|
2000
|
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik egon diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna adieraztea, erlijioaren legeak gauza bera egiten ez zuen bitartean. Izan ere, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera
|
ibiltzea
.
|
|
|
Legeen ustelkeria gizabanakoenari areagotu behar al zaio? Oker
|
dabiltzan
ezkontzak direla eta, ezinezkoa al da sakratu eta urraezinak izatea. Abusuak grinen eskutik datozenean, legeak zuzentzeko modukoak dira; legeen emaitzak direnean, ostera, gaitza sendaezina da, sendabidean bertan baitago.
|
|
|
Ez, beraz, Estatu arrazoi horri, interes orokorraren menpean jartzen baitu horrek den dena. Gure legeen ustetan, senar emazte horiek, hain zuzen ere, ezlegezko tratuetan
|
ibili ondoren
ezkondu direnek, betidanik izan dute gogoa ezkontza erazko batez lotzeko; uste dute ezkontza beti egin dela, gogoz eta desiraz, seme alaben jaiotzetik bertatik eta ekitate fikzio batez, ezkontzari indar atzera eragingarria ematen diote.
|
|
|
Froga hori, zinezko eta legezkoa izanagatik ere, ez da bakarra; hori gorabehera, ez da zilegi gizakia bere egoera frogatzeko ezinean
|
ibiltzea
, dela gurasoen arduragabekeria, dela erregistro publikoak jagoten dituztenen prebarikazioa, dela, azkenez ere, erregistro horien hondamena edo galera. Legearen ekitateari dagokio, halakoetan, beste frogabide bat proposatzea, erregistroaren eza eta galera ordezka ditzakeena.
|
|
|
Okerretara
|
ibiliko
litzateke, egoera zibil autuetan, kriminal gaietan lekukoen frogak duen erabiltzeko erraztasuna bere horretan onartuko balitz.
|
|
|
Mende honetan, makina bat arrazoi dira, gazteria arinago hezitzeko; sarriago jazotzen da haurtzarotik atera eta berehalakoan zahartzea. Elkarte eta langintzarako gogoek, egun zabal zabalik
|
dabiltzanek
, izpirituari bultzada eman eta bultzada horrek ordezkatzen du bizitzaren jakituriak eman dezakeen ikasgaia. Horrela, norbanako bakoitzak bere bizitzaren zama darama gazte gaztetatik.
|
|
|
...a, salneurri hori munta txikikoa gertatzea premiazkoa den ber. Diruaren korritu zentzuzkoak enpresa jarduera guztiak bultzatzen ditu; ematen die —laborantza berrietan euren burua sartu nahi izanez gero—, salneurri arrazoizko baten barruan, xede horretarako laguntzak eskuratzeko itxaropen oinarriduna; merkatari eta ekoizleak antolatzen ditu, arrakasta osoz, atzerriko industriarekin lehian
|
ibiltzeko
.
|
|
|
Lege korritua aintzat har daiteke merkataritzako diru tasarekin batera
|
dabilen
ginoan. Gaur egun, hamaikatxo arrazoi ezagunek eten dute batasun hori.
|
|
|
Dudarik gabe, arlo zibilean nahiz merkataritzakoan, kontratuen onustea, elkarrekikotasuna eta berdintasuna dira beharren; zernahi gisaz ere, onuste, berdintasun eta elkarrekikotasun horiek itun betebeharrekoetan bermatzeko gogoetan
|
ibiliz gero
, okerretara egingo litzateke arrazoimena bera gai zibiletan erabiliko balitz merkataritzako gaietan bezalaxe.
|
|
|
Bonapartek langintza horri. Batzorde bereizia antolatu, bertara lau legelari ospetsu ekarri eta abiada bizian jarri zuen aspalditik baratz
|
zebilena
.
|
|
|
Ondasunak salerosian erabiltzen dituzte, jabetza erabatekoaren izatedunak dira. Horiek, bistan da, barne mugarik gabeko estatua behar dute, eta merkatu aske baten gogotan
|
dabiltza
. Liberalismoaren aldekoak ditugu horiek, eta estatua bera ere, ekimen pribatuaren begipean ikusten dute.
|
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik egon diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna adieraztea, erlijioaren legeak gauza bera egiten ez zuen bitartean. Izan ere, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera
|
ibiltzea
.
|
|
|
Dudarik gabe, arlo zibilean nahiz merkataritzakoan, kontratuen onustea, elkarrekikotasuna eta berdintasuna dira beharren; zernahi gisaz ere, onuste, berdintasun eta elkarrekikotasun horiek itun betebeharrekoetan bermatzeko gogoetan
|
ibiliz gero
, okerretara egingo litzateke arrazoimena bera gai zibiletan erabiliko balitz merkataritzako gaietan bezalaxe.
|
|
|
Gogoratu besterik ez; anaforikoak eta erreskada luzeak (jatorrizko testuaren ezaugarri agerikoak) premiazko nabarmendu ditugun bakar horietan datoz. Enparauetan ikuspegi estuagotik
|
ibili
gara ia beti, diskurtsoaren maila, ahal den neurrian, galdu gabe.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...izan behar dute, ezagutzeko modukoak izan baitaitezke, erakunde berri baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik
|
ibili
ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei; hauek, bai, hauek dira...
