|
2002
|
|
|
' Ezra' zen, harenahaidea, Tuteran1089anjaioa.Horierealdebatetikbestera
|
zebilen
, alderrai, etamezenasenemaitzeieskerbizizen.
|
|
2005
|
|
|
Segmentazioadelaeta, hiztunontzat horrenerrazadenkontua, nolalitekehorrennekezaizatea ikertzailearentzat. Eredutradizionalekeskaintzen digutenbideaokerraote. Alamakinekjasotzendituztenxehetasunaskoeta askopisugabedirahiztunakduenberezkotasunlinguistikorako. Alafonologia psikologiaalorretanlaneanaridirenekinetaguztionlanadelabitarteko ahalegindu behar dugu orain ezinean
|
gabiltzan
erantzunak aurkitzen. Zalantzaizpirikgabe, lehengalderasaihestu gabe, bigarrenarenaldekoanaiz, elkarlanarenedoauzo lanarenaldekoa, alegia.
|
|
|
Framazonak orotan direla
|
ibiltzen
, Gur' arterat sartzera direla ausartzen,
|
|
|
Historia ikertzeko profesionalizazio bidea irekitzen zen unibertsitateetan. Ordura arte, artxibategi eta bibliotekariak ziren historiazko lanetan profesio nal gisa aritzea lortu zutenak.Giro honetan eta Unibertsitatean ikasia izan arreo, bere kabuz ikerketa lanak eginez, Eusko Ikaskuntzan eta CSIC erakundearen inguruan
|
ibiliaz
, euskal historiazko ikerketak beste pertsonaia handi bat ezagutu zuen: Julio Caro Baraja.
|
|
|
Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. Han hemenka bildu ditugun ezpalak dira, beste hizkuntza batzuetan gauzak egun zer nola gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun
|
ibili
; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da euskara berriari buruz dakigun apurrak oraingoz adierazten diguna.
|
|
|
Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. Han hemenka bildu ditugun ezpalak dira, beste hizkuntza batzuetan gauzak egun zer nola gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi
|
dabilen
eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da euskara berriari buruz dakigun apurrak oraingoz adierazten diguna.
|
|
|
' Diaf!, losia darabilgunean hiztunak hizkera geografikoen arrean batetik bester edo bat bamo gehiagotara bere mintzoan egiten duen iragatea adierazi nahi dugu; aldiz, diglosia dio gunean, bi ereduren arteko konkurrentziaz dihardugu; eredu horietarik bat, gainera, nagusi
|
dabilena
da. Gure kasuan euskara batua eta norberaren herriko hizkera lirateke bi ereduok.
|
|
|
...dagoEuskalHerribatubatenizpiritua; euskal kulturaidatziaere, zailtasunak zailtasun, aitzinatuzdoaemaro emaro; azenontzeko, eguneroko tasunamundu guztian zeharhomogeneoagoabilakatuaz doaetaikus entzutezkohedabideekere lehenezzutengarrantziaduteorain.1968tikaitzinera euskara batua deitzen dugun tresna hori ere badugu euskaldunok, etaezin ahantzi daordura artean euskaldun anitz elkarri ezin ulertuz
|
zebiltzanetan
erdaraz mintzo zirelaezinbestean; honetan, dirudienez, gauzakpixkatxo bat aldatuetabideratu dira.
|
|
|
rruetara hedatzeko ahaleginak ere, eztabaida sutsuen iturri izan dira eta horretaz arituko naiz lan xume honetan. Bereziki euskararen helburu tekniko zientifikoetarako erabileraz mintzatuko naiz eta han hemenka
|
dabiltzan
zenbait zalantza eta eztabaidaren inguruan: a) noren ardura da euskara tekniko zientifikoa garatzea?
|
|
|
Barruko eztabaidetatik at, zientzialariak oro har irekita daude hizkuntzalarien oharrak entzuteko eta beren testuak horien arabera egokitzeko. Areago, argibideen eske
|
dabiltza
hainbat kontutan.
|
|
|
Aditzetiko izenen eta adjektiboen kontua da aho lumetan
|
dabilen
gaurko euskararen beste arazo bat, testu tekniko zientifikoetan nominalizaziorako duten joera dela eta areagotuta dagoena. Batetik, euskarak onartzen duena baino harantzago doan izenen erabilera dugu, inguruko erdaren sistema kopiatzetik datorkiguna:
|
|
|
Non ditugu ordea Euskal Herriaren begirale bipilak? Zenbat deputatu ala senatore ikusi ditugu hemendik Vichy-ra
|
ibiltzen
herriaren intresen alde?, galdatzen dio bere buruari Piarres Lafittek, eta etsituxe berak ihardesten: Euskal Herriaren alde nehor ez.
|
|
|
1843tik 1848ra arte, berak dioskunez, eta epe labur horren barman dialektologia lanetarako materialak biltzen
|
ibili arren
, ez zuela ezer argitaratu 1847 urtera arte, Florentzian kaleratutako Specimen lexici comparativi omnium linguarum europaearum, hain zuzen. Italiako dialektoei buruz argitaratu zuen lehen lana 1860koa da:
|
|
|
Euskarazko itzulpenak etorriko dira gero eta Genovako dialektoaren ahoskeraz lehen aipatu duguna, Italiako lehena, ez da 1860 urtera arte helduko. Lehen ikusi dugu 1857an hasita argitaratu zituela Italiako dialekto batzuetara itzulitako Bibliaren zatiak, eta pentsatu behar da aspalditik
|
zebilela
itzultzaileekin harremanetan. Behar bada, 1848an Frantziara joan baino lehen.
