|
2000
|
|
|
Berriro entzuten da hor Lauaxetaren boza offean bezala, Izuen gordelekuetan barrena liburuko hitzaurrearen oihartzuna balitz legez, hizkuntzaren beraren zerbitzutan adina ari baita, errealitatearen mugetan bilaketan eta sorkuntza literarioaren zerbitzutan: " Ludi
|
onen
bestaldez loratzen diran landaraen usañak goxalde bakotxak dakarkidaz. Auxe da neure sakona!
|
|
|
Euzkeraz batez be! Erabillijak. ixan diran izkuntzak bost jarrai bide erakutsi dagiskegubez, baña ele
|
onen
iruliak gerau gara." (Olerkiak, Erein, 119 or.)
|
|
|
Liburuaren arrakasta liburuaren kalitate maila
|
onari
egozten diote kritiko gehienek. Zenbaitzuk, ordea, berezko kalitateak arrakasta handi hau ez duela halere erabat justifikatzen eransten dute, beste zenbait literatur obra kalitatezko izanda ere ez baitira horregatik, beste gabe, arrakasta komertzialak bihurtu.
|
|
|
Joan San Martinek (Egan, 1984, 3 alea, 156 or.)" metaforaz eta kontraesanez" egina dela diosku: " poesia absurdu horietakoa dirudi, ez itxura hutsez, baina egia garratza" (157 or.). Kalitate aldetik egileak berak hitzaurrean dioen moduan kalitate
|
onekoa
ez ote den sujeritzen du baina" gauza berriak esaten ditu Bordelek Donostiako gaztelutik eta Etxahunek galeretatik esan ez bezalakoak." (158 or.)
|
|
|
Poema horien garraztasuna eta gordintasuna hainbesterainokoa da, ezen obraren literaturtasuna bera jarri izan baita auzitan. Liburuaren aintzin solasean Ruper Ordorikak gogoratu egiten du" ez zaigu (la) komeni ahaztea egileak beti edukitzen duela obra helburutzat, sartu bide diren bitarteko guztiak
|
onerako
dituela baldin eta xede horrekin bat egiten badute." (6 or.) Aitzpea Azkorbebeitiak aipatzen du zenbait kritikok poema horien lirikotasuna, literaturtasuna eta indarra azpimarratzen dutela. Sarrionandiaren epe honetako kartzelako poemei, liburu honetakoei eta Marinel Zaharrak en zeudenei," poesia militante" edo" konprometitua" bezalako etiketak jarri izana Azkorbebeitiak arbuiatzen du, aurreiritzietan oinarritzen direlako bere ustez, gaiaren erabilerak obraren asmoa bera ez baitu ukatzen.
|
|
|
Gazteek, bestalde, irakurketa hori gustukoa dutela aditzera eman du era berean Mari Jose Olaziregik gazteen irakurketa zaletasunen inguruan egindako ikerketa eta inkesten emaitzak. Irakurle gazteen artean, beraz, oso harrera
|
ona
izan du, eta adinean gora egin ahala hobea. Bestalde, Joan Mari Torrealdaik egindako inkestek euskal idazlerik estimatuenen artean kokatzen dute eta bere obrak" obrarik hoberenak" sailean ere bai.
|
|
|
M. Azkue" sariaren irabazle modura. Liburuaren hitzaurrean egileak poesigintzaren arloan sentitzen zuen deserosotasuna aitortzen zuen" errez idazten dira poemak, baina poesia
|
ona
idaztea gauzarik zailena da" eta, beharbada, horregatik esaten du bere obra hau" baino gordairu zaharren batean atxikitzekoa, berari eta adiskideei bakarrik dagokien lana" dela. Idazle gazte (23 urte) apalaren oharrok gora-behera, funtsean literatur zereginaren arloan jarduterakoan anbiziotsu agertzen da.
|
|
|
Lehen aldiz hark Bide barrijak liburuaren ostean azaldu zituen ideia, asmo eta ametsen oihartzuna entzun baitaiteke Sarrionandiarenean: " Olerkari nazala agertutiari enago, izkuntza
|
onetan
be gogai batzuk azaldu daikeguzala erakustiari bai." (Lauaxeta, Olerkiak, Erein, Donostia, 1985)
|
|
|
Liburuak bereziki harrera
|
ona
izan zuen kritikoen artean, eta ordurako POTT bandaren partaide ezaguna zenaren lehen emaitza honek euskal idazle kontsagaratuen artean leku bat harrarazi zion, oso gazterik.
|
|
|
Federiko Krutwigek sortu eta gidatzen zuen Jakintza Baitha taldeko kidea dela (edo zela; ez dakit sortzailea hilez geroztik taldeak jarraitzen duen); horrek gutxienez hizkuntza modu jakin bat hautatzera eraman du: hizkuntza kultua, periodo luzeetakoa, mailegu anitz darabiltzana, zehaztasun lexikal eta sintaktikoaren
|
onetan
, euskara batuaren arauak betez nolanahi ere. Efektua bitxi samarra da, aitortu behar dut, baina gutxi gorabehera horrelatsu imajina liteke izango litekeela euskara idatzia Joanes Leizarragaren bideak aurrera egin balu.
