|
2007
|
|
|
Ilargi betea dagoenean, koraletako kriptokromoek erreakzionatu egiten dute. Orduan, arrautza eta esperma jarioa batera egiten dute arrezifea osatzen duten koral
|
guztiek
. Gainera, ilargi beteak sortutako marea luzeek ernaldutako koral arrautzak itsas hondoan hobeto zabaltzen laguntzen dute.
|
|
|
Gertatutakoa ikusi zutenean, zientzialariek pentsatu zuten espazio ontziak bildu zuen informazio
|
guztia
galdu zela, baina aztertzen hasi eta ikusi zuten informazioa egon bazegoela; ez zela galdu, alegia. Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko:
|
|
|
Astrofisikak unibertsoaren fisika ikertzen du. Andaluziako Astrofisika Institutuan astrofisikaren esparru ia
|
guztiak
ikertzen ditugu: Eguzkiaren eta eguzki sistemaren hurbileko ikerketak nahiz urrutiko galaxien inguruko ikerketak egiten ditugu, beste batzuen artean.
|
|
|
galdetuko du batek baino gehiagok, beharbada. Objektu astronomiko
|
guztiek
erradiazioa igortzen dute, eta gu, astrofisikaren esparruan, erradiazio hori jaso eta fisikoki interpretatzen saiatzen gara. Irrati astronomian, objektu astronomikoek irrati uhinen uhin luzeratan igortzen duten erradiazioa jasotzen dugu.
|
|
|
Objektuen barru barruko egitura ezagutzea komeni zaigu, eta xehetasunik ñimiñoena ere ezagutu behar dugu.
|
Hori guztia
interferometriaren laguntzaz egin daiteke.
|
|
|
Autoa ez zen gidaririk gabekoa, pertsona batek azeleratzen eta balaztatzen baitzuen. Baina, bi gauza horiek kenduta, beste
|
guztia
PANS izeneko nabigazio plataformak (Portable Avanced Navigation Suport) egiten zuen; ordenagailuz, GPSz eta beste hainbat sistemaz osatutako multzo batek. Geroztik, gidaririk gabeko auto robotikoen mundua asko aurreratu da, baina ez hainbeste software mailan.
|
|
|
Input bat eman behar zaio, datuak sartu. Datu horiek ez dira zuzenean neurona
|
guztietara
iristen; gutxi batzuek hartzen dituzte, tratatzen dituzte eta transmititzen dizkiete konektatuta dituzten neuronei. Seinale elektriko baten modura transmititzen dira datuak neuronaz neurona, irteerako neuronetara iritsi arte.
|
|
|
Tarteko neuronak beharrezkoak dira tarteko lanak egiteko. Eta tarteko lan
|
horiek guztiak
ez badira antzekoak, lan bakoitza neurona talde batek egiten du. Horregatik, informatikariek geruzaka antolatzen dituzte.
|
|
|
Horregatik, informatikariek geruzaka antolatzen dituzte. Lehenengo geruzan, inputa jasotzen duten neuronak daude; gero, behar denean, tarteko lehen geruza dago; gero, tarteko hurrengo geruza
|
guztiak
, ordenean; eta, bukatzeko, outputa ematen duen neurona geruza.
|
|
|
Neurona bakar batek milaka seinale jasotzen ditu, iristen zaizkion milaka konexioetatik. Baina seinale
|
horiek guztiek
ez dute garrantzi bera neuronarentzat; batzuek eragin handiagoa dute irteerako seinalean beste batzuek baino. Azkenean, eragin guztiak konbinatuta, irteerako seinale bat sortzen du neuronak, eta beste milaka neuronari igortzen die.
|
|
|
Baina seinale horiek guztiek ez dute garrantzi bera neuronarentzat; batzuek eragin handiagoa dute irteerako seinalean beste batzuek baino. Azkenean, eragin
|
guztiak
konbinatuta, irteerako seinale bat sortzen du neuronak, eta beste milaka neuronari igortzen die.
|
|
|
Baina,
|
hori guztia
lortuz gero ere CO 2 rik eta bestelako poluitzailerik isuri gabe ikatzetik energia lortzea, ikatz berde horri geldituko litzaioke oraindik orbainik. Izan ere, ikatza ekoiztea nahiko industria suntsitzailea da.
|
|
|
Petrolioa eta gasa, berriz, 40 eta 60 urtean agortzea litekeena dela diote adituek. Bestalde, mundu
|
guztian
nahiko banatuta daude ikatz erreserbak. Ia herrialde guztietan dago ikatza, nahiz eta erreserba handienak AEBn, Errusian eta Txinan egon.
