|
2005
|
|
|
Hobeki ezagutarazteko zein diren kalitate horiek eta zer balio handia daukaten, neurtitzen azken hitzetan agertzen dira indar berezi bat har dezaten: ederrena superlatiboan lehenik, aditza nahasi ez dena
|
gero
eta azkenik hizkuntzaren iraupena, zahartasuna munduko lehena azken neurtitzaren azken hemistikioak daukalarik bertzeek ez duten balioa.
|
|
|
Lehenik ironia, ttipitzailea enplegatuz, Izkribaño (1891), edo mendratzailea erdi jakintsun (1894),
|
gero
trufaz beterikako gupidarekin diolarik Gaizoak (1891), edo behar den ñabarduraz baliatuz Gaixoa (1894), eta azkenik, azken neurtitzean, azken eztenkada arranoaren eta pikaren metafora azalduz, ezin sinetsizko gertakaria arranoa pikaren umea jakinik, bertzalde, pika dela hegaztinetan burugabea, ergela, kalakaria. Bertso hau, zinez, bertsolari batena da, dena ironia, dena zizta eta zirikada, emeki emeki eramaiten gaituena azken neurtitzeraino, dena gatz eta piper.
|
|
|
Hain zuzen, euskaldunak bizi diren parabisu hori betidanik begiratua izana da edozein kutsaduratik. Uhain pareko hitz zerrenda bat botatzen du Dibarrart ek, lehenik Satan, deabru nagusia, dituen seme guziekin eta
|
gero
pagano mota guziak, Arriano, Kristoren jainkotasuna onartzen ez zuena, ahantzi gabe mairuak Euskal Herrian gaindi ibiliak.
|
|
|
Ez da dudarik euskararen kontzientzia
|
gero
eta zabalduago dela euskal
|
|
|
Iduri dute casic zeruco choco bat. Zazpietaco seme, Escualdunac oro, Gauden elgar maitatuz orai eta
|
gero
.
|
|
|
Kongresu berezia antolatu zuen Euskaltzaindiak eta liburu mardula argi taratu5 Oihenart historialari gaia ipar Euskal Herriko historiografian, Manex Goihenetxek zehazki landu du.XVII. mendean bi erresuma nagusiren artean banaturik dago Euskal Herria. Oihenart Nafarroako historian murgildu zen Nafarroa Frantziako erresuman kokatzeko eta
|
gero
Vasconiakoa landu zuen'. Erresumako histo riak lantzen ziren eta aldi berean historia nazionalak.
|
|
|
Kontraesana dirudi. J. H. Ozaeta et
|
gero
J. J. Landazuri izan ziren kan tabrismoaren defentsan gehien saiatu zirenak Henrique Flórez eta M.Riscoren aurka13Kantabrismoaren arazoa goitik eta behetik arakatu zutenhainbat dokumentazio sortuz. Ikasleen azterketetan, adibidez, galderatariko bat hauxe zen:
|
|
|
Horregatik, genero bio grafikoaz gogoeta jakingarriak idatzi zituen bere bizitzaren azken aldian eta modu originalean aplikatu bere buruaren azterketara.Beraz, badugu bai zer ikasi, J.C.B.ren lanetan, ikerketa egiteko moduaz.AZKEN MENDE LAURDENAXX. mendean paradigma interpretatibo nagusiak, funtzionalismoa, alde batetik, aldaketarena, bestetik, non marxismoa barne kokatzen baitut, egon direla esango nuke. Ikerlariok, beraz, teoria ondo eta sakon ikasi behar genuen eta
|
gero
hori aurkitu errealitatean, datuak egokitu eskema teorikora. Datu egokiak aurkitu behar ziren teoria konfirmatu edo deuseztatzeko.
|
|
|
1998: 1) euskal hiztun anitz adbergentzia prozesu batean sarturik gaude. Honela, eredu estandarrak hizkera guztiei eragiten die, antzeko norabidean eraginere; euskalhizkerendiasistema, mendeetanzehardesberdinduzjoaneta
|
gero
, soilduzetahomogeneizatuzdoaorain.
|
|
|
«... Sakoneko eztabaida honakoa zen, ene ustez, alegia, ea hiztegigintza teknikoa filologo edo hizkuntzalarien lan hutsa den edota bertako espezialisten lana den. Ene iritzian, guztien arteko lankidetzan oinarritu behar bada ere, lehenengo pausoa eman behar dutenak hizkuntza praktikan erabiliko duten espezialistak dira, nahiz eta
|
gero
hizkuntzaren teknikariak direnen kritika eta gomendioak onartu behar dituzten. Eta puntu hau azpimarratu nahi nuke, gaur egunean ere behin eta berriro plazaratzen ari den eztabaida dinamikoa delako... > >.
|
|
|
guistikoek gakoa eman diezagukete batzuetan:
|
gero
eta gehiago dira zientziaz edo teknologiaz ari diren euskaldunak beren esparruetan euskara erabiltzea erabaki dutenak. Honek eragile indartzailea izan behar du zalantzarik gabe, galtze prozesuetan gertatzen den erabileraren murriztearen eta goi mailako eremuetan ez erabiltzearen alderantzizkoa baita.
|
|
|
Edonola, euskararen jokabideaz ohartu ez ezik, zenbait osagairi balio berriak ere eman dizkiegu. Esate baterako, izen elkartuen mugatzaile berezitzat hartu ohi diren gain bezalako osagaiak
|
gero
eta hurbilago daude aurrizki bihurtzetik44 eta gainera, lehenago lekua baizik adierazten ez bazuten ere (gainjantzi, gaingune), egun intentsitatea ere adierazten dute zenbait hitzetan (gainzama) 45. Aldaketa hauek euskara erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindakoak dira eta euskara ahuldu gabe aberastu egiten dutela pentsa dezakegu.
