|
2009
|
|
|
«Nire nezezidadean, beharrean, aurkituten bazara, nik emongotsut zuri somantea, niri emote ostazun moduen». Da,
|
gero
, ba, lotu nitzen etxean. Amak eta esa ostien:
|
|
|
Berari preguntaiozu ia etorriko balitiken ezpalitiken krieda, neugana krieda». Ta,
|
gero
, pregunteu ostan da: «Bai, te pozik», esan notsen.
|
|
|
Ba, batzuk batzuk kriminalak baino txarraoak direz, bata. Holangoxe gauzak toka jate niri egitea
|
gero
! Da nire moduen beste batzueri bebai, ze biximodua zan holangoxea ta.
|
|
|
Da, behin, jausi nitzen ume eta guzti surtera. Da,
|
gero
, karo ume ta guzti jausi nitzen orduen, ba, umeorrek, sokorru beten; da jagi zen uzaba, da orduantxe arte uzabak jakin ez lo iten banau sutondoan umeaz. Da, gero, arteztu uzandreori, da, gero, gehau eninduen umeaz itxi zerean, ezta?
|
|
|
Da, gero, karo ume ta guzti jausi nitzen orduen, ba, umeorrek, sokorru beten; da jagi zen uzaba, da orduantxe arte uzabak jakin ez lo iten banau sutondoan umeaz. Da,
|
gero
, arteztu uzandreori, da, gero, gehau eninduen umeaz itxi zerean, ezta?
|
|
|
Da, gero, karo ume ta guzti jausi nitzen orduen, ba, umeorrek, sokorru beten; da jagi zen uzaba, da orduantxe arte uzabak jakin ez lo iten banau sutondoan umeaz. Da, gero, arteztu uzandreori, da,
|
gero
, gehau eninduen umeaz itxi zerean, ezta?
|
|
|
Baia
|
gero
be eite osten, uzaba etorri orduko beharretik, mahaia ipiñi da janak prest prest ipiñi danak, da joaten nitzen intxurpera, ba, arbola batzuk egoten ziren, intxurrek. Da han, intxurren azpian, eoten nitzen umeagaz eurek bazkaldu arte.
|
|
|
Irakurleak eraiki du, hortaz, istorio osoa (edo ahal duena). Eta
|
gero
, beste bertute handi bat, aipatzen diren gaiei buruz (bikote harremanak direla, edo ditxosozko gatazka) hitz egiteko modurik serioena hautatu duela idazleak: umorearena.
|
|
|
Finantziazio erantzukizunean sorturiko
|
gero
eta zama handiago horren ondorioz, zenbait ostatarik erabaki zuten beharrezkoa zutela elkar sorosteko erakunde bat. Euskaldunek hartan dirua sartuko zuten eta, beharrezko balitz, diru laguntza bat jaso zezaketen osasun edo heriotza gastuetarako.
|
|
|
|
Gero
eta askatasun handiagoa dagoenez, gero eta gauza gehiago dago debekaturik.
|
|
|
Gero eta askatasun handiagoa dagoenez,
|
gero
eta gauza gehiago dago debekaturik.
|
|
|
Eta
|
gero
, bata bestearenetan, egun hori bera,
|
|
|
Berde
|
gero
eta hilagoak, urdin gero eta biziagoak,
|
|
|
Berde gero eta hilagoak, urdin
|
gero
eta biziagoak,
|
|
|
eraikin osoa ikusten duzu airetik, paisaia osoa begirada bakar batean, posible da maketari teilatuak kendu eta gelen barruan dagoena ere ikustea. Gaur egun, ordenagailuen orokortzeari esker behin betiko bertsioa izateko testu berak berrogei aldiz garbira pasa beharrik ez dagoenez, nobelak
|
gero
eta luzeagoak dira».
|
|
|
zinemaren heriotza predikatzen dutenen aurrean, kontrakoa defendatzen dute haiek. Alegia, zinema aretoak hustutzen joan ahala, errealitateari so egin eta errealitatea maila ezberdinetan bizitzeko gure modua
|
gero
eta zinematografikoago bilakatu dela. Zinema inoiz baino biziago legoke, zine aretoetatik urrun bizi dela litzateke kontua?
