|
2000
|
|
|
Historiagileak historia ezagutu beharra agertzen dut, zeren asko dira historian lizentziatuak, baina badira batzuk, alde guztiak irakurri gabe, lekukotasunen faltaz historia oker erabiltzen dutenak. Hortaz, adibideetariko bat
|
jasotzen
dut zenbaitek jakin dezaten.
|
|
|
1546an hil zen Vitoria maisu handia, eta aipaturiko bi lanok, ikasle izan zituenek, beraiek
|
jasotako
oharrak eta maisuaren zenbait izkribu bilduz eta osatuz, Frantziako Lyon-en inprimatzaile ospetsua zen Jacques Boyer jaunari eman zizkioten. Eta honek bi liburukitan argitara eman zituen 1557 urtean.
|
|
|
Eta honek bi liburukitan argitara eman zituen 1557 urtean. Horregatik, bere ahozko ikasgaiak dizipuluek
|
jaso
eta ezagutarazi zituztelako, Frantzisko Vitoriari maiz eman zitzaion So krates izengoitia.
|
|
|
Egia esan, Gaio Erromako juristaren Instituta liburutik
|
jaso
zuen. Ius Gentium, zuen lehen oinarritzat.
|
|
|
Frantziako IV. Errepublikan kontseilari izan zen, De Gaulle jeneralaren kontseilari juridikoa ere bai eta, mentalitatez hain zabala zenez, seguruenik, beregandiko ideia izan zen De Gaullek euskaldunoi euskarazko eskolak eskaintzea ere; baina, zoritxarrez, eskainitakoa betetzera ez zen iritsi. Cassin jauna, bere merezimenduz, Doctor honoris causa izendatu zuten Oxford (1945) eta Magunzian (1963), eta Bake Nobel Saria
|
jaso
zuen 1968an.
|
|
|
ONUren agiri hura eratu eta gehien bultzatu zutenetakoa, aita Proventzakoa eta ama Euskal Herrikoa zituen René Cassin baionar jurista ospetsua izan zen, bere lanen eskergarri 1968an Bake Nobel saria
|
jaso
zuena.
|
|
|
Eta, bukatzeko, 30 artikuluan irakur daiteke beste hau: . Adierazpen honetan
|
jasotako
ezertan da ulertu Estatuari edo talde edo norbanakoren bati Adierazpen honetan bertan agertutako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak edo jardunak burutzeko eskubidea ematen zaionik?.
|
|
|
Eurogutuna zertan den argitzeko, laburki eman ditzadan bertan
|
jasotzen
diren punturik aipagarrienak: hasteko, sarrerakoan, Europak bere jatorriz duen hizkuntz aberastasuna adierazten du, denak osagarritzat joaz eta gizarte oreka egokia lortzeko arau juridikoen beharra aipatuz.
|
|
|
2 Amek eta haurrek laguntza bereziak
|
jasotzeko
eskubidea dute. Haur guztiek, senar emazteengandik nahiz ezkontzatik kanpo jaiotakoek, gizartearen babes berbera izateko eskubidea dute.
|
|
|
30 artikulua. Adierazpen honetan
|
jasotako
ezertan da ulertu Estatuari edo talde edo norbanakoren bati eskubidea ematen zaionik Adierazpen honetan bertan agertutako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak edo jardunak burutzeko.
|
|
|
Kontuan izanik Nazio Batuetako kide diren herriek gizakiaren oinarrizko eskubideetan, gizakiaren duintasun eta balioan eta gizonen eta emakumeen eskubideen arteko berdintasunean duten fedea tinko azaldu dutela Agirian; eta, askatasunaren ikuspegi zabalago baten barruan, gizarte aurrerakuntza sustatzeko eta bizitza maila
|
jasotzeko
erabakita daudela adierazi dutela;
|
|
|
19 artikulua. Gizabanako guztiek dute iritzi eta adierazpen askatasuna. Eskubide horrek barne hartzen du erlijioa eta sinesmena aldatzeko askatasuna eta bakoitzaren iritziengatik inork ez gogaitzeko eskubidea, ikerketak egitekoa eta informazioa eta iritziak mugarik gabe eta nolanahiko adierazpidez
|
jaso
eta zabaltzekoa.
|
|
|
2 Pertsona orok du, bereizkeriarik gabe, lan beragatik lansari berbera
|
jasotzeko
eskubidea.
|
|
|
3 Lanean ari denak bidezko lan saria eta aski zaiona
|
jasotzeko
eskubidea du, bai bera eta bai bere familia, giza duintasunari dagokion bezala bizitzeko bestekoa. Horretarako aski ez bada lansaria, gizarteko laguntzaren bidez osatuko da.
|
|
|
J.M. Jimeno Jurío nafar idazleak Navarra. Historia del euskera (1997) deritzan liburuaren sarrerakoan eta lehen kapituluan Plinio, Tito Livio eta beste zenbait erromatarrek Vasconum non kokatzen zuten argi
|
jasotzen
du.
|
|
|
Historiaren agiriek erakusten digutenez, Austriar dinastiako erregeen jokaera bestelakoa izan zen. Euskararentzat abegi hobea zuten, zeren Isastik Compendio historial haren 168 orrialdean zioenez, Karlos V.ak gogozko omen zuen euskara, eta nafar mandazainarekin izan zuen elkarrizketa
|
jaso
zuen (Mitxelenak, aipaturiko Textos arcaicos en 154 or. dakarrena, eta horrez gainera beste zerbait gehiago 106 orr.). Felipe IV.ak, bere aldetik, Juan de Isasi eibartarra hautatu zuen bere semeen, ayo?
|
|
|
Egile berak agertzen digunez, XV. mendearen azken aldera agertzen omen da notario protokoloren bat edo beste, epaiketako lekukoen hitzak euskaraz idatzirik; aldiz, herri askotan batzarrak euskaraz zein nafar erromantzez egiten omen ziren, baina agiriak idatziz
|
jasotzea
bigarren horretan egiten zuten. Hala dakar El esfuerzo bélico de Navarra en el siglo XVI (1981) liburuaren 218 orrialdeetan.
|
|
|
Batzordeak kritikak eta aldaketa iradokizunak egin zizkion zirriborroari. Baina batzordearen ekarpenek errespeturik gabeko tratamendua
|
jaso
zuten eta zegozkien aktetan jasotako testua ez zetorren bat, ez letraz ezta izpirituz ere, batzordekide gehienek bozketaz erabakitakoarekin.