|
|
|
Jarraianarauetatik desbideraturikoadibideakzeintzukizandirenetazein umekegindituztenerakutsiko dugu.Hasibainolehen, halaere, zuzen egindakoekin
|
erkatuez
gero, halakoakgutxiizandirelaesanbehardugu.
|
|
|
|
Gero
Diriart notariak eman kontuen ondotik, lerro lerro agertzen dira
|
|
|
Eguerdi baitzen, biltzarkideak lehiatu omen ziren Jaime hotelean janal di hautuko baten egiterat.
|
Gero
arratsaldea luzatu zuten kantu zaharrak xara melatuz eta, artetik, lxaka Mendizabal eta Jose Eizagirre, Tolosako bi abokat gazte suharren neurtitzak eta mintzaldi sarkorrak entzun ziren eta handizki txalotu.
|
|
|
Decrept en ondotik, Jose Eizagirrek berak hartu behar zuen laster Euskaltzaleen buruzagitza, eta
|
gero
, bat bestearen ondotikJean Etxeparek eta Louis Dassancek, bainan ez zuten engoitik Biltzarraren buruzagi bihi baten prosak ez bertsoek sekulan gehiago Errepublika kordokatu: hain gogorki zion alabaina, lehen aldian berean, Mauleko suprefetak ahoa hetsi botza altxatu nahi izan zuen Georges Lacombe gerlari ohi eta ameslari ausartari!
|
|
|
Zeren irakasteko, ordea? Lehenik euskal hitzak eta izenak,
|
gero
, haurrek ikas dezatela irakurtzen eta izkiriatzen, bai eta kantatzen ere. lrakasleak berak euskararik ez badaki he! egin diezaiola beste norbaiti.
|
|
|
gipuzkoano; Flexionario segundo. Flexionario del verbo bizkaino (honek azala eta lehen orrialde falta dituenez
|
gero
, geurok asmatu dugu titulua), eta Flexionario tercero. Flexionario del verbo de dialectos orientales y subdialedos navarros.
|
|
|
Euskara batuaren alde Baionan antolatu zen Biltzarraren bezperan, hots, 1964ko abuztuaren 28an, ezagutu nuen Txillardegi bere etxean, erbesteratuta zegoen garaian.
|
Gero
, hegoaldera itzuli zenean, Euskal Sozialista Biltzarrea (ESB) sortu zenean, euskararen erabilerarako batzordeñoan geunden biok (1976). Euskaltzaindiko Azkue Bibliotekaren ardura hartu nuenetik (1978) harremanak izan ditugu bibliografía gaietan, eta hor geratzen da lekuko liburu honetan agertzen den Txillardegiren bibliografía gure bibliotekak paratua:
|
|
|
Abis (1857), Spano (1858), Fontana, Picozzi, Rosa, Pozzo (1859). Guztiak San Matearen Ebanjelioarenak, Abisena izan ezik,
|
gero
zehatzago ikusiko dugunez.
|
|
|
Ezabatua zegoen Jesusen Konpainia berrezarri zuen Pío VII.ak eta Urbinon zabaldu zuten ikastetxean egin omen zituen Bonapartek estudioak 10 urterekin hasita bitartean2? Badirudi
|
gero
Florentzian bizi izan zela, Toskanako hiriburu horretan argitaratu baitzituen zientziarekiko lanak, bertako unibertsitatean eta Pisakoan Fisika eta Kimikako ikasketak egin ondoren3. Bestalde, 1832ko urriaren 4an, Florentzian ezkondu zen Maria Anna Cecchirekin; emaztearekin gaizki konpontzeaz gain, 1848an Italiatik Frantziara joan zenean, eta 1850ean Ingalaterrara, urruntze honek bien arteko banaketa gertarazi zuen betiko.
|
|
|
Baina Specimen lexici comparativi... (1847) lexikografiako lehen lana aparte utzita, dialektologiari zuzendu zion lehen lana Ingalaterran egindakoa izan zen, 1851n argitaratu baitzuen A specimen of the Vulgar Speech of the town of Gloucester. Euskarazko itzulpenak etorriko dira
|
gero
eta Genovako dialektoaren ahoskeraz lehen aipatu duguna, Italiako lehena, ez da 1860 urtera arte helduko. Lehen ikusi dugu 1857an hasita argitaratu zituela Italiako dialekto batzuetara itzulitako Bibliaren zatiak, eta pentsatu behar da aspalditik zebilela itzultzaileekin harremanetan.
|
|
|
Erroman zortzi egun betetzen ditu eta Florentzian zazpi. Badirudi,
|
gero
Euskal Herrian egingo zuen bezala, lanerako deituak biltzen zituela halako egonaldi luzeetan, ingu
|
|
|
Eskuratu berria zuen ordurako Catalogo dei libri Sardi azken erreferentzia 1850 urtekoa dakarrena. Sardiniako dialektoen ikerketak egiten dituzten izenburuak datoz zerrenda honetan, eta
|
gero
laguntzaile izango duen Giovanni Spano ere azaltzen zaigu.
|
|
|
18 Axular, P. (1643).
|
Gero
: 70 atala.
|
|
|
baten adibide bakarrarekin eta DFrec ditxosozkoan bi gehiago direlako oha rrarekin. Alabaina, eta honetara
|
gero
bihurtuko gara, a duten forma horiek berankorrak dira erromantzez (cf. Corominas Pascual s.u. amenazar) eta ez da zer suposa e dunetarik euskaraz bertan sortuak direnik, eta bai kanpotik
|
|
|
kin aurki litezke a ereduko hauek; dugu hau ahaztu
|
gero
, dakidanez,
|
|
|
Ez zen
|
gero
Eskualduna hain xume izan beti. Mende hastapenetan 1.000 lumerotaraino iristen ez zena, Hiriart Urrutik, lanaren bortxaz, 1907an ia
|
|
|
Egiturei dagokienez, epai tankerakoa da tipikoetarik bat (egitate edo printzipioak aipa,
|
gero
horiek aplika eta azkenik epaia eman). Mintzaldian puntu bakar bat garatu nahi zuen; hala ere, frankotan, sarreran luzatzen zen edo solasaren haria galtzen.
