|
2000
|
|
|
Hori
|
oso
osorik baztertu gabe, bada osterantzekorik ere euskaratze lan horretan, batez ere, euskaratze hori egungo euskal irakurleari modurik hurbilenean eskaintzeko orduan. Gure kasuan, bestelako horri ekin diogu langintza honetan.
|
|
|
Aitzitik, bizi eta egokitua nahi du Portalisek lege zibila, eragingarritasun osokoa izan dadin: " Herrien kodeak denboraren arioz egiten dira; zehatz esateko, behin ere ez dira
|
oso
osorik egiten".
|
|
|
Kode Zibil berriaren lorratzetik, berori garatzeko puntu puntuan, Portalisek XVIII. mendeko Domat eta Pothier legelarien sailkapena berpiztu eta aurreko hori modu egituratu batean ematen du,
|
oso
osorik eta zehaztuta, zuzenbide zibilari dagokionez behinik behin.
|
|
|
Ehorzketa, hala ere, ez zen guztizkoa gertatu. Notarioen jardunek eta euskal herritarren jaidurek luzaroan ahalbideratu zuten, Code Civil horren azpian, baserriak
|
oso
osorik zaintzea, ezkontza kontratuak eta oinordeko bakarraren izentazioa tartean zirela.
|
|
|
Aldi guztietan ulertu ohi da, arriskutsu bezain ezgizatiar dela senar emazteak atzera egiteko modurik gabe uztartzea, batak bestea itoa eta zanpatua. Hortik dator, modu berean ere, ezkontzaren hautsezintasuna lege zibiletan duten herrietan euretan, banantzearen erabilera, horrek leundu egiten duelako ezkontzaren lokarria, berori
|
oso
osorik askatzeke.
|
|
|
Gure bileretako hasieran iritzi batek harritu gaitu, hain zuzen ere, Kode Zibil baten idazkeran arlo bakoitzeko testu
|
oso
zehatz batzuk nahikoak direla, testu osoa egiteko. Bide bertsutik ere, esan ohi da trebeziarik nabarmenena dela oro laburtzea oro aurreikusi eta gero.
|
|
|
Esperientziari dagokio guk uzten ditugun hutsuneak betetzea. Herrien kodeak denboraren arioz egiten dira; zehatz esateko, behin ere ez dira
|
oso
osorik egiten.
|
|
|
Batek bide bat aukeratzen du senez; beste batek beste bide bat, zantzu bat dela-eta; hirugarren bat metodikoagoa da eta, zin zinez, ebentualtasun guztiak hartzen ditu kontuan, argumentu eta kontraargumentu denak neurtu eta, desegokiak direla ez dakien premisa batzuen arabera, ibilbide batetik bideratzen da hura zuzena delakoan, erabat harro eta fidakor arazoa maneiatzeko izan duen moduagatik. Laugarrenak, azkenik, hirugarrenak egin lez, aukera guztiak metodikoki eta arretatsu analizatu ondoren, denak
|
oso
ahulak direla onartzen du. Ondorioz, bide bat zozketaz onartzea erabakitzen du.
|
|
|
Sasirrazionalismoak zientziaren eraikina adreiluz adreilu nahi zuen eratu, zientzi teoriaren oinarri sendoaren eta errealitatearekiko egokitzapenaren gain. Ez zuen onartzen informazio eskuragarriaren ‘adreilu’ horiek, une historiko bakoitzean, mugatuta zeudenik eta askotan zehaztugabeak zirenik, benetakotzat eta egia bakartzat inposatzea
|
oso
razionala ez zela ohartu gabe. Sasirrazionalistaren bide bakar hau —Neurathen aburuz, Schlick eta Carnapena—, ustezko jarrera razional hau, irrazionaltasunaren emaitza besterik ez zen.
|
|
|
zientziaren filosofia eta epistemologia gauza bera direla baieztatzen duenari. Berlingo taldea ere guztiz ados zegoen honekin, hain zuzen ere Reichenbach izan baitzen hobekien aurkeztu zuena106 Reichenbachen baliokidetasun horrek
|
oso
ongi islatzen zuen filosofia zientifikoaren ikusmoldearen pentsaera, eragin handia izanik harrezkeroko ikusmolde estandarrean, batik bat hark garatu zuen aurkikuntza/ justifikazio testuinguruen arteko dikotomia izan zela eta.