|
|
|
Fruituen industrian lan egiten dutenek ere badakite zer kondiziotan jarri behar dituzten fruituak erosleen eskuetan, zenbat denbora pasatzen den fruituak jasotzen dituztenetik saltzen dituzten arte eta nola zaindu behar dituzten fruituak ahalik eta baldintza onenetan irits daitezen saltokietara. Bide
|
hori guztia
egiteko eta eroslearenganaino jateko memento aproposenean iristeko, fruituak landarean guztiz ondu aurretik bildu behar dituzte, halabeharrez. Bestela, onduta bilduko balituzte, hondatuta iritsiko lirateke erosleenganaino.
|
|
|
Fruituen industrian lan egiten dutenek ere badakite zer kondiziotan jarri behar dituzten fruituak erosleen eskuetan, zenbat denbora pasatzen den fruituak jasotzen dituztenetik saltzen dituzten arte eta nola zaindu behar dituzten fruituak ahalik eta baldintza onenetan irits daitezen saltokietara. Bide hori guztia egiteko eta eroslearenganaino jateko memento aproposenean iristeko, fruituak landarean
|
guztiz
ondu aurretik bildu behar dituzte, halabeharrez. Bestela, onduta bilduko balituzte, hondatuta iritsiko lirateke erosleenganaino.
|
|
|
onduta ez dagoenean baino gozoagoa da, usain handiagoa du, kolorea aldatzen zaio (kolore berdea galdu eta beste bat hartzen du askotan), bigundu egiten da, eta abar.
|
Horiek guztiak
ontze prozesuan landareen organo guztiek ekoizten duten etileno konposatuak eragiten ditu. Fruituek konposatu horrekin lotzen diren hartzaileak dituzte, eta, lotzean, ontzearekin lotuta dauden prozesuak abiarazten dira fruituan:
|
|
|
onduta ez dagoenean baino gozoagoa da, usain handiagoa du, kolorea aldatzen zaio (kolore berdea galdu eta beste bat hartzen du askotan), bigundu egiten da, eta abar. Horiek guztiak ontze prozesuan landareen organo
|
guztiek
ekoizten duten etileno konposatuak eragiten ditu. Fruituek konposatu horrekin lotzen diren hartzaileak dituzte, eta, lotzean, ontzearekin lotuta dauden prozesuak abiarazten dira fruituan:
|
|
|
Landare askoren bizi zikloaren zati bat dira fruituak, ugaltzeko beharrezko bitartekariak, hain zuzen, landarearen haziak izaten baitituzte. Azken finean, ugaltzea da espezie
|
guztiek
bete beharreko eginkizuna biziraupena bermatzeko.
|
|
|
Fruituak ernaldutako lore batetik garatzen dira. Mamia pixkanaka sortzen da, eta fruitua gero eta gehiago handitzen da,
|
guztiz
garatu arte: fruituaren zelula guztiek behin betiko tamaina hartzen dute, bakoitzaren funtzioak behar bezala definitzen dira, eta funtzio horiek betetzeko behar dituzten elementu biokimikoak ekoizten dira.
|
|
|
Mamia pixkanaka sortzen da, eta fruitua gero eta gehiago handitzen da, guztiz garatu arte: fruituaren zelula
|
guztiek
behin betiko tamaina hartzen dute, bakoitzaren funtzioak behar bezala definitzen dira, eta funtzio horiek betetzeko behar dituzten elementu biokimikoak ekoizten dira. Une horretan fruitu hori prest dago banako berri bat sortzeko.
|
|
|
Nahikoa hazi ostean, berriz, ugaltzeari ekiten diote.
|
Hori guztia
urte bakarraren bueltan, pentsa.
|
|
|
Hortaz, emearen ugaltze aparatuaren eskakizunak handituz doazen heinean, lehengaien iturri exogenoez gain, iturri endogenoez baliatzeko premia agertzen da. Horretarako, hazkunde somatikoan metaturiko erreserba
|
guztiak
erabiltzen hasten da barea. Ugalketa sasoian ugaltze aparatua soilik hazten da, eta gainerako egiturak txikituz doaz pixkanaka.
|
|
|
EHUko Genetika, Antropologia Fisikoa eta Animalien Fisiologia sailean, aldaketa
|
horiek guztiak
neurtzen eta ikertzen dituzte: bareak zenbat hazten diren, gorputz atal bakoitzarekin zer gertatzen den, eta existitzen ez den egitura hori (emearen ugaltze aparatua) nola sortzen den, besteak beste.