|
|
|
Hiriart Urrutik jendearen ahoko adierazpideak ez liburuetakoak badara biltza, ahozko mintzairaren eta erretorikakoaren nahasketa berezia sortuz, ahozko mintzairaz baliatzeko hautu hori bera, hain zuzen, hobeki pertsuadi tzeko xedez egina dateke, ulergarritasuna bilatzeaz gain.
|
Gero
, jendearen ahoko mintzaira erabiliagoa da kazetaritza herrikoian, lehengo eta oraingoan, kazetaritza formalean baino, eta Hiriart Urrutirena kazetaritza herrikoi horretatik hurbil da.
|
|
|
Erretorikak eta kazetaritzak galde eginik, Hiriart Urrutik mintzaira argia hautatzen du, baina oroz batean apaindua eta hein bat berria ez ohikoa edo arruma, bai eta adierazkorra ere. Eta
|
gero
irakurlearen arreta atxikitzen duena, harekin buruz buruko harremanak eta elkar aditzea bilatuz.
|
|
|
Prosa zinez entzungarria da Hiriart Urrutirena. Hoskidetzan eta perpau saren erritmoan oinarritzen dira haren figurarik adierazkorrenak, bereziki bukaera berdintzeak (homoteleuton), zirtoak, eta
|
gero
asonantzia eta alitera zioa. Figura hauek beste anitzekin elkartzen ditu.
|
|
|
Hona hemen crasis figuraren erakusburu polit zenbait. Lehena Ferry hil ondoan, ahokia gurutzerik gabe eraman zutela-eta: Abereak bezala bizi; abereak bezala hil, abereak bezala ehortz.1 Hori dute deitzen
|
gero
errepublika. Ez da, ez, hori errepublika.
|
|
|
Aditz laguntzailea ren elipsia da Ithurrik syntaxe de la rapidité de la phrase deitzen duenaren oinarri (Grammaire, 445). Aditzaren bere gisa lekuratzeak (are SOV delako ordena kanonikoa maíz elkarrizketan ere ez gordetzeak) nahiz aditzaz landako inversioek, anakoluto ek eta figurek Hiriart Urrutiren hitzordenaren askatasuna baina mintzairaerretorikoaren edo estilistikaren manupekoa salatzen dute. Aditz aurreratzea73XABIER ALTZIBARkontaeran nahiz estilo diskurtsiboan gertatzen da, azalpen eta eztabaidan ere usu, eta ez
|
gero
esaldi luze korapilotsuetan soilki (Geroztik hunat joan dire ehun urte, E 278); aditz laguntzailearen inversio edo aitzinatzeaz baliatzen ohi da enfasia adierazteko (Giten ixil, mintza ditela gauzak, E 262). Baina irakurlearen gogoa zintzilik utzi nahi duenean aditza perpaus edo paragrafoa ren hondarrera igortzen ere badaki.Areago, Hiriart Urrutik guziz joskeran edo morfosintaxian egiten duen bihurketa, are transgresioaren gakoa ere erretorikan dagoke eta ez gramatikan.
|
|
|
Anafora eta epi fora, polisíndeton (bereziki eta juntagiluaren errepikapena kontaeran) eta anadiplosiak ederki baliatzen ditu. Hona nola egileak, bere ikuskera ezkorra adierazteko, lokuzio bat oinarri hartuta garatzen duen anadiplosia hirukoitz bat beheranzko gradazioan: Alta bada urteak ditu, buruz behera goazila,
|
gero
eta apalago: zalditik astora, astotik urdera, urdetik lurrera (EO 4,).
|
|
|
Baina batzuetan Hiriart Urrutik perpaus eta paragrafo luzeak laburrekin aldizkatzen ditu, eta, azalpen luzexkoen ondoren, irakurleei zuzenduz, bere komentario laburrak egiten. Eta
|
gero
kontaeran estilo eliptikoa darabil maiz.
|
|
|
|
Gero
Hiriart Urrutiren prosak erritmo harrigarria du, perpaus, hitz andana eta hitz luzeago eta laburragoen aldizkatzeak, eta, beraz, etenek sorta razia; edo perpaus barneko eta perpausen arteko hitzordenaren antolaketak (perpaus osagaien higikortasuna, kola luzeago eta laburragoak, egitura para taktikoak, egitura simetriko eta disimetrikoen txandakatzea). Bai eta hitz andana neurtu errimatuetan ere, edo esamolde egin biribiletan, hoskidetzak eta neurkerak, esanahiarekin jokatuz, sortua.
|
|
2019
|
|
|
1941ean izendatutako J. Irigoyenek euskaltzain izateari utzi zion, beraz, eta J. M. Seminario komisario politikoa ados omen zegoen F. Krutwigen asmo guztiekin. JCVren aktetara joez
|
gero
, ordea, ez dago erabaki garrantzitsu horien inolako aipamenik. 1949 urteari dagokionez, soilik R.
|
|
|
M. Azkue, halaber, gerra zibil aurreko lexikografiako zenbait lankiderekin harremana berreskuratzen saiatu zen, hala nola Gipuzkoako M. M. Zubiagarekin (SI). 248 Mundu Gerra amaituta, nazioarteko harremanetarako aukera ikusi zenean, A. Irigarayk, orobat, Euskaltzaindia Frantziako kidez osotu arte itxarotea beharrezko ikusten zuen.