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipioaren bertsio hertsiaren ondorioak
|
oso
latzak izan ziren, ikusi bezala, ikerkuntzaren adar ez zientifikoentzat. Alta, laztasun hori, geroago, batez ere ezker alderdiaren iritziak —Carnap eta Neurath, batik bat— ikusita, bigundu egingo zen.
|
|
|
Aukeraturiko hizkuntzak errazegiak ziren, txiroak gauzak adierazteko, murriztuak eta agortuak zeuden. Bestaldetik, berrespena eta arrazoiketa induktiboa logika deduktiboaren baitan formalizatzeko ahaleginak
|
oso
zailak izan ziren. Gainera, irizpide praktiko eta estetikoek gaia nahasi egin zuten, logika induktiboa, hizkuntza artifizialentzat bada ere, logika deduktiboa baino nahasiagoa, konplexuagoa delako, eta ez hain dotorea78.
|
|
|
Hortaz, zailtasunak gero eta ugariagoak ziren. Gainera, Vienako Zirkuluak metafisikaren aurrean amorerik ez emateko zeukan joera
|
oso
apaltzen ari zen. Carnapen ustez, adibidez, berak kolokan jarri nahi zuen metafisika soilik Bergsonena eta Heideggerrena zen, eta ez, esate baterako, filosofia analitikoaren orduan jaioberria zen metafisika.
|
|
|
soziologia, historia ekonomikoa, ekonomia politikoa, diplomazia, hiri garapena, etab. Eta bere ideien ildotik, kontsekuenteki, ez zen sekula teorian geratu, ekintza sozio-politikora hurbildu baitzen behin eta berriro. Zentzu honetan, bere bizitza
|
oso
aberatsa izan zen ñabarduretan. Ikus ditzagun bikainenak.
|
|
|
Kontuan izan behar dugu elementu hauek neutroak direla, hots, ez fisikoak ezta psikikoak ere; soilik interpretatu behar ditugun datuak dira, eta interpretazio horrek modu ugari izan ditzake, horien artean fisikoa nahiz psikologikoa ere. Oinarriztapen fenomenalista honen azken helburua zientzien batasuna zen, psikologia eta fisikarena batik bat, garai hartan bata bestetik
|
oso
urrun zeudela baitzirudien. Zientzien batasuna ez zen jada soilik posibilitate hutsa Machentzat, errealitate epistemologikoa baizik, ezagutzaren objektua beti berbera baitzen, alegia:
|
|
|
Ni-ak beste edozein objektuk dituenak baino modu konplexuagoan ditu elementuak eta hauen arteko asoziazioak ere. Tamalez, Mach puntu honetan ez zen
|
oso
argi azaldu, eta ez zuen garbi idatzi Ni-a ‘nire gorputza’ den ala ez. Baina ikus dezagun kontzeptu hauek zein lotura dituzten Machen sistema epistemologikoarekin.
|
|
|
Sentsazioen analisia n ikus daitekeenez, Machen epistemologia ilun xamarra zen askotan. Kontzeptuak bideratu bideratzen zituen, baina sekula ez zuen lortu sistema fenomenalista
|
oso
bat. Alabaina, Vienako Zirkuluak bereganatuko duen joera eta jite enpiriokritizista argi eta garbi utzi zuten Machek eta Avenariusek:
|
|
|
Hau guztia moldatzeko, Einsteinek Erlatibitatearen Printzipio Berezia (EPB) aurkeztu zuen. Honi esker, abiadura absolutu eta pausagune absolutuaren nozioak baztertu ahal izan zituen, abiadura konstanteko sistema fisikoak baliokideak direla defendatuz —abiadurak sistema horietako bati begira izango luke zentzurik, beraiekiko erlazioan— Aitzitik, EPB ez zen
|
oso
urrun ailegatu eta bereizketa absolutu bati eman zion lekua: hau da, sistema inertzial —abiadura konstanteko— eta sistema azeleratuen arteko bereizketari.
|
|
|
Eskema honek, zientzian propietate eta entitate behaezinekiko ikusmolde positibistak zeukan mesfidantza argi eta garbi islatzen du. Dena den, ezaugarri bat dago, ez hain nabaria, zientzian
|
oso
garrantzitsua izan zena eta dena ere, eta Vienako Zirkuluari asko interesatzen zitzaiona: konbentzionalismoa.
|
|
|
Kalkulu horrez gain, egun
|
oso
arrunt bihurtu den beste ideia gako bat zegoen Leibnizen proiektuan, calculus ratiocinator, alegia. Hau da, kalkulu matematikoaren kantitate hutsak baino haratago zegoen kualitateen kalkulu logiko bat nahi zuen asmatu, harrezkero filosofi eztabaidetan ager zitezkeen arrazoiketen edozein desbideratze kalkulu akatsa besterik izan ez zedin.
|
|
|
Tractatus aren eragina, hala ere,
|
oso
sakona izan zen Zirkuluan, Waismann eta Schlickengan batez ere. Azken honek, neurri batean, filosofo sortzaile izateari uko egin zion Wittgensteinen ideien iruzkintzaile bihurtzeko34 Beste batzuk, aldiz, batik bat Neurath, Hahn eta Frank enpirista erradikalak, aurka jarri ziren —Neurath oso kritiko agertu zen Wittgensteinen mistizismoa eta ‘goreneko’ filosofia zirela eta— eta, bitartean, Carnapek ongi onartu zuen bere egia analitiko eta logikoaren ikusmoldea35, nahiz eta Viena utzi eta gero, 1931n, iritzia guztiz aldatu zuen36.
