|
2003
|
|
|
3/ Baña
|
onetarako
/ juramentu egin/ zuen lenaz erregek/ gipuztarrakin: / aekin bezalaxe/ ondorengoakin/ fueroak guardatzeko/ fede onarekin;/ geroztik orrekin/ egin degu alegin/ Gaztelabarekin/ gu ere izateko/ leial eta fiñ.65
|
|
|
3/ Baña onetarako/ juramentu egin/ zuen lenaz erregek/ gipuztarrakin: / aekin bezalaxe/ ondorengoakin/ fueroak guardatzeko/ fede
|
onarekin
;/ geroztik orrekin/ egin degu alegin/ Gaztelabarekin/ gu ere izateko/ leial eta fiñ.65
|
|
|
Gipuzkoako euskal idazle zaharren artean apaiza izan ez zen bakarra dugu. Etxe eta hezkuntza
|
on
xamarrekoa zela dirudi, baina bidelapur gisa ibili omen zen eta gartzelan egon. Geroago Gipuzkoako Probintziaren zerbitzura zerga biltzaile bihurtu zen.
|
|
|
Hala ere, Iztuetak moderazio handiagoa agertzen zuen Antzinako Erregimeneko apologismoak hain maite zuen mito kantabristarekiko. Euskaldun kantabriar identifikazioren bat egin arren(. Españaren ifarraldeco bazter chiqui
|
onetan
paque oso batean bici ciraden Cantauriatar Euscaldun garbi, ak77), ez zuen mito hau gehiegi ustiatu, akaso, identifikazio basko kantabristari egindako kritiken berri zuelako.78
|
|
|
Ildo berean, uneko euskaldunak behinolako kantabriarrekin identifikatzen zituen. Gainera Etxaus bezalako euskaldun
|
onak
, kantabres finak, bere etorkiaren, bere arrazaren eta bere leinuaren ezaugarriei eusten zion denboran zehar. Goihenetxek dioen bezala, ikuspegi horretan garai historikoen bilakaera desagertu eta euskararen eta euskaldunen arketipo bat sortzen zen, Tubalen garaitik aldagaitza31 Axularrek ez zuen auzi hau gehiago landu, baina argi dago inplizituki diskurtso historiko kantabristarekin bat egiten zuela.
|
|
|
Bestalde, Larregiren lana argitaratu baino lehenago ere idatzi ziren santuen bizitzak euskaraz. Hola, Agustin Kardaberaz gipuzkoar jesuitak(), hainbat dotrina eta debozio liburu publikatzeaz gain, Santucho gazte biren S. Luis eta S. Estanislaoren miragarrizco bicitzaren berri
|
onac
(1764), eta S. Isidro Achurlari, ta bere Emazte Doña Mariaren bicitza (1766) argitaratu zituen. Idatzita utzi zituen ere Ama veneragarri Josefa Sacramentu guciz santuarena ceritzanaren vicitza eta vertuteac; eta Azpeitico erri chitez noblearen Gloria paregabeac edo Aita San Ignacioren bicitza laburra, baina argitaratu gabe.
|
|
|
–Lau milla ta gueiago urte dira Noe-ren billoi Jafet-en bostgarren seme Tubal bere echetarrequin Armeniatic Españara etorri izan zala;[...] Zori oneco Aitalenen Tubal maitagarri au leorreratu izan zan bere gendearequin Guipuzcoaco itsas bazterretan[...]? 73 Tubalek, jakina, euskara, erlijio monoteista eta nekazaritza abeltzantza ekarri zituen. Horregatik euskaldunak San Saturnino eta San Ferminen eskutik Ebangelioaren berria
|
ona
entzun bezain laster kristautu egin ziren74 Halaber, gipuzkoarrek, historian zehar hainbat atzerritar eraso jasan zituzten, baina beti eutsi zioten independentziari:
|
|
|
Etorri izan ciran, bada, Fenicioac, Cartagoac, Erromatarrac, Godoac, Arabeac, bacocha bere chandan indar andiac arturic Españara, bai ta berendu ere Erresuma zabal
|
onen
zatiric gueientsuenac; bañan Guipuzcoaco Provincia, etsai talde guztiai gogor eguiñic, guelditu izan da beti lenagoco oñean bere jaiotzaco itzcuntz garbi gozoarequin; 75
|
|
|
Bertan erreferentzia historiko zehatzik egiten ez den arren, bai goraipatzen dela iraganeko euskaldun ideal bat, egungo herritarrei haren bidea eredu gisa erakusten zaiela: , gabiltzan beti zuzen/ ta sendo fedean/[...] Ez alean guk galdu/ erriko legea/ eta antxinatik dogun/ geure euskerea/ gogoan beti euki/ lenengotik
|
ona
/ sartu ez dala arrotzik/ aginetan ona.? 61 Bertso tradizionalista bat da, nolabaiteko ikasketadun bizkaitar batek egina, eta duda gabe Antzinako Erregimeneko historiografia apologetikoak sortutako euskaldun arketipoa jaso eta herritar apalei zabaldu nahi diena (euskalduna inoiz ez dutela arrotzek menperatu, euskara oso zaharra dela, etab).