|
Gero
ikusiko dugunez, A. Irigarayk posta harremana berreskuratu zuenean 1947an P. Lafitterekin, lexikografiako koordinazioa izan zuen kezka nagusietakoa.249 Bestalde, R. M. Azkueren Diccionario vasco español francés berrargitaratzeko asmoa agertu zuten A. Tovarrek, RSVAPen bidez, eta Euskaltzaindiak berak 1948ko maiatzean, baina ez zuten oihartzun publikorik izan (Tovar 1947; Euskaltzaindia 1956:
|
|
|
Kosta ahala kosta, Azkue euskaltzainburu eta euskal kulturaren erraldoia zutik dago. Lanean dirau, isilaldian bada ere, eta aldamenean ditu Oleaga, lehenik, eta
|
gero
Krutwig. Gipuzkoan Etxaide eta Lojendio ari dira, ozta ozta bada ere.
|
|
|
Pozgarria zait Euskal Herriko Unibertsitatean aurkeztu eta defendatu den doktoretza tesi honen argitalpenari hitz batzuk jartzea. Pozgarria,
|
gero
eta ohikoagoa dela ikusten dudalako euskaraz idatzi diren tesiak han eta hemen aurkitzea. Gero eta ugariagoak dira euskaraz idazten eta defendatzen diren tesiak:
|
|
|
Pozgarria, gero eta ohikoagoa dela ikusten dudalako euskaraz idatzi diren tesiak han eta hemen aurkitzea.
|
Gero
eta ugariagoak dira euskaraz idazten eta defendatzen diren tesiak: normalizaziorako bidean goazen seinale.
|
|
|
Bidea, ordea, ez zaio erraza izan. Hasieran, euskaldun guztientzat izango den erakundea sortzeak dakarren lan eskerga;
|
gero
, gorabehera politikoek sortutako zailtasunak. Garai gogorrak ezagutu ditu erakundeak bere ibilbidean, garai gogorrak eta ilunak.
|
|
|
909 Besteak beste, euskararen aldeko lana Bizkaira ere hedatzen hasi ziren, baina ez lapurtera klasikoz, noski. Bizkaiera erabiltzen hasi ziren, lehenengo Arantzazuco Andre Mariaren Egutegian (1952) eta
|
gero
I. Berriatuak (OFM) zuzendutako Anaitasuna (1953) gehigarrian (Intxausti 2014a: 190, 342).
|
|
|
Tresna hori gabe, ezin zitzaion aurre egin askok salatzen zuten Akademiaren gelditasun edo hutsaltasunari. Ikusi dugunez, F. Krutwig, Gernikako arduradunekin hautsi eta
|
gero
, saiatu zen Euzko Gogoa erabiltzen Euskaltzaindiaren berriemaile gisa.913 Nolanahi den, F. Krutwigek hartutako alde bakarreko erabakiak
|
|
|
Berehala erakutsi nahi izan zien sarrera hitzaldia A. M. Labayen eta L. Michelenari. Egileak nahi izanez
|
gero
, A. Irigaray BRSVAPen argitaratzen saiatuko zen, idazlaneko errakuntzak zuzendu ondoren. Geolekto bizien arteko norgehiagoka saihesteko, Aro Modernoko literaturaren ezaugarri diakronikoa nabarmendu nahi zuen, P. Axular eta J. Etcheberri klasiko eredugarri gisa aurkeztuz, F. Krutwigek nahi izan zuen bezala, baina malgutasun askoz gehiagorekin.
|
|
|
Derabilagun eskuara laborariek dute asmatua behar arau, eta atchiki dute, ez sort herriaren maitez, ez burukeriaz, bainan den bezala beren heinekoa dutelakotz. Heieri mintzatzen gireno, ez da dudarik heien heineko eskuara begiratu behar dugula; eta nahi baditugu ere
|
gero
eta gehiago argitu, ez ditugula eginen hitz arrotz ukaldika, bainan heien meneratuz, eta heien menetik heiekin batean goiti hegaldatuz (Lafitte 1952d: 307).
|
|
|
Batzarrak liburutegiko dokumentuen zerrenda egitea erabaki zuen.927 Lide Torrontegui abertzalez osatutako" Txinpartak" teatro taldeko kidea zen. A. Irigoyen eta J. Peña(
|
gero
E. Erquiaga urgazlearekin batera) euskara eskolak ematen hasi ziren Bilboko egoitzan ikasturte horretatik aurrera. Gipuzkoako Javier Peña(), erbestetik itzuli ondoren, Seguros Bilbao n lanean ari zen eta euskara eskolak ematen zituen 1949az geroztik.
|
|
|
Akademiaren 1953ko lehen batzarrean, I. M. Echaide eta A. Irigarayk euren arduraren berri eman zutela adierazi zen. Akta zirriborroan ez da ezer argitzen, baina,
|
gero
ikusiko dugunez, GPDko presidentearekin izandako bileraz aritu ziren seguru asko. Hain zuzen, zenbait berri pozgarri eman ziren diru laguntzez, Gipuzkoako CAPi 5.000 pezetako laguntzagatik eskerrak ematea erabaki baitzen.
|
|
|
N. Oleagaren akta zirriborroa, Akademiaren otsaileko batzarrean, halaber, A. M. Labayen Euskera agerkariaz aritu zen eta R. M. Azkue zenaren bibliotekarekin zerbait egitea erabaki zen,
|
gero
ikusiko dugunez.
|
|
|
Piñeiro adiskideari zein zen egoera etsigarria: " Lo del Seminario no ha sido ningún éxito, desde ningún punto de vista, y su ocupante debe andar bastante desanimado". 973 L. Michelenak 1954ko otsailaren 18an eta 21ean hitzaldi bana eman zuen Gipuzkoako CAPen egoitzan, Grupo de Ciencias" Aranzadi" k antolatuta, eta frantziskotarren Arantzazuko santutegian, Gipuzkoako euskaltzainaren eragin intelektuala
|
gero
eta gehiago hedatzen ari baitzen (cf. Villasante 1954a). 974" Problemas teóricos y prácticos de la lingüística vasca" hitzaldi samina RSVAPen Munibe zientzia gehigarrian argitaratu zen urte berean.
