|
2013
|
|
|
Hots, Margaritak poz pozik onartu zuen erregearen tresna politiko huts eta debotoa izatea. Baina bestetik Katalina de Medici, Joanaren lehengusina (lehengusuaren emaztea) eta Frantziako erregina lehenik (Henrike II.a senarrarekin) eta erregina ama eta boterearen zinezko jabea
|
gero
, hogeita hamar urtetan, bere hiru semeekin (Frantzisko II.a, Karlos IX.a eta Henrike III.a). Hau ere Joana bezala nortasun handi handiko emakumea izan zen, baina lehengusina Joana ez bezalakoa, botere estrategia guztiz femeninoak baitzituen:
|
|
|
Baina, paradoxak, ezkondu eta berehala Antoniok pozik bereganatu zuen bere aitaginarrebaren joera nafarzalea, betiere botere joko dinastikoen klabean ulertuta. Joanak, aldiz, erabakimen osoz protestantismoa besarkatu zuen, publikoki eta baldintzarik gabe, amak bere sasoian (Margarita protestanteen babesle nabarmena izan zen, baina inoiz ez zuen azken urratsik eman) edo senarrak
|
gero
ez bezala. Roelkerrek ez du erabat baztertzen Joanaren hautu horretan egon zitekeen interes politikoa, baina garbi dago, funtsean, konbertsio baten aurrean gaudela.
|
|
|
2011ko abenduaren 22ko zutabeari, Andu Lertxundik" Harriduraz" izenburua ezarri zion eta bertan, besteak beste, Elixabete Perezen hitzak aipatzen zituen, esanez, Koldo Mitxelenak gaur zer tresna ditugun ikusiko balu, harrituta geldituko litzatekeela. Eta
|
gero
oriotar zarauztartuak honela zioen:
|
|
|
Juan San Martinek, Euskaltzaindiaren izenean, itzultzaile eskola bat Donostian sortzeko proposamena egin zidan eta horrek Algortatik Donostiara familiarekin hiriz aldatu eta bertan lan egitera behartu ninduen. Txillardegiren, Villasanteren eta abarren lanei esker, eta Euskaltzaindiak 1968an Arantzazun abiatutako prozesuaren ildotik euskara
|
gero
eta batuago zegoen eta hori ezinbesteko baldintza zen itzulpengintzaren irakaskuntza modu eraginkorrean bideratzeko. Beraz, 1980ko udazkenean ireki zituen ateak Donostiako Arbideko Dorreak izeneko gunean itzultzaile eskolak, gerora Martuteneko Eskola bezala ezagunago izango bazen ere izen hori zuen auzunean kokatu zelako.
|
|
|
Bai Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez. Hizkuntzaren oinarrizko eraikuntza landu ahala,
|
gero
eta garbiago ikusi da testu egokiak prestatzeko eman beharreko pausoak zein diren, batez ere inguruko erdaren eraginpean ari den gure idazkuntzan, eta ildo horretatik etorri dira P. Esnalena bezalako ekarpenak. Testu antolatzaileak.
|
|
|
Aguerre y Azpilicueta, P., 1643,
|
Gero
, bi partetan partitua eta berezia.
|
|
|
Sasoia zan, bai
|
gero
!
|
|
|
ta
|
gero
be,
|
|
|
|
gero
ta zitalago da samina.
|
|
|
Beaz alper lan ori utzite, obe dugu gere bidetik euskera goi mailatara iasotzen ekin, bakoitzak bere almenaren neurriak.
|
Gero
ere, literatura guztietan bezela, gurean idazlan garaiok izkera eta erria bera ere goraltxatuko dute? (1953 VIII).
|
|
|
–batzaldirako bertsuak errikoi bear zutela, bertsularien ariora taiutuak. Auxe da
|
gero
, gure olerkarien egak moztu bearra! Zer dala ta bertsularien ariora egiñak?
|
|
|
Kontatzen du, lehenbizi, denok dakiguna: zentsura zegoela garai hartan, eta hiru kopia utzi behar izaten zirela Donostian, eta baimena emanez
|
gero
, aurrera, eta bestela han geratzen zela liburua, kotxea semaforo gorrian jartzean bezala?.
|
|
|
Eta
|
gero
artikulu batean, inon argitaratu bazen Alderdi n argitaratuko zena 1964an.
|
|
|
Horrekin esan nahi da amatasunak, emakumeen bizitza profesionalean, politikoan eta kulturalean, gizarteratzeko zailtasunak ekarri dituela eta rol bakartzat hartu dela. Shulamith Firestonek azken ikuspegi hori aintzakotzat hartzen du, eta, bere esanetan, emakumeak funtzio biologikoagatik zapalduak izan dira; hitz batean, emakumearen zapalkuntza ugalketarekin hasi zen, eta
|
gero
ere zapalketa horrek continuum batean jarraitu du. Azkenik, Adrianne Richek amatasunaren bi interpretazio proposatzen ditu.
|
|
|
Honen seme Manu Araibarren kontzientzian ere ez dute kezkarik sortzen eta agindu horiei jaramonik egin gabe biziko da, maitemintzen eta ezkontzen den arte: orduz
|
gero
, ez ditu tentazio iturri.
