|
2001
|
|
|
Beiragile ospetsu haiek (Lalique, Baccarat) eta beiratokiek (Bohemia, Murano, Frantzia) sortzen zuten artelaneko ontzietan perfumeen arimak gorde ahal izan dira geldo eta iraunkorki. Liraintasun hark bikaintasuna lortu
|
du
XX. mendean, grafitiak, irudia, iragarkiak eta diseinua direla medio.
|
|
2002
|
|
|
Orain, www.euskaraCorpusa.net gunean guztien eskura jarri dute. Testu horien oinarriak (4.658.036 hitz) osatzen
|
du
XX. mendeko euskararen corpusa, eta berau ehun urtean erabili den euskararen erakusgarri eta lekuko da. Ez ordea, ereduzko euskararen adibide.
|
|
2005
|
|
|
Bere erakaspenak ahantzirik eta ukaturik, Elizak Euskal Mundua galdu
|
du
XX. mendean, XIX.ean langileen mundua galdu duen bezala. 1960ko hamarkadan Aberri Eguna mezarekin hasten zen.
|
|
2006
|
|
|
– Helburu linguistikoa edo soziolinguistikoa ukan dezake, besteak beste hizkuntza bat normalizatu nahi delarik. Katalunian, esaterako, hizkuntzaren normalizazioak kontutan hartzen
|
du
XX. mendean hizkuntza normatibizazioa maila handi batean egina dela.
|
|
2007
|
|
|
Beste aurkikunde funtsezko bat ezagutu
|
du
XX. mendeko Astronomiak.
|
|
2008
|
|
|
Horietako batek izugarrizko eragina izango
|
du
XX. mendeko kulturan: Psikoanalisiak.
|
|
2009
|
|
|
Soinu diatonikoak garaitiko tresnak baztertu zituen. Hala ere, txistuak bizirik iraun
|
du
XX. mende ia osoan zehar Jatabeko dantzaldietan.
|
|
|
Klima aldaketak euskal kostaldean duen eragina aztertu du EHUko Zientzia eta Teknologia Fakultateko ikertzaile talde batek, Alejandro Cearreta buru duela, eta ikusi
|
du
XX. mendean zehar itsas maila 1,9 milimetro igo zela urtero.
|
|
|
Ekimenak mendeetan zehar Bidasoa ibaiaren bi aldeetan izan den muga fisikoa eta alegiazkoa islatzen du. Lerro horrek, modu formalean behintzat, bere hartan jarraitu
|
du
XX. mendera arte.
|
|
|
Pilota profesionala utzi
|
du
XX. mendeko txapeldunik handienak
|
|
|
Baina Wallersteinek egiten dituen beste hausnarketa batzuk badoaz determinismo horretatik harago. Gizarte mugimenduei —mugimendu antisistemikoak, bere definizioan— oso garrantzi handia ematen die, eta zentzu horretan planteatzen
|
du
XX. mendeko 60ko hamarkadaren bukaeratik aurrera munduan zehar ezagutu ziren gatazka sozialek (68ko maiatza globaletik aurrera bere eragina planeta osoan zehar zabaldu duten aldaketei buruz ari da) kapitalismoaren krisia areagotu dutela teorian horren alternatiba faltsua zen komunismo estatala ere kolokan jarri izan dutelako, hain zuzen ere. Eta zentzu horretan, Obama presidenteak Guantanamon eta Afganistanen eta Iraken bakezaletasunarekin erakutsi dituen atxikimendu epelak eta etxean ekonomia berde batera joateko planteatu dituen proposamen are epelagoak kontuan harturik (beti ere oso ikuspegi baikor batetik eta AEBetako lehendakaria politika formal mendebaldarraren eremu antzuan mugitzen dela abisatuta), bada, esan daiteke nolabait mugimendu antisistemiko horiek eragindako aldaketa sakonen isla edo zantzu ahul bat heldu dela boterera Etxe Zurian (askotan hori ikus daiteke presidentearen iragan erradikalduneko hainbat aholkularik eragin duten zalaparta mediatikoa ikusita, eta beti kontuan hartuta horrelakoen berri eduki dugula dimititu behar izan dutenean, Obamaren irudia ez kaltetzeko).
