehen egiturak, urteekin azkartuko zirenak, eta ezagutza maila osoa bilduko zutenak, bai unibertsitateko irakaspenetan, bai ikerketa sailean.
|
|
|
Oek>
|
dugu
lehen pertsonako plurala, mugatzailearen itxura berberekoa. Hori dela ta zail egiten da mugatzaile erakusleon arteko bereizkuntza zehazten, Lazarragarenean legez beste testu zaharretan.
|
|
|
Ezaugarri horietako bat aurkeztua zuen, baita adierazpen modu desberdinetara joz, behin eta berriz errepikatua ere,. Doktrina Kristiana, ko leku desberdinetan. Andre Maria gu gizaki bekatarion eta Jainkoaren artean arartekoa dela esana ez ezik, azpimarratua
|
zuen
lehen koplan bertan:
|
|
|
edo, atal? esan nahi
|
du
lehenik eta behin. Leku osoaren, espazio fisiko eta bir tual osoaren, parte bat seinalatzen du.
|
|
|
Zalantzarik gabe ordura arteko polemika ortografikoei amaiera emateko pentsatu zuen Azkuek Akademia, eredu komun bat ezar zedin behingoz. Eta ez derrigor bere eredua, azken finean proiektu honen arabera Diputazioek hautatu behar
|
zituzten
lehen kideak, eta bide horrek ez zuen inondik segurtatzen Azkueren hegemonia. Dudarik gabe, Azkueri bere eredua inposatzea baino gehiago interesatzen zitzaion eredu bat ezartzea, zeinahi izanik ere.
|
|
|
Irakaskuntza estatal horren aurrean, Azkuek proposatzen zuen alternatiba, bertoko udalek sostengaturiko ikastegi sare paralelo bat eratzea zen. Planteamendu honek garai foraleko antolaketan zuen oinarri, non udalek
|
zuten
lehen hezkuntzaren kargua. Hala ere, bazen berrikuntzarik, irakaskuntza tokiko ardura izateko eskatzeaz gain, euskal hezkuntza proiektu bat errebindikatzen baitzen:
|
|
|
Ondoren, pentsa liteke, hezkuntza elebiduna onartzen zuela (euskara gaztelania), ezin jakin konbikzioz ala pragmatismoz. Edozein kasutan, hezkuntzak euskaldunen lehen letra hizkuntza gisa euskara bermatu behar
|
zuen
lehenik, eta ondoren gaztelaniarekin osa zitekeen hezkuntza hori (baina beti ere euskarari eutsiz). Ohartu euskarazko irakaskuntza Azkuerentzat ez zela soilik jarduera garrantzitsu edo interesgarri bat, baizik euskararen biziraupena bera bermatzeko tresna nagusia («La labor más eficaz para la euzkerización de nuestro pueblo»).
|
|
|
Lapurdiko ikastoletan. Eskolatzen diren haurren% 80k erdara
|
dute
lehen hizkuntza. Ikastola horietan batuaz aritzen dira eta ahozko adierazpenean tokiko hainbat ezaugarri dialektal erabiltzen dira, bereziki lexikalak eta fonetiko fonologikoak.
|
|
2010
|
|
|
Liburuak, modu horretan, bi zati gorde zituen, Agirreren testamentuan bi liburu desberdinei zegozkienak. Bi zati horiez gain, argitaratu ez
|
zuten
lehen zati hartatik bi sermoi berreskuratu zituzten.
|
|
|
Baina asko dago egiteko: geure burua argitzea eta errepertorio linguistikoen izaeraz eta garrantziaz jabetzea, hori
|
dugu
lehen eginkizuna.
|
|
2012
|
|
|
XX. mendean hasten dira agertzen helburu batez ere literarioa
|
duten
lehen itzulpenak. Horien artean, Toribio Alzaga donostiarrak egindako antzerki itzulpenek aipamen berezia merezi dute, hari eta beste hainbat idazle eta itzultzaileri esker bihurtu baitzen Donostia, euskal teatro modernoaren sehaska?
|
|
|
92 Hain zuzen ere Arestirena da Pottek argitaratu nahi
|
duen
lehen itzulpen hori, Pott aldizkariaren lehen zenbakiaren kontrazalean aitortzen duen bezala: –Hemen agertzen dugun grabatua berriro ere ikusi ahal izango duzu, bera baita Thomas S. Eliot.en. LAU CUARTETTO?
