|
2007
|
|
|
Lehen Mundu Gerraren garaia baitzen, apaizgaiek espero zuten baino lehen hasi zuten ikasturtea, Gobernuak ez zezan eraikina eritetxe bihur. La, ttek, osasun txarra zela eta, ez
|
zuen
Lehen Mundu Gerran parte hartu; gerlari ohiak41 taldeko kide izan zen, ordea.
|
|
2008
|
|
|
Ezaugarri horietako bat aurkeztua zuen, baita adierazpen modu desberdinetara joz, behin eta berriz errepikatua ere,. Doktrina Kristiana, ko leku desberdinetan. Andre Maria gu gizaki bekatarion eta Jainkoaren artean arartekoa dela esana ez ezik, azpimarratua
|
zuen
lehen koplan bertan:
|
|
|
hamarsilabakoz osatua dena Francisque Michelek2 argitaratu
|
zuen
lehen aldiz
|
|
|
«Gaztetto nintzan (ogei urte or or bainituen) Seminarioko ikastarondoko opor egunetan, astiune batzuetan beintzat, erriaren agotik ipuin ta irakurgai bat edo beste ikasten ari izan nintzanean. Orduan ikasitako irakurgai bat, laubost urte geroago, lantto bat egiteko erabili nuen»5 1888 urtean katedra lehiaketara aurkeztu zuen Grankanton arrantsaleak izan zen gaztetan ikasi
|
zuen
lehen ipuin hura. Ipuin horren ondoren, Lekeition ikasitako beste istorio bat, legenda gisa literarioki berlandu eta argitaratu egin zuen:
|
|
|
Jolaseta kirol gunearentzat eta Askaltegi otorduetarako eraikinarentzat. Eta hala jarri ziren izenok, nahiz bigarren izen honek ez bide
|
zuen
lehenak besteko entzuterik lortu. Urte haietan Negurin (eta inguruetan) eraikitako txalet eta jauregi anitzi ere euskal izena ipini zitzaien, eta baieztatzerik izan ez badut ere, asko Azkuek proposatu zituela pentsa daiteke.
|
|
|
Lan horixe bera izan zen Azkuek Euskal Herrirako egin nahi izan zuena. Gaiari buruz idatzi
|
zuen
lehen gogoeta teorikoan, 1901eko La música popular baskongada hitzaldian, argi azaldu zuen asmoa:
|
|
|
Azkuek bere ideiak zabaltzeko eta autoritatea ezartzeko izan
|
zuen
lehen plataforma, Bilboko Institutuko euskara katedra izan zen. Apaiz irakasleak euskara katedrak hezkuntza proiektu gisa nola sustatu zituen II.8 atalean ikusi da.. Hemen euskara katedren sustapen orokor hori berriro aztertu barik, Azkuek konkretuki Bilboko euskara katedra bere abiapuntu gisa nola baliatu zuen arakatu da.
|
|
|
Eta plataforma hartatik egin zen gogorren Euskaltzaindiaren eta Azkue beraren kontra. Aipagarria da, amaitzeko, Bustintzak katedran euskaldundu
|
zuen
lehen ikasle haietako bat, Joseba Altuna, Bilboko euskara katedrako irakaslea bihurtu zela 1920ko hamarkadan, sabindar sutsua izanik. Egon zen alderantzizko kasu bakanen bat ere:
|
|
|
Eta itxura guztien arabera ministroak kasu egin zion, agindua gobernadore zibilei helaraziz. Dena den, kuriosoa da Bizkaiko gobernadoreak zentzu horretan hartu
|
zuen
lehen neurria Mundakako euskarazko bando batzuen aurka joatea, eta ez irakaskuntza arloko ezeren aurka (Mauraren kezka nagusia hezkuntza zenean, nahiz bandoena ere aipatu). Horren arrazoi ziurrena zera da, gutxienez Euskal Herrian (eta Katalunian edo Galizian apenas izango zen desberdina), Mauraren salaketak funtsgabeak zirela, gaztelania erabat nagusi baitzen hezkuntzan.