|
|
|
Lizunkeriak, lehen lehenik, Jon Etxaiderekin egingo du agerrera: aurrena, Alos torrea elezaharrean (1950) eta Joanak joan (1955) eleberrian,
|
gero
. Nekez saihets zezakeen lizunkeria Etxaidek, Piarres Topet. Etxahun, en bizitzan oinarritzen zen eleberri historikoa moldatzean.
|
|
|
Malentxorentzat Donostia, Marixanentzat Baiona eta Loli Menarentzat Bilbo bihurtzen dira zoritxar eragile. Guztiek landa giroa sorleku izanik, asmoren batek hirira eraman eta
|
gero
, zigorra jaso dute: inori ez zaio ondo atera hirian hasitako abentura.
|
|
|
Leturiak nahi zehatza du, zoriona eskuratzea, eta nahi hori asetzea bilatzen du. Bila eta bila dabil, aurkitu uste bakoitzaren ondotik (HBn) porrot eginez, azken ahalegina eta
|
gero
, hil dela dioen berria idatzi duen egunkariaren transkribatzaileak jaso arte. Nahia asetzea ezinbesteko xede bihurtuta, oinazetan egindako bilaketa da berea; (HB:) porrot bakoitzak hondoa jota uzten du.
|
|
|
Lehorreratzen ginen bakoitzean supermerkatuetan egiten genituen erosketak. Edozelan ere, gure dieta arraina izaten zen nagusiki, eta
|
gero
arroza eta pasta [«Haizeak eta olatuek atzerantz eraman gintuzten bizpahiru egunez», IBAI MARURI,]
|
|
|
Marik baiezko mutua ematen dio,
|
gero
zurrupada bat urari. Eskolan zegoenean aldizkari modelo gisa zebilen dagoeneko.
|
|
|
Bestalde, oso pozgarria da ikustea
|
gero
eta gehiago direla idazle gizonezkoak aitortzen dutenak beren lanaren ardatz nagusia maitasuna dela, eta berau izan dela gai nagusietarikoa literaturaren historian zehar.Denaden, emakume baten ahoan beste modu batera entzuten da egitate hori. [Zortzi unibertso, zortzi idazle, Ana Urkiza (Alberdania, 2006) Orr.:
|
|
|
Horretaz gain, Garcésen (2008) sailkapena aintzat hartuz
|
gero
, laurok izango lirateke arazorik gabe gaztelaniaren de todas maneras, de todos modos, de todas formas markatzaileen baliokide, haiek bezala aurreko formulazioaren indarra eta handik atera daitezkeen inferentziak mugatzen baitituzte, eta gainera, nolabaiteko indiferentzia adieraz dezakete aurreko formulazioan esaten denarekiko. Dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erebirformulatzaile urruntzaileak Garcések (2008) gaztelaniazkoentzat egiten dituen hiru sailetan koka daitezkeela dirudi, baina honek azterketa sakonagoa luke, baita ahozko bat bateko solasaldiak kontuan hartzea ere, izan ere, erabili diren corpusetan biltzen diren ahozko mintza jarduerak idatzian oinarritzen dira, beste era batera esanda, ahozkoaren itxura egiten dute edo ahoz esateko idatzi dira (Garcia Azkoaga 2007, 178).
|
|
|
Hurbilketa horren arabera, baldin birformulatzaileak identitatezko erlazioa ezartzen badu (birformulatzaile esplikatiboekin gertatzen denez), parafrastikoa izango da birformulazioa. Aldiz, birformulatzaileak nolabaiteko distantzia markatzen badu, birformulazio ez parafrastiko baten aurrean egongo gara, eta hurrenez hurren distantzia
|
gero
eta handiagoa ezartzen duten birformulatzaile sail hauek bereizten dituzte: laburbiltzaileak, berrausnarketa adieraztekoak, urruntzaileak eta zuzentzaileak.
|
|
|
Atal honetan, birformulatzaile esplikatiboek hizkera juridikoan betetzen dituzten funtzio diskurtsiboak aztertuko ditugu. Horretarako, lehen lehenik hizkera orokorraren deskripziotik abiatuko gara eta
|
gero
generoaren arabera (lege testuak/ testu akademikoak) aztertuko ditugu birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasuna eta funtzio diskurtsiboak.
|
|
|
(50) Onartu egin eta
|
gero
, cretioaren bidez, hots, esanbidezko adierazpen solemnearen bidez [ZCP Ak, Zuzenbide erromatarreko praktikak, J. Arieta Araunabeña eta B. Ganboa, UPV/EHU (2008)]
|
|
|
Ni gaztetxoa nintzela, Deustuko Unibertsitateko ikasle hain zuzen, ezagutu nuen Eusebio. Labayru Ikastegian ibili nintzen eskolak ematen, eta
|
gero
Mikel Zarate Literatur Mintegian sartu nintzen, literaturarako zaletasuna neukala eta. Han enkargu bat eman zidaten, Eusebio Erkiagaren Txurio txoriaizeneko nobelari sarrera idazteko.
|
|
|
Gaurko begiekin ezin da imajinatu ere egin Eusebiorentzat hori zer zen, unibertsitatean euskaraz eta euskal gaiak ikastea. Gerra Zibila eta diktadura gogor lehor lakarra igaro eta
|
gero
, euskaltzalea izan eta euskaraz egiteko eta ikasteko hainbeste traba, ezintasun eta eragozpen igaro eta gero. Horregatik pozten naiz Eusebioren izena eta lana unibertsitatera ekarri izanagatik.
