|
2009
|
|
|
Ama etorri zan, da bera
|
hasi
zan, ba, jesus!, jakin ni (k) paino hobeto jakin eban errazoiketan, uzabandre horrek: Ene!
|
|
|
Nik irakurritako liburuak aipatuko ditut orain, Jokin Muñozen Antzararen bideak nobelarekin
|
hasita
. Fikzio liburu bat hartzen dudanean zera bilatzen dut:
|
|
|
Biolentzia guztiek bezala, hemengoak ere boterea suntsitzea du helburu (Arendt). Muñozen eleberriko protagonistak, Lisa eta Jesus, liburua
|
hasten
duen eszena izugarriko antzaren antzera daude: hilak, eta noraezean doaz zabuka.
|
|
|
Zalduaren erregistro aberastasuna nabarmenduko nuke, jolas metaliterarioez haratago, bere narratibak duen «errealismo» ironiko hori, eguneroko gertaera xumeenetan gure «egiak» (minuskulaz) antzemateko duen gaitasuna. Aditu Txekhovekin
|
hasten
den ipuingintzaren garrantzia (eta gaurkotasuna) azpimarratu dute. Une errebelatzaileetan, gizakion isolamendu eta beldurrak adierazten asmatzeko gaitasuna.
|
|
|
Ikerketa urteetan zehar Hardestyk aurkikuntzen berri ematen zuen, Euzkaldunak Inc. elkarteko kideei hilabetean behin bidaltzen zaien aldizkarian. Hortaz, jendea deitzen
|
hasi
zitzaion aurkituriko izenen inguruko informazio gehiagoren eske, existitzen zirenik ere ez zekiten ahaide aurkitu berriei buruz, edo hilobitik ateratakoez. Zenbaitetan, familiek beraiek jarri zizkieten oroitarriak ahaide aurkitu berriei.
|
|
|
José Goikoetxetak (1890ean jaioa) emaztea eta haurrak utzi zituen Bizkaian, Ameriketara behar egitera bidaiatzeko, baina Idahon hil, eta han bertan lur eman zioten, itxuraz, inolako oroitarririk gabe. Hemen kontatuko da Boiseko Liz Dick Hardesty euskaldunak jarraitu zuen ibilbidea Dolores Totoricagüenak
|
hasiriko
egitasmoa burutzeko, hau da, Morris Hillen ehortziriko beste euskaldun oro identifikatu eta monumentu iraunkor baten bidez oroitua izan dadin segurtatzeko.
|
|
|
José Goikoetxeta zenaren hilobia bilatzen ari zelarik, Dolores Totoricak oroitarririk gabeko beste sei euskaldun topatu zituen Morris Hill hilerriko artxiboetan; hortaz, Euzkaldunak Inc. erakundeko zuzendaritza batzordera jo zuen, berak
|
hasitako
ikerketa burutzeko egitasmoan interesik ba ote zegoen galdezka. Liz Dick Hardesty garai hartan lanean ari zen zuzendaritza batzordean eta, Totoricak egitasmoa aurkeztu zuenean, ekimena zuzentzeko prest agertu zen, betiere, aste gutxi batzuetako jarduera izanez gero.
|
|
|
Hala ere, hiru urteko borondatezko lana egin behar izan zuen, harik eta, azkenik, oroitarririk gabeko 130 euskaldun hauteman zituen arte. Alabaina, narrazio honen xehetasunak askoz ere antzinagokoak dira, izan ere, duela ia ehun urte
|
hasten
dira.
|
|
|
Aipamenak modu askotara egin daitezke. Dena den, egin dezagun,
|
hasteko
, Posner en liburu klasikoarena, berrikitan kaleratu baita horren hirugarren argitaraldia.
|
|
|
Dura lex, sed lex. Hasian
|
hasi
, brokardo horrek ematen digu aukera literaturaren legeari buruz jarduteko, literaturak bere legeak baititu; beharbada, beharrena, legerik eza, horixe baita gizakiari eska dakiokeen lehen baldintza literatura egiteko.