|
|
|
Publizitateak zinemarekin duen lotura ez da atzo goizekoa, Lumière anaiek 1897an Moët Chandon xanpainaren spotak egin zituztela kontuan hartuta... Baina esan liteke iragarkiak egiteko modua
|
gero
eta zinematografikoagoa dela: salgaia ilustratzera mugatzen ziren lehen spotak gainditurik, iragartzen den produktuak desagertzera jo du azken urteotan, bere burua ez erakustera, edo spotaren amaiera amaieran soilik agertzera; salgaia saltzeko, hura erakutsi beharrean, istorio bat kontatzeko hautua nagusitu da, edo poema bat sortzekoa, poema barreiatu, desegin, poema ez den poema bat.
|
|
|
Aukeratu egin behar dugu eta aukeratu dugu: ispilua aukeratu dugu, itzali orduko geure aurpegi
|
gero
eta zahartzenagoa islatzen digun pantaila lau distiratsua. Denok gara artista sarean, denok gara argazkilari, denok gara idazle, geure bizitzak aspergarriak eta jasanezinak dira, ohartu gara horretaz, eta geure blogetan isurtzen dugu neurosia, patrikako telefonoekin egunsenti gorriei argazkiak atera eta Robert Capa edo Cartier Bresson sentitzen gara (hasieran bigarren eskuko artista apalak, baina aurki harrotzen zaigu indioilarraren isatsa, laster sentitzen dugu ez diegula klasikoei inbidiarik, haien errenkarnazio gaurkotu eta hobetuak garela:
|
|
|
Horien testuak gaur erreferentzia saihestu ezinak dira diziplina horretan, diziplinak berak
|
gero
eta hots nabariagoa baitauka literaturaren eremuan. Aipamenak modu askotara egin daitezke.
|
|
|
Bere nagusiak ere lur jo zuelarik, Petek 10 dolar jaso zituen hiru urteko lanaren truke.
|
Gero
meatzari izan zen, beste euskaldun batek Maderan (Kalifornia) zeukan French Liquour Store delakoan egin zuen lan, San Frantziskora itzulita esnea kalez kale saltzen zuten gurdietan ere enplegatu zen, harik eta hiriko bizimoduaz aspertu, eta Elkora (Nevada) joan zen arte, Pedro eta Bernardo Altuberen Spanish Ranch en lan egitera.
|
|
|
Handia zen.
|
Gero
jakin nuen Thurman zuela izena. –Shorty Harrisen alorra duk, esan zidan?.
|
|
|
Hark bi paperak elkarren ondoan jarri, eta begira egon zen.
|
Gero
bostekoa eman zidan. –Ondo zegok, Pete, esan zidan?.
|
|
|
Suari eragitera eta beste egur bat botatzera altxatu zen.
|
Gero
esan zuen:
|
|
|
Iloba batek boladak pasatzen ditu orain han.
|
Gero
eta hobeto moldatzen da harri gogorren kontra. Baina bizimodu lasaiegia da gazte batentzat.
|
|
|
Begira egon zen.
|
Gero
zutik jarri, eta bere ume guztiak bere ondora ekarri zituen. Bere gonen atzean jarri zituen.
|
|
|
Beste lan bat etorri zen
|
gero
, San Frantziskotik Virginia Cityra (Nevada) zihoan diligentziaren gidari. Lan gogorra.
|
|
|
Haien bizimoduaz idatzi zuen The Flock (1906) liburuan, Austinek ez du artzainen mundura nostalgiaz begiratzen, iragan denboretako aztarna bat balitz bezala, baizik eta begirunez, bizitzeko eta pentsatzeko modu guztiz desberdin baten eredutzat hartuz. Turismoa eta parke nazionalak bultzatu behar zirela eta artzainak lur haietatik bidaltzearen aldekoak
|
gero
eta gehiago zirenean, Mary Austinek erromantizismoz kutsatu gabeko errespetuarekin idatzi zuen haien munduaz.
|
|
|
Idazlea idazten, bere zurrunbiloan sartuta.
|
Gero
, ateratzen dena ateratzen dela, zaila egiten zaio bati berak buruturiko obraz kritika (literarioa) egitea. Edozein idazlek dauka iritziren bat bere obrari buruz.