|
|
|
Gaurko begiekin ezin da imajinatu ere egin Eusebiorentzat hori zer zen, unibertsitatean euskaraz eta euskal gaiak ikastea. Gerra Zibila eta diktadura gogor lehor lakarra igaro eta gero, euskaltzalea izan eta euskaraz egiteko eta ikasteko hainbeste traba, ezintasun eta eragozpen igaro eta
|
gero
. Horregatik pozten naiz Eusebioren izena eta lana unibertsitatera ekarri izanagatik.
|
|
|
Eta esaten zigun: . Hau da
|
gero
! 101 urte betetzea 100 baino gaitzago izan, eta meritu gutxiago dauka ostera!?
|
|
|
Horrez gainera, burua beti argi eta zabalik eduki zuen, ikasteko prest. Ibilbide luzea egin eta
|
gero
ere, besteek dakitena entzun, ezagutu eta haiengandik ikasteko borondatea eduki zuen beti. Idazle unibertsalen lanak irakurri eta mira eginda egoten zen.
|
|
|
Beste kontzeptu garrantziko bat dugu giza komunikazioaren unibertsalena. Hipotesi moduan pentsa dezakegu laguntza (SOS) eskatzen duten pertsona guztiek antzeko mekanismo psikolinguistikoek bultzatuta antolatuko dituztela berbak munduan barrena, komunikazio eraginkorra lortu ezean, porrot eginez
|
gero
, heriotza letorkiekeelako laguntza deia modu ez komunikatiboan igorriz gero. Beraz, komunikaziorako eragile edo eragingarri ez diren hurrenkerak hizkuntzetatik berez desagertuz joango dira (batez ere ahozkotik, idatzizkoan komunikazioa lortzea beti ez delako lege nagusia, bestelako helburu batzuk ere izaten direlako, esate baterako, estetikoak).
|
|
|
Bilbao:
|
Gero
argitaletxea.
|
|
|
Hitzaurre batzuk berrargitaratu egiten dira, zuzendu, osatu, itzuli, bildumetan jaso... Beste batzuk, ostera, behin baino ez dira argitaratzen (argitaratu gabeak ere izango dira), eta desagertu egiten dira
|
gero
. Bere ibilbidea egiten du, beraz, hitzaurreak, lantzean literatur testua bera baino sona handiagoa lortzeraino.
|
|
|
Azterketa testualaren bidez erakutsi nahi da Arrutiren poesian hautematen direla Pizkundean gauzatuko den poesiaren zantzu zenbait. Era berean, poetak lirika kultuaren bidea abiatu eta
|
gero
estilo hori baztertu egiten duen neurrian, Arrutiren ibilbide poetikoa poesia modernistak bere sorreran izan zituen zailtasunen adibide paradigmatikotzat aurkeztu nahi da lan honetan.
|
|
|
Interesgarria da, sentimenduen kontrolaz ari garenez
|
gero
, ohartzea nola ilunabarrean, heriotzaren atarian, agertzen den argia eta biziaren goraipamena. Karlos Otegik bere Lectura Semiótica n dioenari jarraikiz, Lizardiren kasuan giltzarria da poetak bere burua iluntasunaren erdian aurkitzen duenean bilatzen duen argi izpia eta itxaropena:
|
|
|
Bertsopaperekin batera bizi izan ziren lore jokoetako kantuak, aldizkarietako bertsogintza eta bertso liburuak, autore batenak nahiz talde batenak; bertsoen autoretza
|
gero
eta gehiago nabarmentzen da XX. mendean. Horrek esan nahi du badutela antzik bertsopaperek, lore jokoetako kantuek eta aldizkarietako bertsoek eta bertso liburuek; eta ez dela erraza horien artean hesiak jartzen, baina ez direla nahasi behar batzuk eta besteak.
|
|
|
Iñaki Aldekoak dioen bezala,. Espiritu berak animatzen zuen, XX. mendean, Aitzol nekagaitzaren poema nazionalaren asmoa. Azken finean, xume hasieran,
|
gero
eta kontzienteago geroago?, bete betean iritsiko da Aitzolenganaino Lore Jokoen sasoiko erromantizismo kulturalaren (Herderren) eragin luze eta sakona? (2003:
|
|
|
Xabier Lizardiren poesian ez dago Biotz begietanUmezurtz olerkiak (1932) lanaren ondoren(, 1934) maila horretako sinbolismo gradurik. Lauaxetaren Bide barrijakArrats beran (1931) eta
|
gero
(, 1935) hizkuntza poetikoa urrundu egiten da iradokizun modernistatik, eta ahozko tradizioaren baliabide poetikoetara hurbiltzen da poeta. Gabriel Arestik Maldan behera (1960) idatzi zuen lehendabizi eta gero etorri ziren Harri eta Herri (1964), Euskal Harria (1967) edota Harrizko Herri Hau (1970).