|
|
|
Ondoren, pentsa liteke, hezkuntza elebiduna onartzen zuela (euskara gaztelania), ezin jakin konbikzioz ala pragmatismoz. Edozein kasutan, hezkuntzak euskaldunen lehen letra hizkuntza gisa euskara bermatu behar
|
zuen
lehenik, eta ondoren gaztelaniarekin osa zitekeen hezkuntza hori (baina beti ere euskarari eutsiz). Ohartu euskarazko irakaskuntza Azkuerentzat ez zela soilik jarduera garrantzitsu edo interesgarri bat, baizik euskararen biziraupena bera bermatzeko tresna nagusia («La labor más eficaz para la euzkerización de nuestro pueblo»).
|
|
2009
|
|
|
Euskaltzainburuak azpimarratu
|
zuen
lehen aldiz biltzen zirela Euskaltzaindiari esker euskararen lurretako agintari nagusi guztiak.
|
|
|
Euskal hiztegigintzak, dena den, Akademia sortu baino askoz lehenago jarri
|
zuen
lehen mugarri garrantzitsua, hain zuzen ere gerora euskaltzainburu izango zenaren eskutik, Resurreccion Maria Azkueren Dicci nario Vasco Español Francés (1905) euskal hiztegigintzako errefere tzia nagusia izan baitzen baita Euskaltzaindia sortu ondoren ere, luzaroa Azkueren hiztegi handia oinarri hartuta ekin zion lanari, beraz, Eusk tzaindiko Iztegisailak.
|
|
|
Jarraipenik izan ez zuen sariketa bat egin zuten 1954an: Jon Etxaidek irabazi
|
zuen
lehen saria. Juan Aldamin ezizenez?, Joanak joan lanarekin, eta epaimahaiak, aitatugarritzat, jo zen Jose Antonio Loidi-ren Amabost egun Urgainen.
|
|
|
lan egitasmoarekin. Bizkaierari dagokion hitz zerrendaren azterketa egin
|
zuen
lehen urtean, eta nafarrerari dagokion zerrenda lantzeari ekin zion ondoren.
|
|
2010
|
|
|
berariazko produkzio plan baten inguruan eratuz eta zerbitzu publikoaren ikuspegizko banaketa formulaz eman ere zion, eman, hasiera. Luze zabalean ezartzen ari ziren irakasteredu elebidunetako haurren hizkuntza gaitasuna hobetu asmozko programazio bati ekin zitzaion, horrela, urte biko iraupena (hots, 1982 eta 1983) izan
|
zuen
lehen fase hartan. Gero, 1984tik aurrera, EIMA programaren bidez jakintzagai, material mota eta irakasteredu desberdinetara zabaldu izan da ikus entzunezko ikasmaterialen langintza.
|
|
|
Funtsezko gertaera da hori. Eskola etsai izanik ere euskarazko bizimoduak aurrera egiten
|
zuen
lehen, hainbat kasutan, familiak eta familiondoak euskaraz (euskara hutsean edo nagusiki euskaraz) ziharduelako eta euskarazko etxe giro sendo hori hizkuntzaren transmisiorako behar adina oinarri gertatzen zelako. Orain ez dira horrela kontuak:
|
|
|
PSOEko sailburu batek gisa horretako jaian parte hartzen
|
zuen
lehen aldia zen. Eta Kilometroaken aurreko egunetan, elkarrizketa informala izan zuten Rekalde Hezkuntza sailburuarekin, udan egindako dokumentua helarazteko.
|
|
2012
|
|
|
Hala eta guztiz ere, euskal itzultzaileen hitzaurreetan behin eta berriz errepikatzen diren hainbat ideia (jatorrizkoarekiko fideltasuna, itzultzailearen otzantasun eta txikitasuna originalaren handitasunaren aurrean...) episteme modernoak sustatutako pentsamolde baten ondorio direla ikusiko dugu, nahiz eta askotan teorian defendatutakoak praktikan ez gauzatu. Itzulpena modu postmoderno batean ulertu eta landu
|
zuen
lehen itzultzailea Sarrionandia izan zelako hipotesian oinarritu bagara ere, Sarrionandiaren aitzindari izan ziren bi euskal autorerengan itzulpenaren epistemologia postmodernoaren hainbat zantzu aurkitu uste izan ditugu, eta bi autore horien lana aztertu nahi izan dugu Sarrionandiaren itzulpen gogoeta eta itzulpen praktika aztertzeari heldu aurretik: Jon Mirandek eta Gabriel Arestik, Sarrionandiaren poesian eragin nabarmena izateaz gain, itzulpena lantzeko modu berritzaile bat aurreratu zuten, Sarrionandiak ondoren era koherenteagoan gorpuztuko zuena.