|
|
|
Batzordeak kritikak eta aldaketa iradokizunak egin zizkion zirriborroari. Baina batzordearen ekarpenek errespeturik gabeko tratamendua jaso zuten eta zegozkien aktetan
|
jasotako
testua ez zetorren bat, ez letraz ezta izpirituz ere, batzordekide gehienek bozketaz erabakitakoarekin.
|
|
|
Izan ere, horretarako zein egokiago Jimeno Jurío baino? Nafarroako euskarari buruz ezagutzen dudan libururik hoberena, historian zehar izandako gorabeherak hain bikain eta zehatz
|
jasotzen
dituena, dagoeneko aipatu dugun Navarra. Historia del euskera (1997) baita.
|
|
|
Justo Garate zenak eman zizkigun horren berriak bere lan batean. Ikus,. El anillo escolar en la proscripción del euskera?, Bol. de la Real Sociedad Vascongada de los Amigos del País aldizkariaren XXVIII, 1972, 174 orrialdean, liburuxka hartan zioenaren zatirik garrantzitsuenak zuzen
|
jasoaz
.
|
|
|
Baina gizon zintzo eta jakitun haiengandik era horretako iritzi gehiago
|
jaso
genezake. José Ortega Gasset filosofo aipatuagandik ere beste honako adibide hau jaso dezakegu:
|
|
|
Baina gizon zintzo eta jakitun haiengandik era horretako iritzi gehiago jaso genezake. José Ortega Gasset filosofo aipatuagandik ere beste honako adibide hau
|
jaso
dezakegu: –No hay tierra en España más cuidadosamente labrada, ni más limpias aldeas, ni ciudades mejor urbanizadas.
|
|
|
Liburu honen edukiari buruz, Euskal Herriko Unibertsitatetik, Henrike Knörr adiskidearen eskariz, J. L. Alvarez Enparantza Txillardegiri bere erretiroa dela-eta eskaini nahi dioten elkarlaneko bildumarako deia
|
jaso
nuenean idatzi nuen. Euskal Herritik giza eskubideen alderako emaitzak?. Eta Adrian Celaya Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko (Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País) Bizkaiko batzorde arduradunak 1999ko azaroaren 20ko jardunaldietarako hitzaldi bat eskatu zidanean. Aportación vasca a los derechos humanos?
|
|
|
–Hizkuntza, hiztunen giza eskubideen arabera? eta hemen
|
jasotzen
dut eman nuen bezala, gehigarririk gabe.
|
|
|
Bidaia hartan aurrera segitzea maiz planteatu bazuen, areago infernurako ate bihur zitekeen amildegiaren aurrean egonik. Bidaian aurrera segitzeak egia ezagutzea inplikatzen zuen, eta horrek min gehiago
|
jasotzea
, eta horrek oroimenaren gurpilari indartsuago eragitea, eta horrek gorrotatzea, eta inoiz ez onartzea Eider hilda zegoela zeren beti izango baitzuen tokitxo bat Txemaren buruan, sargori, beti sargori... Pentsatu zuen, alde batetik begiratuta barregarria ere izan zitekeela ezerezaren bila ibiltzea, bera ari zen moduan, ezerezaren atzetik nekerik gabe.
|
|
|
Besoak mugitu zituen gorputzaren beheranzko indarrari kontra egiteko, baina beranduegi zen eta jadanik turista zaharren oihu eta laguntza eskaera antzuak ere ez zituen entzuten. Ez zion astirik eman zain zuen itsasoari begiratzeko eta ez zekien zein harriren kontra
|
jasoko
zuen lehen kolpea. Zorabiatu egin zen bere begien aurrean zeru, itsaso eta lurrak bueltaka ikustean.
|
|
|
" Ai gure Urko polita!", entzuten zuen orduan bere amaren ahotsa," zu Lutxiren alabarekin ezkonduko zara, ezta?". Ginekologoak esan baitzion jaiotzear dauden izakitxoek ederki
|
jasotzen
dituztela kanpoko hotsak eta ariketa ezin hobea dela tripa potoloari hitz egitea, frogatuta omen dagoelako etorkizunean haurraren erreflexu psikosomatikoak gehiago garatzen direla. Edo antzeko zerbait.
|
|
|
Pentsatu dut hitzaldi horrek ez zuela baimen ofizialik izango, eta horregatik ez zela ospatuko. Baina mehatxuren baten zurrumurrua zabaldu da gure artean, hitzaldiak bonba mehatxua
|
jaso
duela, alegia. Eta jendea hasi da esaten protestante putakumeen errua zela, gaur euren egun seinalatua zela (artean ez bainekien hori ere, nahiz eta famatuak izan" orangista" izeneko talde horiek gaurko egunez egiten dituzten desfile eta alarde harroak), eta Ipar Irlandan istilu larriak izan direla gaur, eta gauean larriagoak izango direla seguruenera.
|
|
|
–Esan nahi dut bere telefono deiak ez
|
jasotzea
, asteburuko planak, Alde Zaharreko poteak, eta antzekoak. Ez dakit, bere presentzia:
|
|
|
Eta iritsi zen haien akabatzeko orena, eta hiru gizon hurbildu zitzaizkien oreinei: ireki zuten ateska, sartu ziren hiru gizonak, hertsi zuten ateska; atzeman zuten, bi gizonen artean, bereiz zebilen oreina; hirugarren gizonak aiztoa
|
jaso
... eta gero, bi oholen arteko zirritutik, odol iturri hura eta oreinaren gorputz dardarak hartua begiztatu nituen... eta ene begiak eta ene behakoa, bere batez, oreinaren begietan pausatu ziren: ai, oreinaren begi bi haiek, noraezean!, oinazeak iparrik ez balu bezala, zeren, oinaze oinazetsuak bere erpez eta atzaparrez harrapatzen gaituenean, jaun André, galtzen da iparra hegorako bidean, ekia mendebalerakoan, oinazea bera bihurtzen delarik, finean, ipar eta hego, eki eta mendebal, errealitate bakar eta gordin.
|
|
|
—Baina gutuna bidean galdu bazen ere, eta harekin Estebanek skribatu letrak, letren spiritua, aldiz, belaunez belaun
|
jaso
diagu, ezkutuan izan bada ere... eta, hala, jakin ezak ezen, izeba Joanak neuri erranaren arabera, Estebanek ez zuela koldarkeriaz bere buruaz bertze egin, zeren eta berak sinesten baitzuen ezen odolik onena beti ere zela isurtzen ez zena, noiz eta haren isurtzeko arrazoinik ez baitzegoen. Eta ez zegoan, Urbiaingo jauregia bertze Massada bat, edo bertze Numantzia bat bihurtu nahi ez bazuen bederen.