|
|
|
Antonio Arrue Gipuzkoako buruzagi" falcondista" k, GPDko presidentearen eta euskaltzainburuordearen onespenarekin,
|
gero
eta eragin handiagoa zuen proiektu hauetan. A. Arrueren ustez, J. M. Urrutiak jarraitu behar zuen SFVJUko behin behineko zuzendari nominala izaten.
|
|
|
" da una parte l’inaridirai progressivo di una lingua artificiale, dall’altra il tradimento della lingua materna e il suo abbandono da parte di uomini geniali como Unamuno". 332 J. Urquijok urgazletarako proposatu zuen eta esker onez erantzun zion Erromatik. A. Bausani euskaraz oso ongi idazteko gauza zen eta 1948ko irailean EIL SIEBen biltzarrean parte hartu zuen Biarritzen.333
|
Gero
J. M. Barandiaranekin harremanetan jarraitu zuen eta IAEVeko kide ere izendatu zuten (Barandiaran Irizar 1995: 16; Beramendi 2012:
|
|
|
Era berean, Gipuzkoako Bergaran jaiotako Pedro Zabala (18891956) eta Nafarroako Leitzan jaiotako Vicente Saralegui() urgazle izendatu zituzten, nahiz eta ez zuten eraginik izan bizitza akademikoan.340 V. Saralegui arkitektoak artean zenbait hitz zerrenda bidali zizkion Doneztebetik R. M. Azkueri, eta uste izatekoa da lexikografiarako lankide posible gisa izendatu zutela (Etxebarria 1986b). 341 P. Zabala abokatuak Gasteiztik hainbat toponimia zerrenda bidali zizkion L. Michelenari,
|
gero
BRSVAPen argitaratzen joan zirenak. Akademiarekiko elkarlana, ordea, ezerezean
|
|
|
8). F. Krutwigek, bere burua politikoki zuritzearren,
|
gero
adierazi zuen J. M. Seminario A. Irigarayk proposatu zuela, baina ondoren ikusiko dugun gutunaren arabera, proposamena Bilbotik zetorren eta F. Krutwig izan zen Euskaltzaindiaren ordezkaria J. M. Seminariorekin harremanetan jartzeko (cf. Iztueta & Iztueta 2006:
|
|
|
Bilbo 1937ko udan okupatu ostean, Movimiento Nacional aren El Correo Español egunkari berrian aritu zen erredaktoreburu.
|
Gero
, artean, Badajozko Hoy egunkaria zuzendu zuen. CE PV baterarazi ondoren, zuzendariorde eta erredaktoreburu izan zen artean, J. Zuazagoitia Bilboko alkatea egunkariaren zuzendari zela.
|
|
|
771 Uste izatekoa da Bilboko Nuevo Ateneo-rekin harremana izandako Andrés E. Mañaricúa eta J. Ortega Galindo historialariek edota
|
gero
aipatuko dugun José Urrutia (SI) ikasketa prefektuak zerikusia zutela proiektu horrekin.
|
|
|
Era berean, jesuiten nagusi izandako W. Ledóchowski k(), M. H. Ledóchowski ren iloba zenak, lehenengo diktadura primorriverista eta
|
gero
frankista babestuagatik, R. Olabide (SI) euskaltzainaren lanaren berri omen zuen:
|
|
|
Ordainetan, bi eguneko batzarrak berreskuratzea proposatu zuen, bilerei etekin gehiago ateratzeko.1176 Donostiako euskaltzainek erantzun zuten nahiago zutela hilean behin batzartu, agian goizez eta arratsaldez. N. Oleaga azkenaldian makalduta zebilenez, akten kopiak beti I. M. Echaideri bidaltzea eskatu zioten, Bilboko idazkariak ezin izanez
|
gero
, Donostiatik deitutako batzarrak egin ahal izateko. Era berean, 1941 ondoko aktak argitaratu eta lexikografiarekin jarraitzeko asmoari eusten zioten.1177
|
|
|
GPDko ingeniari izatetik erretiroa 1954ko abenduaren 1ean hartu zuen, hirurogeita hamar urterekin. Abenduaren 8an enbolia batek jo zion eta horren ondorioz hanka bat ebaki behar izan zioten, baina
|
gero
ere Euskaltzaindiko ardurekin jarraitu zuen, eginkizun horrek pozez
|
|
|
1955eko urtarrilean A. Irigoyen, politika klandestinotik aldentzen zen aldi berean, Bilboko egoitzaren langile izendatu zuen Euskaltzaindiak, G. Maidagan eta J. Gorostiaga behin behinean ordezka zitzan, urtean 4.000 pezetako soldatarekin. L. Michelenaren eta Donostiako euskaltzainen onespenarekin, ordea, Bilboko egoitzaren soldatapeko arduradun gisa, lan akademikoan
|
gero
eta eragin handiagoa izan zuen, antifrankismoak beti begi onez ikusi ez zuena, bereziki 1963an euskaltzain izendatu zutenean (Euskaltzaindia 1982: 40, 47, 63, 158; Arana Martija 1992b:
|
|
|
Gure aburuz, oñarritzat gipuzkera artu bear da, ta giltzarritzat berriz lapurdiera. Ta
|
gero
osatu gure itz etxea beste euskalkiez, batez ere Bizkai aldekoaren giartasunaz. Gañerakoz, batasun lan guziak Euskaltzaindiak zuzendu bear lituzkela derizkiogu, ta" Euskera"," Herria"," Gure Herria"," Euzko Gogoa"," Zeruko Argia"," Egan" eta beste euskal aldizkarien bidez batez ere, saiatu lan orietan.