|
|
|
Bertan erreferentzia historiko zehatzik egiten ez den arren, bai goraipatzen dela iraganeko euskaldun ideal bat, egungo herritarrei haren bidea eredu gisa erakusten zaiela: , gabiltzan beti zuzen/ ta sendo fedean/[...] Ez alean guk galdu/ erriko legea/ eta antxinatik dogun/ geure euskerea/ gogoan beti euki/ lenengotik ona/ sartu ez dala arrotzik/ aginetan
|
ona
.? 61 Bertso tradizionalista bat da, nolabaiteko ikasketadun bizkaitar batek egina, eta duda gabe Antzinako Erregimeneko historiografia apologetikoak sortutako euskaldun arketipoa jaso eta herritar apalei zabaldu nahi diena (euskalduna inoiz ez dutela arrotzek menperatu, euskara oso zaharra dela, etab).
|
|
|
Hegaztiak garestiak ziren eta ehizako produktuak ez ziren gehiegi agertzen merkatuan. Ostatuak
|
onak
ziren, baina sua preziotik kanpo zegoen, hirian egurra lortzeko arazoak baitzeuden (kanpotik ekarri behar ziren, Agurainen ere arazoak zeudelarik). Zitu gehiegirik ez zegoen, abuztuan bakoitzak bere etxekoa izango zuen oraindik (garagarra egunero erosiz merkatuan ez zegoelako).
|
|
|
1700eko egile anonimodun An account of Saint Sebastianen dio, Donostian jaten zela: aberatsek goizean txokolatea, eguerdian lurrezko lapikoko haragi salda, haragi errea eta egosia eta postrea, eta dena ardoaz bustirik; sagar
|
onak
eta ugari zeuden Donostian, gari gutxi (Sund, Berberia eta Ingalaterratik inportatua); goseteetan gaztaina irinez egiten zelarik ogia; untxiak Nafarroan eta Aragoin eperrak ziren famatuak; arrain ugari zegoela ere, nahiz makailua beherakadan egon. 1775ean Bowles ek dio arraroa zela euskaldun bat mozkorra ikustea, edan aurrez asko jaten zutelako.
|
|
|
Fama handia zuten baita ere Gasteizeko ostatuek, merkeak zirelako eta janari
|
ona
ematen zutelako. Gatzaren industria ere aipagarria da, Landazurik eta Romarartek 1798an egindako Obras historicas sobre la Provincia de Alava liburuan (Anton, 1991), agertzen denez, Añanako Gesaltzan eta Buradongo Gatzagan produzitua (diotenez, produkzioa jaitsi egin bazen ere ordurako).
|
|
|
Orokorki, beraz, ikasteko denbora aldakorra zen, eta, maisuaren arabera, mantenua ematen zitzaion ikasleari edo kobratu egiten zitzaion irakasteagatik, baina, betiere, bi aldeetatik ziurtatzen zen borondate
|
ona
, irakasteko nahiz ikasteko (beteko zen ez dakigu, denetarik egongo zen).
|
|
|
aipatu zuten. Monardes dokorearen ustez, digestiorako eta gaixotasun batzuentzako
|
ona
zen sistema hau, eta haren alde idatzi zuen.
|
|
|
Gainera, kontrastea handia zen populazioaren gehiengoaren eta aberatsen gutxiengoaren artean; lehenek bizi baldintza eskasak jasan behar zituzten, bigarrenek luxuzko produktu eta elikagaiak dasta zitzaketelarik (ia mundu guztitik ekarriak zirenak), lehen ere azpimarratu dugunez. Beraz, mendea krisiaren gainditzearekin hasi zen Europa osoan, eta Indietako merkataritzaren loraldiaren jarraipena izan zen, baina mendearen bukaera aldera krisi politikoa nabaritzen hasi zen, eta gizartearen egoerak orokorrean
|
onera
egin zuela badirudi ere, pobrezia oso handia zen.
|
|
|
Beraz, Araba populazio gutxiko lurraldea genuen eta Emiliano Fernandez de Pinedo-k dioen moduan «Arabak duen panorama demografikoa Gaztelakoa modukoa da» (Fernandez de Pinedo, 1984). Biztanle dentsitate baxua egoteak, egoera oso
|
onean
uzten zuen arabar nekazaria, lanketak nahi beste hazi baitzitzakeen.
|
|
|
Gozogintza garatu zuen Europako lehenengo herria izan zen Grezia. Grezian konfitero
|
on
batek olerkarien ohoreak lor zitzakeen. Aristofanes-ek (K.a.
|
|
|
Esklabo beltzek hiru abantaila zituzten: langile
|
onak
zirela; klima tropikalari ohituta zeudela eta tropikoko gaixotasunen aurrean inmunizatuta zeudela. Gainera, merkeak ziren.
|
|
|
Zalantzarik gabe, ikerkuntza zuzena funtsezkoa da, hori gabe ez dagoelako historiarik, baina sintesi lanen garrantzia ez da txikiagoa. Kapitalismoaren funtzionamenduaren ezagule
|
onenetarikoa
den Bob Sutcliffe ekonomilariari entzun nion behin berarentzat ez dagoela ikerketa mota bakarra, bi baizik: lehen mailakoa, hots, ikerketa bezala ezagutzen dugun hori (iturri zuzenekin egiten dena hain zuzen ere), eta bigarren mailako ikerketa, hau da, lehen mailako ikerketak hartu eta interpretatzen, ordenatzen diguna.
|
|
|
Hola Karlomagnoren liburutik, Jaione Agirreren artikulua aipatu zuen, sintesi
|
ona
–egiten delako bertan.
|
|
2004
|
|
|
Maila
|
oneko
familia batean jaio zen St. Luois en 1903an.
|
|
|
Hogeigarren hamarkadan, estatubatuarrek ordura arteko bizi baldintzarik
|
onenak
izan zituzten. Prosperityaren garaia zen.