|
|
|
—Orthezerat itzuli ondoren, ene lagun protestant batek, zeinari Jacques de Bela baitzeritzan, gutun bat skribatu zidan, non jakinarazi baitzidan ezen berak ere gutun bat
|
jaso
zuela eta kontuz ibili beharra nuela, zeren baitzirudien, gutunak zioenaren arabera, ezen bizkondearen aldeko jende batzuk goganbehartsu zeudela nitaz, Mathalasen buruaren kontu hura zela kausa: " espainiarraz" goganbehartsu zeudela, alegia, zeren frantsesentzat espainiar bainintzen, are espainiarrago gauzak okertzen hasi zirenean —eta, behakoa iluntzen zenuela, zeure etorkizunaren berri bazeneki bezala, erantsi zenuen—:
|
|
|
" Eta hala geratu zen deabrua behean eta Urbiaingo handiki noblea goian, eta hala
|
jaso
ahal izan genuen, finean, haren gorputza, atseden izan dezan elizako lurrean eta haren arimak betiko zeruan".
|
|
|
ez nuen zuganik gutiago igurikitzen... —eta, begiak goiti
|
jasotzen
zituela, erantsi zuen—: Eta aleluia zuri, Jauna!
|
|
|
—Duen talentuarekin —erantsi zuen—, zuen familiaren izen ona zabal lezake Joanesek, baldin unibertsitate on baterat igorriko bagenu, Alcalakorat, Salamancakorat... edo Pariskorat ere bai, ohituraz kontrakoa ez balitz, zeren frantsesez ere ongi baino hobeki baitaki. Izan ere, anitz dira mutil honek Jainko Jaunaganik errezibitu dituen donuak eta dohainak, eta, giristino izanik, haien lantzeko obligantza du eta munduari erakustekoa lanaren fruituak, eta guk, berriz, ahal dugun neurrian, hartarako baliabideen paratzekoa, Elizaren ospearen eta Jainkoaren loriaren izenean —eta, amets batean harrapaturik bezala, begiak zerurat
|
jaso
, eta segitu zuen—: Ea, bada, egunen batean erraiten duten ezen Urbiaindik Elizako doktore bat jalgi zela eta hartaz mintzatzen diren, gu gaur egun Hiponako maisuaz bezala...
|
|
|
Aita Tomméren hitzen ondotik, banuen, beraz, esperantza fermu eta sendo bat, zeren igurikitzen bainuen ezen, neure burua Hiponakoaren itzalean paratzen nuela, argi argitsuren batek argituko ninduela nihaur ere noizbait libururen batetik, nola san Agustinen adimendua bertze liburu batek argitu baitzuen, noiz eta Hiponakoak, etxeko lorategian zalantzan eta ezbaian murgildurik zegoela, gogoa noraezean, boz bat aditu baitzuen, erraiten ziola: Tolle, lege, 15 eta begiak
|
jasotzen
zituela, eta behakoa bere lagun Alypio irakurtzen ari zèn liburuan pausatzen, orrialde mirakulutsu hartan, non ediren baitzuen jondone Pauloren epistola hura, haren kezkei eta problemei aterabidea eta soluzionea eman ziena, eta ha ren bizitzari salbazionea, zuk ere ongi dakizun bezala, jaun André.
|
|
|
Eta, horrela, Mattinek gutun hura
|
jaso
zuen, eta ezin harroago zegoen hargatik, zeren eta Mattin mutil harroa baitzen eta are harroago etorri baitzen Madrildik; handik gutirat akabatu ziren, halarik ere, haren harrokeriak...
|
|
|
—Esker mila, seme —eta, eskua ene burutik kendu gabe behakoa zerurat
|
jasotzen
zuela, erantsi zuen—: Esker mila, Jauna.
|
|
|
Sasoin hartakoa izan zen, halaber, berri gaixto hura... zeren aitak markes izaitearekin egiten baitzuen amets eta bertze festa handi batekin, are gehiago kanoi eta fusilen tratua bete zuenetik; ordea, egun batean dukearen gutun hura
|
jaso
zuen, non erraiten baitzion ezen erregeren balidoarekin zituen harremanak gaiztu eta gaixtotu egin zirela, eta gibela egotzi zituela hark dukearen asmoak eta galdeak, baita aita markes egiteko galdea ere, eta Urbiain markeserri.
|
|
|
Ordea, anaia Madrildik itzuli zen, eta, handik aitzina, Villagrandeko dukearen semearen gutunen aiduru egoiten zen hura, ezin urduriago. Eta asteazken goiz hartan ere —tigreak basorat ihes egin eta handik urte erdirat edo izan zen, hurrengo urteko martxoan— gutun bat
|
jaso
zuen, non Villagrandeko dukearen semeak Madrilgo kontuen berri emaiten baitzion, baita bere etxearen eta etxekoen berri ere; eta gutun hartan eta bere gutun guztietan beti izaiten zuen esker oneko hitzen bat azken aldera, batik bat gure amarentzat, zeinak ezin hobeki tratatu baitzuen, hura gure etxerat etorri zenean, aitaren berrogeita hamargarren urtemugan.
|
|
|
Kanta hura akabatu, entzuleen txaloak eta haien diru saria
|
jaso
, gitarra larruzko zaku batean gorde, hura bizkargaineratu, eta zorutik makila luze bat hartu zuen, pordoi bat ere izan zitekeena. Eta gu ere ostaturako bidean jarri ginen... baina, lauzpabortz urrats aitzina egin bezain fite, osaba ixtitu eta gibelatu egin zen, halako moldez, non, kantariaganat hurbildurik, besagainetik atxiki, eta erran baitzion, irritsu:
|
|
|
sal-erosi nahasiak izan ote ziren edo sal-erosi garbiak, lukurreriazko tratu gaixto engainamenduz beteak edo egainamendu gabeak, baina bai segura diezazuket ezen probetxu handikoak gertatu zitzaizkiola guztiak ere, halako suertez, non oker handirik gabe erran baitzitekeen gizon hartaz ezen nekez ereinen zuela bihirik buru beterik emanen ez zionik... Eta, hala, bide hartarik bideratu eta biribildu ahal izan zuen hurrengo hamabi hamahiru urteetan —bizi izan zen artean, beraz— mirakulu iduriko hura Urbiainen, zeren Euskal Herria pobretzen eta jendez hustutzen ari zela eta gainbehera zetorrela erdietsi baitzuen jauregiaren eta jauregi inguruaren
|
jasotzea
eta nehoiz baino goitiago edukitzea, diru irabaziak urtez urte berretzen eta gurentzen zituela.