|
|
|
Hori dela eta, esaterako, Mogelen Peru Abarka izeneko lanean tartekatzen diren zatiak, Bizkaiko orduko forua edota justizia administrazioa jasotzen dituztenak. Berebat, erlijio idazleen artean, Agirre Asteasu, Fr. Bartolome eta abarrekoak ez ziren beldurtu, sermolaritzaren barruan, zuzenbidearen zatiak egokitzeko, euren esanak eta irakatsiak berrindartzeko, Axularrek berak
|
hasitako
jokaerari sendo eutsiz. Irudiak irudi, ezin ahantz daiteke Etxepareren Judizio Generala olerkia, bertara batzen baitira orduko justiziaren zantzuak.
|
|
|
Baina Shorty ez zegoen berriketetarako. «Hi, Pete, segi dezagun Ballaratera», esan zion pazientzia galtzen
|
hasita
. «Ez, zuk harri hauei begiratu aurretik», eman zion erantzuna Petek.
|
|
|
Gogoz kontra, Shortyk bere lupa hartu eta harriari begiratu zion. Zalditik jauzi egin eta oihuka
|
hasi
zen: «Alajaina!
|
|
|
Bere astoari tu egin eta bere lupa handi hura atera zuen. Tximino bat bezala gora eta behera saltoka
|
hasi
zen. –Alajainkoa, uztailaren laua, Pete!?
|
|
|
1905eko uztailaren 4a zen. Dantzan
|
hasi
zen. Beldurra ematen zidan bakarrik uzteak, bere onetik aterata zegoen eta.
|
|
|
–Nik dezakedana baino gehiago kostatuko litzateke, eta ez dakit ezer horrelako negozioei buruz, esan zigun?. Zaharregia naiz, eta berandutxo da beste lan batean
|
hasteko
.
|
|
|
Eta hala ere Pete Aguereberryk inoiz ez zuen meatzaritzan karrera egiteko asmorik izan.
|
Hasi
zenean, XIX. mendearen bukaeran mutil emigrante batek topa zezakeen lanetariko bat besterik ez zen. 16 urterekin etorri zen herri honetara, txartel bakunarekin helduz San Frantziskora.
|
|
|
Bosgarren gizona izan nintzen Tonopahn, hirugarrena Goldfielden. Nevadako meatzeak gainbehera
|
hasi
zirenean Kalifornian probatzea pentsatu nuen. Asko hitz egiten zen Panamint mendiez?»
|
|
|
–Begira, Shorty eta bion izenak harri haien artean jarri nituen egunean norbaitek esan balit hori egiteagatik 36 urtez hemen geratu nuela, nik uste korrika
|
hasi
, eta oraindik ere korrika ariko nintzatekeela. Gauza xelebreak egiten ditu bizitzak.
|
|
|
Gerra
|
hasi
zen urtean jaio zen,
|
|
|
«Egungo kritikaz, hauexek dira boteprontoan bururatzen zaizkidan ideiak.
|
Hasteko
eta behin, esan dezadan badirela gurea bezalako gizarte batean gutxienez bi kritika mota: komunikabideetan agertzen dena eta kritika akademikoa.
|
|
|
Eta balio bat baino gehiago izanez gero, ba al du Literaturak balio praktikorik MacMillan adituak Historiari aurkitzen dion moduan, edo antzekoan sikiera? Jakina, idazlea izanik, badut nik galdera horretarako erantzun propioa, baina ikuspegi orokor eta zabalago baten bila
|
hasi
naizenez, galdera hori kritikari profesional bati luzatzea otu zait. Horrela, idazle, irakasle eta kritikari den Víctor Morenorekin hitz egin dut (berari ez zaio «kritikari literario» esatea gustatzen, «kritikari» baizik).
|
|
|
«Bi duda klase izaten ditut: idazten
|
hasi
aurrekoak eta idazten ari naizen garaikoak. Lehendabizikoan, egunero istorio bat baino gehiago bururatzen baitzaizu, zeri heldu da izaten dudan zalantza iturririk handiena.
|
|
|
Bazterketa prozesu batean murgilduta bizitzen naiz: ideiak etorri ahala, zakarrontzira botatzen
|
hasten
naiz, harik eta bizpahirurekin gelditzen naizen arte. Deskartea egin eta bakar batekin gelditutakoan, ez dut gaiaren inguruko zalantzarik egiten (eta zalantzetan hastea komeni ere ez, bestela nuke lan berri bat hasi).