|
|
|
1928an Hoover presidentetzarako hautagaiak, hauteskunde kanpainan pobreziaren desagerpena proposatu zuen, baina bozketak irabazi arren hurrengo urteko krisiak bere izen
|
ona
deuseztatu zuen. Izan ere, presidenteak ekonomian parte hartu zuen beherakada ekonomikoari amaiera emateko asmoz.
|
|
|
...ergoko bigarren kurtsoak euskal historia ikasteko eskaintzen zuen aukera aski mugatua zela, zeren 2003 urtean Euskal Herriaren historia izeneko ikasgai bat sortzeko dekretua onartu zuen, batxilergoko lehen kurtsoan nahi zuten ikasleek hautazko gisa hartzeko aukera emanez11 Ikasgai guztiz berria da, ez dena ezein espainiar dekreturen moldapena, beraz euskal historia ikuspegi propioz lantzeko aukera
|
ona
izan zitekeen. Hori da beraz aztertuko dudana.
|
|
|
13Hor egokia izan liteke oroitaraztea, historia ikasleen errealitatearekin lotura gabeko disziplina dela pentsa ez dadin, pertsona guztiek lantzen dugula iragana: txikitako argazkiak gordetzea, urteak ospatzea, lagunekin izandako une
|
onak
(edo txarrak) gogoratzea... hori dena historia lantzea da. Memoria indibiduala ere historia baita.
|
|
|
Ez daukat atal honen inguruan kritikarik (garai hau nire espezialitatetik aski urrun geratzen da). Itxura
|
ona
du dagoen bezala, eta euskal subjektu historiografikoari dagokion euskara gaia esplizituki jasotzea laudagarria da.
|
|
|
Ezin uka, ordea, ikasleekiko konfiantza agertzen dela hola eta haien lan zuzena sustatzen dela. Iturri zuzenen azterketa ondo bideratzeko, bestalde, irakasleak ere prestaketa
|
ona
izan behar du, ikasleen gaitasunei egokituriko ariketak egiteko, eta haien irakurketa eta interpretazio lana egoki orientatzeko. Ez dakit gure hezkuntza horretarako aski prestaturik dagoen, irakasle guztiek ez baitute Goihenetxek zuen esperientzia iturri zuzenen analisian.
|
|
|
4Historiaren funtzio nazionalizatzaile horren analisi kritiko
|
on
bat aurki daiteke in Pérez Garzón eta al. (2000).
|
|
|
Zeren, hezkuntzak halako helburu adoktrinatzaileak izan dituenean ere (adibidez eta oso nabarmen Francoren Espainian) arrakasta aski mugatua izan du (bestela egun ez legoke espainiar estatuan euskal, katalan edo galiziar nazionalistarik, baizik herritar oro espainolista, katoliko eta inperialista litzateke, akaso hein batez halaxe dena, baina ez ziurrenik ikasitako historiagatik soilik). Irudipena dut historiak transmiti ditzakeen balio nazionalekin larritzen diren gehienak behinola ikasle
|
on
xamarrak izandako eta lanbide liberaletan segitzen duten pertsonak direla(. Sagunto y Numancia, Isabel y Fernando, ahaztu ez dituztenak eta egun hori berori edo horren kontra. Orreaga eta Arrigorriaga, Antso IIIa eta Sabino Arana?
|
|
|
Azken finean ustez, gure alde? jokatzen duten historiako aldiak, gertaerak edo pertsonaiak geuk aukeratuak dira, eta horiek
|
onak
edo txarrak izan ziren ez digu iraganak esaten baizik geuk erabakitzen dugu gure egungo ideien arabera. Eta, beraz, ideologia, iritzi eta balio pertsonalen arabera iraganeko gertaera batzuk edo besteak nabarmendu daitezke, eta gustuko ez ditugunak ahaztu edo erlatibizatu.
|
|
|
Baina, jakina, halako planteamenduak ideologia inplizituak ez ekiditeaz gain (hala erakusten du XIX. mendeko historialari positibisten kasuak: beren neutraltasun asmo idealistak gorabehera ezin izan baitzuten ideologiaz blaitzea saihestu),
|
onenean
ere erudiziozko lan monumentalak emango lituzke, inondik ere hezkuntza ertainetan ezin irakatsizkoak. Gaia mugatu beharra derrigorra da, eta mugaketa egiteko balio batzuen arabera egin da ezinbestean.
|
|
|
Euskal subjektu historikoaren inguruko gogoeta guztiok
|
onak
(edo txarrak) izan daitezke, baina edozein kasutan, bere hartan orokorregiak dira hezkuntzan aplikatu ahal izateko. Euskal historia ikertzeko eta idazteko abiapuntu posible bat adierazten dute, baina ikasgelan marko teoriko abstraktuak barik egitarau konkretuak behar dira.
|
|
|
Sintesi lanak, ordea, dauden
|
onenak
izanik ere, ez dute zuzenean irakaskuntzarako balio. Haietatik datuak atereaz eta egokituz eskolan emateko balio dezakeen egitaraua osatu behar da.
|
|
|
Altxatuek eskualdea okupatu zutenean baztandar gehienek egoera berria begi
|
onez
ikusi zuten eta gorrien beldurra pasa zen. Elizondon bestak ziren, Santiagoak, eta Iruñetik uztailaren 25ean Mauricio Iribarren (Elizondoko falangista ospetsua) iritsi zen.
|
|
|
Adibidez, Baztandar neskengatik lehia bizia egoten zen bertakoen eta kanpokoen artean. Baztandarrentzat militarrak egotea ez zen bat ere
|
ona
, eguneroko bizitzan militarrek traba anitz jartzen zizkieten eta. Baztandarrek gainera mendiko lana bakarrik egiten zutenez (abeltzaintza, mendi ustiakuntza eta kontrabandoa) jarduera hauetan ere oztopoak sortzen zituzten.
