|
2000
|
|
|
Kode Zibilaren atzapar luzea mugaz gaindi ere
|
badoa
. Hego Euskal Herria ezagutuko du horrek, Napoleonen armadaren pean.
|
|
|
Gizaki tolesgabe eta trauskilei ez zaie neketsu izaten seme alaba anitz izatea; aitzitik, hainbaten ezean, beldur dira horiek, ea nahikoak dituzten; bide beretik ere, eskandalurik gabe ikusi ohi da nola
|
doan
andrazkoa eskurik esku eta besorik beso, senar batengandik beste batengana; ume ahul eta gaixoen babesgabekeria ahalbideratzen da; ezkontzeko gaitasuna ukatzen zaie norbanako batzuei, horiek, euren adina dela eta, izadiaren egitekoentzat aproposenak ez direnean. Ezkontza lege politiko batzuek arautzen dute, ez lege zibil eta naturalek.
|
|
|
Dibortzioa ere elkarrekiko adostasunak ekar dezake, ezkontza bera elkartea delako kari hori oinarri hartuta. Elkarte hori, esan gabe
|
doa
, ez litzateke betierekoa izango.
|
|
|
Idazkeraren aurkikuntzatik oro da aldatu: ezkontzak, jaiotzak, heriotzak, horiek guztiak erregistrora
|
doaz
. Horren ondorioz, egoera zibil autuetan frogarik legezkoena erregistro publikoetatik datorrena da.
|
|
|
Egoitza arloan zuzenbidea eta egitatea nahasian dira. Gizaki baten egiazko egoitza zein izan daitekeen zehazteko erregelak finkatu ditugu judizio ekintza eta bizitzaren
|
joan
etorri arruntetarako, oinarrizkoa baita halakoetan pertsona baten egoitza jakitea, berarengana iritsi beharrik baldin badago.
|
|
|
Besterik ez. Arlo honetan ez gara inoiz ere
|
joango
antzinatik eskuratu eta gizakiarekin batera sortu diren oinarriak baino harantzago.
|
|
|
Erakundeak bala bala
|
doaz
, bata bestearen atzetik, eurotariko ezein ere finkatu gabe, eta iraultzaren izpiritua eurotan guztiotan jartzen da. Iraultzaren izpiritu esaten diogu guk xede politiko baten pentzudan eskubide guztiak gogorki ezerezteko gogo nabarmenari.
|
|
|
Portalisek, esan gabe
|
doa
, badaki Erromako Zuzenbidearen iturrietan edaten. Zuzenbide horretatik bereganatzen du ezkontzaren izatea, ezkontza zer den taxuz azaltzeko:
|
|
|
Zahartzaroa, begokigu hala esatea, ez da egundo ere iristen senar emazte fidel eta bertutetsuentzat. Aro horretako ajeak direla eta, bizitza iraungiz
|
doa
. Horren astuna arintzen da familia gaztearen baliabide eta artapen hunkigarrien bidez, hortxe ikusten baita norberaren birjaiotzea, hilobiaren ikusmugan gerarazten gaituena.
|
|
|
Ezkontzarako finkatu diren eragozpenak eta berori baliozko izateko moldeak eta baldintzak neurtzerakoan, errazagoa da gaitza sendatzea, zigortzea baino. Alderdien jokaerak zein denboraren
|
joan
etorriek deuseztasuna noiz estali duten ere bereiztu izan dugu eta horretarako inguruabarrak desberdindu beste batzuen artean, beste horietan abusuak eskatzen baitu, zalantzarik gabe, legeen erantzuna.
|
|
|
Nazio batek ez baditu bere egoeran ikusten zio handiak arrazoi politikoari jarraitzeko, zuhurtasun handiz jokatuko du, arrazoi zibila gidaritzat hartzen badu. Arrazoi hori ez
|
doa
inoren aurka, elkarren arteko lehiakeriak baztertu eta familien arteko gorrotoak saihesten baititu. Aitzitik, horrek, gizakien arteko neba arrebatasuna eta justizia izpiritua zabaldu eta gizartearen harmonia orokorra bermatzen du.
|
|
|
Ezkontzaren aldekotasuna, ohitura onen sustapena, gizartearen nahia, orok nahi dute seme alaba naturalak legezkoekin pareka ez daitezen. Gauzen ordenaren aurka
|
doa
, halaber, herriaren partaide izan arren familia kide ez diren horiei oinordetza eskubidea zabaltzea, eskubide hori baita, herri zibilizatu guztietan, ez herritarrarena, ezpada familiaren barnekoa. Legeak, ezkontzak arautu ondoren, ezin halakoak familia baten kidetzat hartu.
|
|
|
Herri konkistatuek eta herri askeek betidanik hitzartu dute, euren arteko hitzarmen eta itunetan, bakoitzaren legeria zibila zaintzea. Urteen
|
joan
etorriek erakutsi dute gizakiak aiseago aldatzen duela aginpide moldea, legea bera baino.
|
|
|
Halako batean, iraultza ikaragarria gertatu da. Abusu guztien aurka
|
joan
ohi da, erakunde guztiak eztabaidapean dira. Hizlari baten oihura, den erakunderik urraezinena ere, bertan behera doa; jada ez zuen horrek sustrairik ohitura nahiz gizartearen iritzi kontuetan.
