|
2008
|
|
|
nork erabaki ahal du zein den hitz baten arauzko forma eta arauzko adiera? Nork erabaki ahal du zer ulertu behar
|
dugun
hitz bat erabiltzean? (Putnam, 1975).
|
|
|
Kontzeptuen sinplifikazioa da helduengandik gazteengana gertatu den eboluzioa: termino zehatzetariko asko zentzu orokorragoa
|
duen
hitza hartzera pasatu dira. Esate baterako,, forunculo, divieso?
|
|
|
Kontzeptuen sinplifikazioa da gertatzen ari den beste aldaketa bat: termino zehatzetarako zentzu orokorragoa
|
duen
hitza hartzera pasatu dira. Esate baterako,, forúnculo, divieso?
|
|
2009
|
|
|
Doise eta besteek (1993) proposatzen duten eredu trifasikoa erabiliz, lehendabizi, parte hartzaileek gutxiengo kultural bakoitzaren inguruan dauzkaten komuneko kontzepzioak aztertzea ahalbidetzeko, pertsona «latinoamerikar», «magrebtar» eta «ekialdeko europar» estimuluen erantzunen eduki analisia egin zen. Hitzen analisia 3tik gorako maiztasuna
|
zuten
hitzak eskuratuz burutu zen. Ezaugarri prototipikoen irizpidea erabiliz, hau da, hitz guztietatik% 50eko maiztasun batekin aipatuak izan direnak, gutxiengo kultural bakoitzak osatzen dituen irudikapenak aurkezten dira.
|
|
2010
|
|
|
Zenbait ikertzailek ideia hori azpimarratu dute euren teorizazioetan. Campbellek eta Walesek, esaterako, ez dute baztertzen gizakiok jaiotzetik
|
dugula
hitz egiteko gaitasuna, Chomskyk zioen bezala, baina ingurua ere garrantzitsua dela diote:
|
|
2011
|
|
|
Marko teorikoaren aukeraketa, galdera zehatz baten inguruan egindako hausnarketa baten ondorioa izan da. Alegia, denboran zehar iraupena duen fenomeno baten aurrean al gaude?, hau da egitura zehatz bat duen zerbaiten aurrean, edo, bestela, etengabeko aldaketak jasaten dituen errealitate baten aurrean eta, beraz, prozesu bati buruz baino ezin
|
dut
hitz egin. Zer ari naiz zehazki ikertzen, egituratutako zerbait iraunkorra ala zerbait aldakorra?
|
|
|
Kodea, beraz, sinboloak egiteko lehengai gisa erabiltzen da, bestelako osagai «estetiko formalak» erabiltzen diren moduan. Hitz gutxitan, izen hura euskarazkoa dela jakiteak dakarren konnotazioak dira nagusi, berdin da zer esan nahi
|
duen
hitz horrek. Berez hori dena ez da txarra, izenen izaera da hizkuntza guztietan, baina testuinguru diglosikoan kaltea bistakoa da:
|
|
|
nork erabaki ahal du zein den hitz baten arauzko forma eta arauzko adiera? Nork erabaki ahal du zer ulertu behar
|
dugun
hitz bat erabiltzean? (Putnam, 1984).
|
|
|
Nortasun antisoziala duenarengan nahaste semantikoak sarri gertatzen dira. Psikopatari zaila gertatzen zaio hitz neutroak eta karga emozionala
|
duten
hitzak bereiztea (Williamson, Harpur eta Hare, 1991). Pertsona normalak baino arazo gehiago izaten ditu eduki emozionala duten hitzak identifikatzeko (Williamson, 1991).
|
|
|
Psikopatari zaila gertatzen zaio hitz neutroak eta karga emozionala duten hitzak bereiztea (Williamson, Harpur eta Hare, 1991). Pertsona normalak baino arazo gehiago izaten ditu eduki emozionala
|
duten
hitzak identifikatzeko (Williamson, 1991). Adibidez, ez du ulertzen «barkatu» edo «zoriontsu egin nauzu» esaldien esanahia.