|
|
|
Historian aditua den irakasle bati entzun diot hitzaldian duela gutxi Bristolen. Margaret MacMillan katedraduna da Cambridgen,
|
hasi
zaigu galdezka zertarako balio duen egun Historiak, zergatik ikasi behar duen edonork egun Historia, dena krisiak harrapatuta dagoen une honetan. Oraindik ere Historiak gauza askotarako balio duela esplikatu digu eta horietatik bat, umiltasuna irakasten digula esan du.
|
|
|
ideiak etorri ahala, zakarrontzira botatzen hasten naiz, harik eta bizpahirurekin gelditzen naizen arte. Deskartea egin eta bakar batekin gelditutakoan, ez dut gaiaren inguruko zalantzarik egiten (eta zalantzetan
|
hastea
komeni ere ez, bestela nuke lan berri bat hasi).
|
|
|
ideiak etorri ahala, zakarrontzira botatzen hasten naiz, harik eta bizpahirurekin gelditzen naizen arte. Deskartea egin eta bakar batekin gelditutakoan, ez dut gaiaren inguruko zalantzarik egiten (eta zalantzetan hastea komeni ere ez, bestela nuke lan berri bat
|
hasi
).
|
|
|
Espainiara. Kataluniara, zehazkiago mintzatzeko? heldu eta berehala, gaztelania ikasten
|
hasi
nintzen sobre la marcha, ibilian ibilian. Hona abiatu aurretik hizkuntzaren mapa ohi den gramatikari begirada bat bota nion ikasketak izango zituen zailtasunei antzemateko.
|
|
|
Kulturaren aldeko argudio emozionalak ez gutxiesten ikasiko duzu.
|
Hasiko
zara ulertzen Milan Kundera txekiarraren kartsutasuna esloveniar edo estoniarren aldeko elkartasuna Parisen sustatzearen alde, bere lagun frantziarren axolagabetasunaren erdian.
|
|
|
Bestalde, eztabaida antzuei iheska
|
hasten
zara. Nahiz eta gutxitan hitz egiten dudan katalanez, ederki ulertzen dut, hain ongi non zenbaitetan ez naizen ohartzen zein hizkuntza ari naizen entzuten.
|
|
|
Edo nik ez nuen uste halakoa nintzenik, behintzat. Orain ez dut hain argi ikusten, ezen
|
hasi
bainintzen oso kartsu sentitzen nire hizkuntzarekiko atxikimendua. Nire barnean ordura arte inolaz ere nabaritu gabeko izaera borrokazalea kausitu nuen, kaskamotz eta elastikoz jantzita irudikatzen nituenen parekoa:
|
|
|
Pertsonaia nagusia Latin Amerikako erbesteratu bat da. Hainbeste urtez bizi izan da bere sorterritik kanpo non
|
hasi
baita ahazten bere ama hizkuntza. Aldi berean, ohartzen da jendeak utzi diola berak dioena aditzeari.
|
|
|
Hizkuntza gehiegi ikastea nahasgarri dela edota, kontrara, umeek osmosiz bereganatzen dituztelako ohiko iritzietan sobera fidatu gabe, gure lagunen haurrei so egiten
|
hasi
ginen. Joanek eta Encarnik, elebidun katalanak?
|
|
|
Ingelesari dagokionez, bete betean uste genuen gure hizkuntza pribatua haurrenetako bat izatera ere helduko zela. Hizkuntza bat hizketan
|
hasi aurretik
ere ikasten dela sinisturik (bestela nola ikasten ote du ume txinatar batek bere lehen hitzak txineraz esaten?), asko hitz egiten genuen. Juliak lehen seme alaba guztien patua pairatu zuen.
|
|
|
Nola jakin dezake halako umetxo batek atzerritar hizkuntza bat? Ingalaterrara goazenean nire tartekoek irribarre isila egiten dute katalanez
|
hasten
direnean.
|
|
|
Orduan bira egin zuen eta, beheko solairu aldera begira, oihuka
|
hasi
zen:
|
|
|
Latinean eta grezieran lizentziatu zen Cambridgeko unibertsitatean, eta ekonomia erreportajeak egiten
|
hasi
zen Londresen The Independent erako. 1991n Bartzelonara joan zen free lance kazetari, eta ikerketetan zein narrative journalism alorrean espezializatu.
|
|
|
Eta denbora tiranoa baita,
|
has
nadin beste luzapenik gabe.