|
|
|
Abusu guztien aurka joan ohi da, erakunde guztiak eztabaidapean dira. Hizlari baten oihura, den erakunderik urraezinena ere, bertan behera
|
doa
; jada ez zuen horrek sustrairik ohitura nahiz gizartearen iritzi kontuetan. Arrakasta horiek bultza egiten dute eta berehalakoan, oro onartzen zuen zuhurtzia horrek, oro suntsitzeko gogo biziari uzten dio tokia.
|
|
|
Unean unean, aldaketak aldaketetatik sortzen dira eta inguruabarrak inguruabarretatik. Erakundeak bala bala
|
doaz
, bata bestearen atzetik, eurotariko ezein ere finkatu gabe, eta iraultzaren izpiritua eurotan guztiotan jartzen da. Iraultzaren izpiritu esaten diogu guk xede politiko baten pentzudan eskubide guztiak gogorki ezerezteko gogo nabarmenari.
|
|
|
Nola, bestenaz ere, denboraren
|
joan
etorriak lotu. Nola aurkaratu gertaeren haria edo ohituren lerrakera oharkabea?
|
|
|
Hala ere, gai bakoitzean egon daitekeen testu zehatzaren gabezian, baldin eta bada antzinako, jarraituko eta ondo ezarritako erabilera edota antzeko ebatzien hari etengabe, iritzi edo aspaldiko goibururen bat, horiek betetzen dute legearen zeregina. Ezaguna den edo araututa dagoen horretatik ezerk ere gidatzen ez gaituela, egitate berri berria aurrean dugula, norbera berezko zuzenbide naturalaren oinarriei
|
doakie
. Legegileen aurreikuste hori mugatua bada ere, izadia mugagabea da eta gizakiei gerta dakieke aplikagarri intereseko zaien horretan guztian.
|
|
|
Turkian jurisprudentzia ez da artea eta baja k bere gogara agin dezake, goragoko aginduak aurkakoak izan ezik. Han dira ikusgarri justiziaren bila
|
doazenen
izu eta ikara, hura eskatu eta hartzean. Zergatik ez gertaera bera gure epaileen aurrean?
|
|
|
Magistratua nahitaez
|
joan
balitzaio legegileari, oinarririk okerrena onartuko litzateke eta gure artean berretsiko genuke erreskriptuen legeria. Norbanakoen artean sortu eta sakon eztabaidaturiko gorabeheretan legegileak parte hartzen duenean, beroriek ebazteko, bistan da horrek ez duela auzitegiek eurek izan dezaketen arriskua bera baino arinagoa.
|
|
|
Bide bertsutik, jurisprudentziari utzi dizkiogu kasurik arraro eta ez ohikoenak, halakoak ez baikenituzke legeria arrazoitu baten egitasmoan. Xehetasun aldakorregi eta eztabaidagarriegiak ere ez
|
doazkio
legegileari, jurisprudentziari baino. Jurisprudentziak ere, azken batean, baitaratu behar ditu norberak alferrik aurreikusi nahiko lituzkeen objektu guztiak edota iraizean egindako aurreikuste batek barneratuko ez lituzkeenak.
|
|
|
Lege guztiak norbanakoei edo ondasunei dagozkie. Ondasunekoak, esan gabe
|
doa
, norbanakoen onuragarritasunak dakartza.
|
|
|
Arrazoiz esan ohi da, maiz sarri, giza izaera unean unean agortu eta sortzen dela, belaunaldi batetik besterako loturarik gabe. Belaunaldiak bata bestearen ondoan
|
doaz
, eta elkarrekin dira nahasten, estekatzen eta bateratzen. Oraina eta geroa, etorkizuna eta egungoa, horra hor, urri nahiz oparo, berezko eta betiko harremanak.
|
|
|
Entziklopedia batzuen artean aukeratzen dugu historian, batzuk besteak baino arrakastatsuagoak, beren arteko lehian etengabe aldatzen
|
doazen
entziklopediak. Honela, bere alde borrokatzen dugun zientzia bateratua, eraikitzen darraien zerbait da(...), geure buruari zientzia bateratuaren ‘entziklopedistak’ dei geniezaioke; guretzat entziklopedia ez da espediente eklektiko bat(...) sintesi zientifikoaren modurik perfektuena baizik.131
|
|
|
Proposamen honen pean aipaturiko egiaren teoria koherentista zegoen eta, honen arabera, egia, zer edo zer —enuntziatu bat, diskurtso bat, teoria bat— ikertzaileek dagoeneko onartua dutenarekin —ezagutzaren komunitateak onartutakoarekin— bat etortzean zetzan. Egiak ez du ikerketa transzenditzen, ez
|
doa
haratago, ez du bilatzen inolako errealitate metafisikori egokitzerik105.