|
|
|
Zernahi gisaz ere, esan al daiteke edozein kode, errazena ere barne, gizartearen maila guztien eskura egongo litzatekeela? Grinak ez al lirateke
|
ibiliko
, atsedenik gabe, horren benazko esanahia desbideratzeko kezkatan. Ez al da beharrezko halako eskarmenturik, legeen aplikazio zuhurra egin ahal izateko?
|
|
|
Nola ez, gauza hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek hizkuntza hau fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker
|
ibiltzea
zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean: ustearen kasuan, iritzian, ez dago arazorik; ilusioekin gertatu bezala, ez da ez faltsua ezta egiazkoa ere.
|
|
|
Hemen berkokatu nahian
|
gabiltzan
erantzun tradizionalak Vienako Zirkuluaren tesi nagusia egiaztagarritasunarena izan zela ulertu zuen —egokiro—, hau izanik joera antimetafisikoak defendatzen lagundu ziona. Horrela, esperientziarekin egiazta ezin zitezkeen enuntziatuak, esperientziari zegozkien beste terminoetara itzuliak izateko aukera zeukaten, era honetan, murriztapena eman eta gero, egiaztagarritasunaren froga pasatzeko moduan egonik.
|
|
|
Kasu honetan elearen erabileraren zilegitasuna ukatu dugu. Hitza erabiltzen duen pertsona babigak diren gauza batzuk eta ez diren beste batzuk daudelakoan
|
badabil
behin eta berriro, giza adimen xume eta finituak babiga dena betiko sekretua izango dela kontuan izatea besterik ez du, bitartean hitz jario hutsal lez izenda dezakegun arren.59
|
|
|
Zehatzago," behaviorismo" izena Watson eta enparauek sorturiko eskolarentzat gordeko da. Horrela, behaviorismo zentzu zabalean eta behaviorismo tradizionala bere" zentzu hertsiagoan" behin eta berriro bereizten
|
ibiltzeko
zailtasuna saihesten dugu. Zientzia bateratuaren zatia den diziplinari behaviorismoa deitzen badiogu zentzu zabalean, Vienako Zirkuluan orain arte ohitura izan bezala, Watson eta beste behaviorista batzuek aurreratutako tesi bereziak babesteko ardura hartu dugu.66
|
|
|
Jakina, horrelako murrizketek printzipioa susmagarri eta batere ez erakargarri bilakatu zuten. Zerbait gaizki
|
zebilen
, ustez esperientzian eta sen onean oinarrituriko printzipio batek hain auzi sinpleei erantzun zuzenik eman ezin zienean.
|
|
|
Bestaldetik, Humek gure kontzientzia intelektuala ireki eta gero, ez dugu erantzunik aurkitzen oztopo honentzat. Zein
|
dabil
ongi, sen oneko gizona ala filosofo kritikoa. Askotan gertatu bezala, ikusten dugu biak ongi dabiltzala zerbaitetan.
|
|
|
Zein dabil ongi, sen oneko gizona ala filosofo kritikoa? Askotan gertatu bezala, ikusten dugu biak ongi
|
dabiltzala
zerbaitetan. Indukzioaren ohituraren bi moduei Humek eginiko kritika zuzena zen.
|
|
|
Erantzuna, nola ez, ezezkoa litzateke. Hortaz, Lewisen arabera, konduktismoa ez
|
zebilen
ongi; irizpide psikologikoa aldatu beharra zegoen besteen egoera mentalei buruz mintzatzeko. Era horretan, 1934an79, egiaztagarritasun irizpidea ahultzeko ahalegin horretan, Lewisek honakoa iradoki zuen:
|
|
|
Haatik, zientziaren baitan entitate horientzako berezko gune bat lortu nahi izan zuten Zirkulukoek. Hots, beren izate ontologikoaren bila
|
zebiltzan
—ea existitzen ziren ala ez, ea nolatan esan zitekeen existitzen zirela—, edota, Carnapek legez, asmo ontologikoak eta jardun metafisikoa identifikatuz gero, eraikin logikoak ziren ala ez, eta zer motatakoak ziren jakitearen atzetik.
|
|
|
Zientziaren filosofiaren tradizioan, ohiko tesia da Carnapek Neurathengandik jaso zuela munduaren ikusmolde zientifikoa. Eta tesia ez
|
dabil
oker. Carnapek Neurathen fisikalismoaren eta entziklopedismoaren tesi nagusiak onartu zituen, baina honen tankera grinatsua, batere ez zorrotza, analisi logiko eta linguistikoaren oinarria osatuko zuen kontzeptualizazio teoriko bihurtuz.
|
|
|
Carnap Vienako Zirkuluaren intelektual aurrerakoia, barnerakoia eta zerebrala izan zen, beti prest, kritika zorrotza eta ongi oinarritutakoa aurkeztuz gero, bere oinarrizko hipotesi teorikoak berraurkezteko. Honek ez du nahi esan bere gogoetak egokitzen
|
ibiltzen
zenik kritikekin ongi geratzeko, ezta gutxiago ere. Analisi askoren ondoren, egun badakigu bere ibilbide intelektuala, hau da, bere emaitzak —idazkiak eta gogoetak— zeharkatu dituzten ezaugarri konstante batzuk badaudela, esate baterako joera antimetafisikoa, tolerantzia linguistikoa eta kontzeptuala, edo eluzidazioaren helburua49 Bere ildo teorikoak Neurath pragmatikoarekin bat ez etortzera eraman zuen, baina harrezkero hobeki ikusiko zenez, Zirkuluaren erreserba ideologikoaren buruan jartzera ere bai.