|
|
|
Kaosa ordenatzen saiatzeaz gainera, hizkuntzari erreparatu behar diogu: zertaz idatzi nahi dudan erabaki bezain pronto, asmatzen
|
hasi
behar dut zer hizkera klase erabiliko dudan: pedal biko bizikleta bat da idazkuntza.
|
|
|
Oraindik ohean etzanda dagoela, hegaztien liburu hura ikusten
|
hasten
da.
|
|
|
Aita, autoaren giltzak falta dituela eta, alde batetik bestera ibili da txoko guztiak arakatzen. Hasieran, ama ere ibili da aitari lagundu nahiz baina, beti bezala, eztabaidan
|
hasi
, elkarri hitz garratzak esan eta azkenean, ateari danbateko handi bat emanez, etxetik aldegin du aitatxok.
|
|
|
Berari gosaria eman ondoren, garbigailuan arropa sartzen
|
hasi
da ama. Gertaera pozgarria mutikoarentzat.
|
|
|
Ama, nonbait, ez da bera bezainbat dibertitzen. Eguerdirako bazkaria prestatzen
|
hasi
da. Berak, berriz, txunditurik jarraitzen du tresnaren aurrean.
|
|
|
Baina makina hura ustegabeko mugimenduak egiten
|
hasi
da, dar dar batean. Alde batetik bestera, barru guztia astinduz eta burrunba izugarria sortuz.
|
|
|
Ez zuen gehiagorik esan behar izan, bihotz txikia lehertu egin zitzaion eta negar zotinka
|
hasi
zen.
|
|
|
M.B.: Mikel
|
hasi
zen txalupa honetan ibiltzen gutxi gorabehera hemezortzi edo hogei urte zituenean. Istorioa kontatuko dizut.
|
|
|
Euskal Herrian zehar ibili gara izugarri, eta Bartzelonara joan gara, Mallorcara, seme alabekin, txakurrarekin, eta kontzertuetara ere bai. Mikel Iñaki Salvadorrekin
|
hasi
zenean, 1984an, nik laguntzen nien eta hirurok joaten ginen kontzertuetara, eta Mikelek beti esaten zuen nik mania bat neukala, justu bidegurutze batera ailegatzean gai inportante bat ateratzen nuela. Jakina, gai hori buruan, berak beti hartzen zuen bide okerra, beti aldrebes.
|
|
|
Mikel pozik gelditu zen Roy Hart ikusita! Badakizu, bera
|
hasi
zen lekeitioekin 1968an, eta Gernika, Lekeitio laugarrena egina zeukanean, 1972an. Bueno, egin 1971ren inguruan egin zuen, baina estreinatu 1972an?
|
|
|
Mikelek beti esaten du, esaten zuen? 1968aren inguruan
|
hasi
zela Lekeitio sailarekin edo serie horrekin. Lehenbizi egin zuen bat, galdutzat zeukana:
|
|
|
Ondoren Baga, Higa, Dialektikaren laudorioa, Gernika? Sail edo serie horri titulua eman zionean, nahiz eta 1968an
|
hasi
zen lan horiekin, bere txikitako esperientzia zeukan gogoan, halaxe zioen, barruan hazi bat zeukala. Bera gelditu zen Lekeitioko euskararen musikarekin?
|
|
|
Alde horretatik interesantea iruditzen zait, ze alde batetik Mikelek errekuperazio lan inportante bat egin du. Esate baterako, Bereterretxeren Kantorearekin
|
hasi
zenean, kanta ezezaguna zen, zeharo ezezaguna. 60ko hamarkadan jendeak jeneralean ez zuen ezagutzen kanta, ez zuen ulertzen letra, iruditzen zitzaion erotuta zegoela.
|
|
|
Zoragarri kantatzen zuen. Aurrerago, euskaraz kantatzen
|
hasi
zenean, bere lagun batzuek itzuli egin zuten. Oso ondo kantatzen zuelako, itzuli egin zioten Duerme, duerme, negrito.
|
|
|
M.B.: Berari oso ondo iruditu zitzaion, eta
|
hasi
ginen aukeratzen gauza batzuk. Bi zerrenda egin genituen bion artean.
