|
2000
|
|
|
piesta: festa; (piestaegunaetajaiegunaongibereiztenditu;, piesta?
|
hitzak
, plazakonahizermintaondokojolasa, dantzaetaikuskizunakhartzenditu; erromedijaeguna, tanbolineguna... hitzekantzekoesanahiadute; baduteñabardura txikibat, bigarrenadibidetikateragenezakeenez);. Plazaco piestiadarabilleenac dira esandan edadecuac. Euscal errijetaco... (47).
|
|
|
Argitasunadaazpimarratubeharkogenukeena. Lehen lehenik, gertaeraedo etsenplubatagertzendigu: apaizbatbadaezpadakoemakumebatenetxeansartzenikustea... Juzgugaiztoazerdeneraosodidaktikoanazaltzendu, aurrezgerta daitekeenkasubataurkeztuz.Hizkuntzarenaldetikinteresgarriada kogenitiboa izenareneskuineanjarrita..., arinoneco?
|
hitzak
, hemen, badaezpadakoedoantzekozerbaitesannahidu.Arrazoionaketaargiak:
|
|
|
UrtehauetanFraiBartolomekhizlaritzakoarteaikastendu.Ikasleeksermoiak idatzibeharzituzteneta, trebakuntzarako, lagunenaurreanaldarrikatu.Horretarako, FraiLuisLeongoarenRetóricaikastenzuten.Egokihitzegitekoarteakgramatikan, filosofianetaerretorikanjantziaizateaeskatzendu; hauda,
|
hitz
etorria, arrazoi onak, apainduria(, suponelagramática, laFilosofía, ylaRetórica: estoes, palabras, sentencias, yadorno? 121). Ariketahauekoporraldietaneginohiziren, ikasturteanzeharikasitakoaosatzeko122 abaguneonabaitzen.
|
|
|
203 J.J.Loison, Baionako apezpikuaren aginduz argitaratua: Doctrina Khiristia haurren ins truccionetaco, idequiric hitcez
|
hitz
Franciacol eiza or oren usageco catichimati, Baiona, 1812.
|
|
|
baitaFraiBartolomerentestuarierantsikodiogun aparatu kritikoan.Guriorain dagokiguna, argitaratzaileakzerasmoduen, nolagauzatzenduenetazermetodo darabilenoharrarazteada.. Argitaratzaileakbereliburua, ediziokritikotzat, hartzeak,
|
hitz
horrek adieraztenduenguztiabetenahiduelaesannahidu.Bainaliburu honiezindiezaiokegu, edizio kritikoa, dei, ezbaitituhorretarakofuntsezkodiren baldintzakbetetzenberehiruataletakobateanere: ezsarreran, ezliburuarenmuinean, hots, Bartolomerentestuan, etaezezarribeharko zizkionaurkibideetanere. Sarreranbete beteansartu daikerketalinguistikoan, bidezkodenez, bainaedi
|
|
|
Etahonidagokiola, Ikastetxeetakoirakaspen liburuan Konstituzioekdiotena gogoraraztendaetaFraiLuisGranadakoamaisutzathartzekoagintzen, harenoratoriako erregelak gidari izanik, honako hau erantsiz: . OratoriakGramatika, FilosofiaetaErretorikadituoinarritzat; hauda,
|
hitzak
, sententziaketaapaindura. Arteenikasketagaraianezdagutxiizangooratoriarenatalhauekteoriazongiikastea, geroberegaraianpraktikaraeramanahalizateko? 439.
|
|
|
Ezduediziokritikoaizatekouzirik; bainaAitaLonek, bizkaieragutxikbezala ezagutzenzueneta, testuosoonautzizigun.FraiBartolomerentestuatranskribatzeko, arrazoizkoadenaukeraeginzuen: ortografia, puntuazio markak,
|
hitzen
banaketaetaabargaurkotzerajozuen, oraingoirakurleariharenirakurketaerrazagobihurtzearren; irizpidehauereonargarriadaediziokritikobatean.Testuoriginalarekikoleialtasunaukaezinada?
|
|
|
Joerabatzuk, halaere, osogarbiakdira.Esaterako, lexemaunahizibokalez bukatzendenean, betierabilikoditubetajhurrenezhurren, lexemarenetamorfemarenarteanloturaegiteko: argitsuba, argui ja.Adizkiekinerlatibozkoaketaeratorriak egiterakoan
|
eta
hitz barnean ere grafema hauek ageri ohi dira Frai Bartolomerenganunahizicituban; escatutendeuscu bokalenondoren: bez/ abijadabaten; equijala; bijotzeco.
|
|
|
–humilde?,, humildade?...
|
hitzetan
: guztiocgatozasieraumildeonetati hmun dura.//() Icas III, 60Humildadezluurra jota, negarrezsicatuta, tristetutaegoza nacIcas III, (178).// Oh, Jesusandija tahumildia! Icas III, (206).
|
|
|
–herege?
|
hitzean
(hau, h, gabeerebadarabil): Baitabesteheregeascorenac bere (Icas III, 343).// Ezdaheregericaguertumundura (Euscal errijetaco... 134).// Esanbeguije, impernubandagozanheregetagaisquiesalac, cesarijaecarrideutseen miinac (Icas II, 182). // Ezheregiacta gentilac, ezbadaeuren burubac zucentzat tacristinauontzat euqueezanacIcas II, (233)./ Judegubac, moruac, eta eregiac, batzuc, pedericeta bautismoricez dauqueelaco (Icas I, 19).// Orregaiti Eleisaticamporadagozanguizoneta emacumiac, ceintzucdirian judegu, gentil, morotaeregeguztiac.