|
|
|
Gogamenak bere pentsamendu eta arrazoinamendu guztietan bere ideiak beste arartegabeko objekturik ez daukanez, berauek baino ez baititu kontenplatzen edota ez baititzake kontenpla, begi bistakoa da gure ezagutza berauen inguruan soilik
|
dabilela
.
|
|
|
Beharbada horregatik izan ziren bere tesiak, fisikalismoarena ezik ikusiko dugunez, sarritan ahaztuak eta baztertuak —gaur egun, dena den, zientziaren filosofiaren hainbat analisiek Neurathen ikusmoldeak berreskuratu dituzte— Beste partaideek nahiago zuten Carnapen ildo neurritsua onartu, irekia baitzen zentzu askotan: irekia hasiera batean proposaturiko egiaztagarritasunaren tesi hertsiekin, hertsitasun hori zela-eta ikusmolde zientifikoaren proiektua kinka larrian
|
ibiliko
baitzen handik gutxira.
|
|
|
Gauza biak" krimentzat" jotzen zituzten, Adolf Loos arkitekto vienarrak arteari buruz mintzatzerakoan esan bezala. Positibista logikoek, haatik, ez zuten ideia hura modu hain bortitzean adierazi, kide batzuk —Otto Neurath batik bat— gertu
|
ibili arren
.
|
|
|
Baina —norbaitek esan dezake— bera oker ez
|
bazebilen
, bere erlijioarengatik guztiz ikuskera desberdinak adierazten dituen santu budista —edo beste bat— oker zebilen. Baina hauetako inor ez zegoen oker, batek teoriaren bat adieraztean izan ezik.
|
|
|
Baina —norbaitek esan dezake— bera oker ez bazebilen, bere erlijioarengatik guztiz ikuskera desberdinak adierazten dituen santu budista —edo beste bat— oker
|
zebilen
. Baina hauetako inor ez zegoen oker, batek teoriaren bat adieraztean izan ezik.
|
|
|
Hori dela eta, liburu txiki honek Drudisen jarrera laburtzen du gai honetan. Orrialde gutxitan Wittgensteinen lana eta bizitza aurkezten dituenez, esan dezakegu, oker
|
ibiltzeko
beldurrik gabe, vienarraren pentsaera ikasten hasteko egokia dela. Didaktikoa eta laburra.
|
|
|
Oso orekatua. Wittgenstein eta beste pentsalari austriarrak
|
dabiltza
orrialde artean naturaltasun handiz. Liburuaren abilezien artean argazkiak eta ilustrazioak daude.
|
|
|
orrialde bikoitietan gogoeta pribatuak utzi zituen eta bakoitietan Tractatus aren ideia nagusiak biltzen hasi zen. Krakovian igaro zuen gerra hasiera eta laster Goplana izeneko patruilarian Vistula ibaian barrena
|
ibili
zen. Tolstoik ebanjelioei egindako iruzkinak irakurtzen zituen, baita Emerson eta Nietzsche ere.
|
|
|
Garbi dago orduan ohiturari sakontasuna ematen dionak gizaki bat erretzearekin lotura duela20 Jai jakin batean gizakien gainean zaldizkoarena egitea ohitura izango balitz (zaldiko jokoan bezala), ez genuke hemen ezer ikusiko garraiobide bat baino, zaldiaren gaineko zaldizkoa bezala. Baina, jakingo bagenu herri askotan ohitura izan dela, adibidez, zaldiz
|
ibiltzeko
esklaboak erabiltzea eta, esklaboak zalditzat hartuz, jaialdi batzuk ospatzea, orduan gaur egungo kalterik gabeko ohituran zerbait sakonagoa eta arriskutsuagoa ikusiko genuke. Galdera hurrengoa da:
|
|
|
Bere hitzak entzunda, beti bi mundutan zatiturik
|
zebilela
ikusten dugu: alde batetik, bere jaioterrian, Vienan, eta bestetik, bere adopzio lurraldean, Ingalaterran (gogora dezagun Wittgensteinen bizitza eta bihotza ere bi mundu gerratan mugitu zirela:
|
|
2001
|
|
|
Gizarte orok sufrimendua sortzen du, gizartearen partaide guztiek egin behar diote uko zenbait desirari falta zaiena ordainean jaso eta elkarbizitza hobetzeko. Batzuetan galdutakoaren sentsazioa areagotu daiteke, bai gizartea premia kolektiboei erantzun ezinean
|
dabilelako
, bai zenbait taldek edo banakok gainerakoen gain gehiegizko presioa egiteagatik (ekonomikoki, sozialki edo izaera aldetik), edo baita banakoren bat gaizki integratzeagatik eta populazioaren batez bestekoaren gaindiko sufrimendua pairatzeagatik ere. Hemen sortzen da sufritzen duen pertsona zuzenaren irudia, literatura guztietan agertzen dena.
|
|
|
rapsodak negar egiten badu, beraiek negar egiten dute, barre egiten badu, barre, haserretu egiten bada, haserretu egiten dira. Jainkotasunak sortzen duen integrazioa, lau gradutan gauzatzen dena —jainkotasuna, olerkaria, rapsoda, publikoa—, desberdindu gabeko integrazioa da, hau da, integrazio horren parte hartzaileak berezitasun gabeak dira, eta ez dute jokaerarako askatasunik, beraien ordez jardunean
|
dabilen
masa baten zenbaki huts bat besterik ez bailiran. Ez dira beraien inguruan gertatzen diren prozesu sozialak ulertzeko gai.