|
|
|
Hemen geratu ziren gazteak, kontrabandoan aritu ziren edo bestela mugalari sareetan parte hartu zuten. Kontrabandoaren urte
|
onak
50 eta 60 hamarkadetan izan ziren.
|
|
|
Berehala agertu ziren Amaiurko monumentua begi
|
onez
ikusten ez zuten hainbat nafar. Garai hartako egunkarietan eztabaida sutsuak argitaratu ziren.
|
|
|
Atxurian gerrako azken bataila gertatu zen. Karlistek ez zuten alderdi egituratu baten antolakuntzarik, populista, historikoa eta familia aberatsetan sustrai
|
onekoa
bazen ere. Jauntxoak, alderdi honen inguruan zeuden elkarturik, nahiz hauteskundeetan beren aurpegirik ez erakutsi.
|
|
|
Elizondon, mitin garrantzitsua k antolatu ziren. Entzulerik gehien, hizlaririk
|
onenak
izan zituztenak, haraneko bi partidu nagusietakoak izan ziren: karlistak eta nazionalistak.
|
|
|
emakumearen emantzipazioa... Bestalde aipatzen du mugimendu iraultzaileek askatasun pertsonala kaltegarritzat hartu izan dutela, langileentzat sexua, drogak eta halakoak ez direlako
|
onak
. Denbora eta energia kontsumitzen dute eta ez dira antolamendu eta eraginkortasunarekin bat etortzen.
|
|
|
Ikuspegi antagoniko horretaz baliatzen da Stern edozein jarrera hartuta ere juduen asmo
|
onak
azpimarratzeko, eta, zentzu horretan, Alemaniak eman zien ordaina salatzeko. Alabaina, antagonismoak azaltzeari aberasgarria irizten badiogu ere, Israelgo estatua sortzeko prozesuari begira egileak ikuspegi onberegia agertzen duela iruditzen zaigu.
|
|
|
La Vanguardia egunkarian argitaraturiko elkarrizketa batean, gaur egun Bartzelonako Unibertsitatean irakasle den israeldar batek adierazi zuenez, lehen kolono haien ostean jaio diren belaunaldiak gezur eta ezjakintasunaren artean hazi eta hezi dituzte. Berak zinez uste zuen Israel palestinarren borondate
|
onaren
emaitza zela. Hau da, arabiarrek euren lurrak kolonoen esku uztea adostu zutela, baina nola historikoki erakutsi duten pertsona aldrebes eta fedegabeak direla, eta israeldarren lorpenen inbidia dutenez, bada orain lur horiek bueltan jasotzea erreklamatzen dutela.
|
|
2005
|
|
|
1934ko ekainean jaio zen Falangeko Sección Femenina, Idazkaritza Orokorraren menpe. Hasiera batean, Jose Antonio Primo de Riverak ez zuen oso begi
|
onez
ikusi; bere ustez, beraiena gizonezkoen mugimendu bat zen, eta testuinguru horretan, emakumeek ez zuten lekurik. Baina Falangeko militanteen arreba eta eskaera ugarien ondorioz, eta Falangeak lehen urteetan behar izan zuen laguntza kontuan hartuz, azkenean SF sortzea onartu zen.
|
|
|
Beraz, emakumeak ama eta emazte izatera mugatu behar zuten, eta besterik ez. Emakumeek etxetik kanpo lan egitea ez zen begi
|
onez
ikusten; doktore batzuek emakumeak arrazoi natural eta biologikoengatik lan egiteko gai ez zirela defendatu zuten, gizonak umeak hazi eta hezteko gaitasunik ez zuten legez. Lana ez zen osasuntsua emakumearentzat, gaixotasunak areagotzea eragiten zuen, eta testuinguru horretan, emakumeek etxetik kanpo lan egitea ekiditeko ahal izan ziren neurri legal guztiak jarri zituen indarrean erregimenak, beranduago ikusiko dugun bezala.
|
|
|
Revista para la mujer aldizkarian politika pronatalistaren printzipioak azaldu zituen: ama indartsuetatik jaiotako haur osasuntsu asko lortzea, beraz, ahalegin guztiak umeen osasun
|
ona
bermatzera bideratu behar ziren eta emakumeen gorputza, erditu bezain laster, helburu horretara bideratu behar zen. 1940an, Sección Femeninako Osasun Nazionaleko aholkularia zen Luis Navas Migueloa doktoreak horrela azaldu zuen:
|
|
|
Sexua seme alabak edukitzeko bidea zen, eta besterik ez, ez plazerik, ez pasiorik, ezta desiorik ere. Izan ere, ama izatea zen emakumearen funtzio nagusia, emazte
|
ona
, zerbitzaria eta umila, izatearekin batera. Bide horretatik, emakumea izaterakoan seme alabak munduratzen zituena eta hezten zituena (erregimenaren printzipioen arabera doktrinatu behar zituena, alegia), zentzu batean gizonaren gainetik zegoela bultzatu zen.
|
|
|
Emakumeak lan merkatuan parte hartzea ekiditen saiatzen ziren, beraz. Era berean, emakumeak gehiegi ikastea ere ez zen begi
|
onez
ikusten; izan ere, ikasi behar zituzten kontu bakarrak amatasunarekin lotuak zeudenak ziren. Emakumeen hezkuntza ezin zen gizonezkoen parekoa izan, hori arriskutsua izan zitekeela uste zuten.