|
|
|
Tractatus aren eragina, hala ere, oso sakona izan zen Zirkuluan, Waismann eta Schlickengan batez ere. Azken honek, neurri batean, filosofo sortzaile izateari uko egin zion Wittgensteinen ideien iruzkintzaile bihurtzeko34 Beste batzuk, aldiz, batik bat Neurath, Hahn eta Frank enpirista erradikalak, aurka jarri ziren —Neurath
|
oso
kritiko agertu zen Wittgensteinen mistizismoa eta ‘goreneko’ filosofia zirela eta— eta, bitartean, Carnapek ongi onartu zuen bere egia analitiko eta logikoaren ikusmoldea35, nahiz eta Viena utzi eta gero, 1931n, iritzia guztiz aldatu zuen36.
|
|
|
Varsoviako logika eskola indartsua —Ajdukiewicz eta Tarski ziren buru ezagunenak— vienarren tesiez
|
oso
interesatuta agertu zen. Estatu Batuetan ere, bertako filosofia pragmatista gorabehera, gauza bera gertatu zen, batez ere Charles W.
|
|
|
Zirkulu ugari existitzen ziren maila batean elkar loturik.
|
Oso
garrantzitsua da, hortaz," benetako" Vienako Zirkuluaren testuinguru filosofiko eta zientifikoa kontuan hartzea, honek ‘modernista’ izendatzaile komunaren azpian zeuden mugimendu zientifiko, politiko eta artistikoen aniztasun oso bat besarkatzen baitzuen. Rudolf Carnap Zirkuluaren liderretako batek," benetako" Vienako Zirkuluaren espiritu modernista honela deskribatu zuen behin:
|
|
|
Jarrera enpirista hartu zuen, baina Russellen logika eta Duhem eta Poincareren konbentzionalismoa ere kontuan izanik. Heziketa
|
oso
ona zeukan matematikan eta fisikan —1904an fisikan doktoratu zen Max Planck fisikari ospetsuaren babespean—; hala ere, bere burua beti filosofotzat hartu zuen, zentzu zabalean baina: etika eta estetika gustatzen zitzaizkion, baita matematikaren oinarriak —fundamentuak— ere.
|
|
|
|
Oso
altua, ia bi metroko luzera zuen, ez zen apainduren laguna jokamoldetan, are gutxiago burges konbentzionalismoena. Aitzitik, langile klasearekin identifikatzen zuen bere burua, fintasun bereizleetatik urrun.
|
|
|
Nabaria da, beraz, Neurathek eta Schlickek zituzten bizitzeko moduak
|
oso
desberdinak zirela, baita bateragaitzak ere. Neurathek ez zituen gustuko Schlicken joera aristokratikoak, eta azken honek jasanezintzat jotzen zuen bestearen antz proletarioa.
|
|
|
Baina aldea, beren jarrera sozio-politikoetan ez ezik, urruntasun filosofikoan ere nabaritzen zitzaien, eta inork ezin izan zuen haiek sekula adiskidetu. Esan behar da, dena den, Neurathen idatzietan Schlicken izena, asko aipatua eta
|
oso
objektiboki, beti ongi erabilia agertzen zela. Alabaina, Schlickek ez zion ia aipurik egin Neurathi:
|
|
|
20ko hamarkadaren amaieratik 30ekoaren erdira arte, Vienan, Berlinen eta Pragan —Europa zentraleko filosofia zientifikoaren nukleo garrantzitsuenak aipatzearren—, filosofia, zientzia eta artearen arteko lotura
|
oso
hurbila eman zen. Lotura hau Vienako Zirkuluaren eta Bauhaus taldeen artean azpimarratu zen —Bauhausek" bizimodu" modernoen proiektu komuna diseinatu zuen— eta funtsezko bilakatu zen Zirkuluaren filosofiarentzat.
|
|
|
" Agitzen den kasu honek edo besteak harritzen nau" esateak kasua agitzen ez dela imajina dezakedanean bakarrik du zentzua. Zentzu honetan, etxe baten existentziak norbait harritu dezake, adibidez, ikusten duenean eta baldin eta
|
oso
aspalditik ez badu ikusi eta, bitartean, eraitsi zutela imajinatu badu. Baina ez du zentzurik esateak munduaren existentziak harritzen nauela, ezin baitut imajinatu existitzen ez denik.
|
|
|
" Beti esan nahi izan dut zerbait adierazpen etikoen gramatikari buruz edo, adibidez, ‘Jainko’ hitzari buruz". Baina, izan ere,
|
oso
gutxi mintzatu zen" Jainko" bezalako hitzei buruz, eta oso gutxi ere adierazpen etikoei buruz. Etikaz mintzatu beharrean, Estetikaz mintzatu zen xeheka, hurrengoa esan arren:
|
|
|
" Beti esan nahi izan dut zerbait adierazpen etikoen gramatikari buruz edo, adibidez, ‘Jainko’ hitzari buruz". Baina, izan ere, oso gutxi mintzatu zen" Jainko" bezalako hitzei buruz, eta
|
oso
gutxi ere adierazpen etikoei buruz. Etikaz mintzatu beharrean, Estetikaz mintzatu zen xeheka, hurrengoa esan arren:
|
|
|
(1) auziari dagokionez, esan zuen" eder" hitza kasik ez dela erabiltzen eztabaida estetikoetan: " egoki" erabiltzeko joera gehiago daukagula, adibidez," Horrek oraindik ez du ematen
|
oso
egokia" esatean, edo kanta baterako emandako akonpainamendu baten aurrean esaten dugunean" Horrek ez du balio: ez da egokia".