|
|
|
Eta lorpen hori eskuratzeko baldintza batzuk bete behar dira, eztabaida orok ez baitu ezagutzara bideratzen. Oroz gain, egia grina da, ez norberaren handiustea asetzearen atzetik
|
ibiltzea
edo solaskidearen izena zikintzen saiatzea. Honek guztiak kontrol logikoaren teknika batzuei eta teknika horiek erakutsiriko bideari atxikitzea suposatzen du, bide onetik goazen seinale:
|
|
|
Hitz hauek erabiltzerako orduan kontu handiz
|
ibili
behar da, gure tradizioa jatorri kristaukoa izanik infinitua mugagabeki ahalguztiduna den zerbaiten gisa irudikatzeko joera baitugu (adibidez, inteligentzia infinitua mugarik gabe gorenera eramaniko zerbait bailitzan). Baina zientzia garaikideak magnitudearekin inolako zerikusirik ez duen infinituaren beste nozio bat garatu du, matematikak adibide:
|
|
|
Sok. Izan ere, agian zu estratega bat ere bazara, lon; orduan, zalduna eta zitaran aditua ere izango bazina, jakingo zenuke zaldiz ondo edo gaizki
|
ibiltzen
direnak bereizten. Baina honakoa galdetuko banizu:
|
|
|
Baina honakoa galdetuko banizu: " Zehazki bietariko zein arteren bidez, lon, ezagutzen dituzu zaldiz ongi
|
ibiltzen
direnak. Zalduna zarelako ala zitarajolea zarelako?"; Zer erantzungo zenidake?
|
|
|
Honela, elementu hauen arteko ezberdintasunen azpian bada elementu horietako batzuk beste elementu bihurtzea ahalbidetzen duen substratu komun bat. Prozesu honen kimika biziki landu gabea izan daiteke (grekoek ez zuten bestelakorik ezagutzen), baina Platon itxurazkoaren atzean dagoen substratuaren bila
|
dabil
. Eta mugatze elementuak hasierako materiaren desberdintze ezintasun hori lantzen du (esfera edo gereziondo baten enborraren borobiltasuna sortarazteko, esaterako).
|
|
|
Eta zer esaten dute emaitzek? Metafisika bidea galduta
|
dabilela
erabat. Ez hori soilik, Filosofiaren baitan eskolen arteko eztabaidak besterik ez zituen aurkitu.
|
|
|
Eta Kopernikoren adibidea aipatzen du Kantek. Zeruko higidurak ezin zituen argitu izarrak begiralearen inguruan
|
zebiltzala
onartuz gero. Eta orduan begiralea higiarazi zuen izarren inguruan:
|
|
|
Eta orduan begiralea higiarazi zuen izarren inguruan: lurra unibertsoaren erdigunean geldirik zegoela ukatu eta eguzkiaren inguruan biraka
|
zebilela
proposatu zuen. Horren ondorioz, goizetik gauerako eguzkiaren higidura erregularra agerpen soila bihurtzen da, gure lurraren higidurak sortzen duen agerpena.
|
|
|
Hemen, arrazoimenaren alderdi ezberdinak lotzen dituen funtsezko batasuna
|
dabil
lanean, Kantek gero bere testuetan ikuspegi bateratu bat aurkeztea lortu ez bazuen ere. Eremu teorikoa eta praktikoa batuko lituzkeen printzipio komunaz hitz egiten du, eta printzipio hori askatasuna dela aurkituko du.
|
|
|
Eremu teorikoa eta praktikoa batuko lituzkeen printzipio komunaz hitz egiten du, eta printzipio hori askatasuna dela aurkituko du. Beraz, kritikaren sistema osoaren funtsean arrazoimenaren kide den askatasunaren ideia
|
dabil
, jatorriz legegilea den ahalmena, orokortzearen legea ezartzean bere burua eratzen duena. Honek esan nahi du Kantena askatasunaren garapenaren filosofia bat dela, eta horrek ez duela etikarentzat soilik balio, baizik eta ezagutzaren arazoarentzat ere bai, ikusiko dugunez.
|
|
|
Esperientzian ez dago bakuna den ezer. Antitesia ere oker
|
dabil
, ezer ez baitago inoiz infinitu zatietan banatua. Edozer gauza beti ere zati kopuru mugatu batean bana dezakegu, nahiz eta banaketa hori gero mugarik gabe aurrera jarraitzeko aukera dugun.
|
|
|
Gure eztabaidaren oinarria hor kokatzen da. Kantek ez du inola gizakiaren adierazpen orokorrik ematerik ere nahi, gizakia arakatzea geroko laga besterik ez du egiten, arrazoimenaren ahalmena neurtu eta gerorako55 Gizakiaren ulerpenik ezean, gizakiaren fakultateen arazoan ere ilun
|
dabilela
esango nuke, galduta: batetik kontraesan nabarmenak egiten ditu.