|
|
|
... de Sandgate a Londres, a Liverpool et aDouglas (lle de Man) sans interruption dans l' été de 1851 en passant la nuit en chemin de fer. Belgikan eta Frantzian zehar
|
ibili
zen 1852 eta 1853 urteetan, eta 1854.eko otsailaren 4an, larunbatez, Thorngrove jaioterria bisitatu ondoren, Frantzia eta Suitza bide batez bidaian aztertuz, Italiara jo zuen udaberrian bi hilabete eta erdirako bidaia linguistikoan.
|
|
|
Italiari buruz ezer esan baino lehen, esan dezadan 1855 eta 1858 urteen bitartean Ingalaterrako dialektoak ikertzen
|
ibili
zela eta aipatu azken urtetik
|
|
|
Parabola de Seminatore argitaratu zuenerako, urtebete lehenago egina zeukan 1856an lehen bisita Euskal Herrira, eta bidaian
|
zebilela
argitaratu zituen Donostian eta Baionan bi euskal liburu: Noticia de las obras vascongadas que han salido a luz después de las que cuenta el P. Larramendi, eta Vocabulaire de mots basques bas navarrais, traduites en langue franraise.
|
|
|
Noticia de las obras vascongadas que han salido a luz después de las que cuenta el P. Larramendi, eta Vocabulaire de mots basques bas navarrais, traduites en langue franraise. Sallaberriren azken lan honek adierazten digu lexikografiaz arduratuta
|
zebilela
oraindik gure Printzea, eta Juan Mateo Zabalarenak bibliografía zeukala ikerketetarako oinarria. Eskuratu berria zuen ordurako Catalogo dei libri Sardi azken erreferentzia 1850 urtekoa dakarrena.
|
|
|
rantzean hain maiz
|
ibiliko
|
|
|
Atzeraturik
|
gabiltza
gure idazle kazetari zaharren ezagutzan. Gaitz erdi jakingura ernatuxe bada azken urteetan, zeren, oraindik ere, batean euskal kazetaritza zaharrak ez daukala ia ezer erakustekorik, bestean tradizio urria dugula... eta zer ez dugu aditzen?
|
|
|
Hiriart Urrutik erlijio katolikoa eta euskara elkarri hertsiki lotzen zituen. Euskaldun zaharren hatz beretan
|
ibiltzea
(tradizioa) edo euskaldunak fededun egotea nahi zuen; areago, euskalduntasuna eta bereziki euskara erlijioaren habe tzat zeuzkan. Araberakoa zen etsaitzat zituen framazon eta sozialisten jokabidea, zaku berean ezartzen zituena frantses hizkuntza eta frantsestasuna le progres delakoarekin batean; eta euskara, eta orobat bretoiera, atzerakuntzarekin.
|
|
|
Sarkasmoa beste ironia motekin nahasirik ageri da maiz. ] aun politikari sozialista franximant progre sista batek Euskal Herrian gaindi
|
ibili
ondoan esandakoez dio: Hortarik beretik ageri da, zoin giren gibela, Eskual herrian. 1 Beharrik dire munduan jaun argitu zenbeit, oro dazkitenak.
|
|
2019
|
|
|
" a abadejo" arteko hitzekin.232 Baina Akademia eta M. Conde Lópezen arteko kontratua zehazten hasi zirenean, argitaratzaileak hiztegiaren jatorrizko kopia mekanografiatu osoa eskatu zuen baldintza gisa. Orduan euskaltzainburuak aitortu zion behin betiko bertsiorik ez zutela, ezta amaiera epe zehatzik ere.233 Gordetzen diren Akademiaren 1936ko akta zirriborroen arabera (urtarril otsailetako batzarrak), lexikografian buru belarri
|
zebiltzan
artean. S. Altubek, adibidez, gaztelaniazko" de" preposizioaren euskarazko itzulpenez dosier luzea aurkeztu zuen hiztegirako.234
|
|
|
Izkera ortan euskal lanik aundienak burutu dira eta zati baten beintzat burutuko ere dira. Sail ortako idazleak Axularrena gaurkotu besterik ez dute egin eta saratar aundi bien urratsetan
|
ibiliz
euskerarik berebizikoena mamitu dute, partidismu eta targoak aldebat utzirik. Beraz zer dala eta bat bateko yauzi ori Axular’en izkera zâarrera?
|
|
|
Consejo Nacional de FET JONS, Jefe del Servicio Nacional de Enseñanza Profesional y Técnica, Jefe del Servicio Nacional de Industria, Junta Política de FET JONS, Comisión Permanente del Consejo Nacional de Economía edota Consejo de la Hispanidad. Dena dela, J. M. Areilza Bilboaldetik urruti
|
ibili
zen eta haren eragina ez zen iraunkorra izan Akademiaren gorabeheretan. Esaterako, artean Madrilgo Unibertsitateko Zientzia Ekonomiko eta Politikoen Fakultatean eskolak eman zituen.