|
|
|
kontatzeko duten ahalmena kontuan hartu, balizko erritmo bat aztertu, hori izan da erreferentzia nagusia. Euskaldunok kontalari
|
onak
garela uste dut, ahozko literaturaren eragina gertu behar du, eta gurasoek, zentzu horretan, euskara asko dakite... Hor dago erreferentzia nagusia:
|
|
|
Edozelan ere, halakoak ez dira soilik gure artean gertatzen. Edozein herrialdetako liburu salduenen zerrenda begiratzea aski da konturatzeko horien artean literatura
|
ona
salbuespena dela. Gil Berak esan duen bezala (Ostiela 9, 23 orr.)" edozein literaturan gehiena zaborra da", baina gure literatur mundu nimiñoan ez dugu literatura ona, ez hain ona eta kaskarra desberdintzeko ohiturarik, ez horretarako tresna ikonografikorik (bilduma ezberdinak, adibidez).
|
|
|
Edozein herrialdetako liburu salduenen zerrenda begiratzea aski da konturatzeko horien artean literatura ona salbuespena dela. Gil Berak esan duen bezala (Ostiela 9, 23 orr.)" edozein literaturan gehiena zaborra da", baina gure literatur mundu nimiñoan ez dugu literatura
|
ona
, ez hain ona eta kaskarra desberdintzeko ohiturarik, ez horretarako tresna ikonografikorik (bilduma ezberdinak, adibidez). Lagun batek esan zidan, behin, euskal literaturak abenturazko eleberrien eta best-sellerren beharrean zegoela, hots," bigarren mailako" literatura baten beharrean.
|
|
|
Edozein herrialdetako liburu salduenen zerrenda begiratzea aski da konturatzeko horien artean literatura ona salbuespena dela. Gil Berak esan duen bezala (Ostiela 9, 23 orr.)" edozein literaturan gehiena zaborra da", baina gure literatur mundu nimiñoan ez dugu literatura ona, ez hain
|
ona
eta kaskarra desberdintzeko ohiturarik, ez horretarako tresna ikonografikorik (bilduma ezberdinak, adibidez). Lagun batek esan zidan, behin, euskal literaturak abenturazko eleberrien eta best-sellerren beharrean zegoela, hots," bigarren mailako" literatura baten beharrean.
|
|
|
Liburuan Tolkienengandiko eragina nabaritzen da noizbehinka: Erdi Aroko giroa isladatzean, pertsona zintzoen bihotz
|
ona
erakustean edota maltzurren urdinen izen onomatopeikoetan, Gudruk adibidez. (Egunkaria VI)
|
|
|
Eta beheraxeago honela dio: " atsegina, freskoa, orekatua, errealista eta
|
ona
baita eleberria."
|
|
|
Ikus daitezke, sarritan, deskribapen paregabeak, bai pertsonaiak bereizterakoan, hauen barne gatazkak adierazterakoan, bai natura deskribatzerakoan, bai zenbait ohitura, gorroto, amodio, eliztarren izakera. Hein batean, lehentasunez tratatzen ditu autoreak euskal ohitura, izakera, etxe, eta hiri errural baten alderdi
|
on
eta txarrak.(...)
|
|
2001
|
|
|
Geroztik, auskalo zenbatetan irakurri dugun R. Saizarbitoriaren nobelarik ezagunena den hau, eta gehienetan, literatur lan
|
onei
soilik datxezkien gertakarien lekuko mutu izan garela esan behar: 100 metrok, ezer baino lehen, plazerezko irakurketa agortezinak eragin ditu gugan.
|
|
|
Bistakoa da baieztapen horretan 60ko hamarkadako kultur giroaz mintzo zitzaigula filologoa, P. Bourdieuk Les héritiers... klasikoan maisuki deskribatzen zuen garaiaz. Literatura irakurtzea, literatura"
|
ona
", pasioz bizi zuen gaztedi unibertsitario konprometitua izan zen hura, literatura/ subliteratura arteko mugak tinkoak zirela pentsatzen zuen gaztedia.
|
|
|
Horregatik deritzot desegokia Egunero hasten delako gomendatzeko modernotasuna edo aitzindaritasuna bezalako argudioak soilik erabiltzeari, nobela hau, testu
|
on
guztien antzera, forma despliege hutsa baino zerbait gehiago baita. Mundua sentitu eta bizitzeko modu bat iradokitzen zaigu bertan eta hori onartuz, gizakioi barru barrukoak zaizkigun zalantzak bihurtzen dira hizpide.
|
|
|
Ezin esan gizonezkoen irudi
|
ona
ematen denik nobelan. Floraren ahotan jartzen diren" ona zaude" (65) etengabeak eta Hopper en Hoteleko logela (1931) koadroarekin egiten diren etengabeko konparaketak (10, 63, 170, 186,...) desolazioaren, abandonoaren erreferentzia plastikoak ditugu.
