|
2007
|
|
|
Zentralen batez besteko eraginkortasuna% 30ekoa da. Baina teknologiak aurrera egin ahala zentralen eraginkortasuna gorantz
|
doa
. Zentral superkritiko eta ultrasuperkritiko deritzenetan lurruna tenperatura eta presio altuagoetan jartzen da, eta, hala,% 40 eraginkortasuna lor daiteke.
|
|
|
Mundu osoko elektrizitatearen% 40 ikatzaren bidez lortzen da. Eta ikatzaren ekoizpena gorantz
|
doa
urtetik urtera: azken 25 urteetan ia bikoiztu egin da.
|
|
|
Dena den, azken 25 urteetan ahalegin handia egiten ari dira ikatz teknologia garbiak garatzeko. Eta bide horretatik
|
doaz
, hain zuzen ere, AEBren eta EBren planak ere. Helburua da teknologia horiek ahalik eta gehien eta azkarren garatzea, ikatza berdeagoa bihur dadin.
|
|
|
L ehen, inguruan berez sortzen ziren landareen fruituak biltzen genituen; orain, berriz, nekazariek landatzen eta ustiatzen dituzte fruitu landareak haien fruituak eskuratzeko, eta, ondoren, munduaren punta batetik bestera garraiatzen dira eskuratutakoak. Guk saltokietara
|
joan
behar izaten dugu jan nahi ditugun fruituak erostera, eta orduan erabiltzen ditugu hainbat urtean ikasitakoak, erosiko ditugun fruituak aukeratzen ditugunean.
|
|
|
Nola ez ditugu, bada, atsegin handiz hartuko baratzea duen bizilagunak, lagunak, osabak edo dena delakoak ematen dizkigun fruitu eta barazkiak! Edo guk geuk mendian
|
goazela
hartzen ditugunak!
|
|
|
Presazko eginkizun horretarako beharrezkoak diren lehengaiak eskuratzeko, ez da nahikoa izaten janaritik eskura daitekeena. Hortaz, emearen ugaltze aparatuaren eskakizunak handituz
|
doazen
heinean, lehengaien iturri exogenoez gain, iturri endogenoez baliatzeko premia agertzen da. Horretarako, hazkunde somatikoan metaturiko erreserba guztiak erabiltzen hasten da barea.
|
|
|
Horretarako, hazkunde somatikoan metaturiko erreserba guztiak erabiltzen hasten da barea. Ugalketa sasoian ugaltze aparatua soilik hazten da, eta gainerako egiturak txikituz
|
doaz
pixkanaka. Esaterako, bare eme batek errunaldi bakarrean 200 arrautza baino gehiago errun ditzake, eta bere pisuaren laurdena gal dezake gutxi gorabehera.
|
|
|
Jokoaren erabilerari dagokionez, plataforma joko deritzen jokoen artean sailka daiteke. Protagonistak eszenatoki batetik bestera
|
joan
behar du, agertzen zaizkion oztopoak gaindituta. Oztopo horietaz gain, hizkuntzari, matematikari eta inguruaren ezaguerari buruzko galderak agertuko zaizkio, eta ondo erantzun ditu, jokoan aurrera egiteko.
|
|
|
Azken hori elektronikoa da, eta memoria azkar gisa ere ezagutzen da. Memoria azkarrak, izenak dioen bezalaxe, oso azkar lan egiten du, eta, energiarik ez dagoenean argia
|
joaten
denean, esaterako, desagertu egiten da. Ez al zaizu sekula gertatu bat batean argia joan eta pentsatzea nik hau ez dut gorde?
|
|
|
Memoria azkarrak, izenak dioen bezalaxe, oso azkar lan egiten du, eta, energiarik ez dagoenean argia joaten denean, esaterako, desagertu egiten da. Ez al zaizu sekula gertatu bat batean argia
|
joan
eta pentsatzea nik hau ez dut gorde. Memoria gogorrak gordetzen du dena.
|
|
|
Ordura arte teknologia ez zegoen itsas hondoraino jaisteko bezain aurreratuta, baina, 1964an, estatubatuarrek Alvin itsasoratu zuten. Ilargira
|
joateko
Apollo diseinatu zuten bezala, itsas hondora heltzeko barruan hiru pertsona har zitzakeen itsaspeko bat egin zuten, eta, gaur egun, itsaso sakonera pertsonak eramaten jarraitzen du oraindik Alvin ek.