|
|
|
Hazkunde dinamika hori aztertzeko, matematika erabiltzen dute. Alegia,
|
hori guztia
matematikoki definitzen saiatzen dira, ekuazio matematiko linealen eta ez linealen bidez. Helburua da zenbait ekuazio matematikorekin bareen portaera fisiologikoen eta anatomikoen inguruko aurreikuspenak egitea.
|
|
|
Aldagai bakoitzaren garrantzia eta eragin mota (positiboa edo negatiboa) koefizienteek eta zeinuek adierazten dute.
|
Horrekin guztiarekin
, kuantitatiboki aurreikus daiteke bareen hazkuntza nola gertatuko den.
|
|
|
Gorputz atal
|
guztien
funtzionamendu koordinatua azaltzeko, berriz, modelo dinamikoak definitzen dituzte. Modelo dinamiko horietan gorputz atalen hazkunde dinamikak, janaritik eratorritako baliabideen menpekoak ez ezik, gorputz atalen elkarren arteko lotura eta harremanen menpekoak ere badira.
|
|
|
Nanopartikulen gaia arlo interesgarria da oso. Gainera, azken urteotan, zenbait teknika garatu dira, eta
|
horiek guztiek
aukera eman digute gu geuk, zientzialariok, nanometroaren eskalan lan egiteko, baita partikula horiek manipulatzeko ere, metodo fisikoen nahiz kimikoen bidez.
|
|
|
Beraz, nanometroaren eskala horretan lan egiteko aukera paregabea izanda, materialek eskala horretan dituzten propietateak aztertzen dihardugu buru belarri. Fisikaren, kimikaren, biologiaren nahiz medikuntzaren arlo
|
guztiak
eskala txiki horretan lan egiteko bateratu direla esan liteke. Gainera, arestian aipatutako tekniken aurkikuntzei esker, hazkuntza ikaragarria izan da nanoteknologiaren nahiz nanozientziaren ikerketan.
|
|
|
Esaterako, eremu magnetikoz lagunduta, informazio metaketaren eta tratamenduaren alorrean informazio dentsitatea areagotzea nahi da; alegia, azalera unitateko bit kopurua handitu nahi da.
|
Horrekin guztiarekin
, memoria handiagoko disko gogorrak nahiz irakurketa eta idazketa azkarragokoak izatea lortzen da.
|
|
|
Berez, denbora galtzea besterik ez da. Izan ere, erdieroale magnetikoak gai lirateke
|
hori guztia
pauso bakar batean egiteko. Gainera, azkarrak eta egonkorrak lirateke, aldi berean, eta ez genuke bi sistemen beharrik izango.
|
|
|
Laburbilduz, erdieroale magnetikoen helburua litzateke ordenagailuak sistema bakar bat izatea, bi memoria izan ordez, eta sortu ahala informazio
|
guztia
gordetzea. Hori da, hain justu, hamaika ikertzailek, horien artean guk geuk, lortu nahi duguna eskala nanometrikoaren ikuspuntutik.
|
|
|
Zer puntutan daude ikerketa
|
horiek guztiak
eta nanoteknologiaren inguruko ikerketak, oro har?
|
|
|
Medikuntza, esaterako, duela urte batzuk esandako
|
guztia
ikertzen ari da gaur egun. Zenbait nanoteknologia institutuk hamaika esperimentu egin dituzte untxiekin eta abarrekin, eta ikerketa batzuk proba klinikoen fasean daude. Nik ezin diezaioket honi guztiari data bat jarri, hanka sartze galanta litzatekeelako, baina lanean ari gara eta ari dira, eta litekeena da lan horretatik aipatutako emaitzak edo beste hainbat lortzea.
|
|
|
Medikuntza, esaterako, duela urte batzuk esandako guztia ikertzen ari da gaur egun. Zenbait nanoteknologia institutuk hamaika esperimentu egin dituzte untxiekin eta abarrekin, eta ikerketa batzuk proba klinikoen fasean daude. Nik ezin diezaioket
|
honi guztiari
data bat jarri, hanka sartze galanta litzatekeelako, baina lanean ari gara eta ari dira, eta litekeena da lan horretatik aipatutako emaitzak edo beste hainbat lortzea.