|
|
|
Azkenik," Actividades de la Academia" atal anonimoa zegoen gaztelaniaz. GPDko jauregian emandako literatura hitzaldi eta hizlarien berri emateaz gain, BRSVAPen argitaratuko zituztela iragartzen zuten, nahiz eta
|
gero
batzuk Eganen agertu ziren. Era berean, Euskaltzaindiaren argitalpenak iragarri zituzten, diru laguntza ofizial nahikorik izanez gero:
|
|
|
1131 ABA EUS: I. M. Echaidek N. Oleagari bidalitako iragarkia, riketan ere.1132 Euskaltzainburuordeak, besteak beste, informazioa bidali zien Salamancako A. Tovarri, Buenos Airesko G. Garrigari edota Guatemalako J. Zaiteguiri.1133 Euzko Gogoarekiko tirabiren erakusgarri, aldizkariak iragarri egin zuen lehiaketa, baina
|
gero
kexu izan zen Akademiak ez ziolako sarituen berririk eman. Gainera, Guatemalako aldizkariak literatura lehiaketa propioa antolatzen zuen 1953az geroztik, nahiz eta bi urtez sari nagusia bertan behera utzi, gaia zailegia zenez (S.
|
|
|
Axularren"
|
Gero
" ari dira, nik ere zerbeit laguntzen diet, imprimatu nahiean; 1ko edizionea den bezala, oraiko graphian emana: " rr" doble eta" ll" dobleaikin; eta" h" letrak errespetatuz, ez denak..., ezen hemengoentzat zuzendua baitago; eta hemen traba handia da letra hori; hala erabaki dugu, konsonantekin dauden" h" ak ekentzea eta vocal en artekoak konserbatzea; bide bitxia da, bainan, zerbait erregela hartu behar," h" ak gutxitzeko; horreri buruz ere nahi ginuke mintzatu, eta erakuts zuri zenbeit orrialde; lana abantzu finitua dago (Andiazabal & al. 2005:
|
|
|
|
GERO
|
|
|
Bilboko ekitaldian egon zen Pablo Lete (OFM) probintzialak atsekabetuta egon behar zuen nahitaez. Hain zuzen, L. Villasantek, buruordearen gutunaren kopia irakurri eta
|
gero
, bere burua eskaini zuen F. Krutwigen arazoa bideratzen saiatzeko, seguru asko P. Leterekin adostuta. Oñatitik bizkaieraz idatzi zion idazkariari uztailaren 21ean udako oporrak, aurreko urtean bezala, Frantzian igaroko zituela gogorarazteko.
|
|
|
Bere ethorkia ukhatu duela, hilik dagoela, alegia eta gehiago itzalik merezi ezduela. Hauxe zan bere iritzi edo aburua, eta gizon zuur batena denaz
|
gero
, zuk jakitea dela gogoratu zait eta hala, hark erran bezala, jaulki derautzut.852
|
|
|
L. Michelenaren gutuna J. Garateri, aldizkariko linguistika sailaren mailak poliki poliki gora egin zuen, eta 1951ko udazkenean Apellidos vascos (1953b) bilakatuko zen liburua idaztea agindu zioten. ...erabakitzeaz gain, M. Ciriquiainek proposatu zuen L. Michelena formalki izendatzea BRSVAPen erredakzioko idazkari, hilean 250 pezetako lansariarekin, eta batzarrak aho batez onartu zuen.875 Hala ere, ardura politikoen zamaren erakusgarri, ez zuten aldizkariaren erredakzio batzordeko kide izendatu 1956ra arte.876 F. Arocena GPDko artxibozainaren bidez, Egan literatura aldizkariaren erredakzioan ere
|
gero
eta esku gehiago hartzen joan zen.877
|
|
|
Hurrengo urtean Gernikara joan zen bizitzera eta bertatik bertara sufritu zuen gerra zibileko bonbardaketa frankista. Esanguratsuki, Euzkadiko Jaurlaritzak euskal hizkuntza eta literaturaz aholku emateko 1937ko urtarrilean izendatu zituen bost lagunen arteko euskaltzain bakarra izan zen,
|
gero
ikusiko dugunez. Erbesteratu eta Frantziako Tolosan hil zen auto istripu baten ondorioz.
|
|
|
Olabideren gutuna G. Maidagani, geroztik hiriko San Vicente elizan koadjutore jardun zuen bizi guztian.26 Donostiako Euskal Itz Jostaldien Batzarreko(" Consistorio de Juegos Florales Euskaros") kide izendatu zuten 1914an. Gazte integristen artean, euskarazko eskolak antolatzen aritu zen,
|
gero
aipatuko dugun I. M. Echaiderekin batera. Lehendabiziko euskaltzainetako bat izan zen 1919an.
|
|
|
Mundu Gerratik aurrera, P. Lhanderen hiztegiaren frantses euskara bertsioaren lanetan hasi ziren, baina ez zuen aurrera egin.29 Gerra zibilaren hasieran, J. M. Leizaolak berak aitortu zuenez, guztiz gaitzetsi zuen EAJ PNV autonomistaren ezkerrarekiko elkarlana (Euzko Deya). Baina
|
gero
, errepresio dramatikoaz jabetuta, Frantziako jesuiten uzkurtasuna eta erregezaleen filokarlismoa salatu zituen. Ez dago argi Euskaltzaindi berrituaz zer zekien zehazki P. Lhandek.