|
|
|
Poliglota, bere kasa ikasi zuen euskara, eta alemanezko poesia lanak itzuli zituen, Euzkeltzale Bazkunaren eta P. Zamarriparen metodoez lagunduta. Soldadutzan abantailak lortzeko asmoarekin hizkuntza gaitasun titulu bila
|
zebilela
, aitak N. Oleaga abokatuarekin harremanetan jarri zuen. Uste izatekoa da R.
|
|
|
Asmoa, E. Esparzaren bidez, NFDtik diru laguntza lortzea zen ordezkaritzarako. Zerrendan, gune euskaltzale egonkorra sortzeko asmoarekin, 1925ean sortutako Euskeraren Adiskideak talde apolitikoan
|
ibilitakoak
, elizgizonak, frankista dirudunak eta jeltzaleak nahasten ziren.343A. Irigaray, orobat, ados agertzen zen V. Saralegui urgazle eta, E. Esparzaren ordezko, J. M. Seminario euskaltzain izendatzearekin.344 Ordezkaritzarik ez zen zabaldu, baina NFDk laster eman zituen hainbat erraztasun, ikusiko dugunez.
|
|
|
Krutwig jaunak dino bere eritziz Euskaltzaindia zelanbaiten barriztu bear litakela, orain dagoan ta
|
dabilen
lez jarraitu ezkero, euskerearentzat onura gitxi datorrela ta. Onezaz adierazoten dauz zertzelada batzuk.
|
|
|
Ez
|
gabiltz
beraz jokoan ez eta denbora pasan, Gure Erria bizirik iraun arazi naiean gabiltz: zaarra berritu naiean, leenaren indarrez geroa eraiki nahiz.
|
|
|
Ez gabiltz beraz jokoan ez eta denbora pasan, Gure Erria bizirik iraun arazi naiean
|
gabiltz
: zaarra berritu naiean, leenaren indarrez geroa eraiki nahiz.
|
|
|
1174 F. Arocena lanean
|
ibili
zen Donostiako euskaltzain zenaren paperekin eta bera arduratu zen Historia Eclesiástica de San Sebastián postumoaren edizioaz (cf. Inzagaray 1951).
|
|
|
guztira 15.000 pta.1055 Jarduneko euskaltzainburuak ofizialki eskerrak eman zizkion M. Gortariri, diru laguntza horiekin Akademiaren ikerketa eta argitalpen proiektuak aurrera atera ahal izango zirelako.1056 Gestioa A. Irigarayri zor zitzaion, eta berehala gerra zibilean izandako zigorrak konpontzen hasi zen Nafarroako medikua, M. Gortarirekin zuen harreman onaren erakusgarri. 1952ko irailean Iruñeko Udalak 1937ko desgaikuntza zigorra kentzea erabaki zuen eta 1953ko azaroan NFDk erabaki hori onartu egin zuen, euskaltzainari lasaiago
|
ibiltzeko
aukera emanda (Irigaray 1985: 22).
|
|
|
A. Aguirre lehendakariak, A. Garbisu sailburuak, M. Irujok, etab.) hitzaldiak eman zituzten, eta A. Ibinagabeitiari egokitu zitzaion" euskeraren auzia" z aritzea, bide bakarra Israelek hebreerarekin erakutsitako monolinguismoa zela amorruz adierazita: " An ez dira
|
ibili
txepelkeri eta kontenporazinokerietan" (Euzko Deya). Lehen esan bezala, EAJ PNVko T. Monzon eta M. de la Sota ohorezko kide zituen Eskualzaleen Biltzarrak 450 lagun bildu zituen irailaren 10ean Donazaharren.
|
|
|
Bestalde, Baionako elizbarrutiak P. Charritton apaiz urgazlea Parisera bidali zuen filosofia ikasketak burutzera. Bertako Eskualdun Gazteria eta Eskual Etchea antolatzen ibiltzeaz gain, euskal idazleen antologia prestatu nahian
|
zebilen
, A. Irigarayk bultzatzen zuen ortografia bateratuaren bidetik (cf. Andiazabal & al. 2005:
|
|
|
Lehenbizikoan emaiten da aditzera zenbat kalte egiten duen luzamendutan
|
ibiltzeak
.
|
|
|
Hain zuzen, 1954ko abuztuan (EIL SIEBen biltzarrarekin lanpetuta
|
zebiltzan
Frantziako euskaltzainik gabe) onartu zuten araudi berriaren arabera, Akademiaren egoitza sozialak, biblioteka eta artxiboa barne, Bilbon jarraitu zuen, baina Donostian ordezkaritza ofiziosoa zegoen, GPD eta SFVJUri esker. Ikusi dugunez, L. Michelenaren prestigioak zerikusi handia izan zuen horretan.
|
|
|
" No me extraña nada lo de Krutwig que es un insensato". 836 Nolanahi den, Bizkaiko agintari frankisten presioen aurrean Akademiaren duintasuna eta autonomia babesteko ardura guztia hartu zuena N. Oleaga idazkaria izan zen. Euskaltzain sortzaileak hilak ziren eta I. M. Echaide buruordea 1951ko azarotik ez zen batzarretara agertzen, osasunez makal
|
zebilelako
. N. Oleaga eskarmentu handiko abokatua zen.