|
|
|
(2) auziari dagokionez, esan zuen, adibidez, kontrabaxu batean aurrean esaten badugu: "
|
Oso
astuna da; gehiegi mugitzen da", ez dugula esaten: " Gutxiago mugituko balitz, atseginagoa izango litzateke niretzat":
|
|
|
Esan zuen jende primitiboak ez duela beti" sineskeria sasizientifiko hau", agian batzuetan hala izan arren:
|
oso
arrazoi desberdinak izan zitzaketela irudia sastatzeko. Baina esan zuen" zio a den zio bat" dagoela suposatzeko joera" biziki indartsua" zela, argibidetzat emanez jolasari buruzko teoriak badirela eta teoria bakoitzak" Zergatik jolasten dira haurrak?" galderari erantzun bat bakarrik ematen diola; (2) hutsegitea zela suposatzea zio a beti" zerbait baliagarria lortzeko" dela.
|
|
|
Freudi dagokionez," txistearen" izaerari buruzko bere ikerlana aztertzeari bi klase
|
oso
eskaini zizkion. Esan zuen Freuden ikerlana" ikerketa estetikoa" zela.
|
|
|
Esan zuen Freuden ikerlana" ikerketa estetikoa" zela. Esan zuen gai honi buruzko Freuden liburua
|
oso
liburu ona zela hutsegite filosofikoak aurkitzeko, eta gauza bera esan litekeela bere lanei buruz orokorrean, kasu askotan galde daitekeelako esaten duena zein neurritan den" hipotesi" bat eta zein neurritan den gertakari bat irudikatzeko modu on bat —auzi honi buruz esan zuen Freud bera ere maiz ez dagoela ziur— Esan zuen, adibidez, Freudek nahaste bat sortu zuela zeure barre... Azken puntu hau ere azaldu zuen hauxe esanez:
|
|
|
Frazerrek egiten duen guztia berak bezala pentsatzen dutenei ohitura onargarri bilakatzea da. Ohitura hauek guztiak, nolabait esan, ergelkeria gisa erakustea bitxia da
|
oso
.
|
|
|
—Baina, zein printzipioren arabera asmatzen ditugu? Ezbairik gabe, gizakiaren aurrean, besterik gabe, ikusgarri bilakatzeko arrisku guztiak
|
oso
forma bakunetara bildu dituen printzipio baten arabera. Beraz, gure artean jende ezjakinak gaixotasuna burutik bularrera mugitzen dela esaten duen printzipio beraren arabera, besteak beste.
|
|
|
"(...) that these observances are dictated by fear of the ghost of the slain seems certain(...)"["(...) Betebehar hauek hildakoen espirituen beldurrak eragiten ditu ezbairik gabe"] 6 Baina zergatik erabiltzen du" ghost" [espiritu] hitza Frazerrek?
|
Oso
ongi ulertzen du superstizio hori, ohikoa iruditzen zaion hitz baten bidez azaltzen baitigu. Edo, alderantziz, horrekin gure barruan basatien jokaeraren alde hitz egiten duen zerbait dagoela hauteman zezakeen.
|
|
|
(Jakina, basatiek etsai bat hil ondoren buruak erortzen zaizkiela imajinatzen dutela deskribatzearen
|
oso
bestelakoa da hau, adibidez. Hemen gure deskribapenak ez du berez ezer superstiziozkorik, ezta magiazkorik ere.)
|
|
|
Gure filosofo vienarra ardatza da lan honetan. Liburua
|
oso
aberatsa da datu eta ideiatan, baina ez da erraza irakurtzeko.
|
|
|
Hemen proposatutako Wittgenstein ez da argitaratzaile eta argitaletxeak esaten duten bezain berria. Bilduma honen artikulu batzuk
|
oso
zaharrak eta ezagunak dira modu batean edo bestean. Dena den, egile batzuk garrantzi handikoak dira, Stanley Cavell, Cora Diamond, Peter M.S. Hacker eta Hilary W.
|
|
|
Didaktikoa eta laburra.
|
Oso
erabilgarria filosofia klaseetan emateko, Wittgensteini traiziorik egiteke.
|
|
|
Hirugarrenean, aldian, matematikak gizartetik ikusitako erregela bereziak dira. Ez da
|
oso
teknikoa, ezta konplexuegia ere. Zailtasun ertaina.
|
|
|
Izenburuan irakur daitekeen bezala, Wittgensteinen lanetan hizkuntza pribatuaren ideiari egindako kritika da saiakeraren ardatza, filosofia analitikoaren tradizioan. Liburua
|
oso
ongi eraikita dago, ikuspegi kantiar batetik. Liburua zaharkituta geratu den arren, honen inguruan ideia berriak irakur daitezke Garaa Suarezen Modos de significar.