|
|
|
Abstrakziora abiatu behar dugu Ockhamen labana apurtzeko beldurrik gabe, digresio metafisiko eta etereoetan sartzeko beldurrik izan barik. Beti egongo dira kontzeptuak beren bitartez abstrakziorantz eta ezagutzarantz hurbilduz
|
joateko
, nahiz eta horretarako ezagutzaren eta ‘ezagutza zuzenaren’ arteko bereizketaren beharra, irudien (Vorstellungen) eta kontzeptuen (Begriffe) arteko desberdintasunaren beharra eduki. Zientzi entitate behagaitzak —atomoak, elektroiak, eremu elektromagnetikoak, etab.— intuigarri eta hautemangarri ez izateak ez du esan nahi kontzeptualizagarri eta ezagugarri ez direnik.
|
|
|
Baina, zalantzarik gabe, Carnap hobekien ezaugarritzen duen marka tolerantziarena izan zen. ...rogatu izan dutenaren aurrean —Carnap antifilosofoa zela, bere joera fenomenalistetan itxia eta mundua bururatzeko beste metodoen aurrean gorra; hau da, edozer, tolerantea ezik—, garaiko testuen berrirakurketa egoki batek —batez ere 1928ko Aufbau arena, hau izan baitzen garrantzitsuena Vienako etapan— bere jarrera pluralista zein egiaztagarritasunaren bere ikusmoldetik haratago
|
zihoan
premisa kontzeptualen aberastasuna azaltzen ditu —egiaztagarritasuna, neurri handi batean, Zirkuluaren partaideekin partekatu arren—.
|
|
|
‘errealitatea’ ‘emandakora’ fenomenikoki murrizteko ahalegin bat izan zen Aufbau a, eta horretarako logikaren teknikak erabili zituen55 Proiektuak Russelli eta, batez ere, bere Our Knowledge of the External World (1914) [Kanpoko munduaren gure ezagutza] lanari, asko zion zor. Bestalde, argitze prozesurantz hurbilduz
|
zihoan
tesia barneratzen zuen: kontzeptu problematiko bat, iluna, beste batera, aproblematikora, murriztu badaiteke, orduan lehendabizikoa ezabatu eta bigarrena, sinpleena, bere ordez onartzen da.
|
|
|
XIX. mendean zientziak filosofiatik aldenduz
|
joan
ziren autonomoak izatera heldu arte, psikologia eta filosofia batzen zituen oraindik apurtuta ez egon arren. Vienako Zirkulua izan zen hura apurtu zuena, psikologiaren arazoak ikerkuntza enpirikora aldatuz.
|
|
|
Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera, azken buruan. Jakina, hau Zirkuluko ideien kopuru handi baten aurka
|
zihoan
, baina ez zituen denak deusezten. Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide batzuen esku geratu zen, eta berauek ziren printzipio hau beste batzuk baino hobea zela frogatu eta erakutsi behar zutenak.
|
|
|
egiaztagarritasun printzipioaren ahultzea eta haustura, alde batetik; Zirkuluak eratu zuen zientziaren irudiaren eta zientzia errealaren arteko egokitzapen eza, bestetik. Baita ere, Zirkuluaren partaideek (Carnap, Neurath, Lewis, etab.) —eta harrezkeroko ikusmolde estandarreko filosofoek (Quine, Goodman, Putnam, etab.) — denborarekin jorratuz
|
joandako
zientziaren analisi sofistikatuago eta egokiagoak.
|
|
|
Popperrek 1934an kritikatu bezala87, egiaztagarritasunak test kopuru infinitu bat burutzea eskatzen du, eta hau logikoki ezinezkoa da. Beha daitekeenez, arazoak Hume dakarkigu burura, ‘A oro B da’ motako enuntziatuak behaturikotik haratago
|
baitoaz
.
|
|
|
Carnapek ‘tolerantzia’ hitza edo, zehatzago, tolerantziaren printzipioa adierazpena, lehenengo aldiz, 1934ko Logische Syntax ean agertu zuen120: " gauza ez da debekuak batuz
|
joatea
, konbentzioetara ailegatzea baino", zioen. Honekin, ezagutza razionala ulertzeko ohikoa zen logika bat eta bakarrak — Tractatus ean agindu moduan— suposatzen zuen ikuspegia errefusatzen zuen Carnapek.
|
|
|
Zientziak —esperientziez baliatuz irakaspenen jarraipen sistematikoa osatzen duen zientziak— bakarrik ahal du ezagutza laburbildu, sinbolizatu eta kontzeptualki antolatu, tesi transzendentalen beharrik gabe. Avenariusekin gertatu bezala, Machentzat esperientzia da kategoria epistemologiko nagusia, eta nahiago du errepresentazio metafisikoak ezabatuz
|
joan
.
|
|
|
alde batetik, berari esker, filosofoak zientzia enpirikoen oinarriez hasi ziren kezkatzen serioski eta, bestetik, zientzialariak euren ikasgaien gain eragina zuten arazo filosofikoez arduratu behar zutela konturatu ziren. Machen ideiak une hartako testuinguru intelektualean hedatuz
|
joan
ziren pixkanaka, haietako batzuk aldez aurretik Helmholtz, Kirchhoff eta beste zenbait zientzialariren lanetan ere suma daitezkeen arren. Horien denen xedea, dena dela, fisiko eta psikikoaren arteko erlazioak garbi eratzean zetzan, Descartesek bi mende lehenago jarritako muga dualista hura gainditu nahian10.