|
|
|
Dortsaletik urrundu ahala, lurrazal ozeanikoa hozten
|
doa
, eta haren dentsitatea handitu egiten da. Lurrazal ozeaniko horren dentsitatea azpiko mantuarena baino handiagoa denean, hondoratu egiten da.
|
|
|
Niretzat, leku kuttuna da. 1981ean hasi nintzen hura aztertzen, eta oraindik ere
|
joaten
naiz.
|
|
|
1979an egitura guztia Eusko Jaurlaritzaren esku geratu zen, eta han kokatu dira, besteak beste, NEIKER Tecnalia eta Itsasmendikoiren hainbat laborategi eta ikerketa talde. Hasierako bideari eta helburuei eusten diete, baina ikertzaile belaunaldi berri bat sartu da, eta zientziaren eta teknologiaren etengabeko aurrerapenak txertatuz
|
joan
dira iritsi ahala.
|
|
|
Dena den, zientzialariek ezin dute garaipena aldarrikatu, eta besterik gabe etxera
|
joan
. Jitoan dauden buien sarea etengabe berritu behar da, buiek huts egiten baitute, eta urrundu egiten baitira lasterren dibergentzia eremuetatik.
|
|
|
Arrain izoztuz betetako kontainerrak garraiatzen ditu Ipar Ameriketara. Handik bi astera itzuli, eta bidaia berbera egiten du, urtea
|
joan
eta urtea etorri. Ipar Atlantikoan itsasontzi ibilbide iparraldekoena hartzen du, eta, udaberri betean egon arren, Labradorko Lasterrak hegoalderantz eramaten dituen icebergak saihestu behar izaten ditu.
|
|
|
Erregaia, mantentze lanak eta 3 laguneko taldea (bitarteko ofizial, ingeniari eta marinelen taldea) ordaintzeko, egunean 20.000 dolar behar dira. Ontzi boluntario horiek, halaber, jitoan dauden gainazaleko buiak eta Argo buiak hedatzeko eragilerik garrantzitsuenetako bat dira, behaketa sareko hutsuneak betez
|
joaten
baitira, agertu ahala.
|
|
|
Ipar Atlantikoko gainazaleko ur beroek iparralderantz egiten dute (marra gorriak), eta hegoalderantz doan sakoneko ur hotzen fluxua ordezkatzen dute (marra urdinak). Hala, beroa iparralderantz garraiatzen da, eta Europarantz, ekialderantz,
|
doazen
haizeak berotu egiten dira (gezi gorri handia). Urtzen ari den izotzaren ondorioz, sistemari ur geza kantitate handi bat gehituko balitzaio (eskuinean), itsasoko ura ez litzateke Ipar Atlantikoan hondoratuko.
|
|
|
Ipar Atlantiko polarrean sortutako sakoneko ur hotz, gazi eta dentso horiek, jatorritik hegoalderantz
|
doazen
fluxu sakonek garraiatzen dituzte, eta, ehunka urteren poderioz, beste zenbait ozeanoetara hedatu ondoren, haizeak eta mareek gainazalera ekartzen dituzte berriro ere. Han, eguzkiak berotu eta euriak gezatu egiten dituzte.
|
|
|
Tenperatura ebakidura Ozeano Pazifikoan; Ekuatorean ekialdetik mendebaldera
|
doa
, iparralderantz begira, Pazifiko tropikaleko buia finkoetatik ikusten den bezala. Oro har, ur beroen kontzentrazio baten gainetik igotzen da airea Pazifikoko mendebaldean (goiko irudia), eta ekialdeko azaleko haizeak erakartzen ditu.
|
|
|
Haize horiek bero mantentzen dute kontzentrazioa, ur beroa pilatuz. El Niñoren agerraldi batean (beheko irudia), zerbaitek ahuldu egin ditu azaleko haizeak, eta horrek aukera ematen dio ur beroari ekialderantz
|
joateko
. Goranzko aire masen erdiguneak ekialderantz higitzen dira, gehiago ahultzen dute gainazaleko haizea, eta ur beroari hondoratzeko aukera ematen diote.
|
|
|
Energia asko eskatzen duen jarduera da. Bidea ahalik eta merkeen egiten saiatzen dira, ahalik eta zuzenen eta taldeka
|
joanda
. Askotan, migrazioan doazen hegaztiek taldeka egiten dute hegan.