|
|
|
zertarako balio du Literaturak? Eta balio bat baino gehiago izanez
|
gero
, ba al du Literaturak balio praktikorik MacMillan adituak Historiari aurkitzen dion moduan, edo antzekoan sikiera. Jakina, idazlea izanik, badut nik galdera horretarako erantzun propioa, baina ikuspegi orokor eta zabalago baten bila hasi naizenez, galdera hori kritikari profesional bati luzatzea otu zait.
|
|
|
Idazten ari naizen garaiko zalantzak, berriz, idazkuntzari berari buruzkoak izaten dira gehien kezkatzen nautenak. Zein da idatzi nahi dudanak eskatzen duen hizkera?, da galdera nagusia, eta ez dut lehendabiziko hiruzpalau paragrafoak osatu arteko onik izaten, haiek emango baitidate
|
gero
testuak izango duen tonu nagusia. Tramari edo pertsonaiei buruzko zalantzak beste maila batekoak izaten dira, xakean jokatzerakoan edo puzzle bat osatzerakoan egiten diren kalkuluak bezalakoak».
|
|
|
Aldi berean, ohartzen da jendeak utzi diola berak dioena aditzeari. Lehenik dendariak,
|
gero
taxi gidariak, ondoren adiskideek eta, azkenean, emazteak ere, inork ez dio kasurik egiten, ezta entzuten ere. Hizkuntzatik eten eginik, haren nortasuna aienatzen, desagertzen da.
|
|
|
nire bi alaba txikiak nik egiten ez dudan hizkuntzan aritzen dira. Ulertu, ederki ulertzen dut eta, behar izanez
|
gero
, haren pidgin bertsio bat ere erabil nezake. Gure etxean hiru hizkuntza bizi dira elkarrekin:
|
|
|
–Gosaldu eta
|
gero
.
|
|
|
Administrazioko hizkerak berezkoak ditu hitzak luzatu beharra; naturaltasunari ez erreparatzea; diskurtsoa lausotzea; hizkera astuntzea. Bagenekien kontu bat da, begien aurrean baikeneukan
|
gero
mimetismo izugarriz kopiatu dugun eredu espainiarra. Gauzak horrela, gure administrazioak eta hizkera estandarrak uztarpe berean ibili behar izan dute eta garatu.
|
|
|
Gauzak horrela, gure administrazioak eta hizkera estandarrak uztarpe berean ibili behar izan dute eta garatu. Hala egin dute
|
gero
ere. Baina bidaia ez da bidesaririk gabea:
|
|
|
Lehendabiziko ekintzan, komikiarenean, beste hizkuntza batean jasoa dut nire formazioa; beste hizkuntza bateko informazio, irudi eta formulekin betetzen ari naiz nire ganbara, nire irakurle altxorra. Baina
|
gero
, euskaraz ari naizelarik, neurera ekarri behar ditut haiek guztiak, moldatu, egokitu, itxuraldatu egin behar ditut (eta, askotan, sortu). Nire idazle bizitza guztian egin behar izan dut hori:
|
|
|
Aitatxori ez baina berari bai, berriz, atsegin zaio miaketan ibiltzea, zerbait aurkitzeak eman ohi duen poza sentitzearren, ziur asko. Aulki batera igotzeko aukera izanez
|
gero
, kaxoiak eta apalak ere maite ditu. Batez ere, amaren kaxatxo hura, txirlaz egindakoa, Recuerdo de Donostia, non botoi desberdin mordoa aurki daitekeen:
|
|
|
Gatazka. Ateari danbatekoa eta
|
gero
ama bere ondoan. Ama eta bera bakar bakarrik, liburu eder hari begira:
|
|
|
Ilunaren hormetako margolan misteriotsuak.
|
Gero
, atearen oztopoa, itxita aurkituko ote zuen edo agian batuta, besterik ez. Eta bihotza, airean zintzilikatutako enara baten hegada bezala sumatu zuen.
|
|
|
Ez zekien ezer.
|
Gero
joan zen eta aprobatuta zegoen.
|
|
|
Balio baldin bazuten, itzuliko ziren. Beraz, ez zituen sortu orduko grabatzen;
|
gero
, garbiago ikusten zituenean eta gogoratu nahi zituenean, orduan grabatzen zituen. Magnetofoia oso tresna inportantea izan zen beretzako.