|
|
|
1922tik aurrera, Vienako Unibertsitateko zientzia induktiboen filosofiaren Ernst Mach Katedraren ardura eskuratu zuen, filosofia eta zientziaren arteko edozein lotura jorratzeko ezin hobea suerta zitekeen lekua. Schlick fisikako esparrutik etorritakoa zen, Carnap eta Reichenbach lez, baina bere joera zientziarekiko interesa zeukan filosofoarena izatera hurbilduz
|
joan
zen gutxinaka, bere aurretik Katedra berean egondako bi aitzindariak ez bezala —Ernst Mach bera, 1895 eta 1901 urteen artean, eta Ludwig Boltzmann, 1902 eta 1906 bitartean—, biak filosofian interesaturiko zientzialariak baitziren. Nolanahi ere, taldea eraikitzeko egin zuen lana aurretiaz existitzen zen beste talde batek erraztu zion.
|
|
|
Zirkuluan jorratzen ari ziren gaiei buruzko konferentzia eta mahai inguru ugari antolatu zituzten. Partaide bakoitzaren tesien hasierako urratsak finkatuz
|
joateko
lehendabiziko ahaleginak izan ziren. Izan ere, ikusiko dugunez, oinarri komun bat eduki arren, beren artean desadostasun asko zegoen.
|
|
|
Schlicken hilketa arraro xamar hau film batekoa bailitzan gertatu zen, Vienako Unibertsitatearen hall aren eskailera dotoreetan bere bulegora
|
zihoala
. Tiroka hil zuten.
|
|
|
Ziur nago filosofiaren behin betiko biraketa baten aurrean gaudela, baita sistemen arteko eztabaida antzuekin amaitzeko baimena dugulakoan objektiboki ere. Orainaldiak, diot, eztabaida horiek ez premiazko bilakatzen dituzten bitartekariak ditu jada(...) filosofo asko mendetako sasiarazo zaharrei buruz ari dira eztabaidatzen oraindik, baina jaramonik ez zaie egin behar, antzezle batzukune batez interpretatzen jarrai dezaketen modura, ikusleak isilik
|
joan
direla nabaritu gabe.
|
|
|
Eta horrela ondoz ondo. Argi egon luke nora
|
doazen
berri emate kontraesankor hauek: positibismo logikoa batere hilda ez dagoela sumatzera, alegia.
|
|
|
Baina, edozein kasutan, gomendagarria da luzaro filosofiaren historia estandarrak saldu duen ezagutzaren gorputz txirotik haratago
|
joan
daitekeen informazioa lortzea. Hau zailtasun handirik gabe lor daiteke.
|
|
|
" Ederraren" esanahia" atsegina" dela baieztatzen duen tesi zehatzaren kontra esan zuen antzezlan jakin batera
|
joateari
ezetz esan geniezaiokeela hurrengo arrazoiagatik: " Ezin dut bere handitasuna jasan"; kasu honetan desatsegina da, atsegina izan beharrean.
|
|
|
Kasu honetan, esan dezakegun gauza bakarra hauxe da: ohitura eta ikuskera hauek elkarrekin agertzen direnean, ohitura ez da ikuskeratik sortu, baizik eta biak elkarrekin
|
doaz
.
|
|
|
Esan gabe
|
doa
gizakiaren itzala, gizakiaren antza duena, edo bere irudia ispiluan, euria, ekaitzak, ilargiaren aldiak, urte sasoi aldaketak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz, urtez urte gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste bide desberdinetan gurutzaturik, horrek guzt...
|
|
|
Mistika ere ikusten dugu, baina mistizismorik gabe. Horrela Tractatus eko logikaren mundua eta etikarena (edo estetikarena, edo erlijioarena, edo mistikarena, hau da, balioen mundua) elkarrekin
|
doaz
ildo berean. Liburu hau maisulan bat da Wittgensteini buruzko ikerlanetan, batez ere Tractatus aren eremuan.
|
|
|
Wittgensteinen matematikaren filosofiari buruzko liburuen artean ezin hobea, urteak
|
joan
diren arren. Beste kasu batzuetan bezala, liburuaren arazo bakarra da oso zaila dela gaur aurkitzea.
|
|
|
Urte honen amaieran, filosofiako klaseak emateari utzi zion. Irlandara
|
joateko
erabakia.
|
|
|
• 1948 Irlandara
|
joan
zen —Dublin, Red Cross, Connemara eta mendebaldeko kostalde bakartira—, han Bemerkungen uber die Philosophie der Psychologie lanaren bigarren liburukia idatziz. Viena eta Cambridgera bisitaldi laburra egin eta gero, berriro Dublingo hotel batean.
|
|
|
• 1949 Zettel eta Philosophische Untersuchungen en bigarren zatian lanean aritu zen. Uztailean Ithacara (EEBB)
|
joan
zen Malcolm ikustera. Urrian berriro Ingalaterran.
|
|
|
Esan gabe
|
doa
Vienako kultura eta filosofia hobekien ezagutu dituzten horietako bat dela Cacciari. Iradokitzaile eta zorrotza da beti veneziarra.
