|
2000
|
|
|
Iruñerriko Burlata herri handia 1970 arte Eguesibartxoari zegokion, baina industrializazioak eraginiko hazkunde azkarrak hamabortz mila biztanle metatu dizkio oraino, lehenagoko etxeak" etnografiamuseo" baten gisa zokoratuz. Inguru hartatik atera gabe, halaber, ehun biztanle inguru zuen Barañain herriko etxekoandreek behi esnea nafar hiriburuan partitzen
|
zuten
XX. mendearen hirugarren hamarkadan. Egun, berriz, andre haien etxeak desagertu eta horien ordez dorreetan bizi diren hogei mila lagunek, oro har, Zizur" zendea", haranarekin zuten loturaz deus guti dakite.
|
|
2005
|
|
|
Lauon izenak esanguratsuak izan arren, nekez erdietsiko genuke horien oihartzuna gaurko euskaltzale askoren artean. Izan ere, Nazario de Oleaga, Hipolito Larrakoetxea, Jesus Maria Leizaola eta Bonifazio Etxegaraik, banan banan, zer erakutsi eta zer eskaini ugari izan
|
zuten
XX. mendeko euskalgintzan.
|
|
2006
|
|
|
Erdi Aroko erromesaldiek berpizkunde garaia izan
|
zuten
XX. mendearen amaieran eta hala jarraitu dute XXI. mendeko aurreneko urteetan ere. Erromesaldi ospetsuenen artean ditugu Galiziako Santiagora egiten dena, edo Italiako Erromara, baina badira beste hainbat leku ere erromesaldiak egiteko:
|
|
2008
|
|
|
1950 urtean, iparraldeak hegoaldea mendean hartu zuen. Ordura arte" eskala txikiko gatazkatzat" hartua, lehenbizi Nazio Batuen eta AEBen esku sartzeek, eta ondoren Txina eta Sobietar Batasunarenek, hiru urtez luzatu
|
zuten
XX. mendeko bigarren erdiak ezagutu duen gerrarik suntsikorrena. Gainera, potentziek gerrari bake hitzarmen batez amaiera eman ordez, gatazka su eten ahul batez gaur arte luzatzea erabaki zuten.
|
|
2009
|
|
|
Emakumeen lan munduratzea bultzatzen duten arrazoi horiek «iraultza isila»delakoa sortu
|
zuten
XX. mendean, batez ere, mende horren bigarren erdialdean.Hau da, emakumea lan merkatuan sartzea. Gertaera horrekin, pentsa liteke etxekoandrearen irudia desagertuko dela, baina, Espainiako estatuko datuetan oinarrituz (Larrañaga eta Echevarria, 2004), egun, bost milioi emakume etxeko zereginetan aritzen dira.
|
|
2010
|
|
|
Amerikan eta Europan bizi diren armeniarren arbasoek Anatoliatik ihes egin
|
zuten
XX. mende hasieran, turkiarrek genozidioari ekin ziotenean. Mendebaldeko armenieraz hitz egiten eta antzinako alfabetoz idazten dute; izan ere, Anatolia, ekialdeko eskualde hari," Mendebaldeko Armenia" deitu ohi diogu.
|
|
|
Haeckel Darwin baino dezente urrunago joan zen, eta gizadia animalietatik eboluzionatuz agertu zela azaldu zuen jadanik 1863an. Areago, Haeckelen ustez, gizadiaren izaera politiko eta soziala ere eboluzioaren legeek eta hautespen naturalak eraentzen dute, eta ideia horiek oso harrera ona eduki
|
zuten
XX. mendearen hasierako Alemanian, Haeckelen dibulgazio liburuei esker.
|
|
2011
|
|
|
Azken hamarkadako hainbat aldarrikapen gorpuzten ari direla ikusita, ez da antzeko urratsik eta mugimendurik nabaritzen hizkuntz aniztasunaren arloan. Adibidez, ekologiari buruzko kezka jarrerak munduan ernatzen eta hedatzen ari diren moduan, feminismoaren ideologiak eta praxiak ere aurrerabide nabarmena egin
|
zuten
XX. mendearen azken hamarkadetan. Homosexualen borrokak, orobat, lorpen adierazgarriak erdietsi ditu herrialde batzuetan bederen.
|
|
2012
|
|
|
Arrola izeneko ibarrean eraikita dago aintzira eta, hezegune paregabea izanagatik ere, haren jatorria ulertzeko XX. menderaino eraman beharra dago gure begirada. Urruñako herrigunea urez hornitzeko proiektua gauzatu
|
zuten
XX. mende hasieran. Izan ere, turismoak eragindako egoerari erantzuteko beharra zegoen.
|
|
|
Schleiermacherren eta Goetheren ikuspegiek izugarrizko eragina izan
|
zuten
XX. mendeko itzulpenaren arloko zenbait teorialarirengan, besteak beste aurrerago aztertuko ditugun Walter Benjamin eta George Steiner adituengan.
|
|
|
amor loco), logika matematikoa eta artea. Laurek hain intentsitate berezia lortu
|
zuten
XX. mendean, ezen beren existentziak filosofiarena ez beharrezko bihurtu baitzuen.
|
|
2015
|
|
|
Artearen eta politikaren arteko harremanak eraldaketa sakona du: XIX. mendean sortutakoteoria identitarioek eragin handia izan
|
zuten
XX. mendeko sarraskietan, eta politika beste erabatean ulertu beharra zegoen. Era berean, politikaren eta artearen arteko harremanak ereezberdina izan luke, bai faxismoak bai sozialismoak artearen erabilerapropagandistikoa egin baitzuten, artearen erabilera politikoa.