|
|
|
Ozeano dortsala hirurogei mila kilometro luze da, eta munduko ozeano
|
guztiak
zeharkatzen ditu. NOAA
|
|
|
|
Horren guztiaren
sorburua, ozeano dortsala, 60.000 km luze da, eta munduko ozeano guztiak zeharkatzen ditu. Islandian eta beste lekuren batean izan ezik, ur azpian dago, eta gandorra gutxi gorabehera 2.500 metroko sakoneran dago.
|
|
|
Horren guztiaren sorburua, ozeano dortsala, 60.000 km luze da, eta munduko ozeano
|
guztiak
zeharkatzen ditu. Islandian eta beste lekuren batean izan ezik, ur azpian dago, eta gandorra gutxi gorabehera 2.500 metroko sakoneran dago.
|
|
|
Forma askotakoak izaten dira, hodien antzekoak sarritan. Aldiz, laba asko isurtzen denean, labak zirrikitu
|
guztiak
betetzen ditu, eta egitura lauak sortzen dira, aintziren modukoak.
|
|
|
Hain zuzen ere, gune edo eremu horretan txertatu behar dira zelula amak. Prozesu
|
hori guztia
muturrean oso orratz mehe eta bilkor bat duen kateter baten bidez egiten dute. Oro har, kateterismoa arteria femoraletik abiatuta egiten da, zelulak txertatu behar diren bihotzeko leku zehatzera iritsi arte.
|
|
|
Han, mioblastoen 15 edo 20 injekzio ezartzen dituzte.
|
Hori guztia
anestesia lokalarekin egiten dute, gaixoa esna dagoela, eta bizpahiru ordu irauten du prozesuak. Orain artean, 14 gaixorekin egin dituzte entseguak, eta emaitzak onak izan dira guztietan.
|
|
|
XVII. mendearen hasieran egin zituzten lehenengo lanak, eta, harrezkero, zenbait matematikarik, haien kalkuluetan, zenbakia lortu zuten emaitzatzat, baina ez ziren ohartu emaitza
|
horiek guztiak
zenbaki bakarra zirela. Adibidez, 1661ean Christian Huygensek identifikatu zuen. xy= 1 kurba aztertzen ari zela, jakin nahi izan zuen 1 zenbakiaren eta beste zein zenbakiren artean hartzen duen kurba horrek 1 balioko azalera (beheko irudiari begiratu).
|
|
|
|
Horretan guztian
, non dago zenbakia. Bada, zenbakia hazkunde erritmo berezi horren oinarria da.
|
|
|
Capecchik frogatu zuen DNA arrotzaren eta kromosomen artean errekonbinazioa gerta zitekeela ugaztun zeluletan; besteak beste, erakutsi zuen gene akasdunak konpon zitezkeela kanpotik sartutako DNAren bidez. Smithies, berriz, mutatutako geneak konpontzen saiatu zen hasieran. Saiakera haietan, ikusi zuen gene
|
guztietan
eragin daitezkeela aldaketak errekonbinazioa erabilita.
|
|
|
1988an, Fertek eta Grünbergek, bakoitzak bere aldetik, fenomeno fisiko
|
guztiz
berri bat aurkitu zuten: magnetorresistentzia erraldoia (edo GMR).
|
|
|
Urtero bezala, azaroarekin batera dator Zientzia eta Teknologiaren Astea. Hainbat egunez, arlo horretan interesa duena asetzeko eta, agian, ez duenaren jakin mina pizteko hitzaldiak, erakusketak, jardunaldiak, lehiaketak eta abar egingo dira mundu
|
guztiko
hirietan. Zientzia eta teknologia kalera ateratzea da helburua, nahi duenaren eskura jartzea.
|
|
|
EAEn, Innobasque erakundeak antolatzen du Zientzia eta Teknologiaren Astea. Innobasque orain dela gutxi arte Saretek Zientzia Teknologia eta Berrikuntzako Euskal Sarea da, eta zientziaren eta teknologiaren arloan EAEn diharduten eragile
|
guztiak
biltzen ditu.
|
|
|
Museoak urte
|
guztian
irekiak badaude ere, Zientzia eta Teknologiaren Astean ahalegin berezia egingo da jendearengana iristeko. E. Carton
|
|
|
Gauza asko biltzen dituzte hiru hizki horiek. Azken finean, informazioa jasotzeko eta emateko komunikatzeko eta informazio hori hainbat modutan erabili ahal izateko teknologia
|
guztiak
dira IKTak: irrati telebistak, telefono mugikorrak, ordenagailuak, Internet...