|
|
|
Trepanatu egin behar zuten, begira zer gauza beldurgarria. Zorionez, garai hartan, juxtu orduan, penizilina komertzializatzen
|
hasi
zen estatu frantsesean, eta Frantziatik hona pasatzen zuten. Jose Antonio Barandiaran, praktikantea, bere etxean gelditzen zen lotan, hiru ordutik hiru ordura Mikeli injekzio bat jartzeko.
|
|
|
Eta jakina, horretarako pegamentua behar zuen. Ba, joan ziren frontoira eta, partidua
|
hasi
eta laster, konturatu zen pegamentua bukatuta zeukala eta ezin zuela bere etxea bukatu.
|
|
|
Orduan
|
hasi
omen zen:
|
|
|
Berak asko maite izan du beti gitarra. Hamasei edo hamazazpi urte zituenean
|
hasi
zen jotzen, eta lehenengo gitarra bere koinatuarena izan zen, Juan Jose Lasarena.
|
|
|
Ba, hori, Juanjo Lasaren gitarrarekin hamasei edo hamazazpi urte zituela
|
hasi
zen, eta handik gutxira berri bat erosi zuen berarentzat. Gero, 1963an, Manuel de la Chicaren gitarra bat erosi zuen.
|
|
|
Mikelek berak baino gehiago erabiliko zuela, eta erregalatu egin zion. Orduan
|
hasi
zen euskaraz berriro kantatzen, kanta tradizionalak, eta bi erreferentzia hauek, disko gorriak eta Riezuren liburua, fundamentalak izan ziren. Gero erabili ditu beste kantutegi guztiak, baina bi hauek oso inportanteak izan ziren.
|
|
|
Mikel galarazia zegoen Gipuzkoan, baina ELAko Alberdik Irungo pasionistetan kontzertu bat antolatu zion elizaren esparru batean lortuko zutelakoan.
|
Hasi
zen kontzertua, etorri zen polizia, eta eszenariotik zuzen zuzenean komisariara.
|
|
|
Bi urte gaixo egon ondoren, medizina bukatzera joan zen. Eta euskaraz kanta tradizionalak kantatzen
|
hasi
zen. Bere lehenengo jaialdia euskaraz, ze lehenengoa Iruñeako Gayarren eman zuen gazteleraz, eman zuen Zaragozako Argensola antzokian, euskal ikasleek antolatuta.
|
|
|
Arizkunen Xabier Larralde zegoen, hango txistularia zen, eta oso hartu eman onak zituzten. Mikelek kontatzen zuen 25 urte zituenean edo, gaixotu baino lehenago, Iruñean zegoenean oraindik, euskaraz kantatzen
|
hasi
baino lehen, herri osoak juerga bat egin zuela San Joan bezperan edo San Pedro bezperan, uste dut San Joan bezperan izan zela. Bueno, herri osoak... ziur asko izango ziren gizonak bakarrik.
|
|
|
Renon lanean
|
hasi
eta lau, bost bat urtera, euskal gaiarekin guztiz identifikatuta nindukaten nire kideek. Gogoan dut, behin, nola joan nintzen amerikar antropologoen kongresura.
|
|
|
Hurrengo belaunaldiko kideok hitzik gabeko hizkuntza honen bariazioak saiatzen
|
hasi
gara: harri leun bat poltsikoan, sakelako labana bat bakeroetatik zintzilik.
|
|
|
«My father was a sheepherder, and his home was the hills.» Esaldi horrekin
|
hasten
da Sweet Promised Land (1957), aitarekin batera Euskal Herrira egindako bidaian oinarrituta Robert Laxaltek idatzi zuen liburua. Hasiera xumea da, dudarik gabe, eta bati baino gehiagori irudituko zaio misterio handirik ere ez duela.
|
|
|
Aitzitik, helmugara gerturatzen joan ahala geroz eta urduriago sumatzen du Laxaltek, etxekoak ikusteak asaldatuko balu bezala. Arras bestelakoa da New Yorkeko aireportuan beren hegaldiaren zain daudela Dominiquek ezezagunekin erakusten duen jarrera; lasai asko
|
hasiko
zaio jatorriz Puerto Ricokoa den gizon bati hizketan, aspaldiko ezaguna balu bezala, eta horrek harritu egiten du Laxalt (70). Dominiquek ez du uste ezer berezirik egin duenik.