|
|
|
Ezin esan gizonezkoen irudi ona ematen denik nobelan. Floraren ahotan jartzen diren"
|
ona
zaude" (65) etengabeak eta Hopper en Hoteleko logela (1931) koadroarekin egiten diren etengabeko konparaketak (10, 63, 170, 186,...) desolazioaren, abandonoaren erreferentzia plastikoak ditugu. Liburuaren lehenengo argitalpenaren azalean irudikatzen zen koadro honek J. Updike nobelagilearen poema bat merezi izan bazuen, gizakiaren bakardadea irudikatzeko duen indarrarengatik izan zen.
|
|
|
Ezin esan gizonezkoen irudi
|
ona
ematen denik nobelan. Nobelako protagonista Zhivago doktorea bezala sentitzen bada Bioleta autobusetik ikusten duenean (126) antz gutxi du gizonezko honek B. Pasternak en nobelako protagonistarekin.
|
|
|
Azken honek, Yuri Zhivagok, emakume batekin ezkondu ondoren beste batez maitemindu arren, ez du zitalkeriaz jokatzen. Horregatik, Floraren ahotan jartzen diren"
|
ona
zaude" etengabeak eta Hopper en Hoteleko logela (1931) koadroarekin egiten diren etengabeko konpareketak desolazioaren, abandonoaren erreferentzia plastikoak ditugu. Liburuaren lehenengo argitalpenaren azalean irudikatzen zen koadro honek J. Updike nobelagilearen poema bat merezi izan bazuen, gizakiaren bakardadea adierazteko duen indarrarengatik izan zen.
|
|
|
Hasi gerrak mixeria erdiragarrienak erakutsi zizkieten gudari zaharrengandik, edo maitatzeko ezintasun ia patologikoa duten Juan Martin edo entziklopedia saltzailearekin jarraituz, oraingoan ere bizitza" erromantizatu" egin digu egileak. Horren ondorioz, literatur lan
|
onetan
soilik soma daitekeen begirada gizatiarra, irakurleari egia ezkutukoenak azaleratuko dizkiona, gailentzen da liburuan. Novalisen ostean hedatu zen definizioa bere eginez, literatur lan onetan bizitzan egoteko modu bat iradokitzen baitzaigu.
|
|
|
Horren ondorioz, literatur lan onetan soilik soma daitekeen begirada gizatiarra, irakurleari egia ezkutukoenak azaleratuko dizkiona, gailentzen da liburuan. Novalisen ostean hedatu zen definizioa bere eginez, literatur lan
|
onetan
bizitzan egoteko modu bat iradokitzen baitzaigu. Hortik, narrazio hauek anekdotatik haruntzago joaten dakien irakurlearengan eragingo duten aztoramen puntua, azken batean, arazo oso unibertsalekin, oso gureekin, egingo duelako topo:
|
|
|
Aranjuezen ezagutzen du protagonistak Eugenia (2 kap), Poetas de las cuatro lenguas izeneko antologia prestazeko bilera batean (78). Hasieratik adierazten da Eugeniak istorioan izango duen patua, bere izenak, segituan, Eugénie izeneko Landetako jatetxe
|
on
bat baitakarkio burura protagonistari (79). Ongi jaten den jatetxe= Eugenia honek, gainera, melankoliko jartzen du protagonista hasieratik, Donostiako Victoria Eugenia gogorarazten baitio (79).
|
|
|
" Sexua zikina den?.
|
Ona
bada bakarrik".
|
|
|
Ruskin eta Rossetti, emakumezkoei dagokienez, arras desberdinak, baina biak berekoi eta kritikagarriak. Lehenengoa, XIX. mendeko arte kritikari
|
onena
izan arren emakumeez ezer gutxi zekielako (ezkontza gauean emaztearen biloa ikusi zuenean hartu zuen ezustekoa liburu guztietan aipatzen da); bigarrena, playboy kontsumatua izateaz gain, artelana inoren gainetik jarri zuelako. Bere posesiorik preziatuena bailitzan, etxean, mundutik isolatua gorde zuen Rossettik Siddal, eta hilik jaio zitzaion lehenengo umearen ostean ere, bere amoranteekin jarraitu zuen emaztea etxean depresio bortitzak jota zegoela jakinda ere.
|
|
|
Erantzuna ez dago, gure iritziz, arrazoi ez literarioetan ere, eta zentzu honetan, liburu honen argitalpenaren inguruan sortutako iskanbilek (zentsura arazoak zirela medio), edo zenbaitzuek nobelan ikusten zuten mezu politikoak zailtasun handiak izango lituzke oraindik gaur egun duen harrera
|
ona
azaltzeko. Halaber, euskal literaturaren irakurleriaren motibazioak ezagutzen ez ditugun une honetan, harrera honen arrazoia betebehar akademikoetan ikusteari ere sinpleegia deritzogula esan behar.
|
|
|
arotza izatearekin. Aitak altzari
|
onak
egiten zituen moduan egiten ditu berak poemak, lan hau eta askotan entzun zaion esaldia da ofizioa baita, ez kondiziorik gabe, baina ikas litekeena ere badena.