|
|
|
Marxismoaren aldaera ideologiko, teoriko, sozial eta geografikoek bilbe oparoa ez ezik, ekintza politiko eta sozialeko mugimendu konplexua ere osatu dute. Zapalkuntza politiko, sozial eta, batez ere, ekonomikotik gizakia askatzearen aldeko borrokan zihardutenen artean, marxismoaren teorien erakargarritasuna eta aldarrikapenen arrakasta lekukotasunez jaso
|
du
XX. mendean mundu zabalak. Eredua, ordea, zenbaitentzat, ahitu zen eta, mendebaldeko kultura denetan bikain garatu ostean, 70 urteetatik aurrera itzaltzen hasi zen mugimendu filosofiko programatiko nagusi izan zena.
|
|
2010
|
|
|
Alde ideologikoan, Sloterdijkek soberan aztertu duenez, Jüngerrek, biologia politiko estetizatzailea, funtzionalista fina izaten den termita filosofia? praktikatu
|
du
XX. mendeko modernizatze lazgarrian.
|
|
|
Azkenengo hamarkadetan finantzen globalizazio prozesu sakona bizi izan da etaglobalizazio horretan zerikusi handia eduki
|
du
XX. mendeko 1970eko hamarkadanNazioarteko Diru Sisteman emandako aldaketak, hau da, kanbio finkoen sistematikflotaziora pasatzeak. Horren ondorioz, dibisen merkatuak ikaragarri hedatzen hasi zirenbaita eratorri finantzarioen merkatuak ere.
|
|
|
" Afrikarik gabe, Frantziak ez
|
du
XX. mendeko historiarik". 779
|
|
|
izeneko liburua aurkeztu
|
du
XX. mendeko azken hamarkada arte, ez zuten izan baso igel piriniarraren berri
|
|
2011
|
|
|
Historia general de las drogas (Drogen historia orokorra). Beste gauza askoren artean, bertan esaten
|
du
XX. mende hasieran, garai hartan ezagun ziren droga guztiak gaur egun baino askoz gutxiago farmazietan libreki eros zitezkeenean, haien kontsumoa ez zela konponbidea behar zuen gaitz soziala. Ez zegoen Arazorik, letra larriz, eta izatekotan zenbait erabiltzailek, ez gehiegik, izango zuten drogarekiko harreman desegokia.
|
|
2012
|
|
|
Iraultza sozialistaren ametsak higadura handia pairatu
|
du
XX. mendeko bukaeran. Orain, ezkerraren krisiaren erdian, kapitalismoari eta neoliberalismoari uko egiteko bi aukera nagusi badira:
|
|
2013
|
|
|
Baina nola uler daiteke, hain euskaltzalea zen norbaitek halako atxikimendua agertzea Frantziari? Arbelbidek gogorarazi
|
du
XX. mende hastapenean, Pierre Broussain, Albert Constantin, Alexandre Mendiboure, Alexis Dourisboure, Clément D. Andureineta beste zenbaitek alderdi abertzale bat sortzeko eta Eskualduna astekaria haren zerbitzuko hartzea aipatua zutela, baina Hiriart Urruti ez zela batere haien aldekoa eta Broussainen artikuluak zentsuratzen zituela. Ez zela abertzaleen aldekoa agertu zuen zenbait editorialetan, 1914an, Hego Euskal Herriko abertzaleek euskal estatu bat sortzeko zuten xedea gaitzetsiz, eta Euskal Herria Frantziaren baitan hobeki izanen zela segurtatuz.
|
|
|
Euskal Pizkundea 1876aren ondorengo aldiari deitzen diogu eta, gutxienez hasiera urteari dagokionez, ez dago zalantzarik, foruen abolizioak sortuko zuen galera sentimenduari hertsiki loturik baitago ondorengo mugimendu kultural eta literarioa. Lourdes Otaegik honela azpimarratzen
|
du
XX. mendeko euskal poesialanean foruen galerak Erromantizismoan eta Modernismoan duen garrantzia (basqueliterature, 1 ahap.):
|
|
|
Hala eta guztiz ere, Prinzek begi onez ikusten du Sapir Whorf hipotesia. Onartzen
|
du
XX. mendearen 90eko hamarkadan aipatu hipotesia maldan behera zihoala, chomskyarrak nagusi zirelako. Prinzen arabera, ordea, azkeneko urteetan Sapir Whorf hipotesia piztu da berriro.