|
|
|
Garbia, zuzena eta maneiatzeko erraza. Pedagogikoa
|
oso
. Dena den, etika, estetika eta erlijioaren munduan sakontzea falta zaio, nahiz eta hizkuntzaren, psikologiaren eta logikaren filosofian bikaina izan.
|
|
|
Orokorrean testua interesgarria bezain teknikoa da.
|
Oso
zaila irakurtzeko. Logikan adituentzat.
|
|
|
Wittgensteinen matematikaren filosofiari buruzko liburuen artean ezin hobea, urteak joan diren arren. Beste kasu batzuetan bezala, liburuaren arazo bakarra da
|
oso
zaila dela gaur aurkitzea. Oso teknikoa da, aditua ez denarentzat luzea eta gogorra izango da, baina Wittgensteinen matematikaren filosofia irakurtzen hasteko ez dago beste modurik.
|
|
|
Beste kasu batzuetan bezala, liburuaren arazo bakarra da oso zaila dela gaur aurkitzea.
|
Oso
teknikoa da, aditua ez denarentzat luzea eta gogorra izango da, baina Wittgensteinen matematikaren filosofia irakurtzen hasteko ez dago beste modurik.
|
|
|
Azaroan, Mooreren erretiroa zela-eta, haren katedra lehiaketan sartu zen. Urte honetan ere Tagoreren The King of the Dark Chamber
|
oso
liburu preziatua bihurtu zen Wittgensteinentzat.
|
|
|
Rhees, E. Anscombe eta G.H. Von Wright ordeinu betearazle izendatu zituen. Otsailean,
|
oso
gaixorik, Bevan doktorearen etxean egon zen, ospitalean hil nahi ez zuelako. Azken hilabeteetan Uber Gewifiheit idazkiaren 300 paragrafoak idatzi zituen.
|
|
|
Ez da famatua.
|
Oso
aipatua ere ez. Baina Vienako kulturari buruzko ikerketen artean, oso erraza da irakurtzeko eta bere 248 orrialdeak nahikoak dira Vienako hybris eta gainbehera aztertzeko.
|
|
|
Oso aipatua ere ez. Baina Vienako kulturari buruzko ikerketen artean,
|
oso
erraza da irakurtzeko eta bere 248 orrialdeak nahikoak dira Vienako hybris eta gainbehera aztertzeko. Paregabea da burgesia austriarraren jakin min kulturalera eta arinkeria tragikora hurbiltzeko (Kierkegaardi jarraituz, kapitulu baten izenburua" In Vino Veritas" da).
|
|
|
Paregabea da burgesia austriarraren jakin min kulturalera eta arinkeria tragikora hurbiltzeko (Kierkegaardi jarraituz, kapitulu baten izenburua" In Vino Veritas" da).
|
Oso
orekatua. Wittgenstein eta beste pentsalari austriarrak dabiltza orrialde artean naturaltasun handiz.
|
|
|
Haiei esker, mende bukaerako Vienako giroaren ospea eta distira dira nagusi. Didaktikoa
|
oso
.
|
|
|
prozesu hauek guztiak, esanahi aldaketa hauek, gure aurrean ere aurkitzen ditugu gure ahozko hizkuntzan. Azken azaoan ezkutatutakoari" labore otsoa" deitzen bazaio, azaoari berari bezala, baita azaoa lotzen duen gizonari ere, orduan
|
oso
ongi ezagutzen dugun hizkuntz prozesu bat antzematen dugu honetan10.
|
|
|
Baina halako kasuan hurrengoa esaten da: " ezbairik gabe ohitura hau
|
oso
zaharra da". Nola dakigu hau?
|
|
|
Zozketa pastel baten erabileraren bidez gertatzea lazgarria da bereziki (ia musu baten bidezko saldukeria bezala) eta modu lazgarri honetan hunki gaitzan
|
oso
garrantzitsua da berriro ere halako ohituren ikerketarako.
|
|
|
hau da, gizon batek halako jaiak ez dituela, nolabait esan, hola edo hala asmatu, baizik eta oinarri handiagoa, are handiagoa, behar dutela jaiek luzaroan iraun dezaten. Jai bat asmatu nahi izango banu, hau
|
oso
azkar hilko litzateke edo jendearen joera zabaldura egokituz moldatu litzateke.
|
|
|
Baina hunkipena dakarrena ez da bakarrik Beltaneko jaiaren jatorri posibleari buruzko pentsamendua, pentsamendu honen
|
oso
probabilitate handia deritzona baizik. Materialetik egiten den heinean.
|
|
|
Bada, biktima salbatzen duenak irabaziko duela prestatuta egon arren, hala eta guztiz ere, antzezpen dramatiko batek ez duen izaeraren gehigarri bat dauka gertatutakoak beti. —Baina,
|
oso
antzezpen hotza izan arren, kezka handiz geure buruari hurrengoa galdetuko genioke: zer gertatzen da antzezpen honetan?; zein da bere zentzua?!