|
|
|
"[...] Poetaren egiazko konpromezua idazlearena da. Konpromezu politikoa eta etikoa ez da aski, sendimenduak ere aski ez diren bezala, poesia
|
ona
egiteko[...]. Poeta ez da bere ideiengatik edo bere portaeragatik, bere sentimenduengatik ere ez den bezala, baizik eta bere poemen balioagatik, bere idazkeragatik, bere hitzengatik.
|
|
2002
|
|
|
Eleberri hauek ihes egiten diote esperimentalismo orori eta, estilo fresko eta sinple batez, generoaren dimentsio epikoa berreskuratzen dute. Aristiren nobelek eleberri beltzaren (batik bat Chandlerren) edo Ipar Amerikako dirty realism delakoaren eragin argia dute, eta gurean neorruralismo beltzaren adibide
|
onenetakotzat
hartu izan dira. Autoreak indarkeria eta sexua nagusi diren landa giro perbertsoa islatu du eleberri hauetan.
|
|
|
1951n Asteasun jaio zen Joseba Irazu Garmendiak, ezizenez Bernardo Atxaga denak, bide luzea du, dudarik gabe, 1971tik gaurdaino literaturan egindakoa. Bera dugu euskal egile sarituen eta itzuliena, eta Atxagak gurean nahiz Euskal Herritik kanpo erdietsitako harrera
|
onaren
erakusgarri dira atzerriko adituen laudorioak8 Zientzia Ekonomikoetan lizentziatura eskuratu ondoren, 1981etik 1984ra bitartean Filosofia ikasketak egitera joan zen Bartzelonako Unibertsitate Zentralera. Hasieran ekonomista, euskara irakasle, liburu saltzaile, inprimategiko langile, irratiko gidoilari... aritu zen, harik eta 1980an literaturan buru belarri jardutea erabaki zuen arte.
|
|
|
Egia esateko, obabar zikloa dei geniezaiokeenak harrera oso
|
ona
izan du, eta Premio Nacional de Narrativa delakoa irabazi aurretik ere jarraitzaile asko zituen euskal irakurleen artean. Adibidez, Bi letter jaso nituen oso denbora gutxian (1984), Sugeak txoriari begiratzen dionean (1984) eta Bi anai (1985) narrazioek lau edizio izan zituzten batez beste 1988 arte, eta 20.000 ale inguru saldu zituen obra bakoitzak, kopuru handiak inondik ere, kontuan hartzen bada urte haietako euskal merkatu potentziala.
|
|
|
Azpimarratu nahi genuke, halaber, Bi anai eleberri laburraren kalitate literarioa. Bat gatoz I. Aldekoarekin (1998), esaten duenean eleberri hori, A. Lertxundiren Hamaseigarrenean aidanez eleberriarekin batera, 1980ko hamarkadako
|
onena
dela. Lau hizkuntzatara itzuli duten eta orain arte hamahiru edizio saldu dituen Bi anai eleberriak Paulo eta Daniel anaiek Obabako ingurune bihozgabean daramaten bizitza kontatzen du.
|
|
|
15 hizkuntzatara itzuli dute eta sari garrantzitsuak hartu ditu: Kritika Saria 1993an, Premio Nacional de Narrativan finalista urte berean, Zilarrezko Euskadi Saria 1994an, 1994ko libururik
|
onena
El Urogallo eta Elle aldizkarientzat... Eta sarigai izan da, besteak beste, Aristeion Sarian (1996) eta International IMPAC Dublin Literary Award delakoan (1997).
|
|
|
Liburu honen lehenengo kapituluan Erzensbergerrek esandakoak gogora ekarri ditugunean adierazi bezala, beldur gara zientziaren teorian P. Feyerabendek behiala defendatutako" denak balio du" aldarria hertsiegi ez ote den jarraitu gaur egun, eta literatura
|
onaren
eta txarraren arteko mugak ez ote diren errazegi deuseztatu. Merkatuaren legeetara errenditzeak sorkuntza literarioari kalitate irizpideak leuntzea erakarri badio, genero guztien artean komertzialena denari, eleberriari, ondorio kezkagarriak ekarri dizkio.
|
|
|
Amor y guerra, Espasa Calpe, 1999] Saizarbitoriaren hurrengo eleberria. Orain arte izandako bi euskal edizioek eta Eusko Jaurlaritzak 1996ko Hedapen Saria eman izanak erakusten dutenez, harrera
|
ona
izan du lan horrek. Espainiar kritikari dagokionez, R.
|
|
|
alde batetik, Cien años de soledad, Irigoienen lana" ibai nobela" eta zenbait belaunaldiren narrazioa den aldetik, eta Pedro Páramo, bestetik, kontuan hartzen baditugu hildakoen arteko elkarrizketa luzeak, ugariak baitira, halaber, Irigoienen nobelan. Gure ustez, Poliedroaren hostoak autorearen prosa poetiko magikoaren adibide
|
onenetakoa
da, eta benetan iradokitzailea suertatzen da obra honen irakurketa.
|
|
|
Obra irakurrerraza eta konplexutasun formal askorik gabea izan arren, I. Mugika Iraolaren artikulua salbu (ik. 1988), ez zuen aurrekoak besteko harrera
|
ona
izan.