|
|
|
Berdintasuna helburu hartuta sozialismo desberdinak, gehienetan askatasunarekiko atxikimendua bidean utziz. Bi abstrakzio horiek errealitatean bateragarri egiteko zailtasunak markatu
|
du
XX. mendea, dramatikoki markatu ere. Oraindik, ordea, abstrakzio handi horien grabitate indarrak daramatza gure ideologiak, ezkerreko nahiz eskuineko.
|
|
2014
|
|
|
Mendeak zehar diozesi eta Seminarioetan apaizgo sekularraren espiritualtasuna goraipatua eta, aldi berean, eztabaidatua izan da24, eta Gasteizko Seminarioak ardura zuzena izan
|
du
XX. mendean horretaz egindako gogoeta teologiko eta berorren praxi hezitzailearekin25.
|
|
2015
|
|
|
Arraunean zihoazela kantatzen omen zuten antzina, indarra batera egiteko eta paladen erritmoa eramateko. Azkuek berak aipatzen
|
du
XX. mende hasieran Palestinako arrantzaleek ere kantatzen zituztela antzeko doinuak.
|
|
|
Diputatuen Kontseiluak Laudioko Musika Etxea goitik behera zaharberritzeko obrak esleitu ditu, gaur, 842.224 euroan; eta lan horiek zazpi hilabetean egin dira. Horiek horrela, azken urratsa egin
|
du
XX. mende hasierako eraikin historiko hori erabilera publikorako berreskuratzeko. Proiektuak espazio gardenak aurreikusten ditu, bai eta hitzaldi eta erakusketa areto bat ere, Urkixo Markesen antzoki zaharrean.
|
|
|
Zuri beltzetik kolorezko argazkietara, badira tonalitatetik haragoko aldaketa handiak. Erdigune historikotik kanpo, zerikusi gutxi
|
du
XX. mende hasierako Iruñeak gaur egungoarekin. 1924an ireki ziren, azkenean, hiria inguratu eta itotzen zuten harresiak.
|
|
|
XIX. mendeko K. Marx judu asimilatuaren perspektiba historikoa, I. Mundu Gerraren osteko W. Benjamin judu automarjinatu, nazi faxismoaren biktimak, azpikoz gora jarri
|
du
XX. mendean, eta Benjaminekin Sarrionandiak XXI.ean: filosofia bat, garaipenarekin kontatzen ez duena, eguneroko egintzaren urgentzia enfatizatzen duena baizik.
|
|
2016
|
|
|
Bestalde, fase postidentitario eta postnazional honek, era berean, fase postleninista batekin kointziditu du ezker abertzalean. Tradizio leninista batetik dator alderdiak eta bertan alderdiko elite gidariak eta/ edo talde armatuak borroka politikoa pentsatu, planifikatu eta oinarri militanteei helarazteko ahalmena eta erantzukizuna duen paradigma politikoa; ezker sozialistaren politika definitu
|
du
XX. mendean. Arnaldo Otegiren El tiempo de las luces irakurriz gero(" KAS alternatibarik ez") edo azken hauteskunde kalapitatsuen ondotik oraindik ere era leninista batean hedatutako Abian txostenak argi uzten du, desira mailan behintzat, alderdiak oinarri militantea gidatzeari uko egin behar diola eta entzun egin behar duela, erabakitze dinamika behetik gora berregituratuz (Abian nork idatzi duen zehazki ez du dokumentuak esaten; oinarriei, entzun beharrean, dituzten kezketatik abiatuta txosten bat behetik gora idazteko, aurrez" goitik" idatzitako txostenarekin ados datozen ala ez galdetu zaie, goitik beherako dinamika erdi leninista batean).
|
|
|
Ez da kontu berria. Hedoi Etxartek gogoratzen
|
du
XX. mendeko arte ekoizpen kritikoaren eztabaiden ardatzetako bat izan zela emozioarena. Stanislavski versus Brecht.
|
|
|
Baina gizona zeharo markatzen duen beste baldintzaile bat aurkitu
|
du
XX. mendeko Zientziak, eta aipatu bederen egin beharra dago: HIZKUNTZA.
|
|
|
4 Tronparen eta saxhornoaren erabilpena Orkestra klasikoak tronpa erabiltzen du. Pistoi kornetak arrakasta ukan
|
du
XX. mendearen hasieran, jotzeko aiseagoa eta zaluagoa baita. Jazz musikari batzuek anitz erabili dute eta dantza orkestretan zein musika kioskoetan usu entzuten zen.