|
|
|
Bidea ahalik eta merkeen egiten saiatzen dira, ahalik eta zuzenen eta taldeka joanda. Askotan, migrazioan
|
doazen
hegaztiek taldeka egiten dute hegan. Oso berezia da batzuetan kurrilo taldeetan, adibidez taldeak hartzen duen V forma.
|
|
|
Lehenak dio lehenengo hegaztiak zuhaitzetara igotzen zirela, eta, lumei esker, gai zirela beren buruari zuhaitzetatik behera erortzen utzi eta, nolabait, planeatzeko, urtxintxa hegalariek egiten duten antzera. Eboluzionatu ahala, gero eta distantzia luzeagoetan planeatzen
|
joan
ziren, eta, azkenik, zuhaitzetara igo beharrik izan gabe hasi ziren hegan.
|
|
|
Beste teoriaren arabera, berriz, lehenengo hegaztiak korrikalariak ziren, eta korrikaldietan oreka ez galtzeko balio zieten lumek. Pixkanaka, goiko azalera handituz
|
joan
zen, eta, azkenean, abiadurak eskaintzen zien bultzada aprobetxatuta, hegan hasi ziren.
|
|
|
Eztabaida hori neurri handi batean izendapen kontu hutsa dela, ordea, garbi ikusi da Espainian onartu berri den legearekin edo Britainia Handian aurki onartu behar dutenarekin. Enbrioiaren babes juridikoa unean uneko beharretara egokitzen
|
joan
da.
|
|
|
Egin kontu: itsasontzi bat hartu eta, ikertzera, nazioarteko uretara
|
joatera
iritsi dira. Horrek denak neurrigabeko energia eta diru gastua sortzen du, eta, beraz, bada garaia eztabaida hau bere onera ekartzeko.
|
|
|
Hain justu, Britainia Handian are urrunago
|
joan
dira, eta, giza obuluak erabili gabe zelula amak lortzeko, enbrioi hibridoak sortu dituzte, behi obuluei giza zelulen DNA transferituta.
|
|
|
Perretxikozale gehienak udazkena iristeko irrikan izaten dira, otarra hartuta lurrak ematen duen fruitu preziatuenetako bat biltzera
|
joateko
. Zale amorratuak udaberrian eta udan ere ibili ohi dira, baina udazkeneko hitzorduan ez dute huts egingo:
|
|
|
Hanka eta txapel egitura klasikoaren kasuan, hanka luzatzen doan neurrian txapela zabalduz
|
joaten
da, eta txapelaren azpiak dagoen himenioa (esporak gordetzen dituen egitura) agerian geratzen da. Esporak heldutakoan, askatu eta beste onddo bati bizia emateko prest egongo dira, zikloari berriro ekiteko.
|
|
|
Haien beldur, 1945eko maiatzaren 2an, von Braunek eta beste 525 pertsonak beren buruak estatubatuarren esku utzi zituzten. Baina ez ziren esku hutsik
|
joan
: berekin eraman zituzten hainbat material tekniko, artxibo eta ehunka V2 egiteko tresneria.
|
|
|
Espaziora iristeko lehian bi gizon dira nabarmentzekoak: Korolev sobietarra (goian) eta von Braun, AEBra
|
joandako
alemaniarra (eskuinean, eskuetan V2 misilaren maketa bat duela). (Argazkia:
|
|
|
Talde bateko buru jarri zuten. Hamarkada hartan bertan, behin eta berriz esan zien Estatu Batuetako agintariei Lurretik at
|
joango
zen satelite artifizial bat bidali nahi zuela. Ezezkoa jaso zuen guztietan.
|
|
|
Eta, ozono geruzaren zuloaren kasuan gertatu zena oinarri hartuta, bide onean
|
goazela
uste duzu?
|
|
|
Behe Kretazeoan, Euskal Herria ur azpian zegoen. Hondartzara
|
joatekotan
, Araba hegoaldera joan genukeen, Kantabriako mendizerra ingurura, han baitzegoen kostaldea. Gainera, bidean, mangladi bat aurkituko genukeen, ibai bat itsasoratzen zen inguruan, hondartzatik ez oso urruti.
|
|
|
Behe Kretazeoan, Euskal Herria ur azpian zegoen. Hondartzara joatekotan, Araba hegoaldera
|
joan
genukeen, Kantabriako mendizerra ingurura, han baitzegoen kostaldea. Gainera, bidean, mangladi bat aurkituko genukeen, ibai bat itsasoratzen zen inguruan, hondartzatik ez oso urruti.