|
|
|
Hitz horien hautatze prozesuan, erdiak hiztegiaren ulermenaren eta ekoizpenaren eskalekin erakusten duten korrelazio handiagatik aukeratuak izan dira. Beste erdia itemen zailtasun indizeen arabera aukeratu da, kontuan izan behar baita hitz zerrenda laburraren helburua bere baitan botere diskriminatzaile handiena
|
duten
hitzak biltzea dela. Zeregin horretarako adina hartu da kontuan, eta KGNZ Iak biltzen duen adin tartea hiru azpimultzotan bereizi izan da:
|
|
2013
|
|
|
Bikoizlearen lanaren muina dramatizazioa da; jatorrizko pertsonaiaren larruan sartu behar du, gidoian idatzita
|
dituen
hitzekin eta ikusten ari den irudiekin, bere «antzezpena» jatorrizkoaren ahalik eta antzekoena izatera irits dadin. Horrela, bikoizleak ikuslea «engainatu» egiten du, eta pertsonaiak euskaraz diharduen ilusioa sorrarazten dio.
|
|
2015
|
|
|
Euren bikotean ez dutela akordio handirik hartzen eta adostasunak eguneroko praktikaren eta akordio txikien ondorio direla adierazten du. Horrela, inplizituki hartutako akordioak, edota akordiorik hartu ez den egoera ugari, betikotzeko indarra daukate; izan ere, horri buruz inork ez
|
badu
hitz egiten, inork ez badu gaia mahaigaineratzen, gauzek bere horretan irauteko aukerak handiak dira. Hau da, hasiera batean unean uneko akordioa izan zitekeena, edo akordio inplizitu baten ondorioz erabakitakoa, denbora aurrera joan ahala eta ageriko negoziaziorik ez badago, betiko bilakatzeko arriskua agerikoa da:
|
|
|
Hitza du gaitzat bertsolariak, erabat irekia da, beraz, ariketa. Bertsolariak berak erabaki behar
|
du
hitz horri buruz zer esan, eta normalean hitza deskribatzera jotzen dute. «Altzoa» hitzetik abiatuta, Ametsek amaren altzoari kantatzen dio, amatasunarekin lotu du hitza bera.
|
|
|
Lehen aipatu dugu gaia oso irekia dela eta ez duela pertsonaiaren generoa zehazten. Ametsek ere, Maialenen kasuan bezala, ez
|
du
hitzez adierazten emakumea edo gizona den, baina gizonezkoa dela ulertzen dugu, guardia zibil torturatzaile baten pertsonaia eraikitzean, oro har, gizonezkoa irudikatzen baitugu.
|
|
2016
|
|
|
Klaseen ideia nagusiak definitzeko Alcestek klase bakoitzari esleitutako hitz multzoak azpitaldetan banatu ziren, 5 baino maiztasun handiagoa
|
zuten
hitzak soilik erabiliaz (hitz bakoitzaren maiztasuna parentesi artean ageri da).
|
|
2017
|
|
|
– «Erabiltzen
|
duzu
hitz hau. Etsenplu bat eman» motako ariketak:
|
|
|
Galdera motaren egokitasuna landu nahi den fenomeno linguistikoaren araberakoa ere bada, hau da, fenomeno batzuk lantzeko egokiagoak dira galdera mota batzuk, baina beste hainbat fenomeno lantzeko, aldiz, bestelako galderak baliatzea komeni izaten da. Horregatik ez gara itzulpen ariketak egitera bakarrik mugatu eta onarpenzein hobespen testak(% 16,18 eta% 8,63, hurrenez hurren), hutsuneak betetzeko ariketak(% 2,15) eta «Erabiltzen
|
duzu
hitz hau?» motakoak(% 1,07) ere baliatu ditugu. Sei galdeketen bidez, 278 galdera egin zaizkio guztira datu emaile bakoitzari (1 taula).
|
|
|
Bibliaren irakurleari ezin diogu eskatu exegeta edo teologoa izatea. Itzultzaileok arduratu behar
|
dugu
hitzen eta jatorrizko irudi literarioen ordezko zuzen eta egokiak ahalik zehatzen ematen. Biblisten eta itzultzaileen baterako lankidetzak erraztu eta aberastu egiten du azken itzulpena.
|
|
2019
|
|
|
1 irudia. Asoziazio askeko cluster analisi beherakorreko dendograma, maiztasun handieneko hitzekin eta asoziazio indize handiena
|
duten
hitzekin X2 (1), p < 0,001 Iturria: Lanketa propioa.
|
|
2021
|
|
|
Baina lexikoan oinarritu ordez, gramatika ezaugarrietan eginez eta egungo baliabide teknologikoak erabiliz; hots, ea gramatika ezaugarrietan ere ezaugarri bakoitzak" bere historia duen" ala ezaugarri batzuek baduten nola edo hala berdinak edo antzekoak izan litezkeen patroi geografikoak aztertzea. Hitz bakoitzak bere historia duela esatean arau fonologikoek ez
|
dutela
hitzetan eragiten ulertzen dugu, hitzak libre direla arauetatik, edo eremu bateko arau fonologikoek ez dutela zertan eragin hitzetan. Betiere, esaera hori" historia" hitzak duen zentzu edo esanahi nagusitik aldenduz eta portaera geolinguistiko propio bezala ulertuz.