|
|
|
M. Azkuek beti saihestu zuen jarduera. Euskaltzainburuordeak uste zuen Akademiak erabaki ofizial bat hartu behar zuela arazoarekiko, baina presaka
|
ibili gabe
. Erruki zen F. Krutwigez, bere senean ez zegoelakoan, eta damutzeko aukera eman nahi zion:
|
|
|
Gure artean protestantismo eliz batzar bat bilduko ba litzake orduan beldurrez bear bada apezpikuok bestela jokatuko lukete. Krutwig’ek reformista bokazioa duen ezkero euskera" izorratzen"
|
ibilli
bearrean, —barkatu itza— uste dut erreligio aldaketa’ra, au da! ots!
|
|
|
Euskaltzainburuak ez zuen politikarik aipatu, bere bilduma etnografikoa baino ez. Bidean ikusitako milizianoak zer ziren ere ez omen zekien, eta lehendakariarekin izandako bileran ezeroso egon zen, umea zenetik ezagutzen zuen J. A. Aguirre gazteari zein tratamendu eman ezin asmatu
|
zebilelako
(Ibarzabal 2001: 31). 67
|
|
|
726 ABA EUS: A. Tovarren gutuna Jesús Oleagari, nahian
|
zebilen
F. Krutwigi, zuzendutako ohar zentzagarritzat har zitekeen.
|
|
|
745 ABA EUS: N. Oleagaren akta zirriborroa, kontsulta ondoko etxera aldatu zuen bizitokia, eta oso lanpetuta
|
zebilen
(Irigaray 1985: 22).
|
|
|
22). I. M. Echaide F. Krutwigen bidez konpontzen saiatu zen, N. Oleaga eri egon bitartean, baina euskaltzain gaztea bere tirabiretan murgilduta
|
zebilen
. Buruordeak, 1952ko lehen hiruhilekoan, hiru aldiz galdetu zion gutunez idazkariaren egoeraz, baina F. Krutwigek ez zion erantzun.
|
|
|
Bestalde, purismoak erakutsitako ezintasunak, neologismoak sortzen etengabe
|
ibili
beharrak, terminologia internazionalarekin bete zituen. Euskal literaturen historia balioetsi zuen, adanismoaren gurpil zoroari uko eginda.
|
|
|
Bestalde, hala euskarazko dokumentu zaharrak jaso eta argitaratzeko nola euskal hizkuntza nahiz literatura katedrak sortzeko asmoa agertzen zuten. " Ikerleen" sailarekin gertatu bezala, 1920ko estatutuek ezarritakoa baino maila apalagoan
|
ibili
behar izan zuen" yagoleen" sailak ere, eguneroko prentsan euskarazko presentzia testimoniala ziurtatzea ere nekeza zen garaian.
|
|
|
KMK JU: J. Garateren gutuna J. Urquijori,). argitaratzeko probak zuzentzen
|
ibili ondoren
, Belgikan eta Alemanian musika ikasketak egin zituen. Ezohiko lan gaitasunaren emaitza dira, halaber, Cancionero popular vasco kantutegia eta Euskaleŕiaren yakintza= Literatura popular del País Vasco() folklore bilduma, guztiak hizkuntzaren ikuspegi esentzialista eta ahistorikotik eginak izan arren.
|
|
|
583 Kontuan hartuta Mexikon jornalari indigenekin lanean
|
ibili
zela Queretaro estatuko nekazari eremu gaizki komunikatuetan, hiriburutik 200 km-ra, ez dirudi egia osoa zitekeenik (SAF AA: J. Jáuregui J.
|
|
|
Zoritxarrez elkarte ori utsarren urrengo, ez du ez diru, ez kemen ez baimen ezer egiteko. Euskaltzein berriak ez
|
dabiltz
fede txarrez. Norbaitek Kr [utwig] J. esate baterako asmo okerren batzuek agertu ba’ditu on da erantzutea.
|
|
|
603 Kontuz
|
ibili
behar da, euskararen estandarizazioaren historia egitean, L. Michelenaren euskal idazlanak morfologiko ortografikoki eguneratu egin direlako hurrengo edizioetan (cf. Michelena 2011f:
|
|
|
Akademiaren jardunari gizartean agerikotasuna emateko saioekin jarraituta, J. Gorostiaga euskaltzain berriaren sarrera ekitaldia ospatzea zen hurrengo urratsa. L. Dassanceren sarrera Donostiako udaletxean egiteko azken unean jasotako debekuaren ondoren, kontu handiz
|
ibili
behar zuten. Apirilaren 14an N. Oleaga idazkariak baimena eskatu zion Hezkuntza Nazionaleko ministerioaren Bizkaiko delegazioari, ekitaldia Bilboko udaletxean egiteko.