|
|
|
Asko esatea bada ere, nik uste dut gizakiari buruzko nire erantzunaren bila
|
zebilela
Kant, ondorengo hau zioenean:
|
|
|
Nire tesiaren arabera, aldiz, gizaki lez ari naizen orotan —nire gogoa esna eta erne dagoela— maitatzen ari naiz. Zeharo, beti, aktibo
|
nabil
. Eta nik nire adimenari ‘Cogito’ edo ‘Ich denke’ —adibidez— aztertzea proposatzen badiot ere, ni ari naiz nire zeregina zuzentzen.
|
|
|
Legerik ez, eginbeharrik ez. Baina maitagogoak, maitabehardun izanik, ez du atsedenik, beti bila
|
dabil
. Gorago esan dugu ‘izaki ari laria’ dela, ‘maita ari a’ Legepekoa ez dabil —edo ez du ibili behar—, adibidez, egiaren edo ederraren bila.
|
|
|
Baina maitagogoak, maitabehardun izanik, ez du atsedenik, beti bila dabil. Gorago esan dugu ‘izaki ari laria’ dela, ‘maita ari a’ Legepekoa ez
|
dabil
—edo ez du ibili behar—, adibidez, egiaren edo ederraren bila. Ez du bere gogoeta hutsetan agindu moralik, ez dagoelako gogoeten araurik.
|
|
|
Lau hankadun animalia zehatz bat ikusi hemen, eta beste bat hor, eta gero beste bat harantzago, eta zelan sortzen den gugan ‘txakur’ ideia unibertsala, gure gogoetetan, hizkeran, idazkeran, adierazpen guztietan erabiliko dugun ideia unibertsala; bururik zorrotzena azpiratzeko beste da. Eta berdin gizaki, eder, materia, substantzia, izan, txakur,
|
ibili
, egia, lore, jan, nornahi hitz arrunt —filosofiko edo ez filosofiko— egunerokoekin gertatzen zaiguna. Agian ez dira adimen kontzeptuak, gogo gogapenak baizik.
|
|
|
Ezta ere Kantena zergatik gizakia arrazoimen hutsduna den. Hemen gaurko nire —bakoitzaren— izaerari begira
|
gabiltza
. Orain eta hemen, ‘ni zer naiz? ’ da galdera, eta ez ‘nork egina naiz? ’ Ezta ere ‘gizakia zelan, zertaz, non, noiz eta abar sortua da? ’ galderak.
|
|
|
Baina gizakiak (maitagogoak) dira ederrik ederrenak, onik onenak, egiarik egiazkoenak. Haurrak jolasean, neska gaztea
|
dabilela
, helduak lanean, zaharrak irribarrez, kosmos guztian ageri daitezkeen ikuskizun zoragarrienak dira. Kosmoseko jauna gizakia da, eta gizakiaren lurra paradisua da.
|
|
|
Gizakiagan beragan ere dagoen naturari buruzkoak. Maitagogoa gogo betez bila
|
dabilen
zientziazko maitagaiak. Baina oraindik maitagarriago zaio gizakia, maitagogoa ezagutzea, norbera eta bestea, kosmosaren gainezkako bilduma eta gehiago dena.
|
|
|
Zorion bila aritzea, maitatze bila aritzea da. Maitatze bila
|
gabiltza
; zenbat eta maitagai hobe, ederrago, egiazkoago aurkitu eta maite izaten dugun, hainbat zoriontsuago. Horrela, berez eta zuzenean, zoriona ez da funtsezko giza helburua, zoriona eta maitatzea bat bera egiten ez badugu.
|
|
|
Eta horretarako, maitagai bete betearen bila dihardugu. Horri deritzo zorion bila
|
ibiltzea
. Zorion betea ez dakigu zer den.
|
|
|
Zorion betea ez dakigu zer den. Baina zorion bila dihardugu, maitagai betearen bila
|
gabiltzanez
. Zoriontsu izango gara, bete betean maitatuko badugu.
|
|
|
Itsaso mugaezina dago beherago, harantzago. Eta azaletik begiratuz ere, zenbat aldiz konturatzen naizen oker
|
nenbilela
nire neuri buruzko iritzi arruntenetan ere! Zenbat aldiz zalantzetatik atera ezinik!
|
|
|
Horiek horrela izanik ere, nik zera aitortu behar dut, jakinean itsasorik sakonenetan murgildu eta arazo eztabaidagarrienetan
|
nabilela
: niretzat erantzun egoki bat aurkitu diodala galderen galdera izan den horri.
|
|
|
Maita gogoak narama. Maitagarri zaidan zerbaiten atzetik
|
nabil
, nire gogoaren gogoetek, gogoek, gogorapenek naramate beti. Zertan dihardut nik?
|
|
|
Askotan, gehienetan behar bada, egia eta ederra maitatzean ez diogu ezer ematen edo kentzen lagun hurkoari. Zerbait ez ezaguna argitu gogoz
|
gabiltzanean
; edo loretoki bat ikustean, mendi eta basoak, katedral eder bat, marrazkiak, zeru izartsua, animaliak; edo fisikako edo astronomiako edo biologiako aurkikuntza bat ezagutzean; ez dugu zuzenean ezer egiten beste maitagogoen alde edo kontra. Baina horrek ez dio ezer kentzen maitatzea izateari, inola.
|
|
|
Egia bila egia maite dugulako dihardugu, egia maitatuz. Gauza berezko edo artezko ederrak egin edo ikusi nahian
|
ibili
, ederra maite dugulako egiten dugu. Eginkizunetako etikan ez dira sartzen zuzenean egia eta ederra, baina maitatzearen etikan bai, barru barruan daude.