|
|
|
Pott bandakoek aldizkariaz gain zenbait liburu argitaratzeko asmoa ere bazuten, eta kaleratu nahi
|
zuten
lehen liburua itzulpen bat zen, hain zuzen ere T. S. Elioten Lau Quartetto, Gabriel Arestik euskaratua, nahiz eta, lehen ere aipatu dugunez, asmo hura bete gabe geratu zen, 1983an Hordago argitaletxeak Arestiren itzulpen hori argitaratu zuen arte. Nolanahi ere, ezin ukatuzkoa da Pott bandakoek itzulpenari ematen zioten garrantzia.
|
|
2013
|
|
|
2014 urtea laster hasiko da eta 2018 arte, Frantziak eta frantses gobernamenduek dirdira handiz ospatu nahi
|
dute
lehen gerla mundiala, nazioen arteko bere presentzia azpimarratu nahiz, konfliktoko partaide nausi izan delakoan, kultura eta memorioaren aldeko desafioa defenditu nahiz, pedagogiaren aldetik transmizioa gazteen eta adinekoengan erdietsiz, ondare dokumentala handia erabiliz. Ez ahantz kultur turismoa ere sustatua izanen dela, mundutik jin jendeek bisita ditzaten bataila lekuak eta hilen aldeko oroitarriak eta museoak.
|
|
|
XIX. mendean, euskara gisa anitzez ahalegindu zen prentsaren munduan sartzen. Ez
|
zuen
lehen kolpetik erdietsi leku iraunkor baten egitea, baina gu ikertzen ari garen Eskualduna astekariak izan zituen aurrekariak. Are gehiago, Frantziako prentsaren askatasunaren legea baino urte franko lehenago ere ahalegin batzuk egin ziren.
|
|
2016
|
|
|
Adelak ez
|
du
lehen senarra onartzen, eri baita, elizatik kanpo lotutako ezkontzak egoera larriak heldu direlarik, ez ditu ezkontzako lokarriak lehenesten. Salatzeko beste era bat dugu hemen:
|
|
|
Prentsan agertzen den antzerkiari buruzko lehen gogoeta bada, zorrotza, gaian sartuta, iritziak emanez, bideak erakutsiz, konparazioak eginez, gaiari buruzko aitzin gogoetak izan dituela pentsaraziz. Uste dugu hau
|
dugula
lehen erreferentzia, antzerkiaz zegoen gogoeten berri ukaiteko.
|
|
|
Sauveur Etcheverryk
|
zuen
lehenik artikulua agertu, eta iritzi iluna emanez
|
|
|
Pertsonaia anitz garrantzizkoak dira, denak Etxahunen inguruan ibilki dira, eta Etxahun hunkitzen dute manera batez edo bestez haren sentsibilitatean, gizon torturatu gisa agertzen baita, torturatua sail askotan nahiz eta etxeko giroak
|
duen
lehen lerroa.
|
|
|
Ideia hori kontuan hartuz, publikoa gogoetatzera eraman nahi zuen. Gogo lotura horiek zainduz modernitatea eta iraganaren inguruko gogoeta proposatu nahi
|
du
lehen obretatik, Etxahunekin hasiz. Gogoeta pertsonalak, sozialak, historikoak, moralak, politikoak izan dira.
|
|
2019
|
|
|
1999an sortu zen Corpus Batzordea, euskararen corpusa jagoteko eta hizkuntzaren kalitatea zaintzeko. Miren Azkarate izen
|
zuen
lehen batzordeburu. 2001az geroztik Andres Urrutia gaur egungo euskaltzainburuak du kargu hori.
|
|
2021
|
|
|
Lehen aipatu bezala, Mitxelenak" Europako modernitate" literarioaren kontzeptu orokorrak sarrarazi zituen euskal alorrera bere 1960ko Historia de la literatura vasca liburuan. Hark
|
zituen
lehen aldirako argiki bereizi literatura saileko testuak besteetatik. Ontzat hartu zuen Europako sortzaileek eta kritikariek literaturari ematen dioten zentzu hertsia:
|
|
|
baldintza estuagoetan erabiltzen ditugu DM hauek. Eta hauen artean behintzat
|
dugu
lehenik aztertuko duguna. Forma aldetik, eta DM honen historia kontuan hartzen baldin bada, ongi ikusten ahal da behin adizlagunak eta tzat destinatiboan eta prolatiboan ageri den atzizkiek osatzen dutela DM hau.