|
|
|
• 1911 Jenan Fregerekin hitz egitearen ondorioz, Cambridgen Russellen eskutik logika eta filosofia ikastera
|
joan
zen.
|
|
|
Honen ondorioz jasotako jaraunspen handia (100.000 koroa) bere anai arreben eta artista idazle austriar batzuen artean (Trakl, Lasker Schuler, Loos eta Rilke, besteak beste) banatuko zuen hurrengo hilabeteetan. Irailean Norvegiara
|
joan
zen Pinsentekin. Hor" Notes on Logic" idatzi zituen eta Russelli eman zizkion.
|
|
|
• 1919 Urtarrilean Montecassinoko kontzentrazio esparrura eraman zuten. Abuztuan aske utzi zuten eta Austriara
|
joan
zen. Irailean Vienako Irakasle Eskolan sartu zen.
|
|
|
• 1924 Otterthalera
|
joan
zen lan egitera. Abenduan Moritz Schlickekin gutun harremana hasi zuen.
|
|
|
• 1928 Martxoan, Brouwerrek hizkuntza eta matematikaren oinarriei buruz emandako hitzaldietara
|
joan
zen Vienan. Berriro filosofian jardutea erabaki zuen (Tractatus aren ondoren, filosofian ez jarraitzea erabakita zeukan).
|
|
|
• 1934 The Brown Book diktatu zien F. Skinner eta A. Ambroseri. Errusiara
|
joateko
egitasmoa. Skinnerrekin errusiera ikasten hasi zen.
|
|
|
Esan liteke errito hauek ez direla beren batasunetik (haritzaren eta gizakiarenetik) sortu, baizik eta, nolabait, beren banantzetik. Izan ere, adimenaren esnatzea jatorrizko lurraldetik —bizitzaren jatorrizko oinarritik— banantzearekin batera
|
doa
. (Hautaketaren agerpena.)
|
|
|
Euria egiten hasi aurretik, martxoaren hondarrean, herrialdea basamortu idor eta elkorra da; eta aziendak, jendearen ondasun nagusia, akabatu egiten dira larrerik ezean. Beraz, martxoaren azkena iristean, familiburu bakoitzak euriaren erregeagana
|
joan
eta behi bat eskaintzen dio, zeruko ur bedeinkatua larre gorri zimelduetara isur dezan. Euririk egiten ez badu, jendea bildu eta eskatu egiten dio erregeari euria eman diezaiela; eta ortziak lainorik gabe segitzen badu, sabela irekitzen diote, ekaitzak bertan gordetzen dituelakoan" (Urrezko abarra, I bol., 161 orr.).
|
|
|
Era honetan, ez beste moduan, ulertuko ditu bere filosofiaren nondik norakoak. Adibidez, nondik jaio zen Tractatus a (hau, da zientzia eta logikatik) eta nora
|
joan
zen (hau da, etika eta estetikara, hots, mistikara). Vienako kulturarekin batera ulertzen da Tractatus aren helburu hori, eta zergatik hasi behar zuen mundua (eta bere hizkuntza razionala) aztertzen, geroago subjektu transzendental batean bukatzeko, etikaren bila.
|
|
|
Lehenengo Mundu Gerra hasi baino lehenago, Wittgenstein eta Russellek harreman estua zutenez, noizbehinka hizketan goizaldera arte jarduten zuten Russellen gelan. Halako batean, Wittgenstein
|
joan
zen gauerdian Russellen bila eta austriarra hor geratu zen, epe luze batean, ezer esan gabe, bueltaka eta bueltaka. Azkenean, isiltasuna apurtzeko asmoz, Russellek hurrengoa galdetu zion:
|
|
|
Ez zegoen desberdintasunik logika eta etikaren artean. Trebetasun handiz —eskailera batean igoko balitz bezala geroxeago eskailera bera botatzeko—, logika eta arrazoizko hizkuntza erabili zituen logikatik haratago
|
joateko
. Logika eta zientziatik haratago joan behar zuen nahitaez, bizitzaren zentzua ez zetzalako arrazoizko hizkuntzan.
|
|
|
Trebetasun handiz —eskailera batean igoko balitz bezala geroxeago eskailera bera botatzeko—, logika eta arrazoizko hizkuntza erabili zituen logikatik haratago joateko. Logika eta zientziatik haratago
|
joan
behar zuen nahitaez, bizitzaren zentzua ez zetzalako arrazoizko hizkuntzan. Hemen aurkitzen dugu zentzu mistikoaren erroa:
|
|
|
Dudarik gabe imajina dezakedan gauzarik arraroena izango litzateke hau. Haatik, gure ezustea gainditurik, medikuarengana
|
joatea
eta kasua zientifikoki ikertzea proposatuko nuke, eta baita bibisekzioa egitea ere, horrek zaurituko ez balu. Non legoke miraria?
|
|
|
Esan gabe
|
doa
gizakiaren itzala, gizakiaren antza duena, edo bere irudia ispiluan, euria, ekaitzak, ilargiaren aldiak, urte sasoi aldaketak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz, urtez urte gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste bide desberdinetan gurutzaturik, horrek guzt...