|
|
|
Nolabait, gogoak beti dauzka aurrean, bere esaneko, berea den adimena aditzen eta baita bere adijardunen emaitzak. Gogoan —gogoaren mena denez—
|
dabil
adimena aditzen. Eta nahimena nahika eta oroimena oroitzen.
|
|
|
Baina maitatzea ezin dugu bat egin bere ondorengoekin. Adibidez, egiaren bila, egiaren baten ikerketan eta aurkitu nahian
|
gabiltzanean
maitatzen dihardugu, dudarik gabe. Baina beste gauza bat da ondorengoa:
|
|
|
Baina maitagogoak, maitabehardun izanik, ez du atsedenik, beti bila dabil. Gorago esan dugu ‘izaki ari laria’ dela, ‘maita ari a’ Legepekoa ez dabil —edo ez du
|
ibili
behar—, adibidez, egiaren edo ederraren bila. Ez du bere gogoeta hutsetan agindu moralik, ez dagoelako gogoeten araurik.
|
|
|
Eta zerbait filosofiaz, zientziaz edo antropologiaz, adibidez, irakurri izan badut, nire galdera, atzenean, beti puntu batera heltzen da: nor/ zer da antropologiaz arduratzen den gizakia —antropologoa—; filosofiaz diharduen gizakia —filosofoa—; zientzia eraiki nahian
|
dabilen
gizakia —zientzialaria—. Ez naiz filosofia aztertzen edo egiten ibili, nire galderari erantzun nahian baizik.
|
|
|
nor/ zer da antropologiaz arduratzen den gizakia —antropologoa—; filosofiaz diharduen gizakia —filosofoa—; zientzia eraiki nahian dabilen gizakia —zientzialaria—? Ez naiz filosofia aztertzen edo egiten
|
ibili
, nire galderari erantzun nahian baizik. Ezin izan dut erdi bidean geratu; beti, atzenean, galdera bat nagusitu izan zait:
|
|
|
117 Segundo oro 300.000 km
|
ibiliz
, argiak 9’46.1012 km egiten ditu urtean.
|
|
|
Erich Frommek, esan dugunez, adimena, arrazoimena, kontzientzia, nahiko argi bereizten ditu. Baina askatasunari eta ezagumenari buruz ilun eta nahiko oker
|
dabilela
esan daiteke.
|
|
|
Zoriona ere ez da helburua, ze maitatzearen helburua maitatzea da. Erich Fromm zuzen
|
dabilela
esango nuke hau baiestean: " Zoriona ez da helburua zuzenean, giza izanaren indartzearen esperientziarekin datorrena baino" 122 Maitatuko duenean izango da gizakia ondorioz zoriontsu eta, Jaungoikoa bere Maitalea maitatuz, bete betean duenean, bete betean izango da zoriontsu.
|
|
|
Eskalada asko ontzat ematen dugun bezala, nahigabe batzuk izan arren; horrela Jaungoikotasunera egin zuen igoera miragarria, eta gurea Berarekin, ontzat eman behar dugu, nahiz eta sarritan nahigabeek jota
|
ibili
eta bere soka lagata —maitatzeari uko eginda— amildegira jausteko zorian izan. Hau da, nahiz eta atsekabeak izan eta bekatuak egin.
|
|
|
Ezagule zerbait ezagutzen duena da. Baina nik ezagutu gogoz ezagutza bila
|
dabilenarentzat
hitz egokia nahi nuen. Eta horregatik askotan ‘ezagutari’ hitza hobetsi dut, maitari eta hautari hitzen antzekoa, nik asmatua izan arren.
|
|
|
Zientzialari gehienak eta gehienetan egiaren maitari dira eta dihardute. Egia bila
|
dabilen
zientzialariari galdetzea ea aurkitu nahi duen egia onuragarria izango den ala ez gizartearentzat, galdera okerra eta antzua da. Zientzialariaren eragilea egiaren maitasuna da, besterik gabe.
|
|
|
Zientzialariak ez du beste helbururik behar, egia bera izan ezik. Bila
|
dabilen
tresna, bitartekoa, asmapena, ea zelan erabiltzeko asmotan egiten ari den galde diezaiokegu. Baina zientzia zientzia lez beti da ona, ederra, onuragarria; jakitea, besterik gabe, gizakiari gogoko zaiolako.
|
|
|
Benetako hipotesi zientifikoa izan dadin datu garrantzitsu guztiak bereganatuz lortzen den azterbidea izan behar du, zientziak behaketen gainean
|
ibili
behar duenez. Eta guk ere geure egiten dugun kodeen eboluzioaren hipotesi edo aurrehipotesi honek bi datu multzo bereganatzen ditu:
|
|
2002
|
|
|
Zorroztasun araua, baina, gozotasunarena bezain oinarrizkoa da; errugabetasun egoeran leukakeen baino egoera hobea eskainiko balitzaio errudun bati espetxean, tentazio moduko bat litzateke hori gizabanako ahul eta zorigaiztokoentzat edo, behinik behin, ez luke zigor klase horrek okerren bat egitekotan
|
dabilenarengan
itxarotekoa den eraginik izango.