|
|
|
Ikuspegi historiko moralista eta manikeoa: Zamanillo rentzat greziarrak nabarmenki
|
onak
baitira, inposatu ez zirelako, hau da, inolako interesik ez zutelako Iberiar Penintsulako biztanleengan, eta, erromatarrak gaiztoak47 Zentzu honetan Zamanillo k dio euskaldunek ez zutela nahi izan erromatarren menpe egon azken hauek zikoitzak eta txarrak zirelako. Hauek guztiak oinarri gabeko iritziak dira.
|
|
|
Argi dago greziera eta iberiera harremanetan jartzeko asmo hau ez dela doakoa, autoreak iberiar mundua momentu historiko bateko kulturarik?
|
onenarekin
–, helenikoarekin alegia, parekatu nahi duelako eta bere maila igo. Zamanillo, beraz, euskoiberista baino panhelenista da, penintsulako adierazpen kultural guztiak, linguistiko, politiko eta erlijiosoak, sistematikoki izaera greziarra dutela baitio51, eta azkenean iberierak euskararekin duen harremana gai kolateral bat baino ez da, Espainia batu baten irudia eraikitzeko.
|
|
|
Alonso-k, agian arrazoi ideologikoak tarteko, indoeuroparrak elementu alienigenatzat ditu, iberiar herri baketsu, aberats eta orekatuen aurrean. Hau da, badaude indigena batzuk (iberiarrak eta tartesiarrak), jatorriz atzerritarrak, afrikarrak, baina
|
onak
, eta bestalde zeltak leudeke,, depredadores, delakoak (Alonso, 1999:
|
|
|
25). Dena den nola izan daitezke
|
onak
tartesiarrak baldin eta bere antolamendu aristokratikoa jaurgo erakoa bada (Alonso, 1999: 114), eta lurraldearen ustiaketa basatia egiten badute?
|
|
|
Bestalde gaur egun ere, seriotasun gutxiko euskoiberistek, beraien historiografiako egiletzat aldarrikatzen dute. Adib. Roman del Cerro-k Beltran-ek emandako irakurketa
|
ontzat
ematen du (Untermann ena ahaztuz) eta gudua deizdea honela itzultzen du, es la voz que llama al combate? (1993:
|
|
|
Ikuspegi linguistikotik ez dute ekarpenik egiten, ezta beste edozein ikuspegitik ere. Esate baterako, ikuspegi historikoari dagokionez, iraganaren irakurketa manikeoa agertzen da, herri
|
on
eta txarrekin. Autore euskoiberistengan iberiarrak onak dira, inteligenteak, kultura garatuarekin, hausnarketa filosofikorako gaitasunarekin (inskripzioetan ageri direnak), eta erromatarrak txarrak, bertakoak desagerrarazi eta latina ezarri zutenak.
|
|
|
Esate baterako, ikuspegi historikoari dagokionez, iraganaren irakurketa manikeoa agertzen da, herri on eta txarrekin. Autore euskoiberistengan iberiarrak
|
onak
dira, inteligenteak, kultura garatuarekin, hausnarketa filosofikorako gaitasunarekin (inskripzioetan ageri direnak), eta erromatarrak txarrak, bertakoak desagerrarazi eta latina ezarri zutenak. Horrelako planteamenduek eduki historikoa baino, eduki ideologikoa dute.
|
|
|
Hurrengo ikerketa lanak kutsu pertsonala izatea espero dut. Euskal Herrian dagoen pentsalari
|
onenetakoa
den Joxe Azurmendiri 2005eko urtarrilean egin nion elkarrizketaren bidez saiatuko naiz Euskal Herria eta biolentziak honekiko duen lotura aztertzen. Horretarako elkarrizketatuak berak idatzitako liburu batean oinarritu naiz, Demokratak eta biolentoak (1997) izeneko entsegua hain zuzen.
|
|
|
Revista k berak euskal jendartean harrera
|
ona
izan zuela adierazi zuen behin baino gehiagotan. El Globo, El Diario de San Sebastian, El Correo Vascongado eta Irurac Bat euskal egunkaritan ere laudorioak egin omen zizkioten69 Eta ez dago zertan pentsatu oihartzunik gabeko aldizkaria izan zenik.
|
|
|
Aldizkari elkartrukeei esker Revista Espainian zehar ere zabaldu zen, eta halaber atzerriko euskal kolonietan harpidetzak ireki zituen. Irakurle gehienak Euskal Herriko klase ertain eta altukoak zirela dirudi, hiri eta herri handietako posizio
|
oneko
biztanle ikasiak. Harrera, nahiko ona izan bide zuen aldizkariak, une hartan merkatuan zegoen euskal kultur aldizkari bakarra izateak lagundurik (non Iruñeko Revista Euskara k ez zituen harpidetzek onartzen).
|
|
|
Irakurle gehienak Euskal Herriko klase ertain eta altukoak zirela dirudi, hiri eta herri handietako posizio oneko biztanle ikasiak. Harrera, nahiko
|
ona
izan bide zuen aldizkariak, une hartan merkatuan zegoen euskal kultur aldizkari bakarra izateak lagundurik (non Iruñeko Revista Euskara k ez zituen harpidetzek onartzen).
|
|
|
Erlijio kontuak alde batera utziz, gizateriari dagozkien auzi filosofikoak ere tratatu ziren aldizkarian. Anselmo Salvá k, zibilizaziori buruzko bere oharretan, desarroilismoa kritikatzen zuen, baina ez tradizionalismotik, baizik egia bilatzen zuen ikuspegi ilustratu batetik, zeinak ezin zuen gogo
|
onez
jasan politikaren, elizaren eta jendartearen utzikeria. Antonio Rodriguez-en bi saiakeratan, optimismo handiagoarekin, gizakien patua zen aztergai.