|
|
|
eta, zentzuzko? itzulpenen arteko bereizketa egin
|
zuen
lehen itzultzailetzat. Itzultzaileak zintzotasuna testuko hitzari (itzulpen literala) ala testuaren pentsamenduari (itzulpen librea) zor ote zion, horixe zen planteatu zuen auzia, eta bigarrenaren aldeko hautu garbia egin zuen, Demostenes eta Eskinesen Hitzaldien itzulpena zela-eta esandakoetan ikus daitekeenez:
|
|
|
Gehienetan, itzultzaile bakoitzak bere esperientziaren arabera definitzen zuen itzultzeko modurik egokiena, eta itzulpenaren leialtasuna eta testuaren itzulgarritasun/ itzulezintasuna izan ohi ziren eztabaidaren ardatz. Frantziar tradizioan, esate baterako, dagoeneko aipatu dugun Étienne Dolet genuke itzulpen teoria sistematiko bat eraikitzeko saiakera egin
|
zuen
lehen autore garrantzitsua. La manière de bien traduire d, une langue en aultre eskuizkribuan (1540), itzulpen on bat lortzeko kontuan hartu beharreko bost hatsarreak definitu zituen, garrantziaren arabera ordenatuta.
|
|
|
–Dekonstrukzio? hitza Jacques Derridak erabili
|
zuen
lehen aldiz 1967an, bere De la grammatologie (1967) liburuan. Dekonstrukzioa ez da itzulpen teoriarekin zuzenean lotutako metodologia; izatez, ez du bere burua metodologia gisa ere definitzen.
|
|
|
Eta azkenik, kutsadura hori edozein literatura sorkuntzatarako beharrezkoa zela erakutsi zuelako. Mirande izan zen ordura arte ukiezinak ziren euskal idazleen balore eta eredu tradizional asko literaturaren eta itzulpenen bidez auzitan jarri zituen lehena, inolako lotsarik gabe gai lizunak eta erotikoak ukitu zituen lehena, euskal literatura kanpoko literatura korronte modernoez jantzi
|
zuen
lehena. Miranderen ondorengo idazle eta itzultzaile handiek, Gabriel Arestik, Joseba Sarrionandiak nahiz Pott bandako beste idazleek, ikusiko dugun bezala, Mirande izan zuten hein handi batean aitzindari; haren lan eta itzulpenen bidez ezagutu zituzten askok atzerriko zenbait idazle ezezagun.
|
|
|
Aipatu euskal itzultzaile horien hausnarketen alboan, beraz, Joseba Sarrionandiaren proposamenak guztiz berritzaileak gertatuko dira. Jon Mirandek eta Gabriel Arestik euskal itzulpengintzari egindako ekarpenak eta haien sorkuntzazko lanek eta itzulpenek Sarrionandiarengan izan zuten eragina ahaztu gabe, esan genezake Sarrionandia izan zela itzulpenaren alorrean ikuspegi postmoderno bat eskaini eta ikuspegi hori praktikara modu koherentean eraman
|
zuen
lehen itzultzailea. Sarrionandiaren itzulpengintza berritzailea gertatu zen, lehenik eta behin, itzulgaien hautaketari dagokionez.
|
|
2013
|
|
|
Hori modu bat zen berriz giristino egin zitezen konbentzitzeko edo, horretara heldu gabe ere, gutxienez fededunak eta apaizak errespeta zitzaten eskatzeko. Funtsean, Eskualduna k erlijio giristinoaren aldeko propaganda egin
|
zuen
Lehen Mundu Gerraren harira. Giristinotasunaren fama hobetzeko ahalegina egin zuen, legeari begira eta gizarteari begira, eragina galtzen ari ziren elizgizonek eragina berreskura zezaten.
|
|
|
Bestalde, 1917an, Errusiako iraultzak eragin handia izan
|
zuen
Lehen Mundu Gerran. Alemaniaren eta Errusiaren arteko su etena 1917ko abenduaren 7an izenpetu zuten, eta handik aste batera Brest Litovsk eko armistizioa.
|
|
|
Marinel gisa idatzi
|
zuen
lehen kronika 1916ko urriaren 27an argitaratu zen. Artikulu hartan azaldu zuen bere mina:
|
|
|
515 Artikulu hura izan zen Pierre Duhourrek Eskualduna ra igorri
|
zuen
lehena. 1916ko irailaren 22an argitaratu zuten, eta 1968ko urtarrilaren 25eko Herria ko artikulu batean ere («Nola hasi zen Pierre Duhour izkiriatzen») berriz hartu zuen Jean Hiriart Urrutik.