|
|
|
—Mutilak: gaurko honetan ere baduzue ikasbiderik, zeren eta bizitza talentuen eta merituen araberakoa baita, eta bakoitzak merezi duena
|
jasotzen
dik mundu honetan.
|
|
|
" Mutilak: gaurko honetan ere baduzue ikasbiderik, zeren eta bizitza talentuen eta merituen araberakoa baita, eta bakoitzak merezi duena
|
jasotzen
dik mundu honetan".
|
|
|
Bigarrenean, berriz, goizetik, osaba Joanikotek
|
jaso
zuen dukearen mirespena, osabak bere esperimentuen berri eman zionean, jakinarazten ziola nola oilaloka bat zuen, lau ahate arrautza txitatu zizkiona, bertze nonbait erran dizudan bezala, eta nola oiloak eta ahattoek elkar ongi hartzen zuten, oiloak ahattoak bere kumetzat balitu bezala, eta ahattoek oiloa amatzat; gero, dukea bere studiorat zeramala, bertze esperimentu haren berri eman zion .. " Eta ba al duzu bertzerik?" Eta osabak ihardetsi zion:
|
|
|
Korrida egin ahal izaiteko, inguratu zuten oholesi batez Urbiaingo Erreboteko Plaza, non jokatzen baitzuten herritarrek pilotan igandeetan eta jaiegunetan, edo, noizik behin, merkatuak eta feriak prestatzen eta organizatzen, eta ohol batzuk
|
jaso
zituzten han eta hemen, jende xehearentzat, baita tribuna bat ere, bere jarlekuekin eta eserlekuekin, handikientzat eta jende printzipalarentzat. Harea edo lur hautsa ere ekarri zuten, plaza zolan barreiatzeko eta haren estaltzeko.
|
|
|
Baina erran beharra dut ezen, hatsarrean bederen, haserre ediren nuela osaba Joanikot... hain haserre, non ez baitzion kasurik ere egin eskuan nekarkion presentari: ...eratzen zirelarik, dorretxerat egin baikenuen osaba Joanikotek, Mattinek eta hirurok, haiei leku egiteko—; haren studiorat nindoala, bada, dorretxetik ez oso urrun, or baten zaunkak aditu nituen, zeinak baitziren Arkimedesenak, osabak Akilesen ondotik izan zuen orarenak; eta Arkimedesenganat hurbiltzean, oharturik ezen sugegorri batekin ari zela, lurrean bizpahiru urratserat zegoen makila bat
|
jaso
, txakurra baztertu, eta lauzpabortz kolpez akabatu nuen narrastia; eta eskuan hartu, eta osabarenganat egin nuen, disekzioren bat edo egiteko asmotan, zeren osabak atsegin izaiten baitzuen jakitea eta guri erakustea zer nolakoak ziren animaliak barrendik eta zer organo zeuzkaten —hemen bihotza, hor gibela, han giltzurrunak—, lupa bat eskuan.
|
|
|
Eta gau batean erlijioneaz eta zientziaz aritu ziren: ...ta zeinek Trinitatearen dogmaren kontrako dotrina zabaldu baitzuten harat eta honat, aitortzen zutelarik ezen Kristo ez zela Jainkoa baina salbazionearen bitartekari hutsa; zientziaz denaz bezainbatean, berriz, Evangelista Torricelli zeritzan zientzilariaz aritu zitzaigun, zeinak agerian jarri baitzuen airearen presioaren existentzia, zeinak esplikatzen baitzuen, aldi berean, zergatik ezin zen ura
|
jaso
eta igan, ponpa xurgatzaile baten bidez, hogei cubitumetarik goiti; eta Marcok hala galdetu zion osabari, bat batean:
|
|
|
Baina gu ez bezala, dei deigarri hark deitua izan zen Pedro Huizi, itxura batean... eta harenganat gindoazen osaba eta biok, Florentziarat, gogoz gainezka, amak —Ubarneko damak— emanikako direkzionerat. Baita kezkaturik ere, zeren baitzirudien ezen urtebete zeramala Pedroren amak semearen berririk
|
jaso gabe
. " Urtero bi gutun jaso izan ditugu, baina azken boladan bat bera ere ez", erran zigun hark, gaineratzen zuela:
|
|
|
Baita kezkaturik ere, zeren baitzirudien ezen urtebete zeramala Pedroren amak semearen berririk jaso gabe. " Urtero bi gutun
|
jaso
izan ditugu, baina azken boladan bat bera ere ez", erran zigun hark, gaineratzen zuela: " Gutun guztietan eta urtez urte erraiten zigun ezen aitzina zihoala, eta esperantza zuela ezen, urte batean ez bazen bertze an, etxerat itzuli ahal izanen zela, bertze Rafael bat bihurturik eta aitari emanikako hitza beterik.
|
|
|
Aitonak etxeko historiak kontatu zizkigun egun haietarik batean izan zen, noiz eta aitonak bere kontakizuna akabatu baitzuen, kokotsa
|
jaso
eta kezko eraztun haiek egiten zituela, gorako bidean gero eta zabalagoak egiten zirenak.
|
|
|
—ihardetsi zion Pedrok umoretsu; eta segidan erran zuen—: Aizak, nolakoa da ene lehengusina, amak
|
jaso
zuena eta ni honat etortzerakoan jaio berria zena. Ez ahal duk bertze gabrielitar bat izanen, hura ere Gabriela den arren...!
|
|
|
...eren irakasle hau Montpellierko unibertsitatean ibilia baitzen urte batzuk lehenago eta zeren hango unibertsitateko bertze irakasle batzuen eraginaz balia baitzitekeen erregeren baimenduaren erdiesteko eta liburua han Monpellierren publikatzeko; eta, horrela, bidaia hartan osabak eta etxeko morroi batek lagundu zioten jaun Mar ce li, zeina don Frantziskorekin aitortu baitzen eta haren benedizionea
|
jaso
baitzuen, Baionarantz partitu aitzin.