|
|
|
Lauaxetaren Bide barrijakArrats beran (1931) eta gero(, 1935) hizkuntza poetikoa urrundu egiten da iradokizun modernistatik, eta ahozko tradizioaren baliabide poetikoetara hurbiltzen da poeta. Gabriel Arestik Maldan behera (1960) idatzi zuen lehendabizi eta
|
gero
etorri ziren Harri eta Herri (1964), Euskal Harria (1967) edota Harrizko Herri Hau (1970). Sinbolismotik herri lirikara egiten du Arestik, T. S. Eliot edota Espainiako 27ko belaunaldia erreferentziatzat dituen poesiatik tradizio popularraren ezaugarriak poesia kultuan txertatzen dituenera, subjektu poetiko singularretik subjektu poetiko kolektibora, poesia ilunetik poesia adierrazagora.
|
|
|
Erromatik 1912an itzuli eta Erriberrin hasten da irakasle. Alabaina, aspalditik datorkion ikusmen arazoa
|
gero
eta handiagoa egiten zaio, eta, itsutzen hasita, ofizioa baztertu behar du.
|
|
|
1914an, Zarautzen pare bat hilabete pasa ondoren, Forura joaten da, non euskal giro kulturala gertuagotik ezagutzeko aukera duen. Arrutiren itsumena
|
gero
eta larriagoa da, ordea: irakasteko ez ezik, irakurtzeko eta idazteko ere lan handiak izan bide zituen.
|
|
|
–Romanische stem? gisa aurkezten duena, eta
|
gero
itzulpen frantsesetatik abiatuta, race latine, edo, raza latina?
|
|
|
Egun, Alemaniak ekonomikoki eta politikoki Europan duen garrantzia kontuan hartuta, agian Fichtek arrazoi ere bazuela ironikoki onartu badugu ere, bere arraza zatiketak helburu historiko zehatz bat zuen garaian: Fabian antropologoa eta
|
gero
–koebaltasun ukazioa? (denial of coevalness) bezala ezagutzen dena indartzea, hain zuzen.
|
|
|
Euskal literaturaren historiak, beraz, ezin du kontinentala izan, transozeanikoa (eta batez ere atlantikoa) izan behar du (Gilroy). Era berean, Domingo Agirreren kostunbrismoak beste tankera bat hartzen du, aurretik Truebak eta Lotik egiten duten lan koloniala (barne koloniala) kontuan hartzen bada eta turismoaren, kolonialismoaren eta orientalismoaren erlazioa ulertzen bada (euskaldunak salbaia postkarlista baketsu gisa, zeinak burgesia madrildar, paristar eta londrestarrak gozatuko dituen turismoaren bidez). Orobat, Agirrerekin batera, Etxeitaren jira Filipinetatik zehar ezinbestekoa da, haren hasierako idazlanak Filipinetan gazteleraz, baina 1898ko Desastreaeta
|
gero
euskaraz idatzi zituela ulertzeko (Gabilondo 2010). Halaber, Xahoren imajinazioa, bere maisu Nodier dela medio, orientalista da, eta Euskal Herriarekiko bere jarrera ere orientalista eta koloniala da (Voyage en Navarre testu kolonial bat da, bidaia testu itxuran).
|
|
|
Helburua ez da, era elitistan, korronte eta kritika horiek, inportatu? eta,
|
gero
hemen, euskal literaturan aplikatzea, dernier cri an, a la últimagaudela adierazteko. Hori, berriz diot, jira elitista inperialista bat da, horretarako elite oso berezi batek baitu kapital kulturala.
|
|
|
Axular.
|
Gero
. Bilbo:
|
|
|
Izan ere, burdina eta Euskal Herria lotzen dituzten pasarteak ugari dira gaztelaniazko literaturan, baina ez euskarazkoan. Litekeena da Larramendik lehenengo gaztelaniaz idatzi izana euskaraeta
|
gero
itzuli izana latin eta euskarara.
|
|
|
292). Lehen edizio horretako euskara edo inguruko beste pasarteren bat aldatzean ez da orrialde zenbakirik zehaztuko, Lardizavalek prestaturiko edizioan orrialdeak zenbakitu gabe ageri direnez
|
gero
.
|
|
|
Zinez, eremu labainkorra da kausena, gertaerak egiazta eta neur daitezkeen ziurtasunarekin ezin ziurta daitezkeelako gertaera horiek eragin dituzten kausak. Arestian aipatutako adibidearekin jarraituz, 1876az
|
gero
, euskal gertaera literarioa indartu zela baiezta daiteke: bertsoa ugaltzen da, antzerki berria deituaren hasiera urtealdi horietan lekutzen da, kontakizuna, XVI. mendean dokumentatu den artzain eleberriaren osteko isilaldia etenaz berriro abian ipintzen dute...
|
|
|
Berpizkunde horrek ez ote du beste eragilerik? Dela denborak aurrera egin ahala
|
gero
eta haur gehiagorengana heltzea eskolatzeko modua izatea, dela Erromantizismoak hizkuntza gutxietsiak balioztatzea eta hizkuntza gutxietsien alde egindako aldarrikapena, dela giro horretan XIX. mendean zehar euskararengatik interesa erakusten duten hainbat euskalariren lanarekin batera hizkuntza prestigioa berreskuratzen joatea... Aipatutako alderdiek, nola aipa gabe gera zite (z) keenen bat (zu) ere, ez ote zuten lagundu berpizkunde hori ahalbidetzen?
|
|
|
Aipatutako alderdiek, nola aipa gabe gera zite (z) keenen bat (zu) ere, ez ote zuten lagundu berpizkunde hori ahalbidetzen? Gerra karlista horiek beroriek ez ote zuten zerikusirik izan XVIII. mendearen bigarren erdiaz
|
gero
iragartzen doan izpiritu erromantikoarekin. Eta zergatik jarriko litzateke mugarria 1876an, eta ez, adibidez, Antoine d. Abbadiek Lore Jokoei sorrera eman zienean?