|
|
|
Informazioa ezinbestekoa da gizakiontzat. Zentzumenen bidez etengabe jasotzen dugun informazioak baldintzatzen ditu gure jarduera
|
guztiak
. Daukagun informazioaren arabera hartzen ditugu erabakiak.
|
|
|
arrozaren, gariaren eta artoaren atzetik, munduan gehien kontsumitzen den janaria da. Bestalde, ez da harritzekoa proposamena Perutik etortzea; izan ere, zantzu
|
guztien arabera
, Titikaka aintziraren arroan etxekotu zen patata, Peru eta Boliviako goi lautadan.
|
|
|
Jatorriz Andeetako goi lautadakoa da patata, baina, gaur egun, munduko ia herrialde
|
guztietan
landatzen da. MEC
|
|
|
Besteak beste, inguruko barietateak bildu zituzten, hazitarako patatak ekoizten hasi ziren, Europako hainbat herritako barietateak inportatu zituzten... Eta, material
|
horrekin guztiarekin
, hemengo klimari eta lurrari hobeto egokituko zitzaizkien barietateak bilatzeari ekin zioten.
|
|
|
Ibilbide luzea egin eta gero, Iturrietan eta Arkauten lanean jarraitzen dute oraino. 1979an egitura
|
guztia
Eusko Jaurlaritzaren esku geratu zen, eta han kokatu dira, besteak beste, NEIKER Tecnalia eta Itsasmendikoiren hainbat laborategi eta ikerketa talde. Hasierako bideari eta helburuei eusten diete, baina ikertzaile belaunaldi berri bat sartu da, eta zientziaren eta teknologiaren etengabeko aurrerapenak txertatuz joan dira iritsi ahala.
|
|
|
Lau urteren buruan bateriak agortzen direnean, buiak ezin dira igo gainazalera; eta, asko hondoratu egiten dira). Argo buiak mundu
|
guztiko
ozeanoetan barreiatu dira, 20 herrialde parte hartzaile baino gehiagoren ahaleginei esker. Eta zenbait lekutan, buiek azal azpiko ozeanoaren informazio gehiago ematen dute urtebetean, Argo jarri aurreko historia osoan baino.
|
|
|
Hala ere, estatuen konpromisoa ez da behar den bezainbestekoa. Lurraren hain zati handia estaltzen duten munduko ozeanoak nazio
|
guztien
ondarea dira. Ia herrialde guztiek dute aberatsa nahiz pobrea izan atmosferaren iragarpenak egiten dituen meteorologia agentzia nazional bat; oso gutxik dute, ordea, ozeanoak behatzeko ozeanografia agentzia bat, eta are gutxiagok munduko ozeanoak behatzeko agindua.
|
|
|
Lurraren hain zati handia estaltzen duten munduko ozeanoak nazio guztien ondarea dira. Ia herrialde
|
guztiek
dute aberatsa nahiz pobrea izan atmosferaren iragarpenak egiten dituen meteorologia agentzia nazional bat; oso gutxik dute, ordea, ozeanoak behatzeko ozeanografia agentzia bat, eta are gutxiagok munduko ozeanoak behatzeko agindua.
|
|
|
2 Woods Hole Oceanographic Institution en irudi
|
guztiak
Abrupt climate change: should we be worried?
|
|
|
airearekin konparatuz, itsasoko urak kilogramoko lau aldiz energia gehiago xurgatzen du gradu zentigradu bat berotzean. Horrenbestez, ozeanoen azaleko hiru metroetan atmosfera
|
guztian
adina bero energia dago. Horregatik, beroa garraiatzeko funtsezko bidea dira ozeanoak.
|
|
|
Harri eta zur gelditu zara. Emaitza
|
guztiak
euskarazkoak dira! Lehenengoa, gainera, Wikipediako energia sarrera.
|
|
|
izpi bidez, oso tamaina diferenteetako lau kakalardo espezieren barruari erreparatu diote. Eta ikusi dute handienek hodi trakeal handiagoak dituztela proportzioan txikiek baino oxigenoa gorputz atal
|
guztietara
garraiatzeko erabiltzen dituzten egiturak dira hodi trakealak. Ikertzaile horien arabera, hanketako hodi trakealek mugatzen dute, batez ere, kakalardoen tamaina; eta, egin dituzten kalkuluen arabera, kakalardoak izan dezakeen tamaina handiena Titanus giganteus ek duena da, hain zuzen ere.