|
|
|
Lan honekin, autoreak urrats garrantzitsua egin zuen bere esperimentazio narratiboan, eta euskal narratiban gutxitan ikusten diren erregistro eta ñabardura ugari lortu zuen. Kritikaren harrera, nola euskal eremuan hala espainierazkoan,
|
ona
izan da, eta gaur egun autorearen eleberri goretsienetako bat dugu. Otto Pette baronetaren atean ezezagun baten agerpen harrigarriaz hasten da eleberria.
|
|
|
Un final para Nora, Alfaguara, 1999] 1996an kaleratu zen. Irakurlea hasiera hasieratik harrapatzen duen eleberria da, eta Euskal kritikari gehienentzat oharkabean pasatu bazen ere, autorearen obra
|
onenetakoa
delakoan gaude gu. Obrari buruz euskaraz argitaratutako artikulu bakanetako baten ondoren argitaratu elkarrizketan (ik.
|
|
|
1997), Lertxundik berak liburuak izandako oihartzun eskasaz harrituta zegoela zioen. Zorionez, espainierara itzuli izanari esker, kritikak testua berriro aztertu ahal izan du, eta L. de la Peñak El Paísen() idatzitako iruzkinean agertzen diren laudorioek, esaterako, erakusten dutenez, eleberria harrera
|
ona
izaten ari da.
|
|
|
Honetaz gain, dudarik ez dago eleberri mota honek gurean arrakasta handia lortu duela eta 110 Streeteko geltokia (I. Zabaleta) edo Alaba (G. Garate) liburuen berrargitalpenak ditugu, besteak beste, irakurleen artean polizi eleberriak izandako harrera
|
onaren
adibide.
|
|
|
Garate izan zen Euskal Filologia lizentziaturaren sortzaileetako bat Deustuko Unibertsitatean (1978). Bere argitalpen ugarien artean, marxismoari buruz idatzi dituen sei liburuez gain, ipuin liburuak (Aldarte
|
oneko
ipuinak, Elkar, 1982..), polizia eleberriak (Esku leuna, Elkar, 1977; Goizuetako ezkongaiak, Elkar, 1979; Izurri berria, Elkar, 1981..), eleberri sozialak, erreportaiak (New York, New York, Elkar, 1988), literatur kritikako lanak (Euskal eleberriaren kondaira I, Mensajero, 1983; Euskal Eleberriaren Kondaira II, Mensajero, 1985; Euskal Eleberriaren Kondaira III, Mensajero, 1991; Atzerriko eta Eusk...
|
|
|
Heterofonia eta heteroglosia horiek testu polifoniko eta ñabardura sinboliko eta semantiko berritzailez hornitutako testua egiten du Ur uherrak. Edozein aldetatik aztertuta, azkenaldi honetako eleberri
|
onenetakoa
da gure ustez.
|
|
|
Izakiaren izaeraz gogoeta egin nahi duten letra etzanez idatzitako lerrokada ugariek gehiegi mantsotzen dute eleberriaren erritmoa. Hala ere, gure ustez Beñaten bizi bidai honen osagaiak (intriga, sexua, filosofia...) daude testuak izan duen harrera
|
onaren
oinarrian.
|
|
|
Polizi, umore, amodio edo zientzia fikziozko eleberrietan, irakurlea entretenitu egin nahi da, istorio bat kontatuz, haren ardura eta atentzioa bereganatu. Uste dut beharrezkoa litzakeela gurean eleberrigintza mota horiek azken hamarkadetan izan duten igoera aztertzea eta irakurleen artean izan duten harrera
|
onaren
berri ere ematea.
|
|
|
Komunikabideek irudia saltzen dute. Beraz, komunikabideek irudi salgarria duten idazleak(
|
onak
edo txarrak, eta hori idazle direnean) maite dituzte." gintzan Durangoko Euskal Liburu eta Diskoen Azokak betetzen duen lekua. Azken urteotan azokaren helburu, antolaketa, funtzio edo egituraketa bera eztabaidagai izan badira ere (begiratu besterik ez dago komunikabideetan argitara eman diren artikulu,, edo iritzi artikuluak), dudarik ez dago Durangoko Azoka, ezer baino lehen, euskal liburugintzaren erakustoki garrantzizkoena dela oraindik.
|
|
|
Hegats 1, 1989ko abendua, 11), L. M. Mujikak artikulu bat eman zuen argitara euskal literatur kritikari buruzkoa. Bertan, M. Lopezek erabilitako bibliografiari osatugabea iritzi ondoren, kritika batek
|
ona
izateko bete behar dituen baldintzez hitz egiten du eta aipamen laburren mugez. L. M. Mujikaren iritziz, azterketa luze eta sakonek soilik bermatzen dute kritika baten kalitatea, eta hori dela-eta, lekuz kanpo kontsideratzen ditu aipamen laburretan askotan kaleratu izan diren gehiegizko laudorio edo kritikak.