|
|
|
Handik landa, akiduraren ondorioz, 35 egun iragan zituen ospitale batean, eta gero Bordeleko «depotian» bost egun. Bordeletik Marseillara igorri zuten, eta Marseillan itsasontziz abiatu zen Serbiara buruz. Horra zer xehetasun eman
|
zuen
lehen kronikan:
|
|
|
Arlo horretan ere Jean Etxepare izan zen argibide zehatzenak eman zituena. Alde batetik, alemanei buruz egin
|
zuen
lehen artikuluan, haien jantziak eta kaskoak deskribatu zituen, bereziki frantsesen jantziekin konparatuz. Alemanen azpiegitura horiek frantsesenak baino hobeak zirela esplikatu zuen, zenbait orri lehenago aipatu dugun gisan.
|
|
|
Doktorego tesi honen bigarren zutabeari lotzeko, Lehen Mundu Gerra Euskal Herriko ikuspegitik nola landu zen begiratu da. Alde batetik, Joël Rocafort ekLapurdi kostaldeko herrien ikuspegitik landu
|
zuen
Lehen Mundu Gerra. Kostaldeko gizonek parte hartu zuten erregimentuetako ibilbide egunkariak hurbiletik begiratu zituen, soldaduen lekukotasunak biltzen zituzten liburuxkak eta gutunak irakurri zituen, hilen bilaketa zehatza egin zuen eta horiekin guztiekin, Lapurdi kostaldetik joan ziren soldaduek gerlan bizi izan zutena kontatu zuen.
|
|
|
Prentsak gerla aipatu zuen moduaz eta gizartean izan zuen eraginaz, ikerketa lan sakona egin zuen J. Lee Thompson ek. Zehazki, Alfred Harmsworth (Lord Northcliffe) Daily Mail eta The Times egunkarien sortzaileak, Daily Mail egunkariko kazetari gisa 1914ko urrian frontera egin
|
zuen
lehen bidaiatik idatzi artikuluak aztertzen ditu lan horrek, bereziki egin zituen izenburuen bitartez. Italiako egunkari bat eta hango iritzi publikoa aztertu zituzten liburu batean Italo Falcomatà eta Domenico NunnariItaliako historia garaikide irakasleek.
|
|
|
Frantzia ez zen halako lege bat onartu
|
zuen
lehen estatua izan. Amerikako Estatu Batuak eta Alemania aitzindu zitzaizkion, baina Frantziako legea zen denen artean liberalena, Jean Noël Jeanneney renarabera.
|
|
|
XIX. mendean, euskara gisa anitzez ahalegindu zen prentsaren munduan sartzen. Ez
|
zuen
lehen kolpetik erdietsi leku iraunkor baten egitea, baina gu ikertzen ari garen Eskualduna astekariak izan zituen aurrekariak. Are gehiago, Frantziako prentsaren askatasunaren legea baino urte franko lehenago ere ahalegin batzuk egin ziren.
|
|
|
Baina, Adémaren biografian aipatuko dugun bezala, Senpereko elizgizonak 1918ko abuztuaren 8an baizik ez zuen hartu astekariko zuzendari kargu ofiziala, hots, Baionako kalonje kargua hartu zuen mementoan berean. Hala ere, 1915eko azarotik landa, nahiz eta ofizialki ez zuzendari izan, hark idazten
|
zuen
lehen orriko artikulu nagusia, gero azalduko dugun bezala.
|
|
2014
|
|
|
ibon sarasolak dio Harri> eta> herri> izan zela, euskal irakurle berrien zati nagusi batek ezagutu
|
zuen
lehen obra.
|
|
2016
|
|
|
Sauveur Etcheverryk
|
zuen
lehenik artikulua agertu, eta iritzi iluna emanez
|
|
|
Haurtzaroan izan
|
zuen
lehen kontaktua antzerkiarekin Piarres Larzabalek, beste askok bezala. Antzerki tailerrak deituko genituzke garai hartan apaizaren laguntzaz antolatzen ziren taldetxoak, herriko haurrekin, eta, gero, herriko jendearen aitzinean emanen zirenak.