|
|
|
eta apainketa kurtsoak eskainiz. Haien harrera
|
onaren aurrean
, ikastaro ausartagoak antolatzea proposatzen zuen:
|
|
|
45 Madrilgo diru laguntzen eskasia zela eta, euskal filantropoen aportazioekin finantzaturiko esplorazio elkartea alternatiba
|
ona
iruditu bide zitzaion Iradierri. Baina elkarte hark, jatorri eta izenaz gain, ez zuen propioko euskal xederik bat ere:
|
|
|
9 Gasteizek XIX. mendean bizi zuen kultur agerpen desberdinen sintesi
|
on
bat Reboredok (1997) eskaintzen digu. Espezifikoki Unibertsitate Literarioaz, autore berberaren beste lan bat kontsulta daiteke (Reboredo 1992), bai orobat Ateneo Científico, Literario y Artístico aren gainean egindako doktorego tesia (Reboredo 1988).
|
|
2006
|
|
|
Pasarte honetan, Alejandro Severo enperadoreak (222) igarkizunerako zuen trebetasuna azpimarratu nahi zuen autoreak, Hispaniako eta Panoniako augur eta baskoiekin erkaketa bat burutuz. Pentsa dezakegu baskoiek igarle oso
|
onak
izatearen fama handia zutela Inperio Erromatarrean zehar.
|
|
|
Decimo Magno Ausonio IV. mendean bizi izan zen; Bordelen jaio zen eta probintziako familia
|
on
bateko kide zela esaten zuen. 30 urtez maisu izan zen eta bere ikasleen artean, Graciano enperadorea (367) nabarmendu dezakegu, zeinak, behin boterean, gramatika eta erretorika irakatsi zionari sari garrantzitsuak eman zizkion.
|
|
|
Bordeleko irakasle honek probintziako aristokraziarekin harremanak zituen eta 379an kontsulen dignitasa lortu zuen. Hortaz gain, idazle
|
ona
izan zen eta poeta moduan ere, lan nahiko onargarria egin zuen; bere senide eta adiskideei eskutitz luzeak idazteko ohitura zuen, horietako asko, akitaniar edo novempopulaniar zonan bizi zirelarik. Horrela, Ausonioren eskutitzei esker, informazio ugari lor dezakegu mendebaldeko Pirinear inguruneko herriei buruz, IV. mendearen bigarren erdialdean.
|
|
|
Bere erregealdiaren hasieran, Tarragonako probintzia hondatzen zuten baskoien kontra ere kanpaina bat zuzendu zuen. Eta kanpaina horren ondorioz hain izutuak eta beldurrak jota geratu ziren ezarmendu finkorik gabeko herri menditar haiek, ezen, berehala eta errege bisigotuari zor zitzaizkion eskubideak
|
ontzat
emango balituzte bezala, beren azkonak eta geziak abandonatu eta eskuak erregurako prestatu ondoren, haren aurrean makurtu baitzituzten beren buruak, bahituriak eskaini zizkioten eta Ologicus Gotuen hiria eraiki zuten beren soldata eta lanarekin, haren erregetzara eta bere boterera menperatuko zirela promesa eginez eta aginduko zitzaiena beteko zutela hitz emanez33.
|
|
|
Familia aberats bateko kidea zen eta Fuldako monasterioan bere lehenengo ikasketak burutu zituen, hau Erdi Aroko eskolarik garrantzitsuenetarikoa zelarik. Bere emaitza
|
onei esker
,
|
|
|
Hitzaurrean ere, obra hau idaztera bultzatu zioten bi arrazoi pertsonal aipatzen dira. Alde batetik, Karlomagnorenganako esker
|
ona
dago, berarekin oso ondo portatu zelako eta bien artean nolabaiteko adiskidetasun maila batera heldu zirelako. Bestalde, ekintza hauen guztien lekuko izanik, hauek azaltzearen behar morala dago.
|
|
|
Hau egiten ez bazuen Karlos armekin sartuko zen hauen lurraldean. Lupok, erabaki
|
on
bat hartuz, ez zuen Hunoldo bakarrik bueltatu, baizik eta, bera ere menderatu zen, probintzia guztiarekin batera, Karlosen buruzagitzapera.37
|
|
|
Kanpotarren domeinuaren aurretik, nahiko erraza zen lan hau betetzera heltzea: hezkuntza
|
ona
izatea, idazten eta irakurtzen jakitea, inskribu ofizialen hizkuntza ulertzea eta Estatuaren norakoak ezagutzea nahikoa zen. Erregea egiptiarra izateari utzi zionean eta greziarrak kargua hartu zutenean egoera okertu zen.
|
|
|
Egipton ohikoa egin zen greziera entzutea. Hala ere, ondorioak ez ziren nahi bezain
|
onak
izan. Greziar hauek ez zuten lurra lantzen, lan hau bertako indigenek betetzen zuten.
|
|
|
Augusto eta ondorengo enperadoreen lanek erantzun edo ondorio oso
|
onak
izan zituzten. Lur asko ongarritu ziren eta finka askok beraien jabeei errenta oso onak eman zizkieten.
|
|
|
Augusto eta ondorengo enperadoreen lanek erantzun edo ondorio oso onak izan zituzten. Lur asko ongarritu ziren eta finka askok beraien jabeei errenta oso
|
onak
eman zizkieten. Neron eta Flabiotarren garaialdian politika inperiala aldatu zen.