|
|
|
Hori guztia, noski, hondartzara
|
joatekotan
; baina orduan ez zegoen gizakirik, ezta bestelako primaterik ere. Dinosauroak ziren jaun eta jabe.
|
|
|
Diapiroak dira, hein handi batean, Araban anbar aztarnategiak egotearen erantzule. Diapiroak egitura geologiko batzuk dira, dentsitatea dela eta, poliki poliki azaleratzen
|
joan
ziren sedimentuak. Azaleratzeko mugimendu horrek ez die utzi sedimentuei hondoratzen, ez ditu sakonera bidali, eta, ondorioz, arrokek ez dute ez tenperatura ez presio alturik jasan.
|
|
|
Azaletik hurbil, erretxina erretxin hodietan egoten da. Jariatzen den arte likidoa bada ere, atmosferarekin kontaktuan solidotzen
|
joaten
da. Usainduna eta lingirdatsua da.
|
|
|
Izan ere, anbara erretxinaren fosilizazioaren ondorioz sortzen da. Denboraren poderioz, erretxina oxidatuz
|
joaten
da, eta osagai organikoen polimerizazioz anbara sortzen da. Baina hori gertatzeko milioika urte behar dira.
|
|
|
500 km/ h ko abiadura eta 25.000 oineko altuera har dezakete. Loiutik Madrilera
|
joaten
diren hegazkinek adinako ezaugarriak edo hobeak dituzte.
|
|
|
AN AeroQuad izena jarri diote. Plataforma hegalari autoegonkortu bat da, non pilotua gainean zutik
|
doan
. Azpian bi errotore ditu, eta gidatzeko oso erraza da, gorputzaren mugimenduen bidez egiten baita.
|
|
|
Baina urrunago
|
joan
daiteke. Robotaren kontzeptu abstraktua morroitza artifizialarena da:
|
|
|
Sarri entzuten den esaldia da hau: odol gozoa izango duzu, guztiak zuregana
|
joaten
dira eta.
|
|
|
Gure bizi itxaropena luzatzen ari den heinean, minbizia eta buruko gaitzak gero eta gehiago agertzen ari dira. Denboraren poderioz, gure gorputzeko zelulak zahartzen
|
joaten
dira, eta, halako batean, erreplikatzeko orduan, akatsen batengatik edo zahartu direlako, gaixotasunak agertzen dira. Minbizia norberaren zelulak gaiztotzea baino ez da.
|
|
|
Hasteko, bere jatorrizko organotik aldendu eta odolaren bidez mugitzeko gai den zelula oso gogorra da. Gizakiaren odola abiadura handian
|
doa
, eta odol horren kondizio fisiko kimikoak ez dira batere egokiak kanpoko zelulentzat. Eta hori hasiera besterik ez da.
|
|
|
Eta hori hasiera besterik ez da. Lehenengo shock hori gainditzeko gai izan baldin bada, hurrengo pausoa gorputzeko atalen batean gelditzea izango da, eta, odola zer abiaduratan
|
doan
kontuan izanik, ez da lan erraza. Azkenik, gorputzeko atal batean gelditu, zirkulaziotik irten eta beste organo batera pasatzen denean, zailtasunak izango ditu ezarri den leku horretan hazteko, ez baita bere jatorrizko organoa, eta berarentzat toki arrotza baita.
|
|
|
Garbi dago oztopo horiek guztiak gainditzea lortzen duen zelula batek izugarrizko gaitasuna duela edozein arazori aurre egiteko. Eta, lortzen duenean, hazi egiten da, eta, hazkuntza horretan, inguruko ehunak apurtzen
|
joaten
da, eta organoek beren funtzioak galtzen dituzte. Horrela, hasiera batean hazteko kontrola gainditu duen zelula bakar hori gorputzeko beste edozein organo suntsitzera hel liteke.
|
|
|
Hori dela eta, zelula horiek estrategia asko dituzte edozein zailtasunen aurrean bizitzeko. Botika bat sortzen badugu zelula jakin baten hazkuntza gelditzeko hartzaile jakin bat blokeatuz, tumore zelula horrek beste hartzaile baten bitartez lortuko du hazkuntza hori berraktibatzea, eta lehengo moduan haztea lortuko du; horregatik, dituen estrategia guztiak mozten
|
joan
dugu.
|
|
|
Sarritan, ingelesezko hitz edo esapide baten informazioa nahi denean, gaztelaniazko edo frantsesezko hiztegietara jo izan da. Mentalitate eta ohitura aldaketa bat beharrezkoa da ingelesetik euskarara (eta alderantziz) bide zuzenetik
|
joateko
aukeraz jabetzeko; baina, hori gerta dadin, euskara ingeles hiztegiak behar dira.