|
|
|
Ikerketaren emaitzak medikuntzako aldizkari ospetsu batean argitaratu dituzte, eta Europako giza ernalketarako erakundearen aurrean aurkeztu zituzten Frantzian egindako batzarrean. Zientzialari
|
guztiak
ez daude ados egin den azterketarekin, ordea, eta lortutako emaitzak zalantzan jartzen dituzte.
|
|
|
Simulazioak datu argigarriak eman ditu, Jupiterren ezkutu izaera zalantzan jartzeko adinakoak. Hala ere, kontuan izan behar da, eta adituek hala nabarmendu dute, eredu horiek ez dituztela eguzki sistemako objektu
|
guztiak
aintzat hartzen, eta, beraz, emaitza ez dela hitzez hitz hartu behar.
|
|
|
Hegoek ez diote ia trabarik egiten aireari: aireak tantaren alde lodia jotzen du, tanta
|
guztia
inguratu, eta alde mehetik urruntzen da.
|
|
|
Metal batzuek bete dezakete funtzio hori, baina oso garestiak dira. Material porotsuak, aldiz, merkeagoak izateaz gain eraginkorragoak ere badira; adsorbatutako hidrogeno
|
guztia
berreskuratu baitaiteke, eta hidrogenoa bildu eta askatu ondoren, ez da materiala bere onera ekarri edo berraktibatu beharrik.
|
|
|
Hala ere, hori ez da zelula amen ikertzaileek duten arazo bakarra, zailtasun teknikoak ere ez baitira nolanahikoak.
|
Horretaz guztiaz
hitz egiteko, zelula amekin lan egiten duen ikertzaile batekin eta bioetikan aditu den zuzenbideko irakasle batekin elkartu gara. María Vivanco eta Itziar Alkorta dira, hurrenez hurren.
|
|
|
Halaber, iruditzen zait interesak egon direla eztabaida neurriz kanpokoa bihurtzeko. Eguneroko hizka mizka politikoan ere erabili dute, eta
|
hori guztia
kaltegarria da ikerketarako.
|
|
|
Lege hau onuragarria da ikerketarako: ikerketa zientifikoa eta ikerketa klinikoa bultzatzen ditu, kontrolak agintzen dira fase
|
guztietan
.... Gainera, biomedikuntzari buruzko ikerketaren mapa koherente bat marraztea lortu dute.
|
|
|
Gainera, esperimentu horiek erabat kontrolatuta egiten direla bermatzeko arau zorrotzak daude. Hala eta
|
guztiz
ere, oraindik badago zientzian animaliak erabiltzea gaitzesten duen jendea. Horrelakoak galarazteko, hezkuntza ezinbestekoa da.
|
|
|
Onddoen arteko konpetentzia ikaragarria da. Mizelio asko hazten dira, baina elkarri eragozten diote, eta mizelio
|
guztiek
ez dute lortzen perretxikoak ematerik. Dena dela, gehienetan, mizelio primario hori ez da emankorra; beste espora bateragarri baten mizelioaren beharra du mizelio sekundario bat osatzeko, emankorra izango den mizelioa sortzeko, alegia.
|
|
|
II. Mundu Gerran, Wernher von Braun zientzialari gazteak, beste hainbat zientzialarirekin batera, V2 misila sortu zuen, Alemaniak Londres bonbardatzeko erabili zuen horietako bat. Herrialde
|
guztien
inbidia sortu zuen horrek. Hala ere, Alemania guda galtzen ari zen.
|
|
|
Estatu Batuetako espazio agentzia NASA da oraindik ere. Haiez gain, munduko herrialde ugarik du, gaur egun, espazioari eskainitako agentzia bat (Japonia, India, Ipar eta Hego Korea, Argentina, Australia, Brasil, Kanada, Kolonbia, Nigeria, Israel...) baina
|
guztien artean
nabarmentzekoa da Txina: herrialde horrexek bakarrik eraman du gizakia espaziora, AEBz eta Errusiaz gain, jakina.
|
|
|
1960ko abuztuaren 19an, Sputnik bidali zuten, eta hark, bere baitan, bi txakur, bi arratoi, berrogei sagu eta hainbat landare espezie zeramatzan. Egun bat egin zuten espazioan, eta
|
guztiak
bizirik itzuli ziren.