|
|
|
Edonola ere, irakurleen ohituren aldaketa, merkatuaren legeetara makurtutako liburugintza, ikus entzunezkoek eragindako kontamoldeen arrakasta... gaur egun narraziogintzak duen harrera
|
ona
azaltzeko arrazoi baliagarriak izanik ere, argi dago, euskal kasuari dagokionez behintzat, lehenago aipatu diren gertakariek, hots, irakaskuntza elebidunaren eskaera berriek eta literatur lehiaketak ugaltzeak eragin zuzena izan dutela narraziozko generoen zabalkundean. Sariketei dagokienez, Torrealdairen liburuko 458 orrialdeetan datozenak zenbatuz gero, honako kopuru hauekin egingo genuke topo:
|
|
|
Jon Kortazarrek oroitarazi digun moduan, 1990etik 2000 urte bitartean 38 idazlek argitaratu zuten euren lehen poema liburua eta horien artean kausi ditzakegu 70eko hamarkadan jaiotako euskal idazle berri asko: Kirmen Uribe, Asier Serrano, Igor Estankona, Jose Luis Padron, Urtzi Urrutikoetxea, Castillo Suarez, Xabier Olaso, etab. Poesiarentzat garai
|
onak
ez diren hauetan, guztiz azpimarratzekoa da poeta gazteon lan gehienak kaleratu dituen Susa argitaletxearen ahalegina, poesia sail bat ez ezik, Koldo Izagirrek zuzendutako XX. mendeko euskal poesia kaierak izeneko bilduma eskaini diguna. atxikiz ulertua (grekerazko" kanon" hitza zurginek neurketak egiteko erabili ohi zuten makilatxoa izendatzeko erabiltzen baitzen), ezta zentzu biblikoa... hizkuntza desberdinetako literaturetan eredugarritzat hartuak izan diren testu edo egileen inguruko hausnarketa gisara.
|
|
|
Aurreko lerroetan gogoratu ditugun bi inkestekin batera, gurean egon da atzerriko egunkari ezagunen antzera (ik. The New York Times, The Guardian,...) XX. mendeko euskal liburu
|
onenen
zerrenda proposatzera ausartu denik. Gara egunkariak argitara eman zuen zerrendan, kasu, XX. mendeko euskal/ erdal liburu onenak omen direnak aipatzen ziren.
|
|
|
The New York Times, The Guardian,...) XX. mendeko euskal liburu onenen zerrenda proposatzera ausartu denik. Gara egunkariak argitara eman zuen zerrendan, kasu, XX. mendeko euskal/ erdal liburu
|
onenak
omen direnak aipatzen ziren. Aukeraketa bera eztabaidagarri izan daitekeela onartuz ere, gauza bat zegoen argi aipatutako zerrendan:
|
|
|
353). Hala ere, azpimarratzekoa da obra narratibo honen helburu nagusia ez zela erlijiosoa, ordu arte gertatu ohi zen bezala2 Urte batzuk geroago, Bizenta Mogel J.A. Mogelen ilobak Esoporen alegien itzulpen liburu bat argitaratu zuen, Ipui
|
onac
izenekoa. Liburu horren argitalpenak nolabaiteko berrikuntza ekarri zuen, zeren eta, bere helburu didaktiko eta moralista gorabehera, euskarazko haur eta gazte literatura sortzeko zimenduak ezarri baitzituen (ik.
|
|
|
A. Toledo liburu horren garrantzia nabarmentzen saiatu da, narrazio mota berri baten eredu delakoan eta irakurketa literarioago baten eredua ere badelakoan, nahiz oraindik helburu estetiko zorrotzetatik urrun egon. Ipui
|
onac
abiapuntua izan zen: alegia egile sorta bat agertu zen harrezkero, kasu gehienetan forma nagusia poesia izan arren.
|
|
|
Haren Uztaro (1937) eleberriak ere ohiturazko literaturaren ildoari jarraitzen dio, baina bere zama moralizatzailea Anabitarteren eleberrietakoa baino astunagoa da, eta bertara biltzen dira generoari dagozkion berezitasun formal guztiak: narratzaile orojakilea, pertsonai
|
onen
eta gaiztoen bereizketa (planteamendu manikeoa), eta abertzalekeria amorratua.
|
|
|
Italiar gizon artega
|
onek
, umetandik, siniskera guztientzako narda ta erdeiñua izan zuan. Gogoak, oztopo ta esirik izan zezakeanik, ez zuan ontzat artu nai izan.
|
|
|
Italiar gizon artega onek, umetandik, siniskera guztientzako narda ta erdeiñua izan zuan. Gogoak, oztopo ta esirik izan zezakeanik, ez zuan
|
ontzat
artu nai izan.
|
|
|
Jainko andia aren begira zegon, aren zai. Ta hamaika bide okerrekoz ibili ondoren, Giovani Papini, Berri
|
Oneko
mendirantz abiatu zan, ta egundoko liburu gartsu ta giartsu idatzi ere: " Kristo-ren kondaira".