|
|
|
Harek, gizonari gertatutako zorigaitz guztiak entzun ostean, erantzun zion: . Zure zoritxarrak ikusita, nire astoa utzi egingo dizut, oso
|
ona
baita umeak Compostela hiriraino eramateko, nongo bizilaguna naizen, bertan astoa itzultzearen truke?.
|
|
|
lapurretak, bandolerismoa, etab. Bidaiariekiko euskaldunek erakusten zuten hospitalitatea beraien interesen araberakoa zela zioen. Euskaldun batzuk gerlari
|
onak
zirela idatzia utzi zuen, eta lurralde honetako hizkuntza eta ohiturei buruz ere idatzi zuen61 Euskal lurretan bizitzen ari ziren gatazka eta bando gerrateen inguruan,. Era ya en muchos la queja de los atropellos de vizcaínos y guipuzcoanos, esan zuen.
|
|
|
Lurralde hau igaro ondoren, Gaskoniako lurra dator, ogi zuri eta ardo beltz bikain ugarikoa, baso eta zelaiez eta ur
|
oneko
iturriak dituzten ibaiez ondo hornitua. Gaskoiak hitzontzi, berritsu, isekari, lizun, mozkorti, jatun, txarto jantziak eta bitxi gabekoak dira, gerrara ohituak ordea, baina behartsuekin abegitsuak oso.
|
|
|
Legez merkatarien zergak baino ezin har ditzaketen arren, erromes eta bidazti ororengandik ere hartzen dituzte zuzengabe. Lege
|
onean
zernahirengatik lau edo sei txanpon jaso behar dituztenean, zortzi edo hamabi hartzen dituzte, bi halako hain zuzen.
|
|
|
Gero galiziarren lurraldea dator, Leoneko eskualdea eta Irago eta Cebreiro Mendietako mendateak igarota. Lurralde hau oihantsua da, ibai, zelai, fruta arboladi bikainak, fruitu
|
onak
eta iturri gardenak dituena, hiri, herri eta soro gutxikoa, eskasa gari ogi eta ardotan, ugaria zekale ogi eta sagardotan, emankorra ganadu eta zamari, esne eta ezti, itsasoko arrain handi eta txikiei dagokienean, urre, zilar, oihal, basa larru eta bestelako ondasunetan aberatsa, are ugaria mairu altxorretan. Gainerako herri espainiar hezigabeen aldean hobeto egokitzen dira ohituretan galiziarrak gure Frantziako herrira, haserrekor eta liskarti izanik ere50.
|
|
|
Gure Santiagorako bidaian, labanak zorrozten ari ziren bi nafar aurkitu genituen ibai horren ertzean eserita; ur hori edan eta hil egiten ziren erromesen zalditeriak larrutzen zituzten laban horiekin. Galdera egin genien, eta gezurra esanez, ur hori edateko
|
ona
zela erantzun zuten. Horrela, gure zaldiak edaten jarri genituen, eta berehala, horietako bi hil egin ziren, eta nafarrek segituan larrutu zituzten.
|
|
|
Lizarratik Ega pasatzen da: bere ura gozoa, osasuntsua eta oso
|
ona
da. Los Arcos deitutako herrixkatik oso kaltegarria den ura dago.
|
|
|
Greziar eta erromatarren aburuz, abeltzaintza estadio atzeratu bat zen; beraiek nekazariak ziren eta uste zutenez abelazkuntzatik bizi ziren herriak atzeraturik zeuden gizakien eboluzio prozesuan. Bestalde, greziarrena eta erromatarrena zibilizazio hiritarrak ziren, eta ez zituzten begi
|
onez
ikusten gune ez hiritarretan eta mendialdean bizi ziren herriak. Menditar horiek oso itsusiak eta basatiak omen ziren, hizkuntza ulertezina hitz egiten ei zuten eta senez arriskutsuak ziren, gerrazaleak, bidelapurrak eta bortitzak.
|
|
|
Hispainiako asuntoak bukatu zirenean, etxerako bueltan zihoala, erretagoardiako tropak hil egin zizkioten. Karlosen egoera ez zen oso
|
ona
, garaitua izan zen hegoaldean eta iparraldean. Hispainiako espedizioak Inperioa arriskuan jarri zuen.
|
|
|
Pirinioetan banatuak sartu ziren frankoak bi ejertzitotan, bueltan ere berdina egin zuten. Nahiz eta bi ejertzitoen buruan buruzagi oso gaituak jarri, elkar hartzea ez zen oso
|
ona
eta morala oso baxua zeukaten.
|
|
|
Izan ere, nekazaritza baino lehenagoko egoera zen abelazkuntza, erromatarrentzat nekazaritza zelarik estadio kultural aurreratuena. Hiriko biztanleek ez zituzten begi
|
onez
ikusten gune ez hiritarretan bizi ziren giza-taldeak. Izan ere, filosofia etnografiko klasiko horren arabera, mendialdeko biztanleak itsusiak ziren, hortzak belztuak zituzten, usain txarra zuten, etab. Arriskutsuak eta basatiak ziren, gaizki hitz egiten zuten latina, hizkuntza ulertezina zuten eta ilea luzea eramaten zuten.