|
|
|
Correspondencia (E)". B. Echegaray eta J. Jáureguiren arteko gutunak,/ tazko harreman adeitsua berreskuratu baitzuen.55 Bitartean, Bordeleko Bulletin Hispanique aldizkarirako artikulu historikoak idatzi zituen,
|
gero
bere antiseparatismoaren froga gisa erabili zituenak (Echegaray 1943; 1945; Estornés Zubizarreta 1983; Sebastián García 1994; Arana Martija 2004; Irujo Ametzaga 2007; 2009b; Aizpuru 2012; Artetxe Sánchez 2013; Chacón Delgado 2015). 56
|
|
|
Elizgizona izanda, erizaintzan aritu zen, baina erakutsitako adoreagatik hainbat aipamen eta domina jaso zituen. Liginagako erretore izendatu zuten, berak" Ziberia deithu desterru" tzat jotzen zuena, eta
|
gero
Lekornera destinatu zuten.57 Baionako euskal aldizkarietan eta Eskualzaleen Biltzarreko idazkaritzan() oso aktibo agertu zen. Urgazle 1920an izendatu zuten, eta euskaltzain, 1930ean.
|
|
|
JCVk erabateko lehentasuna eman zion ekitaldiaren argitalpenari, urtarrilaren 24an batzartu zenean.724 JCVk, halaber, laguntza eskatu zion N. Oleagari argitalpena biografia labur batez osatzeko. Liburuxka udarako prest egon zen, ohi ez bezalako azkartasunarekin, nahiz eta ordurako beste krisi batek egin zuen eztanda,
|
gero
ikusiko dugunez.725
|
|
|
497 Dena dela, alde batera utzi zituen palatalizazioak
|
gero
(Ibarzabal 1979: 56).
|
|
|
Estornés Zubizarreta 1983; 1990; Akesolo & al. 1989; Iztueta 1991; Estornés Lasa 1996; Agirreazkuenaga & al. 1998; Hernández Mata 2007; Kintana Goiriena 2008; 2015; Torrealdai & Murua Uria 2009; Artetxe Sánchez 2013; Urrutia Badiola 2015 eta bulego lexikografikoak ezartzeko asmoa adierazten zuten 1920ko estatutuek. Tokiko unibertsitaterik ezean, Akademiak diruz lagundu zituen zenbait urgazle, filologia ikasketak egin zitzaten Europan, JAEko Centro de Estudios Históricos en ereduari jarraituta,
|
gero
Euskaltzaindian lan egiteko, baina inkesta dialektologikoetan laguntza puntuala ematera mugatu ziren, lankidetza iraunkorrik sortu gabe (Etxebarria 1986a: 377).
|
|
|
Konspirazio giroa bistan zegoen, baina euskaltzainburua inguruan gertatzen zenetik guztiz kanpo zegoen, bere ikerketa linguistikoetan murgilduta. Egoera guztia bertatik bertara bizi izan zuen B. Echegarayren arabera,
|
gero
ere" [p] ara Azkue, la guerra no existía" (Ibarzabal 2001: 31).
|
|
|
Publikoki euskal poesiak eta kazeta artikuluak idaztera mugatu arren, hainbat aldiz atxilotu zuten diktadura frankistan. ...riaguerraren konfiantzazko pertsona zen eta Nafarroako jeltzaleak antolatzen saiatu zen (Chueca 1989; Bidador 2000; Kintana Goiriena 2008). ordezkaritza bat antolatzeko E. Esparzari aipatu zizkion lagunen artean egon arren, proiektu hori hutsean geratu zen.586 J. Aguerrerekiko harremana nolabait berreskuratuta, hurrengo urteko lehen batzarrera idazki bat bidali zuen Iruñeko euskarari buruz, baina
|
gero
berriz aldendu egin zen (Euskaltzaindia 1982: 17). 587
|
|
|
|
Gero
ikusiko dugunez, gaztelania euskara hiztegiarekin jarraitzeko asmoa egon zen, baina 1954 aurrera Euskaltzaindiaren lexikografiak beste bide bat hartu zuen, L. Michelenaren zuzendaritzapean. Nolanahi den, azterketa lexikologiko baten zain daude R.
|
|
|
Nolanahi den, azterketa lexikologiko baten zain daude R. M. Azkuek hil arte zuzendu zituen Akademiaren gaztelania euskara corpus horiek,
|
gero
beste bi hiztegitan berrerabili zirenak: P. Múgicaren Diccionario castellano vasco (1965) eta B. Estornések zuzendutako Diccionario Auñamendi español vasco= Auñamendi erdal euskal iztegia(), zazpi liburukitan" a corr" atala baino hartu ez zuena (Sarasola 2004:
|
|
|
Inzagaray (sei aldiz baino ez, 1947an hil arte) edota A. Irigaray (11 aldiz), errepresioak sortutako izuaren menpeago zeudenez. A. Irigarayk kargua onartu ondoren, 1942an Donostian egindako batzarretara etorri zen Iruñetik, baina
|
gero
utzi egin zion, seguru asko Mundu Gerraren amaierak sortutako ezinegonagatik. 1944ko urrian, Donostiako Ategorrietan bizi zela, idazkariari adierazi zion ezin zuela batzarretara joan mediku lanagatik.261 artean batzar banatara agertu ondoren, 1948tik aurrera baino ez zen hasi sarriago agertzen.
|
|
|
M. Azkue, J. Urquijo, I. M. Echaide, A. Irigaray eta N. Oleaga) ondoko oharra egin behar izan zuten: " Batzarretara uts barik etorri daitezala euskaltzainai eskatutea erabagi da
|
gero
" (Euskaltzaindia 1956: 328). 266
|
|
|
I. M. Echaidek, halaber, hasieran gogotsu ekin zion lanak aurkezteari, baina
|
gero
utzi egin zion: " Ensayo sobre el primitivo Euskera" sarrera hitzaldia() eta" Elementos de las flexiones verbales con significación propia"().
|
|
|
Lehenengo gutunez bidali zien R. M. Azkue eta J. Urquijori, aditz flexioek berezko esanahia zutenaren aurkako iritziarekin.274
|
Gero
, sarrera hitzaldiarekin batera, bere Desarrollo de las conjugaciones euskaras liburuari erantsi zion, gerraondoko Akademiaren lehen emaitza argitaratutzat jo daitekeenari (Echaide 1944: 507).