|
|
|
Zertara dator, orduan, kokalekuaren zehazgabetasuna?
|
Hasteko
, esan dezagun zehazgabetasun hori gakoa izan daitekeela Sweet Promised Landek aurkezten digun «gatazka» ulertzeko orduan. Gatazka horren muinean negoziazio prozesu bat dago, nortasun negoziazio bat zehatz esanda.
|
|
|
Ane, noiz
|
hasiko
zara mesfidantzak alde batera uzten?
|
|
|
Anek arrautza gutxiegi du patata guzti horientzat eta, esne botila hutsik dagoenez, gosarian sobratu zaion kafesnea isuri du tortillara, lehorregi geratu ez dadin. Ia hiru urte pasa dira Esteban hil zenetik eta orain
|
hasi
da agertzen.
|
|
|
Aneren bizitzan luzeak baitira guztiz ezezagunak zaizkidan garaiak. Beste zigarro bat piztu eta Laiarekin izan zuen harremana nola bukatu zen kontatzen
|
hasi
zaio. Anek jakin nahi duen ala ez aintzat hartu gabe.
|
|
2010
|
|
|
Berriki argitaratu den liburu bat aipatu nahi dizuet orain, Alberto Barandiaranek idatzitako Postkronikak kazetaritza lana. Ea inor animatzen den komentatzen
|
hastera
!
|
|
|
Autokarabana bizirik dago, emozioa du, korapiloak sortzen ditu urdailean, alde egiten du literaturan, oro har, gero eta gehiago zabaltzen ari den idazkera onbera horretatik.
|
Hasteko
pertsonaia bera da aipagarri, antiheroi moduko bat, «dudako guraso, dudako kooperatibista, dudako euskaldun», bere askatasun pertsonala jartzen duena edozeren gainetik. Ezagun egiten zaigu, gertuko, identifikatuta ere sentitzen gara, edo senti gaitezke.
|
|
|
Galernak, Esnaolak liburu hasieran aipatzen duen bezala, udaren amaiera iragarri ohi du pertsonaiak dauden kostaldeko herrian, S.S. delakoan. Galerna iristearekin batera
|
hasten
dira turistak maletak egiten, beren jatorrizko herri/ hirietara alde egiteko prest. Kasu honetan, baina, galernak ez dio udari soilik amaiera puntua jarriko.
|
|
|
Aipamen soilean besterik ez bada, hona ekarri nahi dut Ez obeditu inori, Mikel Perurenak argitaratu duen lehen eleberria.
|
Hasteko
, istorioa bera da bizigarri, hiru pertsonaia biltzen dituen mataza: Sotero, nagusia, bertso jartzen aritzen den langile apala, analfabetoa, baina astoa erreginaren izenez bataiatu duena; Frantsesa, ahoa bete iraultza, luzamendutan ibili dabilen poeta; eta Estudiantea, bizargabea, gonak ezagutu berria, burua hemen baino gehiago han daukana.
|
|
|
Adiskideok, gaur konfidentzia batekin
|
hasiko
naiz: liburuak leiduteak, sarri, puzzle
|
|
|
Elena emakume edadetua du protagonista eta narratzaile nagusi. Etxean itxita dagoen bitartean, bizitzarekikoak eginda, atzera begira
|
hasiko
da eta bere biografian gertatutako poz eta zaurien zerrenda egingo du. Seme alabek Ekuadorreko neska bat ekarriko diote, lurrikara txiki bat eragingo du nobedadeak eguneroko grisean eta bizitza oso baten ilunak argitzen joango dira liburuko azken partean, happy end moduko batera iritsi arte.
|
|
|
Eta iruditzen zait literaturak izan lukeela horren aurkako antidoto, hots, topikoaren, klixearen aurkako; eskaini lukeela zerbait berria, berezia, besterik ez bada desberdina, egunerokoan akitzeraino errepikatzen diren horietatik urrun. Liburuak bide interesgarri bat hartzen du emakumeez hitz egiten
|
hasten
denean, gaur edadeko diren emakumeez, horien larrutik: «Besteen zerbitzari izateko hezi gintuzten emakumeak eta zer egin zerbitzatzeko edo zaintzeko inor ez daukazunean?