|
|
|
Germaniaren kasuan, jakina da Rhin aren inguruko bi probintziak, Germania behekoa eta goikoa, nahiko berantiarrak zirela eta Rhin ibaia denbora luzez galiarrekiko muga militarra izan zela. Vespasiano eta bere semeak Germaniaren konkista bultzatu zuten arrazoi militarrengatik, lur
|
onak
lortzearen beharragatik eta Rhin eta Danubioren arteko errepide sare labur eta onago bat eratzeagatik. Vespasiano, Tito, Domiziano eta Trajanoren lanek helburua lortu zuten, lurralde berriaren inguruan harresi berria eratu zen eta Rhin eta Danubioren arteko errepide sistema hobetu zen.
|
|
|
Germaniaren kasuan, jakina da Rhin aren inguruko bi probintziak, Germania behekoa eta goikoa, nahiko berantiarrak zirela eta Rhin ibaia denbora luzez galiarrekiko muga militarra izan zela. Vespasiano eta bere semeak Germaniaren konkista bultzatu zuten arrazoi militarrengatik, lur onak lortzearen beharragatik eta Rhin eta Danubioren arteko errepide sare labur eta
|
onago
bat eratzeagatik. Vespasiano, Tito, Domiziano eta Trajanoren lanek helburua lortu zuten, lurralde berriaren inguruan harresi berria eratu zen eta Rhin eta Danubioren arteko errepide sistema hobetu zen.
|
|
|
Londinium merkatal hiririk garrantzitsuena zen eta Treberi k Galian betetzen zuen paper berdina betetzen zuen. Britainiako beste hiri erromatarrak zelten lurraldeak ziren, nekazariei merkatu
|
onak
ematen zizkietenak, tribuen hiriburuak ere izaten ziren eta bizitza administratibo, industrial, merkatal eta erlijiosoaren guneak.
|
|
2007
|
|
|
Argazkiek hain ezaugarri
|
onak
izateak bere erabilpena zabaldu zuen eta prozesua oso famatua egin zen. 1855 urtean argazkilari gehienek aukeratzen zuten albumina, paper gatzatuak gero eta ezohikoago bihurtuz, desagertu ez ziren arren.
|
|
|
Batzutan albumina kopien itxura izateko bereziki zenbait pigmentu aukeratzen zituzten. Nahiz eta oso ezaugarri
|
onak
izan ez ziren nahikoa erronka zilar irudien aurrean.
|
|
|
Platinotipoak egiteko kalitate
|
oneko
paper orriaren gainean, burdin oxalato eta sodio kloroplatinozko soluzioa zabaltzen da. Lehortu ondoren, papera negatiboarekin kontaktuan argitan jartzen da.
|
|
|
Irudia ferrozianuro ferriko eta ferrizianuro ferrosoaren nahasketa da, hau da, Prusia urdina eta Turnbull urdina. Irudiaren egonkortasuna
|
ona
da baina ez platinotipoa bezainbeste. Argitan irudia arin desagertzen da baina iluntasunean berriro berreskuratzen du itxura.
|
|
|
Albumina paperak ordura arte banaka egiten ziren, eskuz. Baina 1880 hamarkadan agertutako paperek, errebelatzeko bromuro paperek, kolodioizko eta gelatinazko belzte zuzeneko paperak bezain
|
onak
zirenak, makinaren bidez barita geruza eta geruza sentikorra jasotzen zituzten. Modu honetan paperen kostuek behera egin zuten eta kalitatea eta konsistentzia hobetu.
|
|
|
erdi matetik distiratsura. Irudien kalitatea
|
ona
zen, baina material berrien agerpenarekin bere gabeziak nabarmenago egin ziren. Horrek ekarri zuen belzte zuzeneko paper eta albuminaren beheraldia.
|
|
|
Lantegietan jadanik sentikor produzitzen zituzten (kolodioi eta gelatina paperak) eta ez zuten argazkilariek egin beharrik. Irudi
|
onak
eskaintzen zituzten eta egonkortasun hobea. Gainera ez zuten horitzeko joerarik eta platinora biratuak egonkortasun bikaina ematen zien kolodioizko paperei.
|
|
|
paper orria, sodio kloruroa (gatz arrunta) eta zilar nitratoa. Kalitate
|
oneko
eskutitz papera sodio klorurozko soluzio batean sartu eta lehortzen utzi behar zen. Gero paper orria zilar nitrato soluzio kontzentratu batez tratatzean, zilar kloruroa sortzen zen, papera argiarekiko sentikor bihurraraziz.
|
|
|
Paper gatzatu
|
onak
egiteko papera oso garrantzitsua zen. Leuna eta zapiez egindakoa zen gehien estimatzen zena.
|
|
2008
|
|
|
Ez dago iragan hurbilean sistema politikoan bake mugimenduek adinako eraginik izan duen beste mugimendurik». Haren ustez, herrialdez herrialdeko gobernuek misilak jarri edo ez jarri zalantza izan da mugimendua politikan zentratu izanaren arrazoia, nahiz eta porrot egin, eta kasurik
|
onenetan
misilen ezartzea atzeratzea lortu.
|
|
|
Esan bezala, AEBren eta Europaren artean ere baziren ezberdintasunak, eta Europaren eskariak gehiago ziren misilen ingurukoak. Ikusi dugunez,
|
onerako
eta txarrerako.
|
|
|
Aitzitik, pribatizazioen programak egoera txartzea baino ez zuen lortu eta izugarrizko injustizia soziala eragin16 Zifrek, beraz, krisi ekonomikoa erakusten digute, ez daukatenak zertan krisi edo arazo sozialik adierazirik beti, kasu honetan horrela den arren. Beste herrialde batzuen kasuan, zifra makroekonomikoak oso
|
onak
dira, baina bizi baldintzek ez dute hobera egiten.
|