|
|
|
Minbizi zelulen markatzaile berri batzuei buruzko lan batek irabazi du lehenengo saria. Bigarrena ukimenaren mundura
|
joan
da, eta aipamen berezia digitalki sinatuta gelditu da.
|
|
|
Adibidez, Psychidae familiako tximeleta batzuekin gertatzen da hori, Alemania inguruan. Espezie bereko Euskal Herriko tximeletak ez dira partenogenetikoak, emeak arrekin ugaltzen dira; nolabait, Alemaniatik hona gerturatzen
|
doazen
heinean arrak ere agertzen dira, eta, hortaz, leku batzuetan biak daude: eme partenogenetikoak eta arren beharra duten emeak.
|
|
|
Zelai, mendi eta basoetako udako festa giroaz gozatzeko garai paregabea da hau, esan dugu. Hori bai, festa ez da betiko; negua gerturatu ahala, tximeletak bakanduz
|
joango
dira, eta gutxi batzuek baino ez dute iraungo hurrengo udaberrira arte. Baina, gogoratu, neguan ere hor daude tximeletak; ez dabiltza hegan, ezkutuan daude, gehienak krisalida eran.
|
|
|
|
Joan
den apirilaren 16an jarri zuten martxan, eta oraingoz 13 pertsona ari dira lanean. Hala ere, 30 pertsonarentzako lana izango dutela aurreikusten dute, eta horietako 20 bereizkeria egoeran edo horretarako iristeko arriskuan dauden pertsonak izango direla.
|
|
|
Izan ere, hilotz horretan bertan daude haien harrapariak ere. Horregatik, gerta liteke krimen bat aztertzera
|
joan
, eta intsektu larbarik ez aurkitzea, intsektuek dagoeneko hilotzetik alde egin dutelako. Dena den, ingurune horretan beste zenbait intsektu izango dira, eta horiek ere arrastoak eman ditzakete.
|
|
|
|
Joan
den maiatzean, BTEK proiektua aurkeztu zuten. Euskadiko lehenengo Teknologiaren Interpretazio Zentroa izango da BTEK, eta Bizkaiko Parke Teknologikoan irekiko ditu ateak 2008ko azken
|
|
|
|
Joan
den maiatzean, BTEK proiektua aurkeztu zuten. Euskadiko lehenengo Teknologiaren Interpretazio Zentroa izango da BTEK, eta Bizkaiko Parke Teknologikoan irekiko ditu ateak 2008ko azken hiruhilekoan.
|
|
|
Noiz
|
joan
zinen Kanarietako Astrofisika Institutura?
|
|
|
Ideia horren arabera, garai hartan, duela 65 milioi urte, meteorito handi batek Lurra jo zuen, eta, talkaren ondorioz, hauts ugari askatu zen atmosferara. Poliki poliki, airean esekiduran zeuden partikulak iridiotan aberatsak Lurrera jalkitzen
|
joan
ziren, eta guztia estali zuten. Estalki horixe da gaur egun kostan ikusten duguna:
|
|
|
Lur arraro deritze lantanotik luteziora
|
doazen
elementuei, itrioari eta eskandioari; baita elementu horiek sortzen dituzten konposatuei ere. Definizio batzuek aktinidoak sartzen dituzte lur arraroetan.
|
|
|
Aktinidoak dira aktiniotik lawrentzioraino
|
doazen
15 elementu kimikoak. Isotopo egonkorrik ez dute:
|
|
|
Baina merkurioak sortu izan duen liluraren sinbolo gisa har liteke. Gaur egun beste muturrera
|
joan
gara, eta lilura baino gehiago ikara eragiten digu merkurioak, baita tanta txikienak ere. Ikara hori bidezkoa den esaten zaila da, ordea.
|
|
|
erabiltzen zuen metil merkurioa, eta arrainetan eta itsaskietan metatzen
|
joan
zen. Horren ondorioz, haiekin elikatzen ziren milaka lagun gaixotu ziren (baita animaliak ere).
|
|
|
Eta okerrena da gehiena metil merkurio eran dutela. Metil merkurioa erraz zabaltzen da bizidunen ehunetan, eta, ondorioz, bioakumulazioa eta biomagnifikazioa gertatzen dira, hau da, arrainaren bizian metatzen
|
joaten
da, eta, katea trofikoan gora egin ahala, merkurio kantitatea ere handiagoa da. Horregatik, merkurio gehien duten arrainak luze bizi eta kate trofikoaren azken muturrean direnak dira, hala nola, marrazo batzuk, atuna...