|
|
|
Zeren, ez ote doaz irriak eta bertze keinu guztiak, anitzetan, hitzak baino haratago? Eta ez ote dira artezagoak eta xuxenagoak, baita erranahitsuagoak ere, hainbatetan, zeren eta keinuak, hitzak
|
jaso
ezin dituen ñabardurak izan baititzake, pertsonaren historiarekin eta haren izatasunarekin lotuak, pertsona bakoitzak bere keinuak dituelako eta bere keinuen adierazteko modua eta manera. Eta ez ote da horregatik keinua anitz koloretako fletxa, kolore bakoitzean arrazoin bat eraman lezakeena, eta ez ote du fletxa jaurtikitzaileak kolpean jotzen xedea eta helmuga, halako moldez, non keinua ikusten duenak ere kolpetik uler bailezake guztia, keinuaren azpian egon litezkeen ñabardurak eta bertze korapilo guztiak ere bat batean deskorapilatu balira bezala?
|
|
|
Jauregian, morroi eta neskameen artean, dozena pare bat zerbitzari izanen genituen orotarat... guztiak ere aitaren beldur, zeren baitzekiten zein izan zitekeen aitaganik
|
jaso
zezaketen zigorra, baldin jauregia urde urdangen aska bihurtzen bazuten. Eta, nola baitzekiten ezen aita kontu haietan gizon arduratsua eta jarraikia zela, bere manu eta ordenetan zorrotz baino zorrotzagoa, ildoa xuxen daraman goldelaria baino xuxenago ibiliko ziren guztiak, Kupidoren aldikako deiei entzungor eginik edo beren desiren konplimendua bertze leku baterako eta bertze okasino batzuetarako utzirik, ezkutuan eta isilpean beti ere.
|
|
|
Osabak plateretik burua
|
jaso
, eta behako labur bat xuxendu zidan, ezusteko baten ondorea izan zitekeena, baina baita galdera bat ere.
|
|
|
Osabak, ordea, ez zizkidan, arestian bezala, begiak
|
jaso
, eta platerari beha segitu zuen, erraten ari nintzaionak harekin zerikusirik ez balu bezala.
|
|
|
Eta orain, berriz, erranen dizut ezen mendi horren igaiteko etsairik eta antagonistarik handiena imajinazinoa dela, eta hartaz baliatzen dela deabrua gure igaitearen behaztopatzeko eta galarazteko, eta ez dagoela mendi haren garaitzerik bat bederaren borondateaz eta Jainkoaren garaziaz lagundurik ez bada. Horixe da bidetik ez desbideratzeko bidea, eta bide horretarik bazoaz, nahiz eta anitzetan idurituko zaizun ezen desbideraturik zaudela, ez zara egiazki hala egonen, zeren fruituak ez baitira egun batetik bertzerat
|
jasotzen
... eta zeren nekez erdietsia estimatzen baita, eta fite erdietsia arbuiatzen. Ez etsi, bada, ezta erdi bentzuturik sentitzen zarenean ere, ilargia ere ez baitago beti bere betean.
|
|
|
Eta, bide horretarik zoazela, ezkila edo kanpai baten hotsa adituko duzu halako batean, edo txori baten kanta, Birila izeneko Leireko abat hark edo bertze anitz lurraldetako monjeek bezala, edo bertze zernahi adituko duzu, eta oharkabean ohartuko zara orduan ezen oinpean duzula gailurra. Eta, eskerren emaiteko, begiak zerurat
|
jasoko
dituzu, eta ilargia ere ezin beteago ikusiko duzu... eta bihotz bihotzez erranen duzu aleluia eta aleluia! Zeren eta Jainkoa, luzakor bada ere, ez da ahanzkor...
|
|
|
Eta ikusi zuten jauntxoek hura, eta berriro
|
jaso
zituen Pedro Huizik haien alabantzak eta laudorioak.
|
|
|
Zeren, osaba salan utzirik, amaren eta aita jesuitaren gibeletik baikindoazen orain bertze guztiok. Hatz erakuslea
|
jasorik
zihoan aita Bartolome, haserre eta gaitz erranka:
|
|
|
Eta, gaztigua
|
jaso ondoren
, ibili ere kasik ezin zitekeela, logelarantz abiatu zen, bakarrik, bakar bakarrik, bertzeok bazkaltzerat gindoazen bitartean.
|
|
|
Eta, nigarrarekin batean, jauregitik eta osaba Joanikotenganik ihes egiteko gogoa izeki zitzaidan, jaundu eta nagusitu. Eta
|
jaso
nituen begiak eta hodei hura ikusi nuen, gurdi bat zirudiena, haizearen zaldiek tiratua, eta neure burua haren gainean idurikatu nuen, Urbiaindik urrun ninderamala, gero eta urrunago; idurikatu nuen gero ezen Italian ezagutu nuen napolitarra etxe ondotik iragan zitekeela bere Donejakuerako bidean, eta harat joan nintekeela ni ere harekin, neure buruari galderarik egin gabe, gitarra musikaren hats... Baina zer nenbilen ni, ezinezko amets hartan denbora alferrik galtzen?
|
|
|
—Bertze belarrondokoren bat emaiten badizu, erradazu, Elbira, zeren, lotan dagoela, labana sartuko baitiot bihotzean! —erran nion, ez dakit konbentzitua nengoelako, edo neure ametsetako dama irainduaren aitzinean joko hura jokatu behar nuelako, haren onespena eta haren oniritzia
|
jaso
nahi izaitekotan.
|
|
|
Ez diguzu, bada, erran ezen han ere badirela indiarrak, hemen dituzuen horiek bezalakoak eta oraino kutsatu gabe daudenak? Eta bertze iritzi batzuk ere
|
jaso
ditzakegu han, beharbada, Utopiari buruz...
|
|
|
Ordainean, guk
|
jaso
genituen haien maradizinoak, eta haietarik batek tiro ere egin zuen arkabuz batekin, airerat izan bazen ere, eta hala erabili eta astindu behar izan genituen arraunak, finean, ahalik eta arintkien eta fitezen, bertze ti ro hots bat entzuten genuen bitartean eta haien irri karkarak.