|
|
|
19 Frazerrek hurrengoa dio: " Igurtzi bortitzaren ondorioz txinparta batzuk atera orduko, urki zaharretan sortzen den eta
|
oso
sukorra den onddo bat botatzen zioten. Su hark zerutik etorritako itxura zuen, eta bertute ugari omen zituen".
|
|
|
Eta zer ikasi dugu bere lan eta bizitzatik? Egia esan
|
oso
gutxi, saiakeretan maiz aipatzen dugun egileetako bat izan arren. Ziurraski, hura pittin bat ikasiz gero, filosofia, unibertsitatea, etika, zientzia, mundua eta, batez ere, gu geu, erabat desberdinak izango ginateke.
|
|
|
ez ditugu erritoak eta zeremoniak egiten fisika ikasteko. Frazerren historia eboluzionistatik, magia
|
oso
fisika zahar bat da, edo protofisika bat, edo zaharkitutako fisika primitibo bat. Baina fisika eta magia ez dira berdinak.
|
|
|
Halako ohitura bat ikustean, edo entzutean, ematen du gizon bat ikusten dudala eta berak beste batekin garrantzirik gabeko gai bati buruz gogor hitz egiten duela, baina haren ahots eta aurpegikeragatik sumatzen dudala gizon hau noiz edo noiz lazgarria izan daitekeela. Hemen jaso dudan hunkipena
|
oso
sakona eta serioa izan daiteke.
|
|
|
Hurrengoa esan daiteke: " burugabekeria da
|
oso
, modu honetan asmatua izan zedin". Ez ote da hau aurriak ikustea bezalakoa, esanez:
|
|
2001
|
|
|
Rapsodak, konposatu eta errezitatzeaz gain, olerkien komentarioak ere egiten zituen. Batzuetan komentarioak ordurako
|
oso
ulergarri ez ziren hitzei buruzkoak ziren: beste garai bateko hitzak, zaharkituriko esanahi eta batere erabili gabeak; beste batzuetan gerra egiteko teknikei buruzkoak izaten ziren, edota janzkerei buruzkoak.
|
|
|
Eta, azkenik (azken baldintza), solaskide bakoitzak sostengatzen dituen iritziekin identifikatu beharra dauka: kontua ez da ideia horiek originalak edo solaskideak berak asmatuak izatea, edo iritzi horiek
|
oso
garrantzitsuak izatea; bereak bailiran defendatzea nahikoa da, eta ez soilik jendeak hala esaten duelako. Baldintza hau ezinbestekoa da, ideiak egiaztatzearekin batera, solaskidearen bizitza bera egiaztatzen baita, eta ezeztatuz gero, solaskideak eztabaidagai den auzian bere bizitza modua aldatu baitu:
|
|
|
Baina elkarrizketa izateaz gain, filosofia lege zehatzen menpe funtzionatzen duen arrazonamendu modu
|
oso
zorrotza da: " dialektika" da.
|
|
|
Aitzitik, epaitze lanak gizartearen goiko maila guztien adierazgarri ziren bostehun hiritarrez osaturiko asanbladak betetzen zituen (hemendik at geratzen ziren bai etorkinak —urte luzez Atenasen bizi izandakoak ere— bai esklaboak). Nahiz eta epaiarekin ados ez egon eta ihes egiteko aukera izan (Atenasen espetxe zaintzak
|
oso
ahulak ziren), ihesaldiaren aukera baztertu zuen, bere printzipioei eta Atenasi bere gazte garaian (hiritarrak zerbitzu militarra hasten zuen unean) egindako fideltasun zinari leial mantentzearren. Platonek epaiketaren testigantza lazgarria utzi zigun Sokratesen Defentsa eta Kriton elkarrizketetan.
|
|
|
Atenasek botere militar izugarria du (itsasoan batez ere), eta bere merkataritza eta nekazaritzaren momentuko egoerak
|
oso
onak dira. Guri dagokigunez, kulturalki ere mundu grekoaren erdigune bihurtu zen, bertan bildu baitziren ideia, teoria eta ikuspegi berrienak, bizienak eta polemikoenak.
|
|
|
K.a. V. mendeko Atenasen rapsodaren eginbeharra olerkariak interpretatzea zen, olerkarien pentsamendua aditzera ematea, alegia. Ondorioz, herriaren lidergo kulturalean rapsodak duen eragina
|
oso
garrantzitsua zen, olerkariarena hala baitzen. Eta Platonek horrelaxe azalduko du rapsodaren eginbeharra:
|
|
|
(...) Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da, lehen nioen moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri iman honek ez ditu burdinazko eraztunak erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri imanak egin dezakeena egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arrastaka eraman ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten eraztun eta burni zatiz eraturiko ilara,
|
oso
luzea, agertzen da, harri iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta eraztun denetara igortzen delarik.