|
|
|
–Faraon?
|
hitzean
: FaraonenescugogorretatiIsrrael librau zanianEuscalerrijetaco...
|
|
|
txitean piteandator; Gauzaberaesangenezake, ilun, burucoiluntasuna./ limboi hitzariburuzere: bialdizagertzenda, l, bakarraz: lunian;, l, bikoitzaz, berriz, sarri. . Mutil?
|
hitza
, bokala ondoren duela, hogeita hirualdizdatoril zetabost aldizsoilikill z...
|
|
|
–Neskatila?
|
hitza
: behindatorsoiliknescatila; etahamahirualdiznescatilla.
|
|
|
/, zelan bait? ere;, bait, dun beste
|
hitz
batzuk bietara idazten ditu, loturik eta bereiz. Hona guztitariko adibide batzuk:
|
|
|
dantzetan;/ dantzetara, bainabi, e, zaskoz ugariago. Olguetaeleiseetan/ eleiseetarsarriagertzenda honela, bainabi, e, zsarriago.. Eleisa?
|
hitza
, ordea, bokal bikoitzikgabeaskozere maizagoagerida: a; bainaeleisetan... eleisan/ elei maizago; saanelei bietara... Pluralekoabsolutiboanetaergatiboanbehinereezdaagertzensaac.gordetaco/ gorde. Gorde, renaditz izenakbietaradatoz, etabietaraugari: etaco; gordetia/ gordeetia; gordetan/ gordeetan... Icas IIaIngutxiegizhutsegitendu hainbataldiz.
|
|
|
Bestekasubatzuetan,, edaari?,, lotsaari?,, jaaten, etaedaaten?
|
hitzetan
, esaterako, erroarenmarkaetaatzizkiarenahobekibereiztearrenizanliteke.Gauza bera, litzaateque, adizkian ere. Etimologiazkoletranahizhizkiei eusteko joera bere bereaduFraiBartolomek.
|
|
|
|
Hitzak
–a, itsatsiaduenalaezziurezjakitea.
|
|
|
Bokalenaldaketaz, gehitzeazetab.baditukontuanizatekobestexehetasunbatzukere; esaterako,
|
hitz
hasieranaetan renarteanzenbaitkasutanagertzennahiz desagertzendenibokala, edotabokalakixteanahizirekitzea.Ikusditzagunhorrelakokasubatzuk:
|
|
|
|
Hitz
amaieranetaatzizkibatzuetan, a, egitendu, e, renordez; esaterako, le/
|
|
|
Eskuizkribuan agertzen dira.
|
Hitz
elkartuetako tradizioko hitzetan,, jatordu, bezalakoetan,, jat?
|
|
|
Eskuizkribuan agertzen dira. Hitz elkartuetako tradizioko
|
hitzetan
,, jatordu, bezalakoetan,, jat?
|
|
|
bezalakoetan,, jat? ageri da, baina ez dirudi lerroburuko
|
hitzak
horrela sortzea bidezko denik, hauek elkarketa libreak baitira...
|
|
|
Markina aldeko euskaran, zenbait
|
hitzetan
, orain ere nabari da joera hori; z ren ahoskera markatuak utzitako arrastoa izan liteke.... Dena dela,, erretza?
|
|
|
–artian?, denborazkoposposizioa, raartian formandarabiliabeti; inoizedo behinelkarketagisa, aurrekohitzaabsolutiboanduela... baina, ordu?
|
hitzarekin
orduartian etaezordura artian:
|
|
|
Bestebatzuetanongiasmatuduela esanbehar; esaterako,, buruguin?
|
hitza
. Bereburuaederkigobernatzenduena, gaztelaniazko, vividor, esannahidueta bete betekoadirudi: Eguiijaesateco, penagarrija danoberacnequezbereicerdijagazirabatzitaedoeguindaJaungoicozdaucangauzia, alperbatec, buruguin
|
|
|
tatzendenean. Batzuek
|
hitz
hurrenkeranedo joskeran aurkitu nahi izan dute horrengakoa.Gukgeuk, testuakaztertuondoren, joskerareneragingarbirikez duguikusi.Agian, arrazoibatbainogehiago izandaitezkeorokorragoaden la morfemarenordez na erabiltzeko.Batzuetan, arrazoihoriekelkarrekin loturik edotaelkarrekinzerikusiadutenakereizanlitezke.Esaterako, hauekjarrikogenituzkehipotesigisabainoezbadaere:
|
|
|
agoe: oletakoburdinmasagoria; (agoiaformandarabil, bainahauohiko bokalenharmoniagatikegitendu;
|
hitza
mugagabeanagoedenaargidago);, gauerdijabañopuscabatleenagoagoiarisuemotia?. Esku, (174).
|
|
|
malpecau: zoritxarrez, zorigaitzez; (laualdizdakarFraiBartolomekgaztelaniazkotestuzaharretandatorrenharridura
|
hitza
:. Desdetancomúndolortodas somos ¡ mal pecado!, maestras?, Celestina, I, 251, 50 ¡ Mal pecado! s.
|
|
|
beti; nasaitasun
|
hitza
ere horrela darabil);. Alaco erromedijeetaco dantceetara ta piestara genteric nasaijeena ta galdubeena juan oi dalaco. Euscal errijetaco... (
|