|
|
|
Ni, adibidez, eee Gasteizen, eeee, eske ezin
|
dut
hitz egin inorekin euskeraz ze nire gurasoek ez dakite, ta nere lagunak joan dira kanpora ikastera ta orduan ha ez dute erabiltzen eta galdu dute hitz egiteko joera ta fazilidadea edo. (Ikasle 6, Erd Ele, Gasteiz, E)
|
|
2022
|
|
|
Era berean, atzetik egiten diren loturen artean ere sailkapen bat egin da, bertan lotura diagonalak eta lotura horizontalak landuz. Bigramak (bi letra batera) eta trigramak (hiru letra batera) praktikatu ondoren, lotura horiek
|
dituzten
hitzekin praktikatzen da. Lan horretan transkribatu beharreko hitzak aukeratzeko, hizkuntzen corpusak erabili dira, Txikipedia euskarazko corpusa eta Vikipedia gaztelaniazkoa (260.000 hitz inguruko corpusa da euskarazkoa eta 500.000 hitzekoa gaztelaniazkoa).
|
|
|
Oinarrian izen bat
|
duten
hitzen artean, badira, batetik, ekintza gauzatzeko erabiltzen den materiala edo tresna adierazten duten izenak. Halakoetan ere, sortzen diren hitzen balioa ekintza iteratiboarena da:
|
|
|
Gramatika askotan onartzen da (gaztelaniarako Bosque eta Demonte (1999) eta Real Academia eta beste (2009), ingeleserako Huddleston & Pullum (2002) edo euskararako De Rijk (2008: 237) gutxi batzuk aipatzearren) aditzaren modifikatzaile funtzioetan adjektibo itxura
|
duten
hitzak aurki daitezkeela, bestelako atzizkirik gabe. Hala, sortzen den zalantza da noiz esan daitekeen modifikatzaile horiek adberbio direla eta ez adjektibo, horrelakorik esan badaiteke behintzat.
|
|
|
Antzeko kasuan daude hots ilatiboa edo antza modala (determinatzaile eta guzti lexikalizatu dena), besteak beste. Azpimarragarria da, agian, hauek guztiak perpausaren eremua modifikatzen
|
duten
hitzak izaten direla, eta ez ohi dela halako berranalisirik gertatzen aditzaren modifikatzaileak direnetan.
|
|
|
Baina azken finean, sailkapenerako ez du inolako argirik egiten horrelako ñabarduretan sartzeak. Izan ere, esanahiaren interpretazio zehatza dena delakoa izanik ere, badute zerbait amankomunean PS jatorria
|
duten
hitz hauek: hitz bakarrean biltzen dutela jatorrian bi elementuk osatzen zuten esanahi lexikoa eta loturazkoa edo erlazionala.
|
|
|
Lan honetan, sarritan arinegi landu ohi den adberbioen gaiari heldu nahi izan diot. Erakutsi dudanez, ez da oraindik definizio zehatzik kategoria honetarako, eta horregatik, osaera eta jokabide oso desberdinak
|
dituzten
hitzak sartu izan dira barruan. Hitz hauetako askok beste kategoria batzuetan sailkatuak izateko aukera ere ematen dute:
|
|
|
hala, adjektibo huts itxurako zenbait bigarren predikatu gisa jokatzen duten adjektiboak direla argudiatu dut (§3.6), eta berdin, bigarren mailako predikatu gisa jokatzen duten partizipioak (§3.3). PS itxurako hitzak PStzat hartuak izan daitezkeela erakutsi dut (§3.7), askotan muga oso lausoa baita, eta gramatikalizazio prozesu horrek aurrera egin ahala, P agerian uzten ez
|
duten
hitzak sortzen direla (§3.8). Horretaz gain erakutsi nahi izan dut adberbio eratorletzat hartu izan diren hainbat atzizkik zailtasun ugari agertzen dituztela, eta beraz, ez liratekeela guztiak parekotzat aurkeztu behar (§3.1, §3.2, §3.5, §3.6).