|
|
|
1941 JCVk antolatutako ikastaroen eta CSICen asmoen berri eman zuen. 1942an bi aldiz eta 1943an behin bakarrik agertu zen, eta
|
gero
utzi egin zion joateari. 1949ko ekainean jakinarazi zuten J. Irigoyenek kargua utzi zuela eta, ondorioz, Euskaltzaindiak JCVko beste ordezkari bat izendatu behar zuela.
|
|
|
Espainiako abertzaletasunaren eraginpeko mugimendu erregionalista sustatzen saiatu zen 1930eko hamarkadan (Monier 1992; Larronde 1994; Lafitte 2002; Altonaga 2006). Mundu Gerran, erregionalismoaren aitzakian, petainzaleekiko hurbil egon zen, baina
|
gero
alemaniarren aurkako erresistentzian parte hartu zuen. Horrela, Eskualduna astekari kolaborazionista debekatu zutenean, gauza izan zen bi orrialdeko astekari filogaullista bat sortu eta zuzentzeko 1944tik aurrera, Herria izenekoa.
|
|
|
Bestalde, Akademiaren batzarrean J. Gorostiaga Bizkaiko herri literatura zaharraz aritu zen,
|
gero
Épica y lírica vizcaína antigua (1952b) bilakatu zen azterketa. J. Gorostiagak, halaber, euskal gramatika historiko konparatiboa aipatu zuen.
|
|
|
656 Jorge Villa Cobian,
|
gero
ikusiko dugunez, R. M. Azkueren testamentuaren oinordekoa izan zen G. Maidaganekin batera.
|
|
|
F. Krutwigen" Azkue in memoriam" eta J. Gorostiagaren" Azkue lingüista" (abenduak 10), J. A. de Donostiaren" Fauna y flora en la canción popular vasca" (abenduak 12) eta J. Domingo Begoñako Carmelo elizako organistaren" Azkue y el folklore musical vasco" (abenduak 13) (La Gaceta del Norte). Euskaltzain gazteak bere burua euskaltzainburuaren oinordeko edo premu gisa ikusten zuen ordurako,
|
gero
lotsa gabe onartu zuenez:
|
|
|
F. Krutwigen gutuna M. Irujori,/ 21 gabe dosierrak irakurri eta hautagaitzak aurkezteaz gain, Nuevo Ateneo eta Gernikaren bidez, eragin sareak ehuntzen ziharduen. L. Michelenak, posizio ezberdinak markatuta, euskaltzain gazteak gerraondoko Akademian eta euskararen norabidean eragin zuen aldaketa aitortu zion
|
gero
:
|
|
|
Sermoi baten ondorioz, 1946an Kanarietara deserritu zuten. Frankismoaren aurkako jarrera erresistenteari eutsi zion
|
gero
ere. Besteak beste, I. M. Echaidek ere Euskaltzaindiari laguntzeko eskatu zion uneren batean (Etxaide Itharte 1986:
|
|
|
F. Krutwigek Bilbao de los años cuarenta (1991) izeneko memorietan eman zuen ikuspegi partzialegia gorabehera, euskal kulturaren historian gutxi aztertutako garai baten lekuko pribilegiatua izan zen. Urteak igaro ahala, dokumentazio
|
gero
eta aberatsagoa aztertu ondoren, testuinguruaren garrantzi historikoaz jabetu nintzen (Ugarte Muñoz).
|
|
|
Beste bi hautagai (L. Dassance, D. Dufau) zalantzazkoak ziren. Horregatik, informazio gehiago eskatu zion D. Dufau notarioak egindako idazlanez.402 Bistan denez, F. Krutwigek ia erabateko ezjakintasuna zuen Pirinio Behereetako idazleei buruz, nahiz eta
|
gero
izendapen berrien meritua bereganatu.
|
|
|
F. Krutwigek memorietan itxuragabetu edota ukatu egin zuen gainerako euskaltzainek emandako laguntza, kide berriak proposatzeko, informazioa osatzeko edota helbideak lortzeko garaian.414 Nolanahi den, argi dago F. Krutwig zela erreformaren arduradun nagusia eta lanaren sinatzaile bakarra.415 F. Krutwigek zeharo itzulipurdikatu nahi zuen Akademiaren oreka geolinguistikoa berak hobesten zuen euskara estandarretik hurbilago zeuden kideekin.
|
Gero
adierazi zuen euskaltzain izateko hautagaiak onartu zituztela lapurteraren aldeko joera artean Akademian nagusi zelako. Ez da sinesgarri dialektofiliarena, baina egia da batzarrak aho batez izendatutako bost kidetatik lau Frantziakoak zirena.
|
|
|
L. Michelena SFVJUko literatura irakasle izendatu nahi zuten, urteko azken hiruhileko soldata gisa 2.000 pta. kobratuta. Bi hautagaiok ezezkoa emanez
|
gero
, ordezko egokiak bilatu behar ziren. Azkenik, ikasturte berria irekitzeko, K. Boudak lehenbailehen hiru hitzaldi ematea erabaki zuten.991 Urriaren 9an, GPDko presidentea, R.
|
|
|
1953ko irailaren 24an,
|
gero
EIL SIEBen biltzarrean ezizen baten pean aurkeztu eta azkenean Egan aldizkarian argitaratu zuena (Labayen 1955).
|
|
|
Axular, 1954 [1643],
|
Gero
: bi partetan partitua eta berezia.
|
|
|
, 1954a,"
|
Gero
", Euzko Gogoa, 9, 161
|
|
|
, 1954," P. Axular,
|
Gero
, ed. M. Lekuona (1954)", Egan, 2, 17
|