|
|
|
Indiar gorria gure ondorat erori zen eta, hura erori bezain fite, lasterka egin zuen haren lagunak aterantz. Eta Antoniok, perilik neurtu gabe indiar eroria lurretik
|
jasotzen
zuela, halaxe erran zion zaldun errabiatuari, gaztelaniaz bai, baina euskaldunok gaztelaniari eman ohi diogun doinu bereziarekin, zeina An tonioren ezpainetan are bereziago egiten baitzen:
|
|
|
Emaztekin ibiltzea eta kalterik ez errezibitzea, suan erre gabe egoitea bezala da. Ordea, ni bortz emazteki haiei beha paratzen naiz, eta ohartzen naiz ezen hagitzez ere handiagoa izan dela nik haienganik
|
jaso
dudan probetxua kaltea baino... Eta haien suan sutu nintzen, eta hala egiten dit argi egun ere haien oroitzapenak, zeren eta eguzkia baita suaren fruitua, eta eguzki hark argitzen nau iraganetik.
|
|
|
...mementuko libertatea mementuan agortzen baita, eta gaurkoak ez du biharko balio; eta zeren, uste dugunean ezen, zazpi itsasoak zeharkatu bezain sarri, iritsi garela eta atzeman dugula lur prometatua, aitzitik, oinak lurrean ipini orduko ohartzen baikara ezen han ez zegoela libertatearen fruituak emaiten dituen zuhaitzik, edo, baldin zuhaitzik bazen, fruituen hezur barren hutsak baizik ez ditugula
|
jasotzen
, zeren libertatea beti baitago uste duguna baino haratago, Finisterre baino haratago eta Finisterre guztien Finisterre baino haratago, beti lur bat haratago.
|
|
|
Erran beharrik ez dizut ezen, maila eta gradu batean, gurasoen idurikoak garela, eta hala
|
jasotzen
ditugula haienganik hainbat antzekotasun, gorputzaren bertze hainbat partetan nabarmentzen direnak, halako moldez non Urliaz erran baitezakegu ezen amaren begiak dituela; Sandiaz, aitaren beso gihartsuak dituela; eta Berendiaz, finean, amaren begiak eta aitaren beso gihartsuak dituela.
|
|
|
Zeren beldur bainintzen nik ezagutu nuen jaun André bera ote zintudan, eta beldur nintzen, nihaur ere aldaturik ikusiko ez ote ninduzun... Eta, ai, nola eskertzen dizudan, halatan, lehen ahalegin hura, zeren, bai lehen gutun hartan eta bai geroztik
|
jaso
izan ditudanetan ere, betiko laguna ediren baitut zugan... eta zeren, zuri gutun bat skribatzen ari nintzaizula, deliberatu bainintzen, hain zuzen ere, liburu honen egiterat eta aitzina eramaiterat.
|
|
|
Halako moldez, non ondikoz ondiko baikabiltza geroztik, Noainen, Barbatainen eta Ezkirotzen gertatuak erakusgarri. Mezuarekin baterat, berriz, gaztelutik erretiratzeko manua
|
jaso
nian —mendez mende geure leinuaren habia izan den Urbiaingo gaztelu honetarik, zeina orain dela hilabete doi berreskuratu baikenuen eta zeinaren de fe ndatzeko ardura eman baitzidaten—, ahalik eta fitezen. Ondorez, manuaren lehenbailehen betetzeko asmoz, beaumondar presoak eta meneko guztiak neure gain hartu eta ate nagusitik iltki ninduan, kasik segidan, Donibane Garazirako bidean, harik eta oha rtu nin tzen arte ezen manuaren betetzea ezinezkoa zela... zeren gaztelutik iltki orduko jalgi baitzitzaigun biderat gaztelau partida bat, jauregirat itzularazi eta gibelarazi gintuena.
|
|
|
Baina, ororen buruan, handik lau bat hilabeterat jakinen nuen kontu ilun haien kausa, zeren eta, don Fidel gizon fidagaitza zen arren, enekin zabaltzen hasi baitzen apur bana, harik eta goiz eguzkitsu batean ezin arraiago agertu zitzaidan arte, goresten zituela ene lana eta ene dohainak... Erdi hordi zegoen, zeren eta aldian be hin edanari emaiten baitzion, eta nik mementu hura profitatu nahi izan nuen, Gorukiren alde zerbaiten erraiteko, baina, ohi bezala, ez nuen
|
jaso
igurikitzen nuèn ordaina; eta, etxean zituen zazpi emazteki haietaz mintzatzen hasten zitzaidala, erran zidan:
|
|
|
Bertzenaz, hiru euskaldunon ondoan kasik beti izaiten genuen Goruki zeritzan indiar gaztea, zeina baitzen Antonio Ibarbiak Santo Tomáseko pulpería n
|
jaso
zuen indiar ostikatua, bere kideei gertatuaren berri eman ziena, eta zeinak baitzekizkien gaztelaniazko hitz guti batzuk, elkar ulertzeko balio izan zigutenak.
|
|
|
Eta aitona Nikolasenganik
|
jaso
zuen bere borda hartarat joan ginen osaba eta biok, urroztarren bordarat.
|
|
|
Eta batean baten alde egiten nuen, bertzean bertzearen. Eta, hala, guztia
|
jasotzen
zuen belaki bat banintz bezala, bi uretan ibiltzen ikasi nuen, eta bi iturrietarik edaten —osaba Joanikoten hitzetarik eta jaun Marcelene tarik—, bien irakaspenak ere neure egiten nituela.
|
|
|
Eta nik ere bi eskuak goiti
|
jaso
, eta erran nuen:
|
|
|
Sei urte dira, bertze hautabiderik ezean, desterrurako bidea hartu eta Parisat joan zinela, non lagun zahar batzuen karitatetik bizi izan baitzinen lau urtetan, harik eta Ipar Europako herrialde horretarantz abiatu zinen arte, orduan ere esku hutsik eta burumakur. Ordea, azken gutunean diostazunaren arabera, Leyden go Unibertsitateko irakasle egin berri zaituzte eta altxatu duzu burua, aurkitu duzu arnaslekua, berreskuratu duzu bizigogoa, eta zin degizut ezen nekez
|
jaso
nezakeela hori baino berri arraiagorik eta alegeragorik.