|
|
|
Laburbilduz, Wittgenstein eurozentrismotik urrundu zen beti, kakaniar ibiltari on gisa. Erdi katoliko, erdi judu, Vienan jaio eta Ingalaterrara filosofia ikastera
|
joan
zen.
|
|
|
Kasu, Wittgensteinen lagun mina zena, David Pinsent, kideen artean zegoen, 1918an hil zen arte. Wittgensteinek hitz egin baino lehen, hara
|
joandako
hizlarien artean Bertrand Russell, H.G. Wells eta Virginia Woolf ditugu. Aste batzuk beranduago, hitzaldiaren edukia eztabaidatu zuen Wittgensteinek Vienako Zirkuluko kide batzuekin (ikus F. Waismann:
|
|
|
1911n G.E. Moore izendatu zuten irakasle Cambridgeko Unibertsitatean Zientzia Moralen arloan eta 1912an Wittgenstein
|
joan
zen bere klaseetara (orduan psikologiari buruzkoak ziren). Hortik jaio zen Moore eta austriarraren arteko harreman ona.
|
|
|
Hortik jaio zen Moore eta austriarraren arteko harreman ona. Hori dela eta, 1914ko apirilean, Wittgensteinek eskaturik, Moore Norvegiara
|
joan
zen Wittgensteinen ideia berriak entzutera. Bestalde ere, Moore izan zen Wittgensteini Tractatus Logico Philosophicus izena proposatu ziona lan hau 1922an argitaratzerakoan.
|
|
|
Honi esker, 1930ko urtarrilean klaseak ematen hasi zen Cambridgeko Unibertsitatean. 1930etik 1933ra bitartean emandako eskoletara
|
joandako
lagun eta ikasleen artean Moore zegoen. Sei kaier bete zituen aldi hartan apunteak hartzen (behin Wittgensteinek esan zion ideia ona zela Moorek apunteak hartzea, bere pentsamenduaren erregistro on bat zelako).
|
|
|
• 1906 Urrian Berlingo Technische Hochschule eskolan hasi zen ingeniaritza ikasten (Hertz eta Boltzmann bere irakurketen artean zeuden Berlinera
|
joan aurretik
).
|
|
|
• 1908 Maiatzean eskola utzi zuen. Urrian Manchesterreko Unibertsitatera
|
joan
zen ingeniaritzarekin jarraituz, aeronautikaren arloan, hain zuzen ere. Frege eta Russell irakurtzen hasi zen.
|
|
2001
|
|
|
Oroz gain, egia grina da, ez norberaren handiustea asetzearen atzetik ibiltzea edo solaskidearen izena zikintzen saiatzea. Honek guztiak kontrol logikoaren teknika batzuei eta teknika horiek erakutsiriko bideari atxikitzea suposatzen du, bide onetik
|
goazen
seinale: honetarako, definizio zuzen baten erregelak eta ondorioztatze egoki batenak behar ditugu.
|
|
|
Bi hauen arteko guda Espartak irabazi zuen, Atenasi berrogeita hamar urtez izandako nagusigoa galaraziz. Une horretan, hurrenez hurren eta hamar edo hamabost urteko epe motzetan gidaritza eskuratuz
|
joango
diren hirien aro historiko bati hasiera eman zitzaion, Alejandro Magnok, K.a. 333 urtetik 323 urtera doan epe laburrean, bizitza grekoaren testuingurua guztiz aldatu zuen arte.
|
|
|
Eta, hau gutxi balitz, hipokrisia orokorra zabaldu da: mundu guztiak jendaurrean trebakuntza militarra goraipatzen duen arren inork ez du gerrara
|
joan
nahi, eta guztiek justizia onartzen dutela diote, nahiz eta bakoitzak bereari bakarrik so egin.
|
|
|
Hasieran (teorikoki behintzat) hiri hauek guztiak autonomoak badira ere, eta liga berdinen arteko aliantza gisa ulertzen bada ere, ligako indartsuena den Atenas besteei gailenduko zaie. Denborarekin gainerako hiriak, Atenasen interesen onerako, beraien autonomia politiko, militar eta ekonomikoa galduz
|
joango
dira. Atenastarrek merkataritzan beraien moneta inposatuko dute, eta askotan hiri horietan Atenasentzat komenigarri diren sistema demokratikoak ezarriko dituzte.
|
|
|
Guri dagokigunez, kulturalki ere mundu grekoaren erdigune bihurtu zen, bertan bildu baitziren ideia, teoria eta ikuspegi berrienak, bizienak eta polemikoenak. Honela, Greziako gainerako hirietatik jakintsu, artista eta idazle ugari
|
joango
dira Atenasera; haren dirdira eta ospe kulturalak erakarritako horiek Atenas oraindik ere dirdiratsuago egingo dute.
|
|
|
Baina (bai landan edo bai hirian) lana esklaboei eginarazi zieten, eta hiritar asko lanik gabe pobrezian murgildu ziren. Era honetan, aberatsenen eta pobreenen arteko zuloa handituz
|
joan
zen, bigarren gizarte taldea ikaragarri ugarituz. Platonek ere hiri bakoitzaren baitan bi hiri daudela esango du, aberatsena eta pobreena, etengabe borrokan, eta borroka hori dela hiri estatuaren zoritxar guztien iturri.
