|
2005
|
|
|
elplural[...] se formó envascoenépocatardía, cuandolaleyqueconvertía a-a+ aen ea, etc., ya no era operativa. Azentuzkogertakariak bat
|
datoz
Mitxelenaren hipotesihonekin.
|
|
|
' Ahozkoaren azterketa egiten den Jan zientifiko bakanetan, kasurik onenean aipatu baino ez dira egiten hizketarekin hatera
|
datozen
proxemika edo kinesia. Alabaina, falta dira azterketa sistematikoak.
|
|
|
Bizidunokegitenditugunekintzenezaugarribehinetakoa (eta nahitanahiezkoa) aldatzearena da; bestehorrenbestegertatzen danorizateri begira ere, elkarren arteanezberdin garaetahalagarelakomodu ezberdinean erantzuten duguzeinahiegoeraberritan.Hiztunonhizketaerealdakorra daezinbestean; aldebatetiklegokehiztunari berariatxikitzen zaionaldakortasuna: a) duenahoskuntzsistemarenezaugarriek, adinak, ohiturek... mugatzen dute artikulatze modua, hizketa abiadura, erritmoa... ; b) aurrekoarierabatlotuta
|
dator
hiztunarenizaerarilotutakoaldakortasuna, hauda, duen nortasunak, identitateak, sinesmenak, barne egoerak, hizkuntzazduena jarrerak... bultzatutakoa legoke; e) gizarte harremaneilotutakoak, lekuak, solaskideak, gaiak, barne egoerak... eragindakoa, alegia.
|
|
|
Aurrekoak erabatbaztertu gabe, 70.hamarkadatik aurreragaurarte, Psikologia kognitiboareneskutik
|
datoz
oharmenari lotutakoikerketa asko. Oharmen prozesua informazio prozesumodura azaltzen dute (Lindsay k
|
|
|
Noeren semea zen] apet deitzen zena, Eta Japetek Tuba/ seme bortzgarrena, Hura da Espainian lehen sarthu zena, Hartarik da
|
ethorri
gure hastapena.
|
|
|
Hain zuzen lurretan, 1891an Dibarrartek aurkezten duelarik bere Eskualdunen loriak
|
badator
bertze kantu bat akrostiko moduan egina Ama euskarari (Akrostikoa) Zazpiak beti bat tituluarekin.
|
|
|
Hedatzen ari den inpiotasunaren uhainaren kontra, framazonen eta haien deabrukerien aurka, ordu arte tente potente egona baldin bada Euskal Herria, zer bilakatuko da bihar? Hortik
|
dator
otoitza: egon dadin Euskal Herria, den bezala, arbasoak eredutzat hartuz, lehen bezala orain ere, beti euskaldun fededun, orduko leloari jarraikiz.
|
|
|
Espiritu etnografikoak dirau bai, baina hori ez da maila teorikoan ez duelako kezkarik, erredukzionismo antzuan ez erortzeko bidea baizik. Deskribapen soila eta formala gainditurik gelditzen da, ikerketa teori koan aukerak eginez, ez modu abstraktuan, enpirikoan baizik, berez
|
etorri
zetorren ondorioa modu naturalean agiriaz.Sozilogismo berriaren ekarpenak jasoko ditu 1950ean, aurkakoa, hurren go hamarkadan, sikologismoan murgilduz. Pertsonen, protagonisten nundik norakoan kezkaturik agertu zen beti, heldutasun intelektuala irabazi ahala.
|
|
|
Espiritu etnografikoak dirau bai, baina hori ez da maila teorikoan ez duelako kezkarik, erredukzionismo antzuan ez erortzeko bidea baizik. Deskribapen soila eta formala gainditurik gelditzen da, ikerketa teori koan aukerak eginez, ez modu abstraktuan, enpirikoan baizik, berez etorri
|
zetorren
ondorioa modu naturalean agiriaz.Sozilogismo berriaren ekarpenak jasoko ditu 1950ean, aurkakoa, hurren go hamarkadan, sikologismoan murgilduz. Pertsonen, protagonisten nundik norakoan kezkaturik agertu zen beti, heldutasun intelektuala irabazi ahala.