|
|
|
Eskolatzea gehiagorengana heltzen da. Mendean zehar aurrera egin ahala,
|
gero
eta gizarte geruza zabalagoetara hedatuko da irakurtzen eta idazten ikasteko ahalbidea, nahiz eta horietako asko eskola handiegiaren jabe izatera ez iritsi. Ondorioz, ordu arte beste irtenbiderik gabe beren behar literarioak ahotsa bitarteko baino ase ezin zitzaketen gizarte mailei irakurketa idazketak ezagutzeko aukera irekitzen zaie.
|
|
|
Baita antzertia ere, Hegoaldean behintzat. XVIII. mendeko lehen testuaren ondotik datorren mende bateko isilaldia eta
|
gero
, XIX.aren azken laurdenean berragertzen da. XX. mendearen hastapenetan gisa honetan epaitu zuen Etxegaraik antzerti jaio berria:
|
|
|
–beraz nizaz hain axol guti/ duzuen
|
gero
, zuen zerbitzuti/ naiz oraidanik ment, orotan/ jalkiten ez itzultzekotan?. Altuna, P.; Mujika, J. A. (Ed.), 2003, Arnaud Oihenart.
|
|
|
Euskal idazleek bilerak burutu zituzten estandar literario modernoaren bila: lehenik Baionan 1964an eta
|
gero
Ermuan 1968an. Ondoren, 1968ko urrian ekin zitzaion batasunaren aldarria zabaltzeari Euskaltzaindiaren Arantzazuko biltzarraz baliatuz.
|
|
|
Hortaz, zenbait aldizkari eta argitaletxe zabaltzeko baimenak heldu ziren: Lur, Etor, Jakin, Auspoa,
|
Gero
, Kriselu... Testuinguru horretan sortu zuen Juan San Martin eibartar idazleak Uhin berri izenez bataiatu zuen lan bilduma, aldizkarietako idazle berrien lanak liburu batean bilduz 1969an.
|
|
|
Horren lekuko dira, bai San Martin (Uhin berria, 1969), bai Ibon Sarasola (Gerraondoko euskal poesiaren antologia() (1973). Ondotik etorri ziren antologia itzuliek ere poesia modernoa hartzen dute objektutzat, Jon Kortazarrek katalanez argitaraturiko Reduccións, (nº 22, 1984) eta
|
gero
gaztelaniara eginiko antologietan (1995, 2000, 2002). Geroztik, Iñaki Aldekoak gaztelaniara (Antologia de la Poesía Vasca.
|
|
|
Poesia modernoaren definizioa osa lezaketen ezaugarriez hausnarketa eginez
|
gero
, lehenik, arestian Martin Ugaldek aurreraturiko bi irizpideak oroitu behar ditugu: –egin bidea?
|
|
|
Gerra hasi zenean, berriz, gudarien apaiz kapilau izan zen Euskal Herriko kanpainan barrena. Guda ondoren, kartzelan egon zen hiru urtez, eta
|
gero
deserriratua eduki zuten. 1951n itzuli zenean Euskal Herrira, Karmen' go Amaren Egutegiaizenez birsortu zuen karmeldarren euskal aldizkari zaharra, 1957tik aurrera Karmelaldizkaria izendatzen dena.
|
|
|
Beraz, pertsona ezaguna zen euskal poesiaren esparruan. Antologia burutu eta
|
gero
ere, euskal poesia garaikidearen sustapenerako argitaratu zuen Olertialdizkaria (1959), bereziki aipagarria hartu zuen hedaduragatik eta eskaini zuen plataforma zabalagatik; izan ere, bere bi aldietan, 1959 eta 1995 artean, batez beste, 1.950 olerki eta bertso lan inguru eta 350en bat olerkariren lanak eman zituen ezagutzera. Gehiegikeriarik gabe esan daiteke Onaindiak olerki mugimendu bat sortu zuela Olertialdizkariaren bidez, gazte asko olerkigintzara bultzatuz.
|
|
|
Cambia de tamaño, de fiereza, de cuernos, dependiendo de las circunstancias de cada época. Sería temible en el siglo XVII, y el mismo Axular, padre de las letras vascas se queja de ello en el prólogo a su libro
|
Gero
, es temible también hoy, porque la misma literatura(...) tiene problemas a la hora de introducirse en la sociedad, pero en la epoca en la que yo empecé a publicar, comienzos de los setenta, el hircocervo atacaba con especial furia, no daba tregua. Era como se sabe, la época de la dictadura del general Franco, y el uso público de la lengua vasca era problemático.
|
|
|
Berez, haien lekuan gaur egun ahantziak ditugun hizkuntza estilistak ageri dira aitzindurik. Beste horrenbeste esan daiteke, zenbait poeta garaikide eta sinbolistari uzten dien tarte urria kontuan hartuz
|
gero
, hala nola, F. Krutwig edo J. Mirande. Bazterketa horren salaketa egiten zuen A. Ibiñagabeitiak Euzko Gogoako bere erreseinan, eta arrazoien bilaketak antologian ezarririko zentsura moralaren inguruko ikerketara eramango gintuzke, zalantzarik gabe.