|
|
|
|
Gero
pasa ziren urteak eta Felicianok, Mikelen aitak, Mikelek hogei urte zituenean edo, enkargatu zuen txalupa bat Karmentxu famatu horren berdin berdina, eta izena jarri zion Jontxu. Juan Jose Lasa eta Karmeleren semerik zaharrena zen Jontxu:
|
|
|
Arraunekin ibili ginen luzaro.
|
Gero
, askoz geroago, motor txiki bat jarri zioten. Ia berrogei urte izan ziren.
|
|
|
ez, hortik ez, beste aldetik. Baina
|
gero
bera ere kutsatu egin zen eta azkenean denok joaten ginen bide okerretik.
|
|
|
Liluratuta gelditu zen. Gerra ondoren egunero joaten zen askotan, eta
|
gero
ere, ni gogoratzen naiz, 80ko hamarkadan edo 70ko hamarkadan, taberna batetik bestera eramaten ninduen hango kuadrillen hizketa entzun nezan. Gizonak ziren gehienak, itsas gizonak,?
|
|
|
hain txarra izan naiz hizkuntzak ikasteko, agian horregatik gelditzen nintzen musikarekin. Berak
|
gero
kantatu du en serio italieraz, portugesez, katalanez ere bai. 1966an egin zuen kanta eder bat katalanez, edo sartu du alemana batzuetan?
|
|
|
Hizkuntza asko.
|
Gero
, azken diskoetan, ukraniera eta ez dakit zer..
|
|
|
gizon hau zer arraroa den!
|
Gero
ja joaten nintzenean Lekeitiora ulertu nuen hobeto eta nik ere disfrutatzen nuen pila bat. Guretzako, esate baterako, pelikula japoniar bat ikustea, pelikula on bat, eta entzutea ingelesez, guretzako fraude bat zen.
|
|
|
60ko hamarkadan jendeak jeneralean ez zuen ezagutzen kanta, ez zuen ulertzen letra, iruditzen zitzaion erotuta zegoela. Bestalde, kantak asmatzen zituenean, kasu batzuetan lehenbizi musika jarri eta
|
gero
poema aukeratzen zuen, edo enkargatu, baina gehienetan aurrena poema aukeratu eta gero musika jartzen zion. Edozein kasutan garrantzia ematen zion hitzari.
|
|
|
60ko hamarkadan jendeak jeneralean ez zuen ezagutzen kanta, ez zuen ulertzen letra, iruditzen zitzaion erotuta zegoela. Bestalde, kantak asmatzen zituenean, kasu batzuetan lehenbizi musika jarri eta gero poema aukeratzen zuen, edo enkargatu, baina gehienetan aurrena poema aukeratu eta
|
gero
musika jartzen zion. Edozein kasutan garrantzia ematen zion hitzari.
|
|
|
Azkenean, salbatu zen, aurrera atera zen.
|
Gero
ere erabili zuen penizilina tuberkulosiaren kontra, mila gauzaren kontra. Bere praktika medikoan ere bai, jakina.
|
|
|
–Bai, bai, lasai egon. Partidua bukatu eta
|
gero
joango gara, erosiko dugu eta bukatuko duzu etxea.
|
|
|
Ba, hori, Juanjo Lasaren gitarrarekin hamasei edo hamazazpi urte zituela hasi zen, eta handik gutxira berri bat erosi zuen berarentzat.
|
Gero
, 1963an, Manuel de la Chicaren gitarra bat erosi zuen. Oso artisau famatua zen Manuel de la Chica, Mikelek asko maite zuen.
|
|
|
Ba hori zen Chicarena.
|
Gero
, 1971n, Ramirez bat erosi zuen, gehien erabiltzen zuena. Egunero edo ia egunero jotzen zuen gitarra.
|
|
|
Orduan hasi zen euskaraz berriro kantatzen, kanta tradizionalak, eta bi erreferentzia hauek, disko gorriak eta Riezuren liburua, fundamentalak izan ziren.
|
Gero
erabili ditu beste kantutegi guztiak, baina bi hauek oso inportanteak izan ziren.