|
|
|
Etxean eta industrian bezala, laborategian ere geroz eta gutxiago erabiltzen da merkurioa. Egoera gertutik ezagutzeko, Euskal Herriko Unibertsitateko Kimika Fakultateko laborategi batera
|
joan
gara bisitan, Jesus Mari Aizpurua irakaslea gidari dugula.
|
|
|
Eguneroko bizitzan geroz eta merkuriozko termometro gutxiago ikusten ditugu, beste batzuekin ordezkatzen
|
joan
gara. Laborategian ere joera bera da?
|
|
|
Garai batean, tresna horiek irekiak izaten ziren, eta oso handiak; pixkanaka, tresna txikiagoak, konpaktuagoak eta itxiagoak egiten hasi ziren. Eta horiek ere beste era batzuetako manometroekin ordezkatzen
|
joan
dira. Baina, tresna horien kasuan ere, beste aukerarik ez dagoenean merkuriozkoak erabiltzen dira.
|
|
|
Hala ere, osasunarentzat kaltegarria zelako susmoa ez zen ezabatu. Nolabaiteko kontrol neurriak ezarri ziren, eta, pixkanaka, gasolinetan erabil zitekeen berun kantitatea gutxituz
|
joan
ziren. Azkenean, 1995ean berundun gasolina saltzea debekatu zuten AEBn, eta 2000n, berriz, Europako Batasunean.
|
|
|
Debekuek eragina izan dute. Atmosferan, uretan eta bereziki lurzoruan egiten diren analisiek garbi erakusten dute erlazio zuzena dagoela gasolinari gehitutako berun kantitatearen eta ingurumenean topatutakoaren artean, eta, neurriak hartu ahala, ingurumenean hautemandako berun kantitatea txikitzen
|
joan
da. Nolanahi ere, hori garatutako herrialdeetan gertatu da batez ere, beste herrialde batzuetan oraindik erabiltzen dira berundun gasolinak.
|
|
|
Eta gero eta gauza gehiagoetarako erabiliz
|
joan
ziren. Hala, XX. mendean oso zabalduta zegoen.
|
|
|
Egoera horiei aurre egiteko, lehenengo erabakia dentistarengana
|
joatea
izaten da, hortz inplante berri bat edo bat baino gehiago jartzeko. Hortz inplanteekin batera, protesiak (hortz artifizialak) ezarriko dira, hasierako funtzionaltasuna eta estetika berreskuratzeko.
|
|
|
Horixe da flyscha. Gero, iberiar plaka tektonikoa eta eurasiarra gerturatzean, Pirinioak sortzen
|
joan
ziren ekialdetik mendebaldera, eta, indar haiek bultzatuta, lehen horizontalak ziren geruzak bertikal bihurtu ziren. Horrela ikusten dira gaur Zumaiako labarretan.
|
|
|
Mendikate berri guztiak bezala, Pirinioak izugarri higatu ziren hasieran, eta higatutako jalkinak inguruko arroetan metatu ziren, Ordesa inguruko plataformetan, adibidez. Bestalde, iberiar plakaren etengabeko bultzatzeak gero eta egoera ezegonkorragoa sortzen zuen plataforma haietan; lurrikarak eragiten zituen, eta ezpondaren malda handituz
|
joan
zen. Horren ondorioz, harea isuriak areagotu egin ziren, bai neurriz eta bai maiztasunez.
|
|
|
Adituek negu nuklearra deitzen diote garai hari, eta 10.000 urte iraun zuen. Denbora tarte horretan, dinosauroak eta amoniteak, eta foraminifero gehienak... desagertzen
|
joan
ziren. Gero, pixkanaka, atmosfera garbitzen joan zen, eta, horrekin batera, espezie berriak agertzen hasi ziren.
|
|
|
Denbora tarte horretan, dinosauroak eta amoniteak, eta foraminifero gehienak... desagertzen joan ziren. Gero, pixkanaka, atmosfera garbitzen
|
joan
zen, eta, horrekin batera, espezie berriak agertzen hasi ziren. Hala, Tertziarioko lehen geruzetan, biziberritzearen froga argiak daude.