|
|
2017
|
|
|
Modernismo berantiarrerako pausuak euskal nobelagintzan hartu duen moldea deskribatzeko egokia da Ihab Hassan literatura irakasle estatubatuarrak eskainitako azalpena. Hassanek isiltasunaren literatura izendatu
|
du
XX. mendeko literaturan zehar bere ustez gero eta nabarmenago gauzatuz joandako joera. Isiltasun horrek mundu ikuskera modernoa ukatzearen alde dauden hainbat estrategia barne hartzen ditu, hala nola gizarte, historia zein arrazoimenetiko aldentzea, hizkuntzaren arbuiatze eta hankaz gora jartzea, estasia, trantzea zein beste kontzientzia egoera muturreko batzuen esploratzea... 40 Bidea, beraz, suntsiketa da, basakeria, gehiegikeria, mugarik gabeko urraketa, metafisika irauliz, edo are gehiago, metafisika errendiaraziz.41 Izan ere, Hassanek dioen bezala, joera horren indar eragile nagusia ezerezaren desira da.42 Hartara, literaturak antiliteraturara jotzen du, joko edo sortze prozesu zentzugabea bihurtuz, errealitatearekiko zubi oro hautsi eta autorreferentziala izatera pasatuz, errotiko ironiari heldu eta bere buruaren erabateko ukazioa aldarrikatuz.43" Jarrera honek diskurtso literarioaren berezko indarra, antzinako gorentasuna zalantzan jarri eta gure zibilizazioaren hatsarreei erronka latza egiten die." 44 Berant modernismoko antiliteraturak gauzatu mundu ikuskera modernoaren agortze edo ezereztatzearen neurria egoki azalduta dago Hassanek Samuel Becketten lanaren gainean eginiko honako iruzkin honetan:
|
|
|
Bukatzeko: Zipri Arbelbidek Piarres Charritton kokatzen
|
du
XX. mendeko bost euskaldun handienen artean. Ez da guti.
|
|
|
Brian Turner ek (1994) nabarmendu
|
du
XX. mendearen bigarren erdialdeko gizarte mendebaldarraren ezaugarri nagusietako bat gorputzaren zentraltasuna dela, teknologia biomedikoen eta kontsumoaren hazkundearekin eta gizarte mugimenduen aldarri ereduekin lotu dituena.
|
|
2018
|
|
|
66) Esan genezake, horrela elikatu dela elebakartasunaren paradigma, mendebaldeko sistema soziokulturaletan bederen. Hainbat egilek dioten bezala, hizkuntza nazionalismoaren diskurtsoaren muina Europan hedatu zen Munduko Lehen Gerraren garaian eta iraun
|
du
XX. mendean zehar (Laakso et al., 2016: 2).
|
|
|
inguru zerbitzuz kanpo utzi ziren, burdinbide sarearen berregituratze plana edo Beeching Plan izenez ere ezagutzen den azpiegituraren berrantolaketa aplikatu zenean. Ordutik hona, joera horrek jarraipena izan
|
du
XX. mendearen ia bukaeraraino. Bidean, erabilera gabe geraturiko trenbide azpiegitura km ugari geratu dira, problematika orokor baten lekuko garbi eta azpiegitura horiekin batera, zerbitzurako ezinbestekoak ziren eraikinak bertan behera utziz.
|
|
2020
|
|
|
Globalizazioaren eraginez, nekazaritzak ere ez du lortu pribatizazioaren atzaparretatik ihes egitea. Marc Badal Haziera Kristinaenea hazien artxiboko arduradunak aipatu
|
du
XX. mende erditik aurrera, merkatu liberalak hazien munduan esku hartze handia duela eta enpresa handiek txikiak irentsi dituztela. Era berean, haziak saltzen dituzten monopolioek enpresa kimikoekin bat egin dute, baita enpresa farmazeutikoekin ere, merkatuan sekulako kontrola edukitzeraino.
|
|
|
Sarrionandiak (2010: 432) adierazi gisa, irakurle gutxi izateak euskal literatura zeharo baldintzatu
|
du
XX. mendean barneratu arte. Hizkuntzaren eta berekin dakarren inguruarenmarjinalitateak bestelako testuinguru batzuetan eman ez zen hutsune bat eragin zuen euskal munduaren eta mundu hiritarraren artean.