|
|
|
42.20.5f Esan daiteke, beraz, bestela diskurtso markatzaileak
|
duen
lehen adieran erabiltzen dela, batez ere, DM hau: A, ezpabere B= A, eta A ez bada, B.
|
|
|
Meteorologiako gertakariak adierazten dituzten euria egin, elurra egin, izotza egin... aditzetan lehen osagaiak badu mugatzailea, baina hori da har dezaketen determinatzaile bakarra; ezin dute, adibidez, erakuslerik hartu(* elur hori egin,* izotz hau egin). Mugatzailerik hartzen ez
|
duen
lehen osagaia izateak berarekin dakar aditz hauek ez erreferentzialak izatea; hau da, erreferentzia jakina baino areago, erreferentzia generikoa dute (lan egin/ agindu dizuten lana egin). Honetan ere bat hitz elkartuen erreferentzia generikoarekin.
|
|
|
Azken hauetan, aldi berean, bi motatako bikoteak bereiz ditzakegu: bokal aldaketa oinarri dutenak i bokala
|
duela
lehen osagaiak/ o edo a bigarrenak; bigarren osagaiaren hasieran m sudurkari ezpainkaria edo b herskari ezpainkaria daramatenak: barra barra, bor bor, dar dar, kili kili, mara mara, ñir ñir, parra parra, pil pil, tapa tapa, txintxin, txio txio (ka), txor txor, xirri xirri, kuku (a), ttunttun (a), kirkirra, dardara, dizdiza, marmarra binbili bonbolo, bristi brasta, dilin dalan, firi fara, hinki hanka, iji aja, kili kolo, kriski kraska, piri para, plisti plasta, tiki taka, tirriki tarraka, zingulu zangulu, zirti zarta aitzaki maitzaki, auzi mauzi, duda muda, erran merran, handi mandi, hasi masi, hautsi mautsi, hizka mizka, ika mika, ikusi makusi, isil (ka) misil (ka), jira-bira, nahas mahas, nahaste borraste, saski naski, tarteka marteka, totel motel, txirula mirula, zehatz mehatz, zizka mizka, zurrumurru
|
|
|
7.2.9b Morfologia osaerari dagokionez, pertsona izen propioa
|
dute
lehen osagai horietako gehienek; azken aurreko azpisaileko Mari ere izen arrunt bihurtu den izen propio orokortutzat har daiteke. Bigarren osagaia da goiko bost azpisail egiteko bide ematen duena.
|
|
|
7.2.9c Badira adibide gutxi batzuk izen arrunta edo adjektiboa
|
dutenak
lehen osagai, dela lanbidea adierazten duena, dela jatorria, gentilizioa. Laugarren atalekoak" izen propio+ adjektibo" modukoak dira batzuetan (adjektiboa bahuvrihi moduko elkartua da ia beti, § 8.2.2), eta" izen propio+ izen" modukoak besteetan.
|
|
|
Bestalde, baduzu hor olerkari aztarnarik ere (Lizardi); Aita maitea, ez da egun arrain aro. Bertzalde, arrain guti da itsaso honetan, eta ez
|
dugu
lehen aldia hutsik goazela (Laphitz); Bristi, brasta, basoan, bide politari behera, gaztainondoen itzaletik haitz ederren itzalera, bere buruarekin irriz. Beti irriz ari zen, bestalde, Zaroko zapatagina!
|
|
|
Gauzak nola diren azaltzeko modu erraza dela uste
|
dugu
lehen begiratuan sokari korapilo gehiago egitea lirudikeen arren. Hortaz, atalari ezarri diogun izenburuan sintagmaren egiturak honela zukeen:
|
|
|
22.6.2b Mendeko perpausari bide emateko erabiltzen da (adizki laguntzaileak menderagailua behar duela): Nola gaur
|
dugun
lehen eguna, berritik hasiko gara (Xalbador). Eta zerbaiten araberako testuingurua adierazteko (berriz ere laguntzaileak menderagailua behar du):
|
|
|
23.2.1.3.1c Mugatzailerik hartzen ez
|
duen
lehen osagaia izateak berarekin dakar aditz hauek ez erreferentzialak izatea; hau da, erreferentzia jakina baino areago, erreferentzia generikoa dute (lan egin/ agindu dizuten lana egin). Honetan ere bat hitz elkartuen erreferentzia generikoarekin.