|
|
|
Nobela autobiografikoan, R. M. Azkueren babesaz eta M. Arruzak lagunduta, Bilboko egoitzan jeltzaleekin izandako bilera aipatzen zuen, tartean M. Eguileor eta J. Solaun(" Sorguren")
|
zebiltzala
(Krutwig 1979a: 95; 1991:
|
|
|
M. Azkuek euskararen alde egindako lana goratzeaz gain, erbesteko euskal idazleak euskaltzain jeltzaleen ondorengoak zirela adierazi zuen: " Beraz, zuk, Eguzkitzak, Olabidek eta abar uŕatutako bideak barna
|
ibilli
gabiltz". 558 Preso egondako edota erbestean hildako kideak aipatzean, euskaltzainburuak erraz uler zezakeen posizio politikoa markatu zuen.559
|
|
|
M. Azkuek euskararen alde egindako lana goratzeaz gain, erbesteko euskal idazleak euskaltzain jeltzaleen ondorengoak zirela adierazi zuen: " Beraz, zuk, Eguzkitzak, Olabidek eta abar uŕatutako bideak barna ibilli
|
gabiltz
". 558 Preso egondako edota erbestean hildako kideak aipatzean, euskaltzainburuak erraz uler zezakeen posizio politikoa markatu zuen.559
|
|
|
N. Oleagak prentsan irakurri behar izan zuen, urriaren 29an. Hiletarako berandu
|
zebilenez
, R. M. Azkue eta I. M. Echaiderekin harremanetan jartzen saiatu zen, baina ez zuen lortu.
|
|
|
Frantziako kideekin harremanak berreskuratu eta izendapen berriak egin ondoren, Akademiak hamahiru batzar egin zituen artean. 1950ean, bere kasa
|
zebilen
J. Elissalde sei aldiz agertu zen, Uztaritzeko tandema (P. Lafitte eta L. Dassance) eta J. Saint Pierre, behin besterik ez.
|
|
|
Mendiola, I. M. Echaide, F. Arocena eta F. Juaristi idazkari lanak egiten. Francisco Juaristi A. Arruerekin batera probintziako Junta de Guerra Carlista n
|
ibilitakoa
zen, eta GPDko funtzionario gisa, J. Urquijoren bibliotekaren erosketan parte hartutakoa. F. Juaristik, GPDren eskumenak babestu nahian, I. M. Echaideren asmoak geldiarazi nahi izan zituen; Educación, Deportes y Turismo sailak berariazko irizpena egin arte.990
|
|
|
GPDrekiko harreman ofizialetarako I. M. Echaide jarduneko euskaltzainburu gisa agertu arren, Akademia Gipuzkoan abiatzen ari zen zenbait egitasmoren egile intelektuala A. Irigaray izan zen. Gerra zibilean arrisku bizian egon ondoren, Nafarroako medikuak hari harian ikasi zuen bere abertzaletasunaren eta diktadurak mugatzen zuen posibilismoaren artean
|
ibiltzen
: esanguratsua da nola mozorrotu zuen bere ohiko" Irigaray" deitura" Yrigaray" grafia arkaistarekin, adibidez.
|
|
|
Bistan da erabaki garrantzitsu horiekin JCVk zeregin akademikoetan izan zezakeen eragina mugatu nahian
|
zebiltzala
. Akademiako idazkariak erabakien berri eman zion idazki banatan J. M. Ruiz Salasi maiatzaren 11n.1027 Euskaltzaindiko ofizioak jaso bezain laster, JCVko kide hauek batzartu ziren:
|
|
|
Ordainetan, bi eguneko batzarrak berreskuratzea proposatu zuen, bilerei etekin gehiago ateratzeko.1176 Donostiako euskaltzainek erantzun zuten nahiago zutela hilean behin batzartu, agian goizez eta arratsaldez. N. Oleaga azkenaldian makalduta
|
zebilenez
, akten kopiak beti I. M. Echaideri bidaltzea eskatu zioten, Bilboko idazkariak ezin izanez gero, Donostiatik deitutako batzarrak egin ahal izateko. Era berean, 1941 ondoko aktak argitaratu eta lexikografiarekin jarraitzeko asmoari eusten zioten.1177
|
|
2021
|
|
|
Litekeena da trajea handi samar gelditzea, baina eroso sentitzen gara hura jantzita. Cabreraren hitzak gertukoak suertatu dira, aurrez intuizio hutsez egindako gogoetetan antzeko kontuekin
|
ibili ondoren
. Izatez, Historia Kulturalari jartzen dion xede orokorrean laburbildu litezke ikerketa honi jarri zaizkion helburu zehatzagoak:
|
|
|
Euskal Herriko Txapelketa Nagusian finalista hainbatetan. Hernaniko Kronikan urte luzez kazetari
|
ibilitakoa
, bertsolaritzari buruzko lehen hedabide digitala sortu zuen, bertsoa.com, 2007an. Horretan dabil orain ere (bertsoa.eus da orain), Elkartearen baitan, Hitzetik Hortzeran ere kolaboratzen.
|
|
|
Hernaniko Kronikan urte luzez kazetari ibilitakoa, bertsolaritzari buruzko lehen hedabide digitala sortu zuen, bertsoa.com, 2007an. Horretan
|
dabil
orain ere (bertsoa.eus da orain), Elkartearen baitan, Hitzetik Hortzeran ere kolaboratzen. Argia saria birritan irabazitakoa, bigarrena bertsoa.eus eko lanagatik.
|
|
|
Kazetaria eta eragilea. Programaren bigarren urtetik gaurdaino, ia 30 urte Hitzetik Hortzeran hainbat funtzio bete ditu, tartean baita zuzendari postua ere; bertsoa.eus en ere egiten du bere ekarpena egun. Bertso saioetan antolatzaile, aurkezle, gai jartzaile eta epaile
|
ibilitakoa
. [Villabona, 2017/IX/19]
|
|
|
Kazetaria eta eragilea. Loiola Irratian, Telenorten, Euskadi Irratian eta ETBn
|
ibilitakoa
, besteak beste, Euskal Irratietako eta ETB1eko zuzendari izandakoa. Loiola Irratiko hainbat programatan hasi zen bertsolaritzari tarte bat egiten, txapelketak zuzenean emititzen eta bertsolari gazteen irratiko sariketa antolatzen.