|
|
|
Ikuslea aho zabalik uzteaz gain, parte hartzaile ere bihurtu ahal izango da, asteroko Ikuslearen galdera ren bidez. Eta parte hartzea areagotu nahi badu, Interneten, programaren web gune berrian, interaktibotasunerako aukerak ugaritu egingo dira. Eta... aldaketa
|
guztiak
hilaren 14tik aurrera etxean gozagai. On egin!
|
|
|
Horrek behin betiko aldatu zuen haren ibilbide profesionala. Harrezkero, ingurumen arazoak gizartearen maila
|
guztietara
helarazteko lanetan dabil. Ekainaren 25ean, Tolosako Naturaldiak gonbidatuta, klima aldaketari buruzko hitzaldi bat eman zuen Chillida Lekun, eta harekin hitz egiteko tartetxo bat izan genuen.
|
|
|
Oso erakargarria da denetik egiten saiatzea, baina ez dut denbora nahikorik. Horretaz gain, batzuetan jendeak uste du denetik dakidala, arazo
|
guztietan
aditua naizela, eta azaldu behar izaten dut ez dela horrela.
|
|
|
CFC molekulek atmosferan duten eragina aztertu zenuen. Hasieran ez zenekiten atmosferari kalte egiten ziotela, lurrazalean (behe atmosferan)
|
guztiz
inerteak baitira CFCak. Nolatan hasi zineten bide horretan ikertzen?
|
|
|
Arazoa argi ikusi zutenean, alegia, ikusi zutenean ozono geruza oso azkar desagertzen ari zela, jarrera aldaketa nabarmen bat ikusi genuen. Europa, Estatu Batuak, Japonia... laburbilduz, garatutako herrialde
|
guztiak
, ados jarri ziren, eta arazoa konpontzeari ekin zioten.
|
|
|
Aurreko urtera arte, egindako ahalegin
|
guztiek
huts egin zuten; oso urrats gutxi ematen ziren, Kyotoko protokoloa alde batera utzita. Europak, Kanadak eta Japoniak Kyotoko protokoloaren alde egin zuten, baina Estatu Batuek eta garabidean diren herrialdeek ez.
|
|
|
Aurten, ordea, aldaketa garrantzitsu bat gertatu da; zientzialarien ebidentziak pilatu egin dira, eta baita ekonomia ikerketak ere.
|
Horiek guztiek
adierazten dute konponbideak badaudela eta horiek hartzea posible dela, eta hartzea askoz eraginkorragoa izango dela; izan ere, neurri horiek hartzea merkeagoa da kalteak konpontzeko ordaindu duguna ordaintzea baino.
|
|
|
Jim Lovelock kideak hainbat neurketa egin zituen, eta ikusi zuen CFCak atmosferan pilatzen ari zirela; alegia, modu naturalean sortzen ez ziren gas horiek neurtzeko moduko kantitateetan zeudela atmosferan. Oso egonkorrak ziren, eta planeta
|
guztiko
atmosferan neur zitezkeen. Egoera horren aurrean, Sherry Rowland nire kideari eta bioi galdera bat etorri zitzaigun burura:
|
|
|
Orain ikusita, 30 urte geroago, badirudi deskubritu eta oso gutxira ezarri zituztela debekuak. Zuk bertatik bertara bizi izan zenuen prozesu
|
hori guztia
. Nola bizitu zenuen?
|
|
|
Lehenengo saialdietan gizarteak ez zuen inongo interesik agertu, komunikabideak ez baitziren ozono geruzaz, izpi ultramoreez edo CFCez inoiz arduratu.
|
Horiek guztiak
gauza ikusezinak direnez, gai esoterikoa zen. Pixkanaka, komunikabideen arreta piztea lortu genuen.
|
|
|
Aldaketarik nabarmenena, seguru asko, loredun landareen agerpena izan zen. Haien arrakasta oso handia izan zen, planetaren paisaia
|
guztiz
aldatzerainokoa. Iratzeak eta koniferoak nagusitzen ziren paisaia izatetik loredun landarez beteta egotera igaro zen.
|
|
|
Teknika berritzaileek agerian utzi zituzten mikroorganismoen komunitateak, baina baita haien arteko sinbiosiak ere. Gainera, bestelako inklusioak ere aztertu ahal izan zituzten metodo haiekin, bizidunetatik eratorriak ez ziren hainbat egitura, eta
|
horiek guztiek
informazio berria eskaini zieten, orain arte anbarean inoiz ikertu ez den informazioa.
|
|
|
|
Hori guztia
, noski, hondartzara joatekotan; baina orduan ez zegoen gizakirik, ezta bestelako primaterik ere. Dinosauroak ziren jaun eta jabe.