|
|
|
Olerkariarengana iristen den jainkozko inspirazio hau, era berean, bere bitartez rapsodarengana iristen da eta, azkenik, rapsodaren eraginez, entzulearengana. Ondorioz, inspirazio kate luzea sortzen da, Musarengandik (hasieratik) entzulearengana (bukaerara)
|
doana
. Olerkari bakoitzak Musa baten eragina duen moduan, lonek, Homerorengandik, eta ez beste olerkari batengandik, jasotzen du inspirazioa.
|
|
|
Gauetan zeuon buruak, auipegiak eta behekaldeak ere estalirik geratzen dira, eta intziri bat suaren gisa azkar zabaltzen da, eta masailak malkoz beterik daude; ateak eta patioa Erebora, behera, ilunpeetara
|
doaz
itzalez
|
|
|
Baina baita Iliada ko pasarte askotan ere, esate baterako harresi azpiko borrokaldian, han ere zera dio: " Zeren igaro nahi zuten haiei hegazti bat etorri baitzitzaien gainetik, arranoak altu egiten zuen hegan eta jendearen gainera ezkerretik
|
zihoan
bere hatzaparretan gorri koloreko suge odoldu bat eramanez. Miraria zen artean arnas hartzen zuen sugea bizirik egotea, eta artean ez zuen borrokarako gogoa galdu, atxikitzen zuenari bularrean sakonki kosk egin baitzion, lepotik hurbil.
|
|
|
Eta esatera
|
noakizu
gauza hauek eta gauza hauen antzekoak igarleak aztertu eta epaitzea komeni dela. lon. Benetan egiazko gauzak esaten ari zara, Sokrates.
|
|
|
20 Androsko Fanostenes: K.a. 408 urteetan estratega gisa aukeratu zuten, K.a. 411 urtean, bere hiriaren hondamenaren ondorioz, Atenasera
|
joan
eta bertan hiritartasuna lortu ondoren (Xenofonte, Heleniarrak I 5, 18 eta hurren.).
|
|
|
K.a. 400 urtean Atenasko hiritartasuna lortu zuen. Asanbladako epaileen soldata igo zuen (Aristoteles, Atenastarren konstituzioa 41, 3), jendea tamainan asanbladetara
|
joan
eta, ondorioz, bozketen baliozkotasuna ziurtatuta egon zedin.
|
|
|
Gauza baten ideia ez da haren gainean egin dezakegun irudikapena, gauza hori egonkor bilakatzen duen dimentsio hori baizik. Eta horregatik, Platon urrutiago ere
|
badoa
, ideia gauzaren egitura bera eta gauzaren agerpenaren oinarria dela dioenean. Ideia, beraz, ez da kontzeptua.
|
|
|
Sok. Aztertzen ari naiz, lon, eta hori zer iruditzen zaidan adieraztera
|
noakizu
. Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da, lehen nioen moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek16 magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari17 eragiten dion indarraren antzekoa.
|
|
|
A eta B hautemapenak baditut horrek ez du esan nahi A eta ondoren B datorrela denboran besterik gabe; hau da, etxe bateko teilatua begiratzen badut lehen eta gero sarrerako atea, horrek ez du esan nahi atea teilatuaren ondoren datorrenik erregelaren baten arabera. Bestalde, itsasontzia ibaian behera
|
doala
ikusten badut, hor A B segida determinatua dago, objektiboa da, lehen itsasontzia leku batean ikusten dut eta ondoren beherago, eta hori ezin da atzeraldatu. Honek gertaera objektibo bat ezaugarritzen du, eta ez irudipen subjektibo bat.
|
|
|
Anfibologietan sentimenari eta adimenari dagokiena nahastetik sortzen diren arazoak aztertu ditu Kantek. Orain aurkeztera
|
goazen
Dialektikan adigaiek sentimenarekin izan behar duten loturatik aske erabiltzean sortzen diren arazoak arakatuko ditu.
|
|
|
Hemen adigaiak sentimenetik aldendu eta esperientziaren eremuaz goiti erabiltzean sortzen den ilusio transzendentala da autua. Arrazoimenak bere aberri segurua den esperientziaren irla txikia uzten du abentura bila
|
joateko
; hau da, txalupa hauskorrak eraikitzen ditu (printzipio transzendenteak) balizko mundu berri eta dotoreagoen bila abiatzeko. Ilusio transzendental hau arrazoimenaren emaitza da, eta beraz, ilusio gisa ezagut daiteke; baina ezin da ezabatu, arrazoimenak bere berea baitu sistematikoa izateko eta edozein muga gainditzeko irrika hori, eta beraz," etsaia gure baitan bilatu behar dugu".
|
|
|
Sintesiaren osotasun absolutua bilatzen da baldintzen aldetik. Ilara horretan, adibidez, subjektu absoluturantz
|
goaz
, beti ere predikatu ezin izan den subjekturantz. Zertan datza urrats okerra eta nahasgarria?