|
|
|
Hau entzunik, Sokratesek berriro erasoari ekiten dio. Horretarako Homeroren Iliada eta Odisea lanen pasarte ugariez baliatzen da, non bertan era
|
oso
teknikoan zenbait ekintzez, azken finean zenbait artez, hitz egiten den: medikuntza, arrantza, gidaritza eta profetika.
|
|
|
Sok. Hau, behintzat, ez da asmatzen
|
oso
zaila, lagun, nabaria baita guztiontzat Homerori buruz zientziaz eta artez hitz egiteko gauza ez zarela; izan ere, artez hitz egiteko gauza izango bazina, gainerako olerkari guztiei buruz hitz egiteko gai izango zinateke, olerkigintza osotasuna dela baiteritzot. Ala ez?
|
|
|
lon.
|
Oso
ondo dakit, antzezten dudan bakoitzean goitik, tribunatik, negar eginez ikusten baititut; ikusteko ikaragarria den zerbaiti arreta handiarekin begiratuz, esandako gauzen aitzinean harritu egiten dira. Honela, bada, beharrezkoa da nik beraiei arreta handia eskaintzea.
|
|
|
Koribanteak, zehazki beraiek hartu dituen jainkoaren abestiez soilik jabetzen diren moduan eta, gainerako abestiei inolako jaramonik egin gabe, abesti horietaz hitzen eta formen bidez erraztasunez aritzen diren moduan, zu, lon, era berean, norbaitek Homero aipatzean aberatsa zara, baina gainerakoei buruz zer esan ez dakizula egoten zara. Hauxe da zure galderaren zergatia, Homerori buruzko zure jakituria
|
oso
aberatsa delako besteei buruzkoa kaxkarra den bitartean, ez baitzara Homerori buruzko jakituna arteren bati esker, dohain jainkotiar bati esker baizik. lon. Ongi diozu, Sokrates, baina, ongi hitz egiten duzun arren, harrituko nintzateke Homerori egiten dizkiodan laudorioak jainkoren batek hartua eta eroturik egiten dizkiodala niri sinistarazteko bezain ongi hitz egiterik izango bazenu.
|
|
|
. lon. Nik esango ditut,
|
oso
ondo gogoratzen baititut.
|
|
|
gizon bidegabe ala jainkotsu gisa. lon.
|
Oso
ezberdinak dira, Sokrates; askoz hobe baita jainkotsu gisa ezagutua izatea.
|
|
|
burua pertsonaren alde jainkotiarra da, pertsonaren gorputz eta arimaren arteko bereizkuntzak kosmosaren gorputz eta arimaren bereizkuntza errepikatzen du... Platon jaio baino mende ugari lehenago, mesopotamiarrek, behintzat, beraien mundu ikuskera mitologikoetan pertsonei buruzko ikuspegi
|
oso
arkaiko hau osoki garatu zuten.
|
|
|
Laburbilduz, justizia mantendu eta Platonen beldur handiena den gizarte zatiketaren handitzea agertu orduko ahalik eta azkarren ekidin). Lan hau arimaren alde suminkorra
|
oso
garatua duten pertsonek osatzen duten zaindari edo gerlarien gizarte klaseari dagokio. Hauek, curriculum intelektualaren ikasketa sakonarekin eta gimnasia ariketa guztiak lantzera ohiturik, haurtzarotik gorputz eta adimen prestakuntza bikaina izango dute; Platonek zaindariengan berak formulaturiko" mens sana in corpore sano" lema gorpuztua ikusiko du.
|
|
|
Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da, lehen nioen moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek16 magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari17 eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri iman honek ez ditu burdinazko eraztunak erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri imanak egin dezakeena egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arrastaka eraman ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten eraztun eta burni zatiz eraturiko ilara,
|
oso
luzea, agertzen da, harri iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta eraztun denetara igortzen delarik.
|
|
|
Tesia frogatu ondoren, ordea, zera daukagu, antitesia ere arrazoi
|
oso
onekin froga daitekeela era berean. Denborari dagokionez, honela:
|
|
|
Berbaitango gauzen eta agerpenen arteko bereizketa ezaguna Estetikan agertzen da jadanik, nahiz eta bertan Kantek ez duen eskaintzen bereizketa honen inolako argipen berezirik; Analitikaren amaieran jartzen du noumenoen eta agerpenen arteko bereizketari buruzko atala. Kontu honen interpretazio ezberdinak egin dira, batzuk
|
oso
nahasgarriak, Kantek liburu luzean zehar egiten dituen aipamen ezberdinetan oinarrituta, eta horregatik aurrera egin aurretik gai hau argitu behar da.
|
|
|
Hasierako zailtasunak gainditu ondoren, zentsura barne, Kanten filosofia berriaren harrera gero eta zabalagoa da, eta argitalpen berrian Kantek zenbait atal berridatzi zituen, edukia oro har berdina bada ere (‘idealismoaren errefusapen’ labur bat soilik gehitu zuen, Kantek berak aipatzen duen legez; horretaz gain, barne garapen sotilago bat ere nabarmentzen da), aurkezpenari dagokionez asko baitzegoen egiteko (nahiz eta berak aitortu ezinezkoa dela kritika inoiz herrikoia bihurtzea; beharrik ere ez!). Hitzaurre berriak konfiantza berri bat islatzen du, ausartagoa da eta
|
oso
sonatuak bihurtu diren ideiak aurkezten ditu.