|
|
|
Hala, kolore jakin bateko laserrak aurrez aurre datozkion atomo azkarrenei bakarrik eragingo die, eta ez motelagoei edo norabide egokian ez
|
doazenei
. Atomoak moteldu ahala, laserraren uhin luzera txikitu da, atomoak gehiago moteltzeko.
|
|
|
Lurrean inoiz neurtu den tenperatura baxuena 1983an Antartikako Vostok estazio errusiarrean erregistratu zuten: ºC. Eta, Lurretik kanpora
|
joanez gero
, hotzik handiena Boomerang nebulosan neurtu dute, ºC. Baina, zenbateraino hel daiteke hotza?
|
|
|
Egarria baretzeko ura edaten dugu, baina edaten dugun unean ez dugu betetzen dugun ur eskasia. Ura, lehenik, digestio aparatuan aurrera
|
doa
hesteetaraino iritsi arte, eta han xurgatzean igarotzen da behar duen aldera: gorputzaren barne ingurunera.
|
|
|
Norbaitek, beharrik sentitu gabe, ura edaten baldin badu, ur hori gorputzak xurgatuko du, giltzurrunetara
|
joango
da, eta sartu den bezalaxe aterako da; gorputzak ez du onurarik aterako hortik. Are gehiago, gehiegi edaten badu, gorputzari kalte egin diezaioke.
|
|
|
Anduien sekuentzia genetikoa pertsonen jatorriarekin erlazionatu dute, eta frogatu dute zenbat eta hurbilago egon pertsonaren jatorria Afrika ekialdetik orduan eta andui gutxiago daudela, eta alderantziz. Hortaz, badirudi gizakia munduan hedatu ahala gertatu zirela mutazioak bakterioaren genoman, eta, hala, andui kopurua handitzen
|
joan
zela Afrikatik urruntzearekin batera.
|
|
|
Usenet eko comp.os.minix taldean, borondatezko garatzaileak biltzeko xedez, Interneten bidez ordenagailu pertsonaletarako Unix antzeko sistema eragile bat garatzen laguntzeko eskatu zuen. Aitaren batean, Minix garatzaileek ideiak eta iturburu kode zatiak ekarri zituzten, eta, geroztik, milaka programatzaileren ekarpenak egin dira, eta nukleoaren bertsio berriak
|
joan
dira ateratzen.
|
|
|
Ikusitakoak ikusita, administrazioari eta konpainia hidroelektrikoei arazo horren berri eman genien, eta, oro har, arazoari irtenbidea emateko borondate ona azaldu zuten. Dena dela, borondate onetik aurrerapausoak emateko ordura iristerako, oso motel
|
joan
da dena, eta, bitartean, animalia asko akabatu da. Hala ere, ubide batzuetan faunaren heriotzak gutxitzeko neurri batzuk har ditzaten lortu dugu, eta, horiei esker, baita animalia batzuk ez hiltzea ere.
|
|
|
Gainera, lanpostu batzuk sortzen ditu, eta baita gero eta beharrezkoagoa bihurtu den elektrizitatea ere. Dena dela, energia iturri horrek aski ezagunak diren hainbat arazo ere sortzen ditu, hala nola erreketako ur emaria gutxitzea, erreken fluxu naturala eta ekosistema erabat aldatzea, itsasora materia organiko gutxiago
|
joaten
uztea eta arrainen migrazioak oztopatzea, besteak beste. Badira, ordea, hain ezagunak ez diren bestelako ondorioak ere, eta horietako bat zentral hidroelektrikoetara ura eramaten duten ubideetan animaliak itotzea da.
|
|
|
Areago, zer nolako sistemen eta tekniken bidez lor daiteke pertsona baten begien mugimendua ezagutzea?
|
Goazen
galdera horiei poliki poliki erantzutera.
|
|
|
Sistema horiek duten mugarik handienetako bat buruaren mugimendua da. Erabiltzaileak burua inguru batean finko mantendu behar du, kameratik kanpo ez
|
joateko
. Mugiezintasunaren esparruan oztopo horren garrantzia txikia izan arren, zenbait erabiltzaile eta aplikaziotan ez da lan erraza, halako sistemek darabiltzaten eremu txikiko lente eta objektiboek askatasun gutxi uzten baitute.
|
|
|
|
Joan
den urteko maiatzaren 29an hasi zen Java ekialdeko lokatz erupzioa. Ordutik, egunean 126.000 m3 lokatz bota ditu, eta lau kilometro karratu estali ditu lokatzak.