|
|
|
Ez dezagun ahaztu, baina, Panoptikoan dena begien bistan geratzen zaigula eta, iskanbilaren bat ikusterako, ikuskatzaileek beren aginpidea ezarriko luketela ezer larririk gertatu baino lehen. Ustelkeriatan
|
dabiltzanen
delituek. Usteltzaileei, ordea, bukatu zaie edozein plazer erdiesteko modua eta, gainera, beren egoerak berehala ekarriko lieke gogora zein den jarriko zaien zigorra.
|
|
|
Presoei eman beharreko janaria ahal denik merkeena eta arruntena izango da, ez bailitzateke ez egoki ez zuzen izango presoak klase pobreenetako dohakabeak baino hobeto tratatzea. Elikagaiak ez dira nahastuko eta ura emango zaie edaten; ogia bada elikagairik merkeena, hori emango zaie jaten presoei; baina ez da komeni, oro har, elikagai landurik presoen dietarako, lurrak berak nahikoa fruitu ematen baitu, janaria lantzen
|
ibili
beharrik gabe ere. Nork esango luke irlandarrez, arraza behe mailako batekoak direnik, patata baizik jaten ez dutelako?
|
|
|
Atzera Londresen zeudenean, urte asko pasatu zuten elkarrekin eskemari buruz lan egiten. Samuel Benthamen ekarpena Panoptikoan ezarriko zen makineria asmatzea izan zen, oinez
|
ibiltzeko
gurpil handia, esate baterako, presoei batetik zeregin mesedegarria eta, bestetik, beharrezko ariketa eskainiko zizkiena. Bi anaiek makina horien modeloak eraikitzeko lantegi bihurtu zuten beren etxearen zati bat.
|
|
|
Liburua editatzeko orduan, zuzenbidearen soziologiaren ikuspegitik eta Larraitz Ugarteren eskutik, Panoptikoak utzitako itzalaren aztarnak jarraitu nahi izan ditugu, idazlanari sarrera emateaz gain kartzelaz gehiago jakin nahi duenari zenbait argibide emanez. Testuaren itzulpena egiteko originalaren bila
|
genbiltzala
, hitzaurrean Bentham Project eko kide den Catherine Pease Watkin ek azaltzen duen autore nahasketarekin egin genuen topo. Izan ere, Dumont izeneko Benthamen kide batek, honek idatzitako gutunketa originala frantsesez berridatzi eta testu hau Frantzian kartzela eredu hori promozionatzeko baliatuko du, Benthamen onespen esplizituaz (ikus idazlanaren hasieran dagoen gutuna).
|
|
|
Ez al du, ba, gizalegeak agintzen zorrak kitatu dituenari bakean utzi behar zaiola? Zer egin ez dakigula
|
gabiltza
hemen jira eta buelta.
|
|
|
Ikuskaritza dorretik leotz bakoitzera, latorrizko hodi batzuk ipiniko dira, ikuskatzaileak, ahotsa batere urratu gabe, hara eta hona joaten
|
ibili
beharrik gabe, presoei zernahi gauza esan, horien lanak zuzendu eta, batez ere, denak zaintzapean daudela ohartarazi ahal diezaien. Dorreak leotzetatik bananduko duen hutsune edo putzu zirkular gisako bat eduki du, presoei ikuskatzaileen aurkako edozein saiakera burutzeko modua galaraziko diena.
|
|
2003
|
|
|
Sokratesen hitzaldia bi zatitan banatu daiteke. Lehenengoan, Agatonekin elkarrizketan, maitasuna desira bat dela dio, eta desira guztiak ez daukagunaren desira direnez eta maitasunak izaki ederrak maite dituenez eta izaki ederrak onak ere badirenez, horren guztiaren ondorioz Maitasunak ez du ez edertasunik ez ontasunik eta horrexegatik hain zuzen ere bi gauza horien atzetik
|
dabil
. Arrazonamendu horrekin beste hitzaldietan esandakoa laburbildu besterik ez da egiten.
|
|
|
— Oraintxe
|
nenbilen
bada Apolodoro zure bila, Agaton, Sokrates, Altzibiades eta orduan sinpob sioan egondako gainerakoen bilerari buruz galdetu nahian eta maitasunaren inguruko hitzaldiei buruz zeintzuk izan ziren. Filiporen seme Fenixengandik entzundako beste batek kontatu dizkit, baina zuk ere bazenekizkiela esan zidan, berak ezin baitzidan ezer garbirik esan.
|
|
|
Ez al dakizu urte asko direla Agaton hemen bizi ez dela eta oraindik ez direla ezta hiru urte ere Sokratesekin denbora egon eta esan ala egiten duen guztia egunero jakiten saiatzen naizenetik? Hori baino lehen harat honat
|
nenbilen
egokitzen zitzaidan tokian, zerbait egiten nuelako ustetan, eta beste inor baino ta173 malgarriago nintzen, ez zu orain baino gutxiago, filosofian baino lehenago beste edozertan jardun behar dela uste duzuna.
|
|
|
— Aristodemo, egoki zatoz elkarrekin afaltzeko, eta beste ezertarako etorri bazara, hurrengo baterako utz ezazu, atzo zu gonbidatzeko zure bila
|
ibilita
ere, ezin izan zintudan ikusi eta. Baina, nola ez dakarkiguzu Sokrates?