|
|
|
23.2.1.3.3c Postposizio sintagma
|
dute
lehen osagai beste askok. Horrelako egitura batzuek egoerak eta egoera aldaketak edo jarduerak adierazten dituzte:
|
|
|
Hiri batzuetan beste inon baino mirari gehiago egin izan zituen Jesusek (Iraizoz); Sekulan baino kemen gehiago aurkitzen dugu geurongan (Orixe); Inoiz baino gehiagoren eske (Mitxelena). ‘Beste hiri guztietan baino mirari gehiago’ esan nahi
|
du
lehen adibideko esaldiak.
|
|
|
Superlatibo absolutua adierazteko modu bat da hori: ‘oso txiroak’ zirela esan nahi
|
du
lehen adibideko esaldiak, eta ‘oso amorratuak’ azken adibidekoak. Konparazioa denez, adjektibo edo adberbio konparatiboa behar dute esaldi hauek:
|
|
|
32.1.2.2b Adibideetan ikusten den moduan, konparazioaren bigarren terminoak paralelotasun kontzeptuala eta funtzionala
|
du
lehen terminoarekin (nire etxea — zurea; guk — zuek; edaria — janaria; bigarrenari — lehenari; haurrekin — zuekin; aurten — iaz; zikindu — apaindu; aspergarria — lodia; garestia — erabilgarria; neska — mutiko). Kategoriari dagokionez ere maiz paraleloak dira termino biak, baina ez beti (Lehengo lagunekin baino zuzenago dabil orain).
|
|
|
Eta egoera horrek izan du isla egitura hauen berri emateko egin diren azterketetan: gramatikariek sailkapen desberdinak proposatu izan dituzte, eta guztiek ez
|
dute
lehen eta bigarren mailako predikazioa bereizten duen marra leku berean jarri (Zabala 1993; Demonte eta Masullo 1999; Zabala 2003; RAE 2010); batzuek irizpide batzuei eman diete lehentasuna, eta besteek bestelako irizpideen arabera egin dute banaketa.
|
|
|
goazen; mintza gaitezen; hau egin dezadan; sar nadin etxean; indar bat egin dezagun; demagun egia dela. Forma hauez gain ekialdeko euskalkiek [dugun+ aditzoina] egitura
|
dute
lehen pertsona pluraleko subjektua duten aditz trantsitiboekin: dugun kanta!; dugun ikas!
|
|
|
nau → naik, eta hor itplurala hobetsi da, eta ez zki: ditu → ditik; NOR NORI
|
dugunean
lehen silaban ez da ionartu: natzaio → natzaiok (ez naitzaiok); alokutiboaren marka ergatiboaren ezkerrean ematea onartu da, ez haren eskuinean (diagu, eta ez diguk), baina, hala ere, ditek, eta ez diate.
|
|
|
Niri kakaoa gustatzen zait/ Nik zuri katilua eman dizut. Adibidez, gustatu aditz psikologikoa
|
dugu
lehen perpausean, datibo eta absolutibo argumentuak hautatzen dituena, eta zait adizkian ikus daitekeenez, izan bera da aditz laguntzailea, nahiz eta datibo komunztadura ere biltzen duen. Eman aditz trantsitibo datibodunarekin (ditrantsitibo ere deituak), berriz, dizut adizkia dago.
|
|
|
Ez, ez du hori esan. Ezezko galdera baten erantzun direnean ez adberbioa eman ohi
|
dugu
lehenik eta ondoren (beharrezkoa ez den arren), galderako perpausa errepikatu. Askotan ezeztapen hori osatu egiten dugu:
|
|
2023
|
|
|
Aintzat hartu behar
|
dugu
Lehen Hezkuntzan gurasoak direla hizkuntza ereduaren hautatzaileak eta, ez dakite seme alabek nolako bidea eginen duten ziklo horretan zehar eta aise edo nekez jarraikiko dioten irakasgaiaren eskakizunari. Egia da, zenbait ikaslek oso nekez egiten dutela aurrera eta salbuespena erdiesten dutela, irakasgai samurrago batera igaroz.
|