|
|
|
Gibelean dut uzten ene pintzela. Bidaia berri baten
|
hastera
noa. Utz nazazue mirets ditzadan Eguzki sartaldeko bista famatuak».
|
|
|
Taberna ixin zen. Ta mostradorean jentea erderaz
|
hasi
zen orduen. Nik aitu eneuen ezebe egiten; ta esan neuen:
|
|
|
Badirudi era horretara bertako apaizteriaren kontrolpetik at mantendu nahi izan zuela. Arrazoiak arrazoi, 1909ko azaroan argitaratu zelarik, liburua hurrengo urtean
|
hasi
zen zirkulatzen, ezen ez saltzen.
|
|
|
dela planteamenduagatik, dela darion pentsaera irekiarengatik edota furfurian zeuden pentsalarien eragin zuzenarengatik, Buruxkak apartekoa da guztiz gure letren errepublikan. Esaterako, Buruxkak agertu zen urte ia bertsuan Txomin Agirre Garoa argitaratzen
|
hasi
zen atalka, baina orduko kultura modernoaren kale munduko kezkei ez ikusiarena eginez, ehun urte lehenagoko Peru Abarka baserrizaleak urratutako ildoari jarraituz eta hartan sakonduz. Era berean aipa daiteke 1910ean Baionan soilik liburuxka bi plazaratu zirela, Jean Barbierren Nere kantuak eta Etienne Decrepten Maitena pastoral lirikoa, eta ez bata ez bestea ez ziren prosazkoak.
|
|
|
Imajina ezazu bigarrena, cortó: andregaiaren eskutitz hotz bat, harreman kasik
|
hasi
berriari behin betiko kitoa emanez, edo, bestela, igandeko meza nagusiaren ondotik, mantelina buruan, malko gaziak eta gaitzespen isilak nahasiz, Aldudeko plazan. Nobela zaharretan bezala.
|
|
|
Dirudienez, Durkheim en eskoletara joan zen, eta Haeckel en eta Nietzsche-ren liburuak irakurri zituen han. Aldudera doa mediku 1905ean, eta sasoi horretan Eskualduna astekariarekin kolaboratzen
|
hasi
zen. Aldudeko medikua guztiz apartekoa da euskal letren Parnaso txikian, bera baita laiko bakarrenetariko bat gure literaturaren historiako elizgizonen segida kolorebakoan.
|
|
|
Etxeparek, Platonen Oturuntza famatuan bezala eta haren eredura, maitasunaren inguruko gogoeta desberdinak eskaintzen dizkigu «Amodioa» saiakeran. Honelaxe
|
hasten
da:
|
|
|
Dena dela, ez dakit benetan jabetu ote garen Jean Etxepareren ausartziaren norainokoaz. Izan ere,
|
hasteko
, «Galileako zurgin seme» soil gisa deskribatu du Jesu Kristo, alegia, era horretara Jainkoaren seme izaera ukatuz, eta, bide batez, Mariaren birjintasuna ere. Areago, «Galileako zurgin seme pedoila» diotso Etxeparek nazaretarrari, eta guri «pedoil» hori arrotz suerta dakigukeen arren, laido bat da, zorriztoari esaten baitzaio pedoil ekialdeko euskalkietan.
|
|
|
Inguruan indarrean zeudenak ez bezalako kantuak entzunez, paisaia musikala zabaltzeko aukera paregabea izan zen. Everly Brothers, Sam Cooke, Brenda Lee, Cliff Richard and The Shadows, Donovan eta beste hainbat, garaiko puntakoren artean, 60ko hamarkadan barnatua jada, Dublineko pub batetik jalgia bailitzan, musika alaia egiten zuen taldea indartsu azaltzen
|
hasi
zen uhinetan: The Dubliners.
|
|
|
Hizkuntzaren lehenengo zantzuak Dublinen bertan froga zitezkeen (nerabezaroaz geroztik hain berezi hautemandako jatorrizko izenarekin
|
hasiz
, Baile Átha Cliath), maila formalean, karriken izenak, iragarki zenbait, toki ofizialak. Ez zen anitz, baina artean lorpena zirudien, nahiz maila informalean, kalean, gaelikoaren presentzia hutsaren hurrengoa izan.