|
|
|
Loiola Irratiko hainbat programatan hasi zen bertsolaritzari tarte bat egiten, txapelketak zuzenean emititzen eta bertsolari gazteen irratiko sariketa antolatzen. Gerora bera
|
ibili
den hedabide guztietan eskaini izan ditu bertsolaritzari buruzko kazetaritza lanak. Gai jartzaile gisa ibilbide luze eta oparokoa, eragiletzan ere aritu izan da, besteak beste, Euskaltzaindiaren eskutik, 1980ko eta 1982ko txapelketen antolakuntzan.
|
|
|
Manuel Curros Enriquez poeta, literatura galiziarraren garai hartako pizkundearen (Rexurdimento) eragile nagusia, bisitan joan zitzaion (gerra kazetari
|
zebilen
baita inguruotan, eta lagun egin ziren), eta urtarrilaren 26ko El Imparcialen, egunkari garrantzitsua baita, bere mina kontatu nahi izan zuen:
|
|
|
Zazpiak bat: hitz berak ziren ageri, erran badezaket, harat hunat elgarri irriz eta agurka bezala
|
zabiltzan
begitharte alegera guzietan. Zazpiak bat:
|
|
|
Etxahun konbentzituta omen zegoen bere emazteak Egiapal izeneko maitale bat zuela, ideia horrekin erabat obsesionatuta bizi omen zen. Egiapalen etxea zubi ondoan zegoen, eta Etxahun galdezka
|
ibili
zen maiatzaren 1eko gau horretan Oloroeko feriara irteteko asmorik ba ote zuen. Eztainua funditzen ere ikusi zuten Etxahun, eta Etxegoienen zaurietatik eztainua atera zuten.
|
|
|
"[...] El gran número de sacerdotes que participaron en los Juegos, como jurados o como participantes, contribuyó a reforzar la influencia de la Iglesia Católica en la nueva definición de ‘ser vasco’ que se estaba creando" (2001: 34). Bistakoa dirudi, bada, Bidart ez
|
dabilela
oso oker, baina berak aipatutako Le Messager de Bayonneko testu horretan bertan Lore Jokoen osotasunari dagozkion beste alderdi garrantzitsu batzuk ere topa daitezke. Horrela, sorreratik ikuspegi nazional bat barneratzen zuela ikus daiteke:
|
|
|
[36ko hauteskundeez ari da] Bertsolariak Gipuzkoako EAJren ia agerraldi politiko guztietan parte izan ziren; 28 bertsolari
|
ibili
ziren denera, harat honat politikoen bidaide, botoa eskatze lanetan. Hona zenbait, denak ere finalistak:
|
|
|
Plauto latindar antzerkigile eta poetaren" Poenulus" komediaren inguruko auzi zaharra aurkitzen da fraidearen eta zaldibiarraren arteko auziaren sorburuan: Testu horrek hizkuntza ezezagun batean idatziriko bertso batzuk zituen, Iztuetak, euskara izan zitekeela otu, eta itzulpen bat bidali zuen auzia argitu nahian
|
zebilen
Parisko Ikerketa Asiarren Elkartera; Iztuetaren lan horri tiste Camoussarry Donibane Garaziko bikarioak ere. 1838an" basa koplaria deitu zion bertsolariari, infernura kondenatuz, eta koplatan egin zuen:
|
|
|
47 Fernández Sebastianek bere doktore tesian azaltzen duenez (Díaz Nocik jasoa, 1995 eta 2012), euskarazko egunkari baten proiektua
|
ibili
zuten esku artean Donostiako buruzagi liberalek. Antza denez, 1834ko otsailean, egunkari bat argitaratzeko baimena eskatu zioten Sustapen Ministerioari gutun bidez, eta hark baiezkoa eman zien.
|
|
|
Gure guizon maitia D. Gaspar Jauregui (Artzaya) ezagutcen dezute nic bañon obeto; badaquizute zembat estimatcen gaituben escaldunac, au degu orain gure Erreguiñac eguin digun aguintari principala provincia eta ejercitua aguintceco; atozte veriala onengana edo bere beste ofíciliengana, zuben escopeta edo fusillac uztera, zuben echietara juateco[...]. Orra non dezuten zuben Guibelalde, igues eguiteco
|
dabil
aspaldian; Francian jarriac ditu oguei eta amar milla ezcutu[...]. ¡ Viva gure Erreguiña aur maitia eta inocentia!
|
|
|
Halako batean, zutik jarrita, beroaren bero, bertso hau zuzendu dio bere adiskideari: Aizazu gazte, lagun nerea,/ zertan
|
zabiltza
horrela?/ Ez al dakizu ainbat jaun prestu/ ortik begira daudela,/ era ortako jolasketarik gutxi maitatzen dutela/ Egizu kontu zuk Donostiko/ Euzko Gaztedin zaudela; umekeriak baztartu itzazu/ ta ibilli gizon bezela!