|
|
|
Izan ere, bestalde, euskararen estandar literarioaren bilaketa etengabearen oinazeaz korobilkatuadago euskal poesiaren ibilbidea.Bertsolaritzaren hizkera eta eredu estilistikoetatik abiaturik, XIX. mendearen erdialdean
|
gero
eta hizkera landuago eta forma literario elaboratuagoen gailurrerantz egin zuen, Errepublikako belaunaldiak gaina eman ziolarik. Gudaosteko ordu ilunetan eredu bertsozaleak eta olerkarienak elkarren ondoan bizirik iraun zuten, hirurogeiko hamarkadara arte.
|
|
|
Bietan, trantsiziotik haragoko parteak duorrialde kopuru handiena hartzen. Gainera,
|
gero
eta xeheagoa, zehatzagoa da banaketa, eta askotan autoreka bukatzen da. Gisa horretan, parte garaikideek tratamendu joriagoa badute lehengo garaiek baino.
|
|
|
Aldekoa, Kortazar, Olaziregi), lehengo garaiak gehiago «bilduak» dira. Baina bigarren gerlatik landa (Aresti/ Mirande, etab.) eta, are gehiago 1975 etik goiti, garaiak laburtzen dira eta badirudi
|
gero
eta lasterrago iragaten direla. Gisa berean, obra eta autoreen sailkapena gero eta finagoa bilakatzen da gure garaitik hurbiltzean, kategoriak ugaritzen dira, ñabardurak ere bai.
|
|
|
Baina bigarren gerlatik landa (Aresti/ Mirande, etab.) eta, are gehiago 1975 etik goiti, garaiak laburtzen dira eta badirudi gero eta lasterrago iragaten direla. Gisa berean, obra eta autoreen sailkapena
|
gero
eta finagoa bilakatzen da gure garaitik hurbiltzean, kategoriak ugaritzen dira, ñabardurak ere bai. Kategorien izenburuak guziz zehaztuak dira:
|
|
|
Horietan, beharbada handiena, lehengo garaien tokia mendretzearekin batean, edo haren ondotik, haien ezabaketa, kontzeptuala?. Azkenean, ikertzaile eta doktoregaien galdera izan daiteke: zergatik azter eta aipa historietan
|
gero
eta gutiago agertzen dengarai bat?
|
|
|
1.1.Jakina denez, lehenengo Bermeoko Nautika Eskolan egon zen irakasle(),
|
gero
Mundakakoan() eta, azkenik, Lekeitiokoan(). J. J. Uribarrenek eramanda joan zen bere jaioterriko Nautika Eskolara, hark eta J. L. Abaroak 1861ean abiarazitakora.Lekeitioko Udal Artxiboan gordetzen dira Nautika Eskolako matrikula liburuak eta agiri ugari:
|
|
|
Ikasle bikaina, aitak bultzatuta dudarik gabe: 17 urterekin (1862) sartu eta katedradun bihurtu zen, 1872 28 urte zituela katedrari zegozkion eskolak aitarekin aldizkatzen hasita;
|
gero
, katedradun oso zela, 12.000 erreal irabazten zuen. bitartean soldata ordaintzeko arazoak izan bide ziren Nautika Eskolan:
|
|
|
Baina Lekeitioko Nautika Eskolako irakaskuntza eta administrazio lanak eta zamak bertsoak ontzeko astia jango zioten ziur asko, ezen badirudi Lekeitioko Nautika Eskolara etorri artekoak direla E. M. Azkueren olerki gehien gehienak, Lekeitiora etorri eta
|
gero
bere lan literarioa, baztertutxoago, utzi zuela, behintzat (Astigarraga. Bijuesca 1990:
|
|
|
Bagilaren 28an, meza ostean, Olerki sariketa, Euzko Poema sariketa eta herri olerki sorten sariketa udaletxean. Olerki sailean, zilarrezko haritz abarraren irabazlea I. Otamendi izan zen; ohorezko aipamena G. Sukiak(
|
gero
kardinala izango zenak) jaso zuen, eta gainerako aipamenak Iraizozek, S. Onaindiak eta E. Erkiagak. Euzko poema sailean, Manuel Lekuona izan zen 500 pezetako sariaren irabazlea.
|
|
|
|
Gero
, bertsolariekkantatu zuten plazan: Basarrik, Uztapidek, Zepaik, Uriartek eta Txapelek, J. Zubimendi artezkari zutela.
|
|
2014
|
|
|
Ortzaizean altxaturiko errauts zutoina zen atake horien iragarlea.
|
Gero
zaldien aztalkaden harramantza. Eta azkenik, astoaren aztoramena.
|
|
|
Haren azalean bide da ur hori, nahiz oraino ez dakiten zenbat, ez eta ere sasoinka den hormatua, baititu Marzok ere bere gisako uda neguak. Bestalde, hango mendien berri ere badaki orai gizonak,
|
gero
ta gehiago, hots, hemengoak baino hiruetan goragoak direla bana beste: 27 kilometra gora haundiena, Everestek hiruetan gutiago dituelarik [EPD, HERRIAK ETA GIZONAK, SINADURARIK GABE," HERRIAK ETA GIZONAK"(, 2 or.)]