|
|
|
Agerian geratu da adberbio kategoriaren berezko ezaugarriak definitzeko zailtasunaren jatorria zera dela, funtzio adberbiala, hau da, aditzaren edo perpausaren modifikatzailearena, kategoriari berari egozten zaiola. Izan ere, beste kategoria batzuetako hitzen antza
|
duten
hitzak ere, adberbiotzat hartu izan dira aditz modifikatzaile lanetan daudenean. Baina ez dago argi nahikoa ote den funtzio bera izatea kategoria bera osatzeko.
|
|
|
564) kategoriaren mugak murriztea proposatzen dute, eta adberbiotzat hartzea honakoak soilik: i) ly morfemaz eratorritako hitzak; ii) adjektiboen forma bera izan eta izenak modifikatzen ez
|
dituzten
hitzak, eta iii) morfologikoki bakunak (as, ever, perhaps, rather, some) edo konplexuak (almost, already, somehow, furthermore, indeed) izan daitezkeen beste zenbait elementu. Bestalde, kanpoan uzten dituzte denbora adberbiotzat hartu izan diren asko (today, yesterday), preposizio itxura duten outside bezalakoak eta determinatzailetzat jotzen dituzten much eta little bezalakoak.
|
|
|
Gaztelaniari dagokionez, Bosque eta Demonteren (1999) gramatikan, adberbioa modifikatzen duenaren arabera definitzen da, printzipioz: " Adberbioa aditza (edo perpausa), adjektiboa edo beste adberbio batzuk modifikatzen
|
dituen
hitz mota bezala definitu ohi da[...]" 5 Alabaina, segidan zenbait adberbiok beste hitz mota batzuk ere modifika ditzaketela gaineratzen da, hala aurretik emandako definizioa kolokan jarriz (Pavon Lucero, 1999: 567).
|
|
|
Hortaz, adberbioak honela definitzen dira: aditzak, adjektiboak, adberbioak eta horiek guztiek osatzen dituzten multzo sintaktikoak modifikatzen
|
dituzten
hitzak dira, eta kasu batzuetan, eragina
|
|
|
EGLUn (1991: 311), esate baterako, esaten da adberbioa" aditzari laguntzen berezko zeregina
|
duen
hitz klasea" dela. Horrekin batera, beste zenbait ezaugarri aipatzen dira:
|
|
|
239) berak biltzen duenez, hainbat erabilera baititu alatibo arruntak moduzko balioarekin: batetik, ‘modu’ esanahia
|
duten
hitzekin ra erabiltzen da: modura, gisara, araura.
|
|
|
Hortaz, atzizki honek ez du ahalbidetzen adjektiboek aditzaren, aditz sintagmaren edo perpausaren eremua modifika dezaten; horren ordez, erakusleak, galdetzaileak eta antzeko esanahi deiktiko edo anaforikoa duten elementu batzuk moduzko esanahi batekin aditzaren/ aditz sintagmaren modifikatzaile bihurtzea ahalbidetzen du. Ezaugarri semantiko bereziak
|
dituzten
hitzak sortzen dira modu honetara: gertaeraren nolakotasuna adierazten dutenak modu deiktiko edo anaforiko batean.
|
|
2023
|
|
|
Bestalde, oztopoak nola ulertzen diren aztertzea ere garrantzitsua da, justifikazio paternalistarik ematen zaien edo benetan emakumeek dituzten arazoetan ardazten diren eta egoerak sinesgarriak diren ala ez berrikusiz (McVey eta Harrison, 2019; O’Keefe, 2017). Ildo honetan, erabiltzen diren terminoak femeninoan erabiltzen direnean, izenak eduki semantiko diskriminatzailea duen (Davila, 2017) edo esanahi bikoitza
|
duten
hitz jokoak, mezu bikoitza edo asmo bikoitza erabiltzen den ebaluatu behar da (Orta, 2014). Bazterkeriarik baden analizatzean, berriz, ikus entzunezko baliabideak erabiltzen diren kasuetan, emakumeen ahotsak erabiltzen diren edo haien izenean hitz egiten den egiaztatzea komeni da, norenak diren erabiltzen diren ahotsak (gizonezkoak, emakumezkoak...) eta horiei ematen zaien tonalitatea eta intonazioa nolakoak diren (Global equality, 2018), askotan emakumeen esanak infantilizatu edo umeenen pare jarri izan baitira (Fernandez et al., 2014).
|
|
|
Eduki semantiko diskriminatzailea
|
duten
hitzak erabili dira
|
|
|
Esanahi bikoitza
|
duten
hitz jokoak erabili dira
|