|
2013
|
|
|
Egiatan, juristen kopurua ez zen txikitu, baina haien kalitatea nabariro gutxitu zen. Jakintsuenek,
|
gure
aroko bigarren mendean, zuzenbidea aztertzeko joera izan zuten, baina orain zuzenbidetik aldendu egiten ziren. Garai hartan, gizarteak transformazio sakonak izan zituen, eta, transformazio horien ondorioz, jakintsuek, lurreko hiriaren gaiak jorratzea baino, nahiago izan zuten hiri jainkotiarraren inguruan hausnartzea.
|
|
|
Ez da
|
gure
egunetara heldu Teodosioren Kodearen jatorrizko testua; baina, hein handi batean, hori berregitea lortu da. Behe Inperioaren historia politikoa, ekonomikoa eta juridikoa zein izan ziren jakiteko, horixe da iturririk garrantzitsuena.
|
|
|
Bisigodoen zuzenbide erromatarra da, izatez,
|
gure
jakituria iturria, Mendebaldeko Inperioaren azken mendeko zuzenbide erromatar arrunta ezagutzeko. Horixe da, berebat, jakituria iturri nagusia, VI. mendetik XI. mendea arte Inperioa ordeztu zuten erreinuen zuzenbide erromatarra ezagutzeko.
|
|
|
Antzinaro klasikoak hurrengo belaunaldiei zer utzi dien pentsatuz gero, burura datozen lehenengo datuak Greziako artea, Greziako antzerkia eta Greziako filosofiari dagozkio. Erromari so eginez gero,
|
gure
burura beste datu batzuk datoz, ziur asko, Erromako galtzadak eta zuzenbide erromatarra. Greziarrek sakon hausnartu zuten zuzenbidearen izaeraz eta horrek gizartean betetzen duen eginkizunaz, baina Greziako estatu desberdinen, egiazko?
|
|
|
Bilduma horren aginduek zuzenbidearen arlo guztiak barneratu zituzten, baita zuzenbide publikoa eta zuzenbide sakratua ere. Jatorrizko testuak ez du
|
gure
egunok arte iraun. Zernahi gisaz, geroko idazkietan hainbat eta hainbat aipamen egin dira hari buruz, eta, ondorenez, haren edukiak, oinarrian bederen, berreraikitzeko modukoak izan dira.
|
|
|
Orain arte, gizabanakoen arteko gatazkek sorrarazi dute
|
gure
interesa. Baina, egiatan, hastapeneko Erroma hartan, egokiagoa zen gizabanakoak taldekide gisa hartzea.
|
|
|
|
Guregana
iritsi diren iturrietan, arrasto gutxi daude, juristen arteko desadostasunei buruz (zehatzago esateko, iturrietan desagertu egin ohi dira gutxiengoaren ikuspuntuak). Nolanahi den ere, jakin badakigu bi eskola edo sekta zeudela, eta bi horiek barruratzen zituztela K. o.
|
|
|
|
Gure
aroaren hirugarren mendea hasi bezain laster, Antonino Karakala enperadoreak ediktu garrantzitsua aldarrikatu zuen. Ediktu horren ondorioz, haren inperioko biztanle gehienak Erromako herritar bihurtu ziren, biztanleon borondatea zein zen kontuan hartu gabe.
|
|
|
223 urtean (Papiniano exekutatua izan zen, Karakalaren aginduz, hamar urte lehenago), eta, erailketa horrekin, epealdi klasikoa bukatu zen.
|
Gure
aroko bigarren mendeak bakea eta egonkortasuna ekarri zizkion Erromako Inperioari, halakoak ez-ohikoak baziren ere. Edwar Gibbonek, XVIII. mendeko historialariak, hauxe adierazi zuen garai hori deskribatzeko:
|
|
|
Lan horrek mila urteko garapen juridikoari eman zion buru. Arean, Justinianoren bildumarik gabe, ezer gutxi jakingo genuke
|
gure
zibilizazioaren hasierako zuzenbidearen inguruan. Guri zuzenean heldu zaigun zuzenbide klasikoa urria da benetan; adibiderik onena Gaioren Erakundeak osatzen dute, eta horren testu osoa ez zen aurkitu 1816 urtea arte.
|
|
|
Arean, Justinianoren bildumarik gabe, ezer gutxi jakingo genuke gure zibilizazioaren hasierako zuzenbidearen inguruan.
|
Guri
zuzenean heldu zaigun zuzenbide klasikoa urria da benetan; adibiderik onena Gaioren Erakundeak osatzen dute, eta horren testu osoa ez zen aurkitu 1816 urtea arte.