|
|
2016
|
|
|
393 Euskal eskola ez
|
zuten
XX. mendeko bidegile saiatuek horregatik eta horretarako asmatu, batez ere. Dokumentazioa argi eta oparo mintzo da horretaz.
|
|
|
Beste autore batzuek antzerkigintzan jarraitu
|
zuten
XX. mende honen hasieran. Jose de Elizondo 1907an Elgoibarren Idartzako Jauna lanarengatik sariztatu zuten, 1915ean Dollorra lanarengatik.
|
|
|
Kansuko lurraldean eta pingliangeko gotzaindegian euskal herriko kaputxinoek misiotegia gobernatu
|
zuten
XX. mende honen bigarren laurdenean; hara joan zirenen artean, ugariak izan ziren euskal idazleak, Zeruko Argia n bertako berri emateko aukera zinezko akuilu izan zutela. Pingliangeko elizbarruti berria 1950.eko ekainaren 24an onartu zen Erroman, bertako lehenbiziko apezpikua Pekinen ber urteko urriaren lehenengoan sagaratu zen Larrañaga izan zela.
|
|
2017
|
|
|
Eskola maisu batek, Manuel Pradellsek. Errepublikanoa eta progresista, Arabar Lautadako herrixka batera deserritu
|
zuten
XX. mendearen hasieran bere ideia aurreratuengatik, eta hantxe kokatu zen, Gasteizko hiri kontserbadorea, apaiz eta militarren plaza, kilometro gutxira zuela.
|
|
2019
|
|
|
1992). Fukuyamaren hipotesiaren arabera, mendebaldeko demokraziaren ideiak eta liberalismo ekonomikoak munduan nagusitasuna lortua
|
zuten
XX. mende amaieran. Haren ustez, ideologia alternatiboak goitik behera jausiak ziren errepublika sobietikoen egituraren erorketarekin batera.
|
|
2021
|
|
|
Lituania, Letonia eta Estonia, askotan herrialde Baltikoak edo estatu Baltikoak izenpean ezagunak izaten direnak, antzeko egoera bizitu
|
zuten
XX. mendean zehar. Hiruak ala hiruak Errusiar Inperioaren barruan egon ziren Lehen Mundu Gerlako bukaera arte, eta gero estatu independentea izatea lortu zuten, Bigarren Mundu Gerlara arte.
|
|
|
Sariaren berri emateko, gogora ekarri
|
zuten
XX. mendearen lehen erdialdean egin zirela hainbat aurkikuntza garrantzitsu: «Argi geratu zen tenperaturak eta presioak eragina dutela azaleko hainbat nerbiotan».
|
|
2022
|
|
|
Groningen frisiarren lurralde historiko eta garrantzitsuenetako bat izan zen mende askotan, ubideekin drainaturiko nekazal eremu lau eta aberatsek lagunduta, bere eragina inguruko lurraldeetara ere zabaldu zuen. Baina lur emankor horien azpian beste altxor bat aurkitu
|
zuten
XX. mendearen erdialdean: munduko gas natural hobi handienetakoa.
|
|
|
Prozesu geldoa izan zen hori, eta erresistentzia ekintza eraginkorrak baliatuz egin zioten aurre. Esaterako, Prusiako nobleek, alemanieraz Junker edo jauntxo deiturikoek, alemaniar estatuaren gaineko kontrola mantendu
|
zuten
XX. mendea hasi ostean ere. Trantsizio horretan, nobleziaren maskulinitate forma batzuk gizon burgesei pasa zizkieten.
|
|
|
Inauterietan, herri batzuetako (Atallu, Uitzi, Gorriti) gazteek tripaki zopa edo mondejo zopa afaltzen
|
zuten
XX. mendean oraino. Beste batzuetan (Errazkin) tripaki zopa antzara jokoaren ondoren ematen zitzaien gazteei.
|
|
|
Hau guztia ulertzeko interesgarria izan daiteke garaiko testuinguruari erreparatzea. Literaturaren eta literatura teoriaren baitan indar handia izan
|
zuten
XX. mendean zehar (70etaraino, gutxienez) korronte postsinbolistek. T.S. Eliot poeta eta bere jarraitzaileak buru, esanahi literarioa sinbolo konplexuen deszifratzetik gertu ulertzen zuten.
|
|
2023
|
|
|
Dekorazioa edo apaingarria modernitateak gogor kritikatu zuen hitza da arteari buruz hitz egiterakoan. Are gehiago, arkitekturaren joera arrazionalistek apaingarria delituaren mailara zokoratu
|
zuten
XX. mendearen hasieran, eta koadro edo eskultura modernoei apaingarria deitzeak adiera negatiboa zuen.
|
|
|
Iraultza neolitiko hau zabaldu zenetik bizimoldea gutxi aldatua zen, harik eta XIX. mendean iraultza industriala garatu eta errotu zen arte, bereziki Bizkai eta Gipuzkoa aldean. Hala ere Euskal Herriko herritar gehienek nekazal jardueretan eta giroan murgildurik segitu
|
zuten
XX. mendeko 1960ko hamarkada bitartean.
|