|
|
|
" Gure artean bizi zara, gure aldamenean, lur gaiñean, zurea baitda, ta gurea; ume ziñanean ume artean artu zinduzan ta zu salaturik, lapur artean gurutzean josi zinduzan lur
|
onen
gañean; biziekin bizi zara, bizien lur gañean, eder izan zitzaizun ta maite izan zenduzan lurrean; gizazgaindiko biziez bizi zara gizonen lurrean, zure billa dabiltzanentzat ere ikusieziña; agian, ogia eskatzen duan eskalearen tajupean, iñork ere beatzen ez dion eskale itxuran.
|
|
|
" Baiña eldu da berriro gure artean agertu behar duzun garaia, ta gizaldi
|
oni
seiñale berri premiatsu ta ukaeziña eman bear diozuna. Zuk dakusazu, Jesu, gure gabezia; zuk dakusazu gure txirotasunaren andia; ezin duzu aintzat ez artu gure bearrizanaren luzapide eziña, gure larritasunaren egia ta gogortasuna, gure landerreria, gure etsipena:
|
|
|
Habsburgo" ko Zita Kaiser emea ta bere sendiarenak.
|
Onen
ikerle leiatsuak Maria Cristina Bakaldemea ta bere seme errainak, Alfonso XIII" gn eta Victoria Battenberg izan ziran.
|
|
|
Argi argi egi
|
onek
irakatsi ebazan eta origaitik arerijuak alde gustijetatik agertu jakozan; zorotsat artzen eben, danak bera irainduten ibilten ziran, baña Sabin iñoiz ez zan bildurtu. ¡ Irakatsi ederra abertzalientzako irakasliak emona!
|
|
|
Berak esaten ebazan egijak min emoten eutsen arerijuari eta
|
onek
inun diranak, berari egitea, gura ixan eben, baña gure Irakasliak aurrez aurre danok artzen zituban. Erakutsi eutson baita bere lagunari be beren asmuak eta onek ez eutsen ondo eretxi.
|
|
|
Berak esaten ebazan egijak min emoten eutsen arerijuari eta onek inun diranak, berari egitea, gura ixan eben, baña gure Irakasliak aurrez aurre danok artzen zituban. Erakutsi eutson baita bere lagunari be beren asmuak eta
|
onek
ez eutsen ondo eretxi. " Barri onak Euzkadi" ko mendijetan ots egin ba dau, Jaungoikua gaitik bakarrik ixanda".
|
|
|
Erakutsi eutson baita bere lagunari be beren asmuak eta onek ez eutsen ondo eretxi. " Barri
|
onak
Euzkadi" ko mendijetan ots egin ba dau, Jaungoikua gaitik bakarrik ixanda".
|
|
|
Itxartu zaiz, euzkotarrak! Amak deituten deusku eta dei ori entzunaz, guk seme
|
onak
lez laguntza ezin ukatu. " Lekeitio" ko EuzkoBatzokija" da gaur deitza dagubana ta lekeitiar ona danak erantzun biar dau bere izena emonagaz bertako bazkide ixateko.
|
|
|
Amak deituten deusku eta dei ori entzunaz, guk seme onak lez laguntza ezin ukatu. " Lekeitio" ko EuzkoBatzokija" da gaur deitza dagubana ta lekeitiar
|
ona
danak erantzun biar dau bere izena emonagaz bertako bazkide ixateko. Danok etorri
|
|
|
Tira ba, olan onetsi ta txeigoratuba ixan zan Euzko ereserkija abestuaz.
|
Onen
ostian Batzokitik zeya a erespatza aurretik eta dantzarijak ta ostetza
|
|
|
Egubaztero gabez itzaldijak ixan ziran Gora Buru antzokijan Euzko Langille Bazkuna erri
|
onetan
eratuteko. Robles Arangiz eta beste bat mintzatu ziran erderaz eta irugarrena, euzkeraz.
|
|
|
Partilla kontuan beti lez batzuk geyago bestiak ostera gitxijago ixan dabe. Euren gogaro
|
ona
oi da lez ikusija ixan da egun orreitan... eta aurrera mutillak.
|
|
|
Apain apain eguan izlarijen lekuba; arriskuban egueldi
|
ona
ixan ba" zan ¿ zelan egongo. Gure ikurriñaren marguak ikusten ziran eta erdijan gurutza zurija eukirik ari gorrijagaz egiñiko idazkun au:
|
|
|
Bernedo jaunak adirazo euskun euzko abendeak daukozan eskubideak bere buru jabe ixateko. Jarrayan Amezola gaztiak esan ebazan erderaz, euzko edestiko barri batzuk eta gure errijaren ezaugarri berezijak eta
|
onen
ostian Bite" rik adiraldu euskun, gauza txikijetatik asita, zelako garrantziduna dan Aberrijaren askatasuna. España" ko erkijak zer eskatuten daben eta zer eskatuten daben" ek:
|
|
|
Gure izkuntzea gexogexorik egona da; oraintxe bizkortuten asi da, jagiten be asi yaku bata. Salamanca aldetik bixi dan gixaxo bat estu edo ei dabil orixe dala ta beste barik; bere zeregiñik gurena aspaldi
|
onetan
orixe dau ¡ beti esanalak esaten euzkereak il biar dauala ta! Ia ba, ludiko gauzak orrelan dirala ta...