|
|
|
Halaz guztiz ere, guk ez dugu arazo bihurtu den gai hau ukituko, hizkeren arteko auzira mugatuko dugu jar duna. Arazoak konpontzen hasteko, gainera, deskribapenak behar izaten dira eta definizioetan bat
|
etortzea
ere gauza beharra da.
|
|
|
Hizkuntza, edotanahiagobada, hizkera, hiztunonada, bereegitekoadu, bere baldintzak, kanpotikakopresioak e.a.Berrikuntzaartifizialez kanpo edotaeuskarabatuaren gaitiklanda, hizkera batenbarreneko berregituraketa eraginduten hizkuntza aldaerenartekolehiadago, hizkerenartekoberdintze edonahastetik kanpo egondaitekeena.Honen guztiaren adibideonaeskainidiguJ.I.Uhaldek (2000). Bermeokohiztun gazteeneuskaranaditzaren sisteman aldaketa gaitzagertatu damorfologiari dagokionez: adizkiek soiltzeko joerahartuduteetaaldaerenkonplexutasuneanmurriztea gertatuda: honela, naientsutennintzen, nizun, dotennuen, basintsutdiezazuket,
|
etorriko
balekisara, dxungo (leki) garisenetorrikobazina, joanenginateke gisako berrikuntzakditugu; batetik, orainekoaldaeretarik iraganekobesteautomatikoagobatzukeratortzendiraeta, bestetik, osagaigramatikalbatzuenhelmena hedatzen etaorokortzendaparadigmetakoaldaerakaurrezteko.
|
|
|
Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'. Idazle gehienak
|
etorri
ziren bat euskara estandarizatzeko beharrarekin, baina behar hori onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak zeuden euskara batuaren oinarritzat hartu behar zen euskalkia erabakitzeko orduan2. Azkenik nagusitu zen iritzia erdialdeko euskalkietan (gipuzkera, goi nafarrera eta lapurtera) oinarrituriko hizkuntz ereduaren aldekoena izan zen,
|
|
|
Bigarrenik, goi mailako jendek erabiltzen dituen hizkuntzak dira eredu modura ezartzen direnak eta hizkuntza txikiak lan munduan baliogabe bihurtzen direlarik, modernitatearekin zerikusirik ez duten esparruetara muga turik geratzen dira (nekazarien gizartea, erlijioa, maila pribatua). Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera
|
etorri
diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. Azkenik, mendekotasun kulturalari dagokionez, aipatu beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handia txikia baino.
|
|
|
Hizkuntzalarien eginkizuna ezin izan daiteke esparru guztietako testu tekniko zientifikoak idaztea, gehienez ere, lan egiten duen hizkuntzalaritzaren esparruko euskara lan dezake bakoitzak. Ekarpena, hizkuntzalaritzaren esparruak lantzetik
|
etorriko
da, jakina. Zalantzarik ez dago euskarak orain arte landu ez diren esparruetara hedatzeko aldatu egin behar duela.
|
|
|
Edonola, arreta bereziaz jokatu behar dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea: gure analisitik ateratzen diren ondorioak hiztunek egiten dutenarekin bat ez
|
datozenean
gure analisia da egokitu beharrekoa, ez hiztunak.
|
|
|
egungo euskal testu asko, gramatikaltasunaren eta estandarizazioaren aldetik zuzenak izanik ere, traketsak direla. Arazoak neurri handian testu horien eraikuntzatik bertatik
|
datoz
, baina hizkuntzalarien lanak ezegokitasun hori saltzetik harantzago joan behar du: ongi eraturiko testuen eta gaizki eratutakoen artean dauden ezberdintasunak objektibatzen dituzten azterketak behar dira, ezegokitasunak zuzenduko baditugu.
|
|
|
Aldaera komuna, hizkuntza baten hiztun gehienen hizkuntz ezagutza osatzen duten arau, unitate eta murriztapenen multzoa da, hizkuntza osoaren azpimultzo bat baino ez dena. Zientzia eta teknikarako erabiltzen diren alda era berezituak, aldiz, erabilera komunaren kodearekin hainbat alderditan bat
|
datozen
, baina beste alderdi batzuetan erabilera komun horretatik urruntzen diren azpikodeak dira. Urruntze hori jakintza esparru bakoitzaren berezitasunei zor zaie.