|
|
|
Hori oso inportantea da. Nahiko bereziak ziren
|
gero
bere gustuak. Bera berezia zen.
|
|
|
Lehenengo aldiz 1968 edo1969an, tarte horretan.
|
Gero
–Mikel galarazia zegoen Gipuzkoan, baina ELAko Alberdik Irungo pasionistetan kontzertu bat antolatu zion elizaren esparru batean lortuko zutelakoan.
|
|
|
Eta oso pertsona maitagarria. Bere alabek
|
gero
Oi Pello Pello kantatzen zuten.
|
|
|
Zoragarria. Eta
|
gero
Brecht eta gauza pila bat egiten zuten. Kantanteak ere ezagutu zituen Mikelek.
|
|
|
Berarentzat karnetak inportantzia zeukan profesional bezala ibiltzeko, baina
|
gero
debekuak etorri ziren, ez bakarrik beretzako, besteentzako ere bai, eta karnetak ez zuen balio handirik. Bi aldiz eraman zuten komisariara.
|
|
|
Klasikoa ere gaztetatik entzuten zuen, asko. Eta
|
gero
, kontenporaneoa, rock eta jazz. Baina bat aukeratzekotan, Bach.1963an ekarri nuen nik Londresetik Bachen Pasioa San Joanen arabera, hiru diskoak ekarri nituen.
|
|
|
Gaztetasuna eta zahartasuna 1986an. Eta joaten zen magnetofoi batekin eta grabatzen zuen, eta
|
gero
berak erabiltzen zituen gustukoak zituen estrofak edo. Xabier Larralde oso ondo gogoratuko da.
|
|
|
M.B.: Mikelek grabatzen zuen magnetofoi batean eta
|
gero
bere jitea ematen zion, bere erara interpretatzen zuen. Bestalde, bere ideia musikalak grabatzeko ere erabiltzen zituen Mikelek magnetofoi txikiak.
|
|
|
Handik urte batzuetara, Robert Laxalt idazle euskal amerikar ospetsuarekin bazkaldu eta
|
gero
, belarretan etzan ginen haren etxe ondoan, ohitura hori baitzuen hark, artzain euskaldunen antzera.
|
|
|
Ameriketan, etorkinaren ametsa egia bihurtu nahian ibili zen Esteban arrakastaren maldan gora, lehenik artzain gisa,
|
gero
meatzari, merkatari eta hotel jabe Nevadako Ba ttle Mountain en, abeltzain eta meatzarien herrian. Familiako kondairak zioenez, artzain euskaldun bat ezagutu omen zuen Nevadan, Markinako bere jaioterriko argazkiak zituena.
|
|
|
Goizean, etxean egindako ogiz, kafez, esnez eta azukre mordoaz betetzen zidan katilua. Baina hori guztia bere usategiko «usotxoei» jana eman eta
|
gero
izaten zen. Inork ez zuen azkarrago kraskatzen oilasko baten lepoa, odolustu aurretik.
|
|
|
Inork ez zuen azkarrago kraskatzen oilasko baten lepoa, odolustu aurretik. Behin, gaua pasatzera gelditu nintzenean, hiru lagunekin Unibertsitateko ikasketak bukatu eta
|
gero
herrialdean barrena egin genuen bidaia batean, hantxe zegoen amama goizean goiz jaikita ekonomikan oilaskoa frijitzen, nahi adina eta gehiago, autoan guk gero eraman ahal izateko. «Sekula jan dudan oilasko frijiturik onena da», errepikatzen zuen lagun batek etengabe Kaliforniarako bidean, eta besteak ados ziren.
|
|
|
Inork ez zuen azkarrago kraskatzen oilasko baten lepoa, odolustu aurretik. Behin, gaua pasatzera gelditu nintzenean, hiru lagunekin Unibertsitateko ikasketak bukatu eta gero herrialdean barrena egin genuen bidaia batean, hantxe zegoen amama goizean goiz jaikita ekonomikan oilaskoa frijitzen, nahi adina eta gehiago, autoan guk
|
gero
eraman ahal izateko. «Sekula jan dudan oilasko frijiturik onena da», errepikatzen zuen lagun batek etengabe Kaliforniarako bidean, eta besteak ados ziren.