|
|
|
Halako batean, zutik jarrita, beroaren bero, bertso hau zuzendu dio bere adiskideari: Aizazu gazte, lagun nerea,/ zertan zabiltza horrela?/ Ez al dakizu ainbat jaun prestu/ ortik begira daudela,/ era ortako jolasketarik gutxi maitatzen dutela/ Egizu kontu zuk Donostiko/ Euzko Gaztedin zaudela; umekeriak baztartu itzazu/ ta
|
ibilli
gizon bezela!
|
|
|
1935.eko txapelketa famatu haren aurretik apenas
|
ibili
nitzan bertsotan. Baina, laguntzaileak banitun Donostian:
|
|
|
" Gezurra ordea guzia. Ez
|
nabil
ni asmo orrekiñ[...] sentitzen dedana esaten dakit ta kito. Nik neu baño bertsolari obeak ta etorri trebeagokoak asko ikusi baditut ta ikusten ditut oraindik".
|
|
|
Gure olerkari —edo bertsolari jakintsu oek— erriarekin asarre xamar
|
dabilzkigu
. Asmatzen dituzten bertsoak ez dituzte errex antzean asmatu nai izaten, erriak entenditzeko neurrian.
|
|
|
Batetik, pertsonak berak. Txirrita[...] 150 kiloko gizon puska, mutilzaharra, bi makulurekin
|
ibiltzen
zen. Tabernaz taberna ibili zalea, zelebrekerietan.
|
|
|
Txirrita[...] 150 kiloko gizon puska, mutilzaharra, bi makulurekin ibiltzen zen. Tabernaz taberna
|
ibili
zalea, zelebrekerietan. Ogibidez, alfer famakoa, etab. Basarrirekin beste gizon klase bat agertu da bertsolari:
|
|
|
‘Euskara’ gai gisa jarrita gainerako bertsolari gehienak euskarari bibaka aritu ziren bitartean hernaniarrak bota zuen bertsoaz ari da Garzia: " Larogei urte gainean ditut/ nago hanketako miñez/ Donostiara etorria naiz/ herren haundia egiñez/ bi bastoirekin txit larri
|
nabil
/ pausorik eman eziñez/ euskera ia aztu zait eta/ erderarikan jakin ez/ maixu batekin eskolan laister/ hasi behar det latiñez". Bertsoa bota bitartean bastoiarekin Aitzol seinalatu zuela iritsi da gaurdaino (Dorronsoro eta J.M. Lekuona, 1987:
|
|
|
Eta Patziku Perurenari eskainitako elkarrizketak plaza gabezia hori espresuki aitortuko du: " 1935eko txapelketa famatu haren aurretik apenas
|
ibili
nitzan bertsotan" (Mazantini, 1991, 1 zk.," ‘Basarri’ rekin buruz buru". Perurena, Patziku).
|
|
|
Nik garbi daukat, zer esan nahi duen [Lekuonaren aurreko esaldiaz]. Basarrik bazakiela ederki zertara zihoan, bere korbata eta guzi, dotore jantzita, 21 urteko mutil gaztea, atzetik
|
zebilkion
hiritar burges taldetxo haren eredu ereduko ez baitzen kasualidadez azalduko, eta haiek bertsolaritzari eman nahi zioten prestutasun eta goi maila erakusteko ere apropos prestatua zetorren gure Basarri gaztea. Hara zeren fruitua izan zen Basarrik aldez aurretik eskuan ekarri zuen txapela.
|
|
|
30). Handik bueltan, semerik zaharrena izaki, baserriaren maiorazkoa zegokion, baina ez zuen ardura hori gogoko eta uko egingo zion, tarteka hargin edo morroi bezala lan egin, baina batez ere plazaz plaza bertsotan
|
ibiltzeko
: " Arto maiorazkua nintzan/ nere tokamentuz/ serbitu izan banu/ aita pulamentuz[...]" (id.:
|
|
|
Txirrita bera ere
|
ibilli
zan bertso-paperak saltzen. Milla bederatzireun eta amabigarrengo galernari jarritako bertsoak, bi egilleak, Fermin Imaz eta Txirritak saldu zituzten, Errenteria’n beintzat, igande goiz batez eliz atarian kantari asita.
|
|
|
Zazpi argazki dakartza bi orrialdeko erreportajeak166, eta bertsolaritzaren historiako lehengoetakoak dira horietako batzuk. Indalezio Ojanguren (18871972) argazkilari eibartarrak ateratakoak dira guztiak, aipatu den gisan Argiako argazkilari gisa
|
ibili
ohi zenak (Díaz Noci, 1995a: 272).