|
|
|
Ohiturazko aginteak oinarri zuen, orobat, herriaren nahia, baina praktikaren bitartez adierazitakoa. Hari bertsutik, Julianok,
|
gure
aroko II. mendeko jurista izan zenak, hauxe baieztatu zuen: idatzizko legeek liluratu egiten gaituzte, besterik gabe, herriaren erabakiz onartuak izan direlako; arrazoi berberaren ondorioz, herriak onetsi duena, idatzita egon ez arren, liluragarri izan litzateke guretzat.
|
|
|
Hari bertsutik, Julianok, gure aroko II. mendeko jurista izan zenak, hauxe baieztatu zuen: idatzizko legeek liluratu egiten gaituzte, besterik gabe, herriaren erabakiz onartuak izan direlako; arrazoi berberaren ondorioz, herriak onetsi duena, idatzita egon ez arren, liluragarri izan litzateke
|
guretzat
. Zein desberdintasun dago, bada, herriak botoaren bitartez azaldutako adierazpenen eta herriak bere jokabidearen bitartez azaldutako adierazpenen artean?
|
|
|
Zein desberdintasun dago, bada, herriak botoaren bitartez azaldutako adierazpenen eta herriak bere jokabidearen bitartez azaldutako adierazpenen artean? Julianoren testua (D. 1, 3, 32),
|
guri
heldu zaigun modu horretan, ondorio logiko honekin bukatzen da: zuzenbide idatzia ere indarrik gabe gera daiteke, dela legegileak horixe agintzen duelako, dela gizarteak, zuzenbide hori, erabili ez?
|
|
|
Lehenengo kategorian sartzen dira, hala gizaki askeen eskubideak, berbarako, bizitza eta askatasuna, nola kanpoko gauzen gaineko eskubideak. Bigarren kategoriara bildu behar dira, berriz, inork
|
guretzat
gauzatu beharreko egintzen ondoriozko eskubideak. Hortaz, betebeharrak ez dira geureak egiatan, gure ospea edo etxea diren bezala, baina guri dagozkigun eskubideak dira.
|
|
|
Bigarren kategoriara bildu behar dira, berriz, inork guretzat gauzatu beharreko egintzen ondoriozko eskubideak. Hortaz, betebeharrak ez dira geureak egiatan,
|
gure
ospea edo etxea diren bezala, baina guri dagozkigun eskubideak dira.
|
|
|
Bigarren kategoriara bildu behar dira, berriz, inork guretzat gauzatu beharreko egintzen ondoriozko eskubideak. Hortaz, betebeharrak ez dira geureak egiatan, gure ospea edo etxea diren bezala, baina
|
guri
dagozkigun eskubideak dira.
|
|
|
Akordioa erdietsi bezain laster, hauxe idatzi zion aita santu Kalisto II.ak Henrike V.ari: «Zenbat eragozpen sorrarazi dituen elizaren eta inperioaren arteko liskarrak Europaren ideian, eta zenbat fruitu emango lituzkeen, berriz,
|
gure arteko
bakeak eta batasunak!» (Monumenta Germaniae Historica, Const. L110)...
|
|
|
Jakina da horren definizio nahiz sailkapenak, pentsaera eta zatien arteko barne loturak
|
guretzat
askoz garrantzitsuagoak direla, xehetasun txikiak baino. Zuzenbide erromatarraren merezimendu iraunkor moduan aipa daiteke herri baten lana dela, arrazen bokazioa orain baino zehatzagoa eta bakanagoa zen garaian horrexetarako goratu den herriarena, hain zuzen.
|
|
|
Niretzat morala da, gizaki onarentzat berezkoa edo naturala den guztia: eta gizaki ona izango litzateke, jurista erromatarrek abileziaz baieztatu duten bezala,
|
gure
ustez moral onaren kontrako egintzak gauzatzeko gai ez diren pertsonak [Political Writings, trans. P. Riley, Cambridge, 1972, 170 orr.].
|
|
|
Johan Schilteren lana, Praxis iuris Romani in foro Germanico, 1675 urtean argitaratu zen, eta bertan erdiko konponbidea proposatzen zen: «Egun, egokitze gaitasunean datza zuzenbide erromatarraren indarra nahiz espiritua
|
gure
artean». Jasotze prozesuak honako presuntzio orokorra sorrarazi zuen:
|
|
|
Ondorio hori azaltzeko, Papinianok hauxe azpimarratu zuen: «ezin uler daiteke egintzak gauzatzeko ahala dugunik, egintza horiek
|
gure
gizarte betebeharrei kalte egiten dietenean, edo moralaren kontrakoak direnean».
|