|
|
|
Garbi dago, aipatu dugunez, hauetan apriorizko adigaiak erabiltzen direla. Ondoren, ordea, Matematikako esakune denak sintetikoak direla gaineratzen du Kantek, ideia
|
oso
eztabaidagarria. Badirudi" 7+ 5= 12" esaldi analitiko soila dela, kontraesanaren printzipio logikoa erabiliz lortzen dena.
|
|
|
Baina hau oinarri ahula da Geometriaren pareko zientzia bat oinarritzeko. Espazioari buruz egin ez bezala, azalpen honetan Kantek ez ditu denbora eta Aritmetika lotzen, hori geroago egiten du Analitikan eta gainera era
|
oso
laburrean: zenbakien katea denboran gertatzen den batuketa baten bidez sortzen da.
|
|
|
Matematikan definizioekin hasi behar dugu (Euklides), baina Filosofian gehienez ere (ad melius esse) amaieran lortuko ditugu. Zerbaiten definizioa lortzea ederra da, baina
|
oso
zaila.
|
|
|
Azken helburua nahimenaren askatasuna, arimaren hilezkortasuna eta Jainkoaren izatea frogatzea litzateke. Baina hauetaz espekulatiboki aritzea
|
oso
zaila izatea ez ezik, apenas du interesik, gero emaitzak inmanenteki ezin baitira erabili. Hala ere, arrazoimenak ideia hauen atzetik jarraitzen badu, hauen alde praktikoagatik izango da, hau da, askatasunarekin zerikusia duen guztiagatik.
|
|
|
Amaierako atal hau
|
oso
laburra da. Bertan, sisteman osatzeke dagoen zuloa nabarmentzea baino ez duela nahi idazten du Kantek.
|
|
|
3 Bi jarrera hauen arteko deskribapen goiztiarra Platonen Sofista n irakur daiteke (246a c). Bi jarreren arteko gatazka erraldoien borroka amaigabe gisa aurkezten du, Kantek gero egingo duenaren
|
oso
antzera.
|
|
|
17 Akinoko Tomasek ere Erdi Aroan
|
oso
larria zen eta erantzun argirik jaso ez zuen arazoa planteatu zuen: ea munduak hasierarik zuen denboran ala ez; eta biak onargarri zirela esan zuen filosofiaren aldetik, erlijioak gero erantzun bat ematen bazion ere.
|
|
|
Eta maitatzea denez maitagogotzea da, gure gogoa argiago eta kementsuago egitea. On moral
|
oso
ona. Erruki hori on morala dela ukatzea, aldiz, maitasuna ez dela ongiaren iturria baiestea da.
|
|
|
Baina guk, aldiz, zera esaten dugu: gizakiaren berezko joera guztiak onak direla,
|
oso
onak, baldin maitagogoak zuzentzen eta erabiltzen baditu maitasunez. Horrek ez du ukatzen, baiesten baizik, nahi eta gura guztien jaun gidari gogoa izan dadin, aszetika eta diziplina behar beharrezkoak direnik.
|
|
|
Naturaren jardunak deskubritzea —begi bistan eta esku artean daukagun naturaren egiara murgiltzea— maitagarria da gizakiarentzat.
|
Oso
oso maitagarri. Maitagogoa sakonean ukitzen duten naturari buruzko ezaguera egiak dira.
|
|
|
Naturaren jardunak deskubritzea —begi bistan eta esku artean daukagun naturaren egiara murgiltzea— maitagarria da gizakiarentzat. Oso
|
oso
maitagarri. Maitagogoa sakonean ukitzen duten naturari buruzko ezaguera egiak dira.
|
|
|
Adimenaren emaitzek gogoa argitzen dute, zuzenak badira. Maitagarriak dira
|
oso
. Ongi etorriak nire gogora.
|
|
|
Halakoetan gogoak ez du epairik ematen, baina gogoko egiten zaio adimenari adiko baldin bazaio. Eta
|
oso
gogoko ere bai, adibidez zientziako berriak eskaintzen zaizkionean. Jakingogo, jakinmaitale da gizakia, inongo zalantzarik gabe.
|
|
|
kontuz aritu behar dugula gure adimenak eta zentzumenek ematen diguten informazioak ontzat eta aldaezintzat ematean, batez ere besteek jasotakoen kontra datozenean. Informazio horiek gizakien ekintzei berrizkoak baldin badira,
|
oso
zaila izaten da ekintza horiek beren osotasunean jasotzea. Eta gizakien ekintzen bitartez gizakien asmoen eta gogogiroen informazioa, aldiz, ezin da sekula osoa izan, hain da aberatsa eta helezina gizakia. b) puntuak zera erakusten digu:
|