|
|
|
Honelako ikurrek testu idatziak laburtzeko balio dute, baina irakurtzeko orduan deskodetu egin behar dira hizkuntza bakoitzean. Batzuetan idatzizko segidaren hurrenkera ez
|
dator
bat hizkuntza jakin bateko sintaxian dugun hitz hurrenkerarekin eta irakurketa hizkuntzaren arabera egiten da: 1 cm idatzi, baina zentimetro bat irakurtzen dugu euskaraz22?
|
|
|
Antzeko nahaste batetik
|
dator
zenbait hiztunek 15 zm bezalako segidak idaztea: euskal ortografiak ez die eragiten honelako ikur adierazpenei, laburtzapena erabiltzen dugularik,
|
|
|
Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu behar al dugu? Marratxoa jarri behar al dugu ikurraren eta deklinabide atzizkiaren artean? 24Formulak edo ekuazioak testu batean txertatzen ditugunean, hizkuntza naturaleko perpausekin bezala jokatu behar al dugu puntuazioari, menderakuntzari eta juntadurari dagokienez. Laburbilduz, hizkuntza tekniko zientifikoaren zati handia bat
|
dator
hizkuntza komunarekin: batetik, fonologia eta ortografia; bigarrenik, morfologia flexiboa; hirugarrenik joskera, eta azkenik hiztegiaren zati handia.
|
|
|
Aditzetiko izenen eta adjektiboen kontua da aho lumetan dabilen gaurko euskararen beste arazo bat, testu tekniko zientifikoetan nominalizaziorako duten joera dela eta areagotuta dagoena. Batetik, euskarak onartzen duena baino harantzago doan izenen erabilera dugu, inguruko erdaren sistema kopiatzetik
|
datorkiguna
: foku baten hurbiltasunean bezalakoak ikus daitezke foku batetik hurbil litzatekeen tokian.
|
|
|
Alderantzizkoa izan da garri eta kor atzizkien erabilera alda tzera eraman gaituena, alegia, euskal garri atzizkia erdal ble atzizkiarekin parekatzea. Halaber, erdal sistemarekiko parekatze horretatik
|
datorkigu
erdal hitz bakarrerako hitz bakarreko euskal ordaina nahi izatea: internacional >
|
|
|
Edonola, Sarasolaren (1997a) arabera, hauek, tar daramatenek ez bezala, tradizio hobea dute eskuinean. Gainera, erlatibozko perpausetako adizkiekin harremanetan jartzetik ere
|
etor
liteke ezkerrean onar garriak izatea.
|
|
|
Gurera
|
etorriz
, Meisel eketaMahlau k (1988) proposatutako bidetik abiatudaikerketaEuskalHerrian.Ikertzailehauek, euskaraketagaztelaniak dituztenegituradesberdinakikusirik, guztizinteresgarritzatjodutegaztelaniaetaeuskaraaldibereangaratzendituzten haurren jabekuntza garapena aztertzea.Ordutik honamakinabatlanargitaratudaarlohonetanetaiker
|
|
|
(20) ko (s) katik(
|
etorri
) (B2; 00; iturria: Zubiri 1997); bixiketati (k) erori (B2; 01; iturria: Zubiri1997); erori (eg) ingolagainetik (E2; 11; iturria: Zubiri 1997); lehensoloti (k) (etorrinaiz) (O2; 01); ni baka (r) ri (k) bajatu eskilarati (k) (O 2; 01); belarritik hartuta (M
|
|
|
Iskribariak aipatzen ditu oraino zuzendaritzaren bizpalau xede berri, hala nola, Baionako jaun apezpikuari eskatzeko erabakia Jean Saint Pierre bezalako euskaltzale argitu batek Seminario Handiko apezgaiei euskara apur bat irakats diezaien, edo Jaun prefetari galdetzekoa Paristik eta behere horita rik osasun bila
|
datozen
mutiko eta neskato kanpotarrak bertze eskualde bate tara igorriak izan daitezen, zeren eta boz emaileen lerroa kanpotar izenez egu netik egunera betetzenago baita (sic).
|
|
|
lrakurleak, ordea, uzkur daude, bizpalau gutun, doi doia,
|
etortzen
dira Iholditik eta Bankatik. Eta besteak...