|
|
|
Batzuetan, bat batean, ur erauntsi handiak jausten ziren, eta berekin ekartzen zuten
|
guztiaz
estaltzen zituzten sedimentuak. Deltetan eta estuarioetan pilatzen ziren sedimentuak zigilatuta geratzen ziren modu horretara.
|
|
|
Arabako aztarnategietan islatzen diren ekosistemak ongi ezagutzeak Lurraren antzinako bizitza hobeto ulertzea ekarriko du. Arabako anbarak ez du oraindik esan esateko duen
|
guztia
.
|
|
|
Urizaharran egindako azterketek erakutsi dutenez, historia
|
guztian zehar
hango sedimentuek jasan zuten tenperaturarik altuena 51,8 ºC izan da, Kretazeoaren bukaeran, duela 65 milioi urte inguru. Eta hortxe aurkitu dute anbara, sedimentu horietan, egoera ezin hobean.
|
|
|
Araban aurkitutako sorpresa
|
guztietatik
lehena besterik ez zen izan Lopez del Vallek aurkitutako intsektu hura; harrezkero, gehiago aurkitu dira, euliak, tximeletak, matxinsaltoak... Urizaharran bakarrik, 13 intsektu ordena desberdin azaldu dira.
|
|
|
Bestalde, aeronautika astunetik kanpo gelditzen den
|
guztia
dago: aeronautika arina.
|
|
|
Jet motorra dutenen artean, aldiz, 4.540 kg arte VLJ (Very Light Jet) edo jet oso arinak dira. Eta hortik gorako
|
guztiak
Aircraft edo aireontzi sailean sartzen dira. Horrez gain, JAR legeditik kanpo geratzen dira UAV (Unmanned Aerial Vehicle) hegazkin ez tripulatuak.
|
|
|
Aeronautika astunean aireontzien saila sartzen da, eta beste
|
guztiak
aeronautika arina dira. Jendeak hegazkintzaz hitz egiten duenean, oro har aircraft ez ari da, dio Arregik, merkatu bolumenaren arabera antzekoak dira hegazkintza astuna eta arina, baina arina ez da ezagutzen...
|
|
|
Eta VLAtan azken bost urteetan hasi dira erabiltzen. Sistema horrekin, pilotuak ez du mekanikoki eragiten eragingailuetan; aitzitik, ordenagailu bat erabiltzen du, eta ordenagailuak hegaldiaren parametro
|
guztiak
aztertuz eta interpretatuz eragiten du eragingailuetan. Horrela, hegaldi optimoak lortzen dira.
|
|
|
Orain arte aipatutako hegazkin
|
guztiak
hegal finkokoak dira. Eta, hegal finkoak hegal birakariz ordezkatuz gero, helikopteroak izango genituzke.
|
|
|
grabitate zentroa mugituz, hau da, pilotuaren gorputza mugituz, kontrolatzen da AeroQuad a. Sistema
|
guztiz
egonkor batean litzateke horrelakorik egin, baina, ezegonkortasun puntu hori duenez, gorputza alde batera edo bestera mugituz kontrola daiteke.
|
|
|
Idatzi egiten dute. Hala ere, zientzia fikzioa idazteko, errealitatearen aukera
|
guztiak
aztertu eta estrapolatzen dituzte. Metodo horren bitartez, ez dute aurrerapen asko iragarri, baizik eta gizarteak teknologiarekiko duen jarrera bera.
|
|
|
Asimovek baztertu egin zuen iraultzaren ideia robotentzako hiru jokabide lege asmatuta, John Campbell editorearekin laguntzaz. Lege horien arabera, robot batek ezin dio minik egin gizakiari, bete egin behar du gizakiak agindutako
|
guztia
eta bere burua babestu behar du, ordena horretako lehentasunarekin. Hain zuzen, lege horiek sortzen dituzten paradoxetan oinarrituta daude haren robotei buruzko istorioak.
|
|
|
Robotek eta programa informatikoek; azken batean, robotak mugitzeko gaitasuna duten ordenagailu adimentsuak dira. Oraindik ez daude
|
guztiz
garaturik.
|
|
|
Askoren zorionerako. Bai behintzat ziztada
|
guztiak
jasotzen dituenaren zorionerako. Alegia, odol gozoa duenaren zorionerako.
|
|
|
Sarri entzuten den esaldia da hau: odol gozoa izango duzu,
|
guztiak
zuregana joaten dira eta.
|