|
|
|
|
Joan
den urteko maiatzaren 29an hasi zen Java ekialdeko lokatz erupzioa. Ordutik, egunean 126.000 m 3 lokatz bota ditu, eta lau kilometro karratu estali ditu lokatzak.
|
|
|
Inork gutxik pentsatuko du ospitalera sendatzera
|
joan
, eta han, infekzioren batek jota, gaixotu daitekeenik. Baina zenbaitetan gertatzen dira horrelakoak, eta garrantzitsua da jabetzea infekzio horiek gutxitu behar direla.
|
|
|
Argi dago ospitalera inor ez dela gogotsu
|
joaten
, baina zenbaitetan joan beharra izaten da. Dena den, irakurritakoaren ostean, ez pentsa larritzeko moduko egoera denik.
|
|
|
Espazio zundak oso urrutira iritsi badira ere, gizakiaren kasuan gauzak asko zailtzen dira. Ilargira berriz
|
joan
ondoren, hurrengo helburua Marten jarri dute espazio agentziek. Baina ez da erraza izango.
|
|
|
Planetetara turista gisa
|
joatearekin
amesten dutenek, beraz, hegaldi orbitalak egitearekin etsi dute, oraingoz. Eta horretarako ere poltsikoa bero bero eduki dute.
|
|
|
Bidaia horietan, bidaiariek aukera izango lukete 3 minutuz grabitaterik gabe egoteko, izarrak ezin hobeki behatzeko eta Lurraren kurbadura ikusteko. Hasiera batean bidaiaren prezioa 150.000 euro ingurukoa izango dela kalkulatzen dute, baina gero jaitsiz
|
joango
dela espero dute, 30.000 edo 20.000 euro arte, edo baita gehiago ere.
|
|
|
Dena den, 2010erako, 100 kilometrora igoko diren hegaldi komertzialak eskaintzen hasteko asmoa dute. Hegaldi horietan, pilotuaz gain, beste hiru pertsona
|
joango
omen dira.
|
|
|
Erregai hori errez, gas beroa ateratzen da norabide batean bideratuta eta abiadura handiz, eta akzio erreakzioz, koheteak gorantz bidaliko duen bultzada lortzen du. Kohetea ez da 11,2 km/ s ko abiaduran abiatzen, baina, bidean erregaia erretzen jarraitzen duenez, energia zinetiko gehiago lortuz
|
doa
, eta nahikoa du, beraz, abiadura txikiagoko abioa.
|
|
|
Ezin dira berriz erabili. Bidaian aurrera
|
joan
ahala, zatiak askatuz joaten dira, pisua txikitu eta abiadura handitzeko, eta zati horiek itsasoan, Lurraren orbitan edo espazioan galdurik bukatzen dute. Ez dira berreskuratzen.
|
|
|
Ezin dira berriz erabili. Bidaian aurrera joan ahala, zatiak askatuz
|
joaten
dira, pisua txikitu eta abiadura handitzeko, eta zati horiek itsasoan, Lurraren orbitan edo espazioan galdurik bukatzen dute. Ez dira berreskuratzen.
|
|
|
Errusiarrek, adibidez, Soiuz koheteak erabiltzen dituzte astronautak Nazioarteko Espazio Estaziora (ISS) eramateko, eta gero kapsula batean Lurreratzen dira. Soiuz koheteetan 3 astronauta
|
joan
daitezke, eta bidaia bakoitzean kohete berri bat erabili beharra dago.
|
|
|
Estatubatuarrek, aldiz,
|
joan
etorriko bidaiak egiteko transbordadore espazialak erabiltzen dituzte. Koheteak ez bezala, neurri batean behintzat berrerabilgarriak dira.
|
|
|
Jaurtiketa koheteen modu berean egiten da, baina hegazkinen gisan lurreratzeko gai dira, eta, beraz, behin eta berriz erabil daitezke. NASAren transbordadoreak ehun bat hegaldi egiteko diseinatuak daude, eta 5 astronauta
|
joan
daitezke bidaia bakoitzean. Dena den, Columbia ren 2003ko istripuaz geroztik, gainbeheran daude, eta ia ez dira erabiltzen.
|
|
|
Gainera, 2004an NASAk egindako adierazpenen arabera, 2010erako transbordadoreak erretiratu, eta egun garatze fasean dauden Orion espazio ontziekin ordezkatzeko asmoa dute. Eta espazio ontzi berri horiek Ilargira lehenengo eta Martera gero
|
joateko
balioko omen dute, gainera.
|