|
|
|
— Dirudienez Hermesen oparia litzateke guretzat, ni, Aristodemo, Fedro eta hauentzat, zuek, edatean indartsuenek orain uko egingo bazeniote, gu beti ezinean
|
baikabiltza
. Sokrates kanpo utziko dut, bietan ona da-eta, eta guk bata ala bestea eginda ere, egoki gertatuko zaio.
|
|
|
Eta Eskilo11 txorakeriatan
|
dabil
Akiles Patrokloren maitale zela esaterakoan, ez Patroklo baino ederrago bakarrik, gainerako heroi guztiak ere baino ederrago zena, eta oraindik bizargabea, beraz askoz gazteago, Homerok dioen bezala. Baina jainkoek maitasunaren inguruko bertute hori izugarri aintzat hartzen badute ere, gehiago miretsi, poza hartu eta b saritzen dute ordea maiteak maitalea estimatzen duenean maitaleak maitea baino; maitalea maitea baino jainkozkoago baita jainkoa barneratuta edukirik.
|
|
|
— Maitasuna beti hori izanik —esan zuen beb rak—, nola eta zein ekintzatan
|
ibili
behar da haren atzetik adore eta lehia hori maitasun izendatzeko. Zein da ekintza hori bada?
|
|
|
— Ziurtzat jo ezazu, Sokrates —esan zuen—, gizakien ospe nahiari begiratu nahi badiozu, harrituko baitzinateke beren zentzugabekeriaz, nik esandakoak gogoan izan ezik, ospetsu bihurtu eta" betiko fama hilezkorra ezartzeko" maitasunak zein egoera harrigarrian ezartzen dituen pentsatuta. Eta horregatik umeengatik baino areago daude prest edozein arriskutan
|
ibili
, dirua gastatu, edozein neke jad san eta bere alde hiltzeko. Zuk uste al duzu bada Alkestis Admetoren ordez hilko zela, Akiles Patrokloren ondoren edo zuen Kodro semeen erregetzagatik beren bertutearen inguruko oroitzapen hilezkorra, guk orain gordetzen duguna, izango zela ez balute uste izan?
|
|
|
Baina zentzutasunik handien eta ederrena askoz hirien eta bizitokien antolaketa da eta bere izena neurritasun eta justizia da. Horrela b bat gaztetandik horiekin guztiekin ariman ernari dagoenean, gazte izanik eta adina helduta, jada ume egin eta erditu nahi du, eta hori ere, nik uste, ederraren bila
|
dabil
bueltaka bertan erditzeko, itsusian ez baitu inoiz erdituko. Beraz gehiago maite ditu gorputz ederrak itsusiak baino ernari egonik, eta bertan arima eder, jator eta sendorik topatzen badu, biok guztiz maite ditu eta gizaki horren aurrean berehala dauzka arrazonamendu ugari bertuteari buruz eta gizon ona nolakoa izan behar duen eta zerc tan jardun behar duen, eta hezten saiatzen da.
|
|
|
Argi eta garbi jakin ezazue zuetako inork ez duela bera ezagutzen, nik erakutsiko dizuet ordea, hasi naizenez d gero. Ikusten duzue Sokratesek ederrak maitatzera jotzen duela, eta beti beraien inguruan
|
ibili
eta liluratuta egoten dela, eta beste aldetik orokorrean ez duela ezer ezagutzen ezta jakiten ere. Bere itxura hori ez al da sileno baten berezkoa?
|
|
|
— Begira zer egiten duzun, Aristofanes laguna. Hitz egiten hasterakoan txantxetan
|
zabiltza
eta zure hitzaldiaren zaintzaile bihurtzera behartzen nauzu ea barregurazko zerbait ote diozun, bakean hitz egiteko aukera izanda ere.
|
|
|
Bigarrenik gizaki bakoitzaren itxura biribila zen, bizkarra eta saihetsak biribilean zituela; lau esku zituen eta hankak eskuen modura, eta bi aurpegi lepo biribil baten gainean, zeharo elkarren antzekoak, eta 190 elkarri bizkartuta zeuden bi aurpegien gainean buru bakarra, eta lau belarri eta bi sexu organo, eta gainerako guztia batek hauetatik irudika lezakeen moduan. Eta zuzen
|
zebilen
orain bezala atzera ala aurrera joan nahi zuenean, eta azkar korrika egitera oldartzen zenean itzulipurdika dabiltzanak bezala zebilen hankak zirkuluan biratzen zutik erori arte, eta orduko zortzi hanka haien gainean jira-biraka azkar zebilen. Eta honako arrazoi honengatik ziren sexuak b hiru eta horrelakoak:
|
|
|
Bigarrenik gizaki bakoitzaren itxura biribila zen, bizkarra eta saihetsak biribilean zituela; lau esku zituen eta hankak eskuen modura, eta bi aurpegi lepo biribil baten gainean, zeharo elkarren antzekoak, eta 190 elkarri bizkartuta zeuden bi aurpegien gainean buru bakarra, eta lau belarri eta bi sexu organo, eta gainerako guztia batek hauetatik irudika lezakeen moduan. Eta zuzen zebilen orain bezala atzera ala aurrera joan nahi zuenean, eta azkar korrika egitera oldartzen zenean itzulipurdika
|
dabiltzanak
bezala zebilen hankak zirkuluan biratzen zutik erori arte, eta orduko zortzi hanka haien gainean jira-biraka azkar zebilen. Eta honako arrazoi honengatik ziren sexuak b hiru eta horrelakoak:
|