|
|
|
Hura izan zen Estatu Batuetako azken indio masakrea pioneroen garai hartan. Badut zuri beltzeko argazki zahar bat, Estebanek erosi zuen janari denda batena;
|
gero
bigarren solairua gehitu zion, Mendive Hotel gisa baliatu ahal izateko. Dendan bakailaoa eta kafe eho berria edukitzen zituen, basamortuko euskaldunentzat.
|
|
|
«Gauza batzuez, zenbat eta gehiago pentsatu, orduan eta gutxiago ulertzen dira», erantzun zidan jakin zuenean nire ama hil zela. Beste alaba alkoholiko bat, zenbait senar, dibortzio eta maitale izan eta
|
gero
–emakume goxoa niretzat?, amamarekin bizi zen, nire arreba umetan Battle Mountainen bisitan izan zen batean. Amama baratzea ureztatzen ari zenean, izeba etxetik atera zen, erabat kargaturik eta maleta txiki bat eskuan zuela.
|
|
|
Zoritxarrez, abuztuaren hamabostetik heriotza data gehitu dakioke Antoñanaren fitxari. Hala ere, fitxa hau itxi eta artxibatu nahi izanez
|
gero
, luzerako izango dugulakoan nago, irakurleok idazlearen testuak leitzen ditugun bitartean, honen ahotsak (hauxe baita idazlearen arima) bizirik baitirau. Eta badago zer irakurri, Antoñanak sormen lan oparoak eman dituelako azken berrogeita hamar urteotan gaztelaniazko literaturan.
|
|
|
makarroiak Napoliko erara, trinkoak, Littorioko dibisio faxistako sukaldari soldaduek (Barba Elettrica jeneralarenek) Vianako hiriko andre alargunei, umezurtzei eta behartsuei banatzen zizkieten kaxerna pertz erraldoietan igerian. Esanen dute
|
gero
gerrak ez dakarrela onurarik. Nire mahaiko beste gauza bikain batzuk:
|
|
|
|
Gero
, beste objektu batzuk etorri ziren. Liburu apalategi baten kantoian zintzilikatutako zurdazko soka.
|
|
|
Horietako askotan gorilek eta tximuek mimikaz edo errepikapenak erabiliz platanoak jaten edota zuhaitzetara igotzen ikasten dutela erakutsi digute. Badakigu denok gauza berriak ikasteko lehenengo ikusi, eta
|
gero
errepikatu egin behar dituztela, baina telebistaren aurrean irribarre bat ezpainetan dugula, tximuen tximukeriak ikusten ditugunean, detaile horretan ez dugu erreparatzen, gauza jakin bat bezala prozesatzen du gure buruak.
|
|
|
Lehenengo eta behin, harriduraz eta kuriositatez begiratuko zeniokete, eta
|
gero
zerbait desberdina duen sentsazioa geldituko litzaizueke barnean kolaz itsatsita bezala. Berritasuna bukatzerakoan, lauzpabost egun igarota, bi portaera izan ditzakezue:
|
|
|
Nire azken hitzak izan dira, Anek nigandik ateratzen dakien irribarrearekin lagunduta. Eta
|
gero
ez nago. Elkarrizketa kontzienteegi egin zaionean, desagertu egin naiz.
|
|
2010
|
|
|
Hartzen dizü gerren bat eta irazten diozü boronteko begi bakhotxa.
|
Gero
tartaroaren aharien artean gordatzen düzü. Bortha ez beit zian idekiten ahal, ez zakizün nula behar zian eskapatü.
|
|
|
Bortha ez beit zian idekiten ahal, ez zakizün nula behar zian eskapatü. Hartzen dizü aharirik handiena eta lahardekatzen dizü;
|
gero
, haren larriaz üngüratzen düzü, eta tzintzarria lephoan ezarten dizü.
|
|
|
Iraganean (ia gaurko egunean, ia ezagutu izan ditugunak) tragikoki desagertutakoak, hildakoak edo izandakoak pertsonak izan zirela gogoratzen digu.
|
Gero
irakurleak aterako ditu bere ondorioak, edo, agian, irakurlearengan sortuko dira sentimendu eta sentsazio desberdinak. Niri behintzat zentzurik gabeko triluek eta triskantzek erraietako mina sortu didate.