|
|
|
* Euzkadi, XI lanan: izparringi
|
onen
Euzkel atala zuben idazkijai itxaroten dago. Errez be errez egin geintikena da; batian batak, bestian beste batek, urrenguan urlijak, eta abar.
|
|
|
Nagikerijan daguana, luak errez artzen dau, eta bitartian, lo egiteko,
|
ona
emen abestitxu baten asijera:
|
|
|
Baña sortu yakon semerik gurena, aberri maitalia. Eta bere Aberri
|
onen
aldez jokatu eban iñork baño zintzuago. Berak bide zuzena uste ixan eban bidia bere errijari irakatsi eutson, Bide arteza, osua, biar eban bidia, eta orretarako bere ixate gustija emon eban.
|
|
|
" Ama aberrija artu gogo
|
onez
malko ederrok...
|
|
|
" Jaun Goikua eta Lagi Zarra". Urtzi, betiko gure Jauna eta Euzkadi, ludi
|
onetako
bixitza aldiko gure Aberrija. Ortik yatorku osasuna, ortik betiko Bixitza.
|
|
|
Orain, emakumiak gixonak baxen gogotxu ekin biarko dabe aberri lanetan. Gixaldi
|
onetako
31 urtiotan, abenda buztartubak buru yaube egiten ikusi doguz; euren eskubidiak galtzen bat bere ez ostera. Ezta zorakerija ezta bildurgarrija, ezta gurari lortu eziña gure Aberrija azkatu nai ixatia.
|
|
|
Gure zorijon agurra eta eskar
|
ona
Leizaola jaunari, Lekeitio Buru Batzarrari eta entzuten etorri ziran gustijai, eta aurrera Jel aldez.
|
|
|
Igaziriko igandia autetsi eben Artezkari Batza era
|
onetara
:
|
|
|
Udaberrien asierea izaten da pozkorrena; neguaren asierea ostera, enparauko negue baiño itunegoa. Orrelan ba urtaro
|
onen
asieran dakigu esaten: aldi baterako negu illun otza emen dogu.
|
|
|
Deun Agate eguna emen dogu. Oi dan lez, ziñopa orren abeslariak etxeriketxe ibilliko dira, Egunkari maite
|
onetan
lengo egunean agiri ziran onetzazko abeskiak, txiruetan be txiruak ziralata nago. Enborra ta adarrak barriak izango ba" dira bere susterraya lengoa izan bear leukela dustot.
|
|
|
Uarra. Idazle argi
|
onen
lanak, abintza andikuak dira, gastetxu bat da oindikarren eta. Irakurliak esango dau geruago. L.
|
|
|
Eragon baino lehen nahi baituzu, Sokrates maite erran zuen Parmenidek eder zer den irakatsi, zuzen zer den,
|
on
zer den, eta baita idea bakhoitza zer den ere. Arestian ohartu natzaitzu Aristotelekin eztabaika zu ikhustean.
|
|
|
zeruak edertasuna emon badeutsu eta emon deutsu zetarako dana estaldu? Gorputzean daukagun guztia geurea da, berezkoa da,
|
ona
da.
|
|
|
Ule baltzarena. Liraina eta haziera
|
onekoa
. dana, lagunak esan deust.
|
|
|
Horraitio... sorginen artean, sorgina ez zan bat eukan; bere ama. " Gure ama, gehienetan susmo
|
onekoa
da. neskea polita dala, liraina eta haziera onakoa.
|
|
|
LUKASEN ERAKUTSI
|
ONA
*
|
|
|
Une
|
onetan
, neska mutikoek euren arteko Manutxuri begiratu eutsoen, onek be, txikia izan arren, mutiko indartsuaren entzutea ebalako.
|
|
|
Une onetan, neska mutikoek euren arteko Manutxuri begiratu eutsoen,
|
onek
be, txikia izan arren, mutiko indartsuaren entzutea ebalako.
|
|
|
Lukas, esan deutsuedan lez, ez zan nagusi antzeko edo kargua bereganduteko kezkaz bizi. Orraitiño, bere apaltasunean erakutsi
|
ona
emon eban, bapere arrokeriarik azaltzeke. Erakutsi ona...?
|
|
|
Orraitiño, bere apaltasunean erakutsi ona emon eban, bapere arrokeriarik azaltzeke. Erakutsi
|
ona
.... Bai, bein!
|
|
|
Lukasek be, orduantxe azaldu ebalako bere nortasun berezia. Apala ta borondate
|
onekoa
, koipekeri bako gizona, sari billa iñoiz ibilli ez zana. Lukas Ulegorria!
|
|
|
Zatika ta Zatikatxu, hortik gora aldapatsu, Arte zabalak gerizpe
|
ona
, bariekuan sorgintzu.
|
|
|
Biok be, lar diranean ez dira gero, elementu
|
onak
!
|
|
|
Haren hitzak nik iretsi arrainak amuzkia bezala, eta peilo hau, Asun begi
|
onez
ikusten hasi nintzen. Halabaina, hurrengo bigirara ez nintzen azaldu.
|