|
|
|
Laukizuzena,
|
gero
; bi informazio behar dira hura zehazteko. Gero, erronboa, paralelogramoa, trapezioa.
|
|
|
Laukizuzena, gero; bi informazio behar dira hura zehazteko.
|
Gero
, erronboa, paralelogramoa, trapezioa. Eta, hara, ia ia ahaztu zaizkit, haiek izanik ugarienak inondik ere:
|
|
|
Horixe bera uste nuen nik ere.
|
Gero
, gogoeta egin, eta hortxe aurkitu dut irtenbidea... beste liburu batean. Neurketa une jakin batean eginez moldatu behar izango zuen Talesek:
|
|
|
1980ko hamarraldian sekulako boom a izan zen matrikulazioetan; egin kontu garairik onenetan, hamarkada erdialdean, 5.000 ikasle geneuzkala Bilbon(...) Boom hura apur bat fiktizioa ere bazen: asko ziren hiruhileko baterako izena eman eta
|
gero
bueltatzen ez zirenak, edo moda hutsagatik apuntatu eta laster nekatzen zirenak. Hamarkada amaieran egoera egonkortu egin zen, eta, argazkia errealago bihurtzeaz batera, matrikuletan beherakada handi samarra izan genuen:
|
|
|
Euskaltzaleak lubakietan zeuden, militantzia eta atxikimendua gotorrak ziren. Gaur egun,
|
gero
eta zailagoa da (bakarrik) euskararen militante izatea. Erakargarritasun gutxi du.
|
|
|
bat, berme instituzional eta sozialen bila lan egingo duena. Baina, euskaraz bizitzeko hautua ohartu gabe egiten duen jende euskaltzale
|
gero
eta gehiago dago. Eta ez daukagu behin eta berriz euskaltzaleak direla gogorarazten jardun beharrik?
|
|
|
Edozelan ere, Getxoren kasuan nabarmentzekoak dira ondorengo bi puntuak: bata, urte hauetan zehar botere gune politikoaren eta herri ekimenaren arteko elkarlana gauzatu dela (azpimarratzeko moduko kontua, batez ere aintzat hartuz
|
gero
zein zaila den honelako sinergiak lortzea Euskal Herrian); bestea, apustuari eutsi egin diotela, koiuntura guztien gainetik eutsi ere. Desberdinen arteko elkarlan hori artikulatzen hasi dira Gasteizen ere, hurrengo atalean ikusiko dugun moduan.
|
|
|
Aipaturiko guztiak (datu soziolinguistikoek zein herri mugimenduen eta erakundeen arteko elkarlanak) eta azken boladan erne diren beste zenbait ekimenek (Hirinet euskara hutsezko web gasteiztarra, herrialde guztian astero astero zabaltzen den Alea aldizkaria, euskarari
|
gero
eta leku gehiago eskaintzen dion Hala Bedi Irratia?) adierazten dute zerbait mugitzen ari dela EAEko hiriburuan.
|
|
|
Badugu euskaraz bizitzeko gai dela badakigun masa kritiko
|
gero
eta zabalago eta anitzagoa, euskalgintzak antolatzen duenaren xede talde egoki izan daitekeena. Badugu euskaraz bizitzeko hautua modu kontzientean egin duen jende multzo zabala ere (batzuk, majo sufrituta, euskaltegitik atera berriak; gero eta gehiago, etxean aurreko belaunaldietatik euskara jasotzeko zortea izan dutenak).
|
|
|
Badugu euskaraz bizitzeko gai dela badakigun masa kritiko gero eta zabalago eta anitzagoa, euskalgintzak antolatzen duenaren xede talde egoki izan daitekeena. Badugu euskaraz bizitzeko hautua modu kontzientean egin duen jende multzo zabala ere (batzuk, majo sufrituta, euskaltegitik atera berriak;
|
gero
eta gehiago, etxean aurreko belaunaldietatik euskara jasotzeko zortea izan dutenak). Badugu eskura eta erabilgarri dituen sormen bideak euskaraz natural erabiltzeko gai den artista kuadrilla ederra ere.
|
|
|
Hiruzpalau hizkuntza jakitea dagoeneko ez da gutxi batzuen pribilegioa, Babelek gure artean sustraiak bota baititu. Gizarte poliedriko hau kohesionatuko duen porlana euskara izan dadila proposatzea jendartearen
|
gero
eta eremu zabalagoak onartzen duen eskaera da, eta eskaera horri itun forma ematea dagokie gure politikariei. Esanikoaren erakusgarri da Bilboko Udalean 2014ko Euskararen Egunari begira alderdi guztien artean landutako akordioa; alderdien arteko tirabirak direla medio akordio hori azkenean erabat gorpuztu ez bazen ere (ikus horri buruz Larrabe, 2014, eta Larrinaga eta Lopategi, 2014), ipar bat markatzen du.
|
|
|
Euskal Herria osoan hartuz
|
gero
erran daiteke herri hirueleduna dela, bi zati elebidun dituena. Izan ere, badira hiru hizkuntza franko erabiltzen direnak Euskal Herriaren lurraldeko zazpi probintzietan:
|
|
|
Mende horren erdi aldean euskara nabarmenki sartua zen hizkuntza ordezkatze prozesu batean: hizkuntza nagusien jakitea eta erabilera
|
gero
eta gehiago ari zen hedatzen, eta aldi berean euskararen hiztunak gero eta gutiago ziren eta murritz murritza zen euskaraz bidera zitekeen funtzio sozialen kopurua. Joan den mendearen erdian (50eko eta 60ko hamarkadetan) euskarak ez zuen batere presentzia axolazkorik, bere?