|
|
|
Landa eremuaren eta hiriaren arteko gatazkak bizirik jarraitzen
|
du
XX. mende hasieran Euskal Herrian eta, ondorioz, literaturan. Mende hasieran ez da kontzientzia urbanorik igartzen euskal idazleengan, eta ohiturazko eleberriak islatzen du korapilo horrek eragindako ezinegona (Agirreren Kresala (1906) eta Garoa (1912) gailentzen dira batez ere, zeinen itzal luzeak ondorengoak utzi zituen hurrengo hamarkadetan:
|
|
|
Arabako Zalla ibaiaren izenak etengabeko itxuragabetze prozesua nozitu
|
du
XX. mendean barrena. Zalla izena XVI. gizaldiaz geroztik erruz dago izkribu historikoetan, eta ahoz ere horrela iritsi da gaur arte.
|
|
2021
|
|
|
Thompsonek (1998) azaltzen duenez, hedabideak Lehen Modernitatetik irudikapen kolektiborako funtsezko jokaleku bat izango dira, baina prozesu horrek beste dimentsio bat hartuko
|
du
XX. mendean. 1920ko hamarralditik aurrera irratia abiaraziko da, 1940ko hamarralditik aurrera telebista, eta formatu berri horiek ordura arte prentsak egikaritutako bitartekotza osatu eta biderkatu egingo dute.
|
|
|
24 Izan ere, XX. mendeari buruzko kapitulua 94 orrialdean abiatzen da. Kontuan harturik" Historia" atalak 13 orrialde tartea hartzen duela, euskal literaturaren historia osoaren herena hartzen
|
du
XX. mendeak (bi heren, ostera, XVI. XX. mendeek). itzulpenei buruzko aipamenak ere; 26 izan ere, Juaristik itzulitako lanen harrerari erreparatzen dio, eta itzulpen prozedurei buruzko gertakariak beste mugimendu literario batzuekin erkatzen ditu. Juaristik bereizi egiten ditu egokitzapenak, itzulpenak eta sorkuntza lanak.
|
|
|
Nahiz asko estimatuak izan diren beren garaian, liburu horiek ez dute eredu aldaketa bat eragin Europa mailan. " Eredu nazionala" ren nagusigoak aitzina segitu
|
du
XX. mende ondarra arte.
|
|
|
Madrilen bertsolaritzaz argitaratzen diren prentsako testuen kopuruak ere behera egingo
|
du
XX. mendeak aurrera egiten duen eran, baina ez dio iturburu interesgarri bat izateari utziko.
|
|
2022
|
|
|
Nazioarteko estatistikak errepasatuz, Godenzik genero desparekotasunak jasotzen ditu hainbat arlotan: lanorduak, botere antolatzailea, diru sarrerak, etxeko lanetatik libratzeko askatasuna, etab. Ikerlariak erakusten
|
du
XX. mendearen hondarretan pribilegio materialetan oinarritutako sistema masibo eta global bat existitzen dela oraindik ere. Godenzik argudiatzen duenez, gizonen indarkeria ez da patologia indibidual bat, ezpada gizonen pribilegio kolektiboaren ondorio logikoa.
|
|
|
Halere karlistak azkar egonen dira Nafarroan. Karlismoak azken oldarra emanen
|
du
XX. mendean, hogeita hamaseiko gerlan(): Nafarroa lehen egunetik bilduko dute jeneral oldartuen alde, parte handia hartuko dute Saragozaren, Euskadiren eta Kataluniaren konkistan.
|
|
2023
|
|
|
Artistak 4K ko bereizmena duten bederatzi kamera erabili ditu denera, eta adierazi
|
du
XX. mendeko zinemagintzako formulak txertatzen ahalegindu dela: «Lekua berbera da proiekzio osoan zehar, baina hainbat ikuspuntu tartekatzen dira».
|
|
|
" Inor gutxik ukatuko
|
du
XX. mendean zehar klase borroka lehenengo lerroko testuinguru historiko politikoa izan zenik; zalantzak ohikoagoak dira, aldiz, egun"
|
|
|
Nik badut Hego Euskal Herriko zaratari buruzko teoria, inon kontrastatu gabea; horrenbestez, merke samarra: zarata Espainiatik inportatu dugu eta zerikusia
|
du
XX. mendean bi diktadura nozitu izanarekin, horrek dakarren guztiarekin. Zarata da hitz egin ezin duenaren isiltasuna.
|