|
|
|
Kantek berak alde batera uzten du gure sentimen eta adimenaren izaera gogamenaren edo subjektuaren erroetatik argitzeko irrika. Ezagutzeko ahalmenen dedukzio subjektiboa alde batera uzten du, aztergai nagusia ezagutzaren baliotasuna delako; baina alboratutako norabide horretan
|
doazen
ideiak aurreratzen ditu Estetikan. Horrela, begiespena" gogamena bere ekimenagatik afektatua izateko modua" (B67 (E94)) dela dio.
|
|
|
Arrazoimena esperientziatik abiatzen da eta bertan arrazoimenak ongi oinarritutako printzipioak erabiltzen ditu, baina esperientziaren mailan konpondu ezin diren arazoak ere azaltzen dira eta arrazoimena gero eta esperientziatik urrunago
|
doa
konponbide bila. Azkenik, esperientziarekin lotura galtzean, iluntasun eta kontraesanetan erortzen da.
|
|
|
Gainera, izadiaren ikerketa bultzatzen du. Baina analogia honek (eta bera erabiltzen da esperientziatik jauzi eta bertatik at geratzen den zerbaitetara
|
joateko
) ezin du izaki goren horren adigai zehatz bat eman.
|
|
|
Arrazoimen hutsaren saialdi dialektiko ororen emaitzak ez du guk jadanik Analitika transzendentalean frogatu genuena soilik baieztatzen, hots, esperientzia ahalgarriaren alorraz goiti
|
joan
nahi duten gure inferentzia denak iruzurtiak eta oinarri gabekoak direla, baizik eta gauza berezi hau ere irakasten digu aldi berean: giza arrazoimenak hemen muga hori gainditzeko berezko joera duela (A642/ B670 (E491)).
|
|
|
Kantek hemen historia arrazoimenaren ikuspuntutik begiratzeko beharra aitzinatzen du (gero Hegelek hau muturreraino garatuko du). Joera dogmatikoen eta eszeptikoen arteko
|
joan
etorria arrazoimenean bertan errotua dago. Joera dogmatikoa arrazoimenaren haurtzaroa da, gauzak diren bezala ikusten dituela uste duena; joera eszeptikoa arrazoimenaren nerabezaroa da, gauzak ezagutzeko ezintasunean tematzen dena; eta arrazoimenak berak lortu du, beraz, bere heldutasuna, adin nagusitasuna, egoera antzu horretatik irteteko bidea, bide kritikoa.
|
|
|
Ezin dira zalantzan jarri, gizakia ari den orotan maitatzen ari delako, hau da, ezagutzen eta hobesten. Ezin dugu ispilu aurrera
|
joan
begiek bidea erakutsita, ikusmena ote daukagun ikustera.
|
|
|
Nik ez dut dudarik gizaki arruntek erakusten dietela jokabide gizatiarra gizaki jakintsu eta boteredunei. Historian zehar korronte indartsu bat
|
doa
beti behetik gorantz, gizaki soiletik gizaki itxuraz handirantz, herri zapaldutik gizaki boteretsuengana, etxe pobreetatik jauregietara, menpekoengandik agintariengana. Maitatzearen lurruna da, norbera eta beste maitagogoa maitatzearen behe laino bizigarria, bestea norbera besteko ematearen irakaspen bizia:
|
|
|
Eta ez dut dudarik, ezta ere, gizadi osoa hoberantz, gorantz
|
doala
beti —nahiz eta olatuak/ gorabeherak izan— herrikide maitaleen eguneroko eraginari esker, gizakia maitagai goren, gaindiezin ezarriz gizartearen bizitzan eta arduran. Hori erakusten dute, adibidez, egin ditugun eta egiten ari garen aurrerabideak gizaki ororen onespenari, andrazkoen askatasunari, zaharren tratuari buruz eta abar.
|
|
|
Zerbait norbaiti —norberari, adibidez— eman nahi diogunean, maitatzen ari gara, bai, beti ari baikara maitatzen. Maitatzea eta maitatzearen ondorenak —maitatuz—, batera
|
doaz
, sarri, edo gehienetan, nahi bada. Baina maitatzea ezin dugu bat egin bere ondorengoekin.
|
|
|
120 Adibidetzat neure anekdota hau. Behin, mutikotan, Elgoibartik Ondarroara
|
gindoazen
aita eta biok motoan. Aita oso itxasozalea zenez, Deba eta Mutriku artean bide ertzean geratu ginen apurtxo bat, itsasora begira.
|
|
|
Jaungoikotasunera. Jesukristoren maitasunezko sokari oratuta
|
goaz
, bai, baina gu ere eskaladakide eginda, guk ere maitatuz elkarri gorantz laguntzen, berarekin batera, nahiz eta aldizka eragozten ere. Gure buru den garamatza aurretik bere gorputz eta odolaz gu bakoitza indartuz, heriotzara iristerainoko gu bakoitzaren ardura hartuz, gure maitasunezko ahalegin laguntzak onetsiz, berarekin bat eraginez, bera Aita Jaungoikoarekin bat izanik, Espiritu Santuarekin batera.
|