|
|
|
Mende horren erdi aldean euskara nabarmenki sartua zen hizkuntza ordezkatze prozesu batean: hizkuntza nagusien jakitea eta erabilera gero eta gehiago ari zen hedatzen, eta aldi berean euskararen hiztunak
|
gero
eta gutiago ziren eta murritz murritza zen euskaraz bidera zitekeen funtzio sozialen kopurua. Joan den mendearen erdian (50eko eta 60ko hamarkadetan) euskarak ez zuen batere presentzia axolazkorik, bere?
|
|
|
Bi hizkuntzen bidezko irakaskuntza (oren parekotasunagehi euskarazko murgiltzeabatera harturik) goranzko joeran ari da Iparraldean, eta hala, euskara
|
gero
eta gehiago erabiltzen da irakasbide gisa. 2004/ 2005 ikasturtetik 2013/ 2014 ikasturterako tartean igan egin zen lehen mailako ikastetxe elebidunen kopurua (11 urte bitarteko ikasleak), 108tik 147ra; hau da, 2004/ 2005 ikasturtean %42 baldin bazen horrelako ikastetxeen ehunekoa, gaur egun %60ra iritsi da (hiru sareetako ikastetxeak kontatuta).
|
|
|
Eredu horretan irakasbidea euskara da eta gaztelania pixkanaka sartzekoa zen, goragoko ikasmailetan. Eredu horrek ez du bizkortasunik erdietsi eta gaur egun iduri du ia desagertzeko dela(
|
gero
erakutsiko dira datu batzuk).
|
|
|
Euskara ikasgai arrunt bat da, eta astean 4 bat ordu eskaini ohi zaizkio. Ikasleek euskara maila nahikoa lortuz gero, beste ikasgairen bat ere euskaraz (euskararen bidez) eman daiteke, ahal izanez
|
gero
.
|
|
|
Bestalde, mundu globalizatu honetan, nazioarteko harremanen ugaritzeak eta Informazio eta Komunikazio Teknologien zabalkunde gaitzak (batez ere Internetek) ekartzen dute ondorio gisa jendartea
|
gero
eta ohartuago eta kontzientziatuago dagoela ahal bezain komunikazio gaitasun ona lortu behar dela nazioartean erabiltzeko egokia den hizkuntza batean. Horrek errazten eta laguntzen du (batik bat) ingelesaren sarrera ikastetxeetan, hori baita nazioarteko lingua francaindartsuena; orain artean dagoeneko eskola curriculumetan ageri zen/ ziren atzerriko hizkuntzari/ hizkuntzei ezartzen zitzaizkion/ zitzaizkienhelburuakbaino zehatzagoak eta premia handiagokoak ezartzen zaizkio gaur egun atzerriko hizkuntzari (edo hizkuntzei).
|
|
|
Horrela, bada, hezkuntza sistemak
|
gero
eta konplexutasun eta pluraltasun handiagoa aurkezten du hizkuntzen aferan. Egoera heterogeneoago batetik abiatzen da eta hiru/ lau hizkuntzatan erdietsi nahi da halako maila bat komunikazio konpetentziari dagokionez.
|
|
|
|
Gero
ikusiko ditugu datu batzuk erran hori egiaztatzeko.
|
|
|
|
Gero
erakutsiko ditugu datu batzuk baieztapen honen funtsa frogatzeko.
|
|
|
Bestelako datuen berri zehatza jakin nahi izanez
|
gero
, ikus hemen: Consejo Escolar de Navarra 2010, 2011, 2012 eta 2013.
|
|
|
Ez soilik, ostera, hiriburuetan.
|
Gero
eta agerikoagoa da: egun euskaldun gehienak hirietan bizi dira, eta zehatzago ere, hiriburuetan edo hiriburuen eremu funtzionaletan bizi dira; eta hirietatik kanpo bizi diren gehien gehienak hiri bizimoduari atxiki zaizkio honezkero.
|
|
|
Hitz batean: bizimodua, arrunta eta berezia, zertzen duten zernahikoak biltzeko, batzeko, eta hala behar izanez
|
gero
, uniformatzeko ariketa diziplinatua. Labur, espazioa (hala nazio lurraldea, nola espazio publiko nazionala) sortzeko eta han eszena bakarra (nazioaren bizitza, alegia) antolatzeko jardun saiatua.
|
|
|
Nazio hirien sinkronizazioa puskatu egin da. Sinkronia bakarra zen tokian,
|
gero
eta zatikatuagoa iruditzen zaigun polikronia dugu. (Hala ere, nazio hiriak buruan ditugulako pentsatu ohi dugu egungo hiriak polikronikoak direla, baina arestian azaldu legez, hori ez da guztiz berria, Erdi Aroko Lizarra bat esaterako aski multikulturala zen.)
|
|
|
Dena den, hiriek bizigune egonkor bateratzailea izateari uzten badiote ere, elkarretaratzeko bilgune espaziala izateari eutsi diote. Hori bai, elkartze horiek
|
gero
eta hautazkoagoakdirelarik, eta gero eta sarbide bereziagoadutelarik.
|