|
|
|
Eta nork egin du mundu honetan aitzinago, hik edo nik...? Edo, hik
|
jaso
ote duk jauregia eta hik ote dauzkak harremanak Villagrandeko dukea bezalako jende printzipalarekin.... Eta beldurra aipatu duk, baina beldurra behar beharrezkoa duk, zeren, beldurrik ez balego, gizona oihanerat itzuli eta begien hertsi ireki batean joanen bailitzateke hankaz gora mende luzeetan eraiki duen guztia:
|
|
|
Oroitzen dut —ez ahantz ezen jauregiko bizilagun guztiek etxeko filosofo tipitzat nindukatela orduko—; oroitzen dut, bada, ezen gure prezeptore jaun Marcel Trinitateari buruzko lezionea ematen ari zitzaigula Mattini eta bioi bere eskola haietarik batean, eta zalantza etorri zitzaidala, supituki, Trinitatearen pertsonak ez ote ziren lau, eta erantsi behar ez ote genien Aitari, Semeari eta Spiritu Sainduari Villagrandeko dukea, hain ziren soberakoak eta neurriz kanpokoak aitak dukeari eskaini zizkion alabantzak eta laudorioak. Eta, handik aitzina, aitak kartaren bat skribatu, eta ikustekoa izan zen nola zabaldu zitzaizkion begiak, hontz jigant batenak iduri, noiz eta dukearen ihardespena
|
jaso
baitzuen!
|
|
|
Eta galdetu diot ondoren ea noiz etor daitekeen gurerat, eta hark ihardetsi dit ezen ezin izanen zuela abuztuaren lehen egunetarat arte, Hondarribian geratu behar zuelako, Manti lla na ko kondearekin baterat, Espainiako armadaren hornizoinekin loturikako bertze hainbat konturen aitzinatzeko. ...11n ospatzen ditugula Urbiainen santaklarak, eta orduan etor zitekeela egun batzuetarako dukesarekin, baita Mantillanako kondearekin eta kondesarekin ere, haiek hala nahi balute... eta dukeak baietz, santaklaretarako etorriko zirela guztiak, hiru egunetarako, zeren ez baitzuen zalantzarik ezen Mantillanako kondeak ere onartuko zuela gonbita, oso ere festazalea zenez gero —eta, bi eskuak goiti
|
jasotzen
zituela, gaineratu zuen—: Ez al da hori berri zoragarria?
|
|
|
Eta iragan zuan astebete, eta hire osabak onerat egin zian, eta nik, aldiz, okerrera... harik eta nihaur ere guaiakoa hartzen hasi nintzen arte, eta guaiakoak sendatu nindian... —eta, eskua goiti
|
jasotzen
zuela, akabatu zuen—: Beraz, hago lasai, zeren biak ala biak sendatu baikinen, guaiakoari esker, eta zeren geroztik hartu bainuen ohitura hura, untzian hiruzpalau flasko eramaitekoa, guaiakoz beteak...
|
|
|
Eta, geure ametsen gibeletik, diruz ongi horniturik gindoazen —Antoniok bere poltsan zeramatzan, izan ere, bere etxearen sal-erositik eskuetaratu diruak, baita eltzeitsu batean ezkutaturik zituen bizitza osoko irabaziak ere, poltsa batean gorde genituenak eltzeitsua hautsi ondoren, eta nihaur ere ez nindoan esku hutsik, ez horixe, merezi nuena baino hagitzez ere diru poltsa joriagoa
|
jaso
bainuen Piarres Oihartzabal kapitainaren eskuzabaltasunetik, han Donibane Lohizunen geure arteko kontuak zerratzen genituela—: diruz ongi horniturik gindoazen, beraz, ez diru hartaz diru gehiago egin nahi genuelako, zeren guztiz bertzelakoa baitzen gure xedea, baina ikusten genuelako ezen bidaia hartan beharrezkoa izanen genuela, hainbat gastutarako, geure azken porturat iritsi bitartean.
|
|
|
Horregatik, emazte batekin ezkontzen dena ere mila emazterekin ezkontzen duk, zeren egunoroz bizi baita emazte diferent batekin... —eta, bi eskuak
|
jaso
eta hats hartzen zuela, erran zuen—: Korolarioa:
|
|
|
Eta, nola gaztetasuna baita, bertzalde, diruz ezin eros daitekeen aberastasun bakarretarikoa, abarizios izanen haiz, baldin gaztetasunaren donuak eta ondasunak, hala nola haragiari eta amorioari lotuak egon daitezkeenak, heuretzat bakarrik gordetzen badituk —eta, esku bat besagainean ipintzen zidala, eta bertzearekin urrezko hamar dukat eta berrogeita hamar errealeko poltsa emaiten zidala, bertze marinelei baino hagitzez gehiago, behatza galdu nuelako, erran zidan—: Aditu dudanez, Indietako itsasoetan barrena dabiltzan filibusteroek ere beren prezioa ditek, galtzen duten menbro bakoitzeko hainbateko saria
|
jasotzen
dutela, eta gu ez gaituk haiek baino gutiago izanen —eta, besagainetik atxikitzen ninduela, erantsi zuen—: Bretai niako kostan behatza galdu huen, baina ez gizontasuna, zeren gizontasuna ez baitu oineko behatzak egiten, baina bertze behatz batek... eta, beraz, ez erran niri ezen Amsterdametik itzultzen haizela gizon egin gabe...
|
|
|
naizen hautsa nahi nuke goiti
|
jaso
:
|
|
|
Izan ere, haren erretzeko modu hura ez zen soil ke hartze eta ke jaurtikitze bat, mintzatzeko modu bat ere bazen. Zeren, noiz eta haserre baitzegoen, hodei tipi zurrunbilotsu bat egozten baitzuen ahotik, bere nahigabearen adierazteko; edo, aitzinean zuenari aurpegirat xuxen egozten zion, baldin hark haserrarazi bazuen, ke artean estali nahi balu bezala eta bere baitarik desagerrarazi; aldiz, noiz eta bertzeen arreta piztu nahi baitzuen, kokotsa
|
jaso
, ezpainak bildu, eta kezko eraztunak biribiltzen zituen, gero eta zabalago egiten zirenak beren gorako bidean.
|
|
|
Eta hark, badakizue, erran eta egin. Eta egun batean gutun bat skribatu, eta handik gutirat erregeordearen errepuesta
|
jaso
zian. Eta hala erdietsi zian Nafarroa Garaiako erregeordeak har zezan eta errezibi zezan.