|
|
|
horrek ez du idilikoa esan gura) eta gaurkoa (gozotegia eta bertaratzen diren zaharrak?). Paragrafo pare batek (eta bat hasierakoa da) soilik iradokitzen du
|
gero
, azken orrietan, etorriko dena: gerra eta honek Kantoietan eragingo dituenak.
|
|
|
Kasu honetan ere, Herria eleberriak irakurketa exijentea eskatzen du, Darrieussecqi irakurri dizkiodan beste lan batzuek bezala, eta oso interesgarriak dira sorterriaz egiten diren hausnarketak, hiritarrak herria duela deskubritzen du, erroak, badela nongoa, pertenentzia, identitatea, horien harremana memoriarekin, familiarekin...
|
Gero
, deigarria da nola errepikatzen diren gauza batzuk idazlearen eleberri ia guztietan, hala nola, amatasuna, haurra, heriotza, besteen eta norbere absentzia, idazketa bera?
|
|
|
Ezin esan, hortaz, emaitza sinesgarria ez denik.
|
Gero
, liburuari aurretik egindako iruzkina borobiltzeko edo, gauzatxo bat. Aipatzen nuen eleberriaren bizitasuna, bertan irakur daitezkeen ideien joan etorri erakargarria, eta horien adibide ezin hobea aurki dezakegu 298 orrialdeetan, Oñati eta Zaragoza arteko auto bidaia baten erdian:
|
|
|
Liburuan zehar hainbat kontu findu litezkeen arren (erredakzioa bera, esaterako), azken garaiotan atera den eleberri kitzikagarrienetako bat iruditu zait, gurean gisa horretako lanak ez baitira oso ohikoak eta nolabaiteko aire freskoa dakarrela uste baitut. Autokarabana bizirik dago, emozioa du, korapiloak sortzen ditu urdailean, alde egiten du literaturan, oro har,
|
gero
eta gehiago zabaltzen ari den idazkera onbera horretatik. Hasteko pertsonaia bera da aipagarri, antiheroi moduko bat, «dudako guraso, dudako kooperatibista, dudako euskaldun», bere askatasun pertsonala jartzen duena edozeren gainetik.
|
|
|
Edadeko emakume protagonistaren oroimenean haurtzaroko jolasek eta hauei loturiko kantek duten oihartzuna aipatu nahi nuke esanguratsutzat, zeren Elenaren narrazioan errekurrenteak dira kantuak, haurra lokartzekoak («Arrateko ama?»), sokasaltokoak («Aita, ama, zenbat urtekin ezkonduko naiz?») edota desirazkoak («Ese lunar que tienes?»). Elenaren oroimenean dirauten kantu horiekin batzen dira
|
gero
zaintzaile ekuatortarrak abesten dituenak, Ricardok gogoan dituen musikarien interpretazioak. Airean geratzen dira eskegita batzuen eta besteen kantu horiek, bizitza bera desagertu eta gero ere, haren izpirituaren adierazle bihurtzen dira, bizitza errepikagarritasunaren eta aldagarritasunaren lekuko.
|
|
|
Elenaren oroimenean dirauten kantu horiekin batzen dira gero zaintzaile ekuatortarrak abesten dituenak, Ricardok gogoan dituen musikarien interpretazioak? Airean geratzen dira eskegita batzuen eta besteen kantu horiek, bizitza bera desagertu eta
|
gero
ere, haren izpirituaren adierazle bihurtzen dira, bizitza errepikagarritasunaren eta aldagarritasunaren lekuko. Izenburuak ematen du irakurketa horretarako oinarria, eta, Jacintok arestian esan bezala, musika horiek entzunaraztea da Jaiok hautatu duen kontatzeko modu berezia.
|
|
|
Carmenek beti zuen zer kontatua», dio momentu batean Elena narratzaileak; edota «Carmenek kanporantz egin du nik beti barrurantz egin dudan ibilbidea».
|
Gero
, ordea, jario izugarria erakusten du orriotan, txukuna, ondoegi egituratua, makularik gabea. Zail egin zait bizitzaz enpo dagoen emakume batek halako testigantza utz dezakeela sinestea, lagunekin hitz erdi bat egiteko gauza ez denean, adibidez.