|
|
|
Txapelketa hartatik gerora gehien gogoratu izan diren bertsoak ere berarenak izan ziren, batez ere," Gerra" gaitzat jarrita abestu zuen hau: " Zenbat errezo egin izan det/ nere denboran elizan,/ ta pozik nago ikusirik/ pakian nola
|
gabiltzan
/ Ni naizen bezin kobarderikan/ iñor ezin leike izan/ semeak gerra ez joateatik/ mutilzahar gelditu nitzan". " Nos imaginamos la reacción del público:
|
|
|
Izatez, 1918an Oñatiko Eusko Ikaskuntzaren I. Kongresu famatuan ezagutu zuten elkar: " Oñati’ko Batzar Nagusi artan, juxtu juxtu ezagutuak nituan nik bi apaiz gai, Gasteitz’en ez baño Komillas’en estudiatzen
|
zebiltzanak
; biok Komillas’en, Orixeren ikasle ziranak —ikasle gotor eta azkar—: Nemesio Etxaniz azkoitiarra, eta Jose Ariztimuño tolosarra —gero ‘Aitzol’ famatua izango zana—" (M. Lekuona, 1985:
|
|
|
Bertsolariyaren edukiek, ordea, ezer gutxi daukate kazetaritzatik, iruzkinik gabeko bertso sortekin osatzen baita nagusiki. Bestalde, lehen zenbakian ematen den proiektuaren azalpena gertuago
|
dabil
faszikulu gisa argitaratutako liburu batetik prentsaren produktu batetik baino. Azkenik, azken emaitza ere horretan gelditzen dela esan daiteke:
|
|
|
Eta Luzear da hurrengo zenbakian formatu berriaz diharduena: " Bat edo batek galdetu du onuzkero ¿ baña nola
|
dabil
gure euskera egaz? ¿ Nola?
|
|
|
Ehundik gora izan ziren irratsaio horietan bertsolaritza hizlari gehiagoren ahotan
|
ibili
zela pentsa daiteke, azkenik. Aitzolen lokuzioa aipatzen du, esaterako, Ordozgoitik, El Dían 1932/IV/21 datarekin argitaratua:
|
|
|
Eredu izan dituenen artean Enbeita izendatzen du, bada, baina baita Txirritaren jitekoa den Gaztelu ere: " Nere ustez eta juaten bagera abertzale gayak
|
ibiltzen
zituzten bersolarietara, ez da Enbeita’tar Kepa bezelakorik. ¡ Enbeita aundia da!
|
|
|
Pilota Batza" eguneroko euskara hutsezko orri erdiko atala zuzenduz. Pilotazale amorratua zen zizurkildarra, kirol hori sustatzeko elkarte baten eraketan murgildurik
|
zebilen
garai hartan, eta proiektuari bultzada bat emateko asmoz jarri zuen martxan El Díako atal finkoa.
|
|
|
Bartzelonako CineFoto etxeko operadorea etorraraziz Aberri Eguneko ekitaldiak eta gonbidatutako nazioarteko ordezkariekin egindako txangoa filmatu zituen lehenik. Aitzolekin batera Galeuzca sortu berriaren markoan ordezkaritza katalan baten anfitrioi izatea tokatu zitzaion handik aste pare batera, eta kamerak lagunduta
|
ibili
ziren hainbat kultur eta kirol erakustaldi grabatzen. Azkenik, bere kasa ere jarraitu zuen euskal estanpen bilketan.
|
|
|
Erbestetik itzuli ahal izan zenean politikaz aritzeko debekua ezarri zitzaion. 1849an trafiko istripu larri bat izan zuenetik pattal
|
zebilen
osasunez, eta bizitza laburra gelditzen zitzaion. Bukaeraraino eutsi zien, ordea, bere printzipioei:
|
|
|
Kantutegia iragartzera dator apologia, eta artikuluan irakur daitekeenaren arabera nahikoa aurreratuta dauzka lanak. Bilketan aspaldidanik
|
dabilela
dio, nota musikalekin osatuko direla testuak, abestiak piano nahiz gitarrarekin laguntzeko ere baliagarria izango dela gehigarria58.
|
|
|
Bertan 1830ean ekin zien zuzenbide ikasketei Antoinek, baina beraren formazioa ez zen alor horretara mugatu: " Oso ikasle argia izan da, batean gartsua, bestean dastaka
|
zebilena
. Jakintza sail guzietan sudurra sartu du, eta hola jarraituko du bizitza guzian" (Davant, 2012:
|
|
|
...zterketak eginak zituen, Xahorekin elkarlanean burututako Etudes grammaticales sur la langue euskarienne (1836) lanean argitaratuak; kolonietan eginiko ikerketetatik besteak beste amara hizkuntzako hiztegi bat, Catalogue raisonné de manuscrits éthiopiens (1859), osatzen ari zen; euskararen nahiz amerikar natiboen hizkuntzen arteko loturak ere planteatuak zituen; eta antropologian ere murgildurik
|
zebilen
(Zulaika, 2000: 51).
|
|
|
Gaztetan Tolosako Jokoak ezagutu zituelako, Etiopian ikusitako gisako performanceren batek inspiratu zuelako, Xaho lagunak zirikatu zuelako, aitaren bidez Iztuetak bertsolarien inguruan idatzitakoak ere ezagutu ahal izan zituelako edo garai hartako giroan" euskal olinpiaden" ideia bueltaka
|
zebilelako
(ziurrenik eragin horietako bat baino gehiago gertatuko ziren aldi berean) Abbadieri euskal Lore Jokoak antolatzea otu zitzaion 1851n.
|
|
|
121 Iritsi zaizkigun biografietan, Fernando Amezketarrarena, Etxahunena, Pello Errotarena, Txirritarena eta abar, argi ikusten da subalternitate hori. Eta bestelako kultur maila bat zuten figurek ere, zenbaitetan klase altukoen artean ere prestigioa irabaztera iritsi arren, gertuago
|
ibiliko
dira euren bizi esperientzietan ertzekotasunetik hegemoniatik baino: Iparragirre, Pedro Mari Otaño edo Iztueta bera.
|