|
|
|
Eskualde horiek bereziki mendebaldeko county etan zeuden (Cork, Kerry, Clare, Connemara, Mayo, Sligo, Donegal, Derry?). Eta harat abiaturik, Cork eta Kerry eskualdeetan barna hizkuntza nabarmentzen
|
hasten
zen, baina hiriburuetan, Corcaigh/ Cork eta Cill Áirne/ Killarney, guti. Giro bizia bai, komertzio gune, musika, pubak...
|
|
|
Amaitzeko, baina, nerabezaroko The Dubliners taldearen kontuari azken katebegia erantsi nahi nioke. Ronnie Drew 1995ean kontzertuak ematen
|
hasi
zen bakarlari gisa; hurrengo urtean Bilbora etorri zen, «Musiketan» ekimenaren barnean. Handik urte gutira, Antonio Breschiren bitartez, ezagutu eta bere adiskide izateko zoria ukan nuen.
|
|
|
Emakume Abertzale Batza ere hortik sortu zen (Irlandako Cumann nan Ban-en ildotik), apirilaren 10ean emakumeen aurreko Martin O. Dailyren hitzaldi batean Gallastegik bertan aldarrikatutakoaren eraginpean. Urrats garrantzitsua izan zen emakumea bizitza publikoan, eta politikoan, murgiltzen
|
hasteko
. 1931n eta ondoko urteetan Emakume Batza ia 30.000 bazkide izatera iritsi zen, 200 elkarte baino gehiago hegoaldeko lau herrialdeetan.
|
|
|
1923tik 1929ra bitartean, Primo de Rivera generaleren diktaturapean, dena ezabaturik gelditu zen, baina II. Errepublikarekin berriz
|
hasi
zen mugimendua hazten, orobat askatasun erabatekoranzko urrats sendoak egiten ari zen irlandar borrokarekiko atxikimendua. Anartean, 1926an De Valerak Fianna Fail alderdia sortu zuen eta agudo gailendu zitzaion Sinn Féin alderdiari.
|
|
|
Gerrarako behar zuten teknologia baitzen. Eta halaxe
|
hasi
zen gerra gastuetarako laguntza eske bezala kamerak hiritarroi saltzen. Argazkiak itzel ugaldu ziren, eta halako batean kanposantuetan ere argazkiak ikusten hasi nintzen.
|
|
|
Eta halaxe hasi zen gerra gastuetarako laguntza eske bezala kamerak hiritarroi saltzen. Argazkiak itzel ugaldu ziren, eta halako batean kanposantuetan ere argazkiak ikusten
|
hasi
nintzen. Harritu ninduen horrek.
|
|
|
Bada, Biopoesia karpeta biopoemaz betetzen
|
hasi
nintzenetik beti izan dut gogoan horietakoren batekin olerkia edo poema sortzea. Egin didaten azken barne erretratua eskuetan hartu nuenean, eta medikuarenak aditurik, lanari ekin nion.
|
|
|
Noizean behin zin egiten du bizitze hobea
|
hasiko
duela.
|
|
|
Alsaneak herio mehatxuak jaso ditu mailez eta asko dira bere liburua bertan behera uzten saiatu direnak. Arabieraz argitaratu bezain laster arabiar munduan tabu bihurtu eta merkatu beltzean saltzen
|
hasi
zen, ia 500 eurotan, zenbait kasutan.
|
|
|
Alsanearen ahotsa gozoa da eta bere ingeles amerikar azentuduna akatsik gabea. «Hamazortzi urte bete ahala
|
hasi
nintzen idazten eta zerbait argitaratzeko irrikaz nengoen. Zorionez familia beti ondoan izan dut laguntzeko, eta gurasoek txikitatik bultzatu ninduten nire iritzi eta asmoak adieraztera».
|
|
|
Mendebaldeko bizitzaren esperientzia ez da guztiz atsegina izan idazlearentzat. Oraindik gogoan du nola Chicagon graduatu ondorengo ikasketak
|
hastera
zihoanean ahizpa batek esan zion: «Lehenengo araua:
|
|
|
Pattie etxeratu eta gutxira
|
hasi
zen Clapton Pattieren ahizpa Paularekin lo egiten, eta gutxira ere Lori del Santo modelo italiarrarekin.
|
|
|
Aspaldiko kontuak dira. Sei edo zazpi urte nituela, nolabait ezberdina nintzela pentsatzen
|
hasi
nintzen. Kontua da
|