|
|
|
Erakusten digu, ispilurik krudelena bailitzan, gugandik urrunago nahi genukeen jende bat, baina geure baitan dagoena. Eta
|
gero
liburua da hausnarketa handi bat, hainbat gairen gainekoa: edertasuna, desira, gizabanakoen arteko komunikazioa.
|
|
|
«Jo emagaldu bati egiten zaion bezala». Nobela batean esaldi bera pertsonaia baten ahotan, edo are narratzailearen ahotan jarriz
|
gero
inor ez da asaldatzen. Baina Pessoa, Eliot eta enparauak igaroagatik, poesia oraindik halako aitortza batekin erlazionatzen dugu, non ahots poetikoak, gutxi asko, benetakotasun bat gordetzen baitu.
|
|
|
«Podrán cortar las flores, pero no detendrán la primavera». Loreak moztearen aldekoen artean kokatzen dut nire balizko burua, nahiz eta
|
gero
Nerudari arrazoi apur bat eman. Baina udaberriarekin akabatzeko modu gehiago dago.
|
|
|
Krokis horiek baliatzen zituen ondotik, estanpen grabarazteko momentuetan. Horrela, usma zezakeen
|
gero
, asmatu gabe, zer izan zitezkeen ikusi lekuak sasoi ezberdinetan (elurpean).
|
|
|
|
Gero
enkapritxa jakien mahaie zerbidu neuk egin behar notsiela; baia harik eta ikisi arten ondo zerbietan, eurek biek dauzela bakarrik, ze beti eukite eben konbideuen bat. Batobat beti, amistadekoa.
|
|
|
jausiko ete jatan, ba, daroadan fuente hori edo katxarro hori eskuti.
|
Gero
, akostunbreu nitzen orduen, normal egiten neuen, normal. Biximodu itzela euki neuen, penea euki neuen señorita bata hil, zaharrena hil zen orduen, ba, gero kriadea be sobra.
|
|
|
Gero, akostunbreu nitzen orduen, normal egiten neuen, normal. Biximodu itzela euki neuen, penea euki neuen señorita bata hil, zaharrena hil zen orduen, ba,
|
gero
kriadea be sobra. Etxean be ama bastante maloka, ta etxera peneaz etorri nitzen.
|
|
|
Urte bi t, erdi in nituzen Bilbon, ta haxe, hantxe ikesi neuena.
|
Gero
, Arenalen, Estufan, kalle Estufan egon nitzen, numero uno, bai, lehenengo numeroan, hantxe San Nikolasgo etxen, elixen ondoan, hantxe.
|
|
|
|
Gero
jantzi ninduen, erropea baltza ta hau tokeau, bakixu, hau buruko tokea, ta amantala zurie, topeu ebena puñu zuriekaz; ta egon nitzen. Gero atera tokete eban urtetea, errezibitea jentea; baia ateari jokeran, nik eneuen jakin zelan errezibidu be, elderdunek ixin ezkero.
|
|
|
Gero jantzi ninduen, erropea baltza ta hau tokeau, bakixu, hau buruko tokea, ta amantala zurie, topeu ebena puñu zuriekaz; ta egon nitzen.
|
Gero
atera tokete eban urtetea, errezibitea jentea; baia ateari jokeran, nik eneuen jakin zelan errezibidu be, elderdunek ixin ezkero. Señorita batek euki euen nobioa, Careaga esaten otsien, ta esan osten señoriteak:
|
|
|
Banan banan ikesi neuen erdera nik, holantxik e?
|
Gero
berak esan osten: –Señorita non da??».
|
|
|
Holantxi.
|
Gero
, klaro, eurek señorita esan ostien: «Zu ezaoz useuta inon be; baia erakutsiko tsuguz danak, eta zu trankila».
|
|
|
|
Gero
dana inok egin behar ixiten otsen. Pelukerea etorten jakon etxera, ta pelukereak orraztute ipinten euen.
|
|
|
Astean birriten urteten gendun. Lehenengo Begoñara laguntan notsan mezara;
|
gero
, Begoñatik etorrita bazkaldu, ta behin Markiñera, behin Gernikera. Txoferragaz, ezta?, eta esaten jakon, aurrera, andando.
|