|
|
|
Batean altzari bat zela, bertzean tapiz handi bat, zabal zabalik nitian nik begiak, harat eta honat beha, harik eta morroi batek erregeordearenganat bideratu gintuen arte. Sartu gintuan haren gelan, makurtu genian biok burua eta plegatu belauna, eta, noiz eta burua
|
jaso
baikenuen, gizon hura ikusi genian, irriz eta begirune osoz errizibitzen gintuela. Eta erran zioan aitari... zuen berraitona Alberti, alegia:
|
|
|
Eta erran zioan aitari... zuen berraitona Alberti, alegia: "
|
Jaso
nuen zure gutuna, zeinak zure asmoen berri eman baitzidan, eta jaso dut, halaber, gure zerbitzu sekeretuen informazinoa, zuri eta zure familiari buruzkoa". Aitak besagainak goratu eta begiak zabaldu zitian, galdetu nahi balu bezala:
|
|
|
Eta erran zioan aitari... zuen berraitona Alberti, alegia: " Jaso nuen zure gutuna, zeinak zure asmoen berri eman baitzidan, eta
|
jaso
dut, halaber, gure zerbitzu sekeretuen informazinoa, zuri eta zure familiari buruzkoa". Aitak besagainak goratu eta begiak zabaldu zitian, galdetu nahi balu bezala:
|
|
|
erran nahi baita ezen lur haiek herri lur zirela orduko, Leringo kondearen zerbitzuan aritu zen Burgosko kapitain lagun batenak izan ondoren, zeren, gerla maradikatu haiek galduz gero, kapitain hark bereganatu baitzituen etxegoiendarren lurrak, kondeari eskaini zizkion zerbitzuen ordain, eta zeren, handik urte gutirat, urbiaindarrei saldu baitzizkien kapitainak jauregia eta lur haiek guztiak, Burgostik urrun geratzen zitzaizkiolako eta bere bizitzako mementu batean zorretan sartu zelako. Eta hargatik agertzen zituan herritarrak mesfidati eta gibel beldurti, ez baitzuten sinesten balizko olaren balizko irabaziak lurraren jabetasunetik
|
jaso
izan zituztenak baino handiagoak izan zitezkeenik, nahiz eta gure aitak behin eta berriz aitortu zien baietz eta baietz, Urbiaingo elizaren aitzinean zelebratu zen juntan, norat etorri baitzen erregeordearen mandataria ere. Gogoan ditiat oraino haren hondar hitzak:
|
|
|
Eta pipari bertze hatsaldi bat egin, kokotsa
|
jaso
, eta kezko hiru eraztun biribildu zituen, airean goiti joan zirenak, gero eta zabalago eta barreiatuago.
|
|
|
Eta, begiak paretan goiti
|
jasotzen
zituela, eratxiki zuen: " Non ote dago Pedro Huizi, gure Italiako izarra?", eta gela hartan zuen koadro bakarrari beha geratu zen, zeina Pedro Huizik pintatu baitzuen, Italiarat joan aitzin.
|
|
|
Eta Uraitzetik beti itzultzen zen liburu edo manual debozionezkoren batekin, edo erlijionezko bertze edozein libururekin, zeinetarik ikasten baitzituen etsenplu batzuk, noiznahi den baliatzen zituenak. ...en organizazinoa piramide bat bezalakoa zela, Faraoiek Egipton eraiki zituztenen parekoa, eta haiek zutik zirautela, ez bakarrik harrizkoak zirelako, baina filosofia naturalaren eta geometriaren legeak ere errespetatu eta bete zituztelako, oina lur zolan pausaturik eta punta goian; eta kontrara eraikitzea erokeria zela, zeren, alde batetik, ezinezkoa baitzen puntu ez-egonkor baten gainean deus ere
|
jaso
nahi izaitea, ergelik ergelenak ere ederki uler zezakeen bezala, eta, bertzetik, zeren, eraiki ahal izanen balitz ere, eraiki orduko erori eta irauliko baitzen. Eta bere argudioen indartzeko, erantsi eta eratxiki zuen:
|
|
|
—Ikerlari batek produktu edo material bat ikertu nahi duenean, zer den edo zer ez den jakiteko, bi conditio sine qua non behar ditik: iturri bat behar dik, gure kasuan kaka iturria, eta toki egokia behar dik, produktuaren erakusgarri bat kalte handirik gabe
|
jaso
ahal izaiteko —eta, barrendik hats hartzen zuela, erran zuen—: Iturriaz denaz bezainbatean, zenbat eta joriagoa eta emankorragoa, hobe, zalantzarik egon ez dadin modu horretan...
|
|
|
—Egin dezagun urrats bat aitzina, Ararat mendia urrats bat hurbilago izan dezagun —eta, bi eskuak
|
jasotzen
zituela, gaineratu zuen—: Ararat!
|
|
|
Maddalenek —zeina osabaren erranetarat ari baitzen, nik orduan ez banekien ere— afariko saltsa bati baino gehiagori egotzi purgak edo haiei nahastu belar urak ere izanen zuten hartan zer erranik, zeren Maddalenek, kozinari aparta zen neurrian, baitzekien jan edanei nahastu beharreko belarren eta espezien berri, baina segur nago ezen bertzela ere berdintsu eta orobatsu gertatuko zela. Izan ere, ez ote gara, bada, halakoak, jaun André, Adan eta Ebaren denboratik, zeren zuhaitzetik ez jateko debekua
|
jaso
zutenean piztu baitzitzaien haiei ere hartarako gogoa eta desira, halako suertez, non egin behar ez zutena egin baitzuten hondarrean. Eta afaldarrei ere bertze hainbertze, zeren, nola baitzekiten ezin joan zitezkeela kakategi hartarat, uste zutelako ezen sugegorriek habiatzat hartu zutela, hala etorri zitzaien guztiei, handik berehala, harat joaiteko gogoa, baina nola ezin joan baitziren, haurdun geratzeko perilean jarri nahi ez bazuten bederen, hala barreiatu eta sakabanatu ziren jauregiaren gibelaldeko landetarat, hertze aharratuen kolerari bide baten emaiterat osaba Joanikotek haiei guztiei oihuka adierazten zien bitartean egin zezatela egin beharrekoa lasai, zeren segur baitzen ezen gauaren hotzak kikiltzen zituela kanpoko sugeak eta behartzen beren gordelekuetan egoiterat.
|
|
|
Hantxe desegin zitzaidan, bat batean, istant batzuk lehenagoko liluramendua! Baina, halarik ere, ez nuen artean etsi nahi eta, neure sineste itsuari atxikirik, amestu nuen ezen, galtzak goratu orduko, eskuz
|
jaso
eta eskuan eramanen zuela dukeak bere eskrementuen fruitua, zeren, soberakinak ere, zilarrezkoak edo urrezkoak direnean, ez baitira izan ohi soberako. Haatik, bere egitekoa akabatu eta galtzak goratu bezain fite, alde egin zuen.
|