|
|
|
Literaturan, gai horretaz jardun
|
zuen
lehen idazle nagusia, Kafka izan zen. Hasteko, Kafkak proposatu zuen gogoeta eremua ikertu dituztenen ildotik joan gara.
|
|
|
Antzerkigintzaren historiaren egiteko asmoa agertu
|
zuen
lehen idazlea Antonio Labayen izan zen dudarik gabe. 1922an jadanik, arte honen inguruko elementu historikoak azaldu zituen, ondoren, «Euskal Esnaleak»ek argitaratu zituen artikulu batean.
|
|
|
Gerla eremutik Hazparnera joan zen. Izan ere, apez gisa izan
|
zuen
lehen izendapena Hazparnekoa izan zen. Larzabal gerlara joan zen eta preso altxatu zuten.
|
|
2019
|
|
|
Araba> euskaraz> bidea> egiten> izenburupean, 2017an, Gasteizen egin zena XXII. jardunaldia izan zen. Ez zen, ordea, Sustapen batzordeak Gasteizen egin
|
zuen
lehen aldia; aurretik ere, 2011n, bertan antolatu zuen Arabatik> Arabara> jardunaldia, > lurralde honetan euskarak izan zuen suspertze handia aztertzeko asmoz.
|
|
|
»Haritxelhar buru zela, 1992ko apirilaren 24an izendatu
|
zuen
lehen aldiz akademiak emakume bat euskaltzain oso, Miren Azkarate hizkuntzalari eta irakasle donostiarra, Jose Migel Barandiaranen heriotzak hutsik utzitako aulkirako. Izendapenaren berri ematean, Haritxelharrek argi utzi zuen haren merituengatik hautatu zutela Azkarate, inondik ere ez emakume izateagatik.
|
|
|
1999an sortu zen Corpus Batzordea, euskararen corpusa jagoteko eta hizkuntzaren kalitatea zaintzeko. Miren Azkarate izen
|
zuen
lehen batzordeburu. 2001az geroztik Andres Urrutia gaur egungo euskaltzainburuak du kargu hori.
|
|
|
Miren Azkarate izendatu zuten euskaltzain oso. Izendapen hori jaso
|
zuen
lehen emakumea zen.
|
|
2021
|
|
|
Gauza jakina da, euskarazko tradizio idatzia erlijioaren inguruan luzaz antolatu zela. Jean Saint Pierre k idatzi
|
zuen
lehen aurkezpen historiko sakona eta Gure Herria agerkarian argitaratu zuen, 1924an. Hura baino lehen, Iparraldean bederen, Daranatz kalonjea baizik ez zen ari izan sail hortan.
|
|
|
" Gazan dauden hamazazpi kokaguneak desegiteko plana prestatzeko agindua eman dut", adierazi zuen. " Nire asmoa da kokaguneak bertan behera uztea, barkatu, beste leku batean berrezartzea; arazoa dira guretzako eta behin betiko bake hitzarmena adosteko gauden leku horietatik joan ginateke", zehaztu
|
zuen
lehen ministroak (Berria).
|
|
2023
|
|
|
285). Julio II.a aita santuak igorri
|
zuen
lehen buldak 1512ko uztailaren 21eko data du, eta Fernando Katolikoak abuztuaren 21ean es kuratu zuen. Ondokoa, 1513ko otsailean heldu zen, frogatuz bi bulda horiek Nafarroako inbasioaren ondotik heldu zirela, alegia lehenagotik Fernandok inbasioa erabaki zuela beste arrazoiengatik.
|
|
|
Autore emankorra, haren eragina handia izan zen mendebalde kristauan. Izan ere, bera izan zen Hirutasun terminoa erabili
|
zuen
lehen egile latindarra, zeinaren teologia zehatz bat garatzen duen. Honela, bere garaiko teologo kristau handientzat jotzen da.
|
|
|
Arestian aipatu bezala, ERA.EUSen markoa" Euskaraz ikasten duten haurren gurasoentzako laguntza eta baliabideak" markoa eskaintzea da. Beraz, gai horren inguruan Interneten zegoena arakatzea izan zen lantaldeak hartu
|
zuen
lehenetariko lana. Aipatutako helburua aintzat hartuta, gurasoentzako baliagarriak izan zitezkeen edukiak bilatu, kalitatearen arabera hautatu eta sailkatu zituzten, modu erakargarri eta ulergarri batean aurkezteko guraso euskaldun zein erdaldunei.
|