|
|
|
Napoleon Bonapartek Waterlooko gudua galdu zuenean 1815eko ekainaren 18an, Borbondarren eskuetan utzi zuen Frantziako erreinua ekainaren 22an eta Luciano aitak aske ikusi zuen bere burua Italiara itzultzeko. Vienako Biltzarrean Pio VII.ak lortu zuenean Elizako lurraldeak eskuratzea, beraien barruan zegoen Musignano herrira
|
etorri
zen familiarekin Caninoko Printzea. Bi urte eta erdi zituen gure Louis Lucien Bonapartek.
|
|
|
Baina Specimen lexici comparativi... (1847) lexikografiako lehen lana aparte utzita, dialektologiari zuzendu zion lehen lana Ingalaterran egindakoa izan zen, 1851n argitaratu baitzuen A specimen of the Vulgar Speech of the town of Gloucester. Euskarazko itzulpenak
|
etorriko
dira gero eta Genovako dialektoaren ahoskeraz lehen aipatu duguna, Italiako lehena, ez da 1860 urtera arte helduko. Lehen ikusi dugu 1857an hasita argitaratu zituela Italiako dialekto batzuetara itzulitako Bibliaren zatiak, eta pentsatu behar da aspalditik zebilela itzultzaileekin harremanetan.
|
|
|
San Matearen Ebanjelioa, Salomonen Canticorum cantica, Ruthen eta Jonasen liburuak. Lehenago Italian egon zen garaian, 1848 urtera arte, itzulpen batzuk aginduak zeuzkan, beste batzuk gutunen bidez eskatuak, eta eginda zeudenak jasotzera
|
etorri
zen. Baina hutsuneak zeudenez bildutakoen artean, itzulpenak eskatzera etorri zen 1854an.
|
|
|
Lehenago Italian egon zen garaian, 1848 urtera arte, itzulpen batzuk aginduak zeuzkan, beste batzuk gutunen bidez eskatuak, eta eginda zeudenak jasotzera etorri zen. Baina hutsuneak zeudenez bildutakoen artean, itzulpenak eskatzera
|
etorri
zen 1854an. Arraro samar egiten zaigu bidaia honetan ez zituela ukitu Korsika, Sardinia eta Sizilia uharteak eta Erromatik hegoalderako lurraldeak.
|
|
|
ruetako hiztun eta jakitunekin Akademia antzekoa antolatzeko. Ez dakigu Italiara berriz
|
etorri
zenik, baina dialektoen argitalpenak prestatzeko harreroan ugariak izan zituen laguntzaileekin, eta badakigu baten bat Londresen egon zela elkarrekin lan egiten eta azken ukituak liburuei ematen.
|
|
|
Txartel berean, elizak emandako agiriaren ostean, zibila ere
|
badator
hala dioena:
|
|
|
Azken finean, dialektologoa izan zen Bonaparte eta Dialektologiaren aita. Fonología dela eta, belarri onekoa zela diosku José Vilallongak, eta hortik
|
zetorren
hiztunen mintzaira entzuteko zeukan gogo bizia.
|
|
|
l. Famiglia, 2 Rami, 3 Gruppi, 4 Luoghi, 5 Provincie. Hamasei hizkuntzak orrialdearen erdian
|
datoz
sailkatuak, bost zutabeen gainean dagozkien tokian. Sailkapen honek izenburua darama:
|
|
|
Eskuratu berria zuen ordurako Catalogo dei libri Sardi azken erreferentzia 1850 urtekoa dakarrena. Sardiniako dialektoen ikerketak egiten dituzten izenburuak
|
datoz
zerrenda honetan, eta gero laguntzaile izango duen Giovanni Spano ere azaltzen zaigu.
|
|
|
b) Zeresanikez, lokailuekperpausmailandutenfuntzio hauekonarturik ere, ezinazaldaitezkeezgramatikaltasunguztiak, etaaskotanesangura harre manenarteko bateraezintasunakbidediradebekuareniturria (32a). Halaere,
|
datozen
lanetarako utzibeharduguzenbaiten egokitasun edotagramatikalta
|
|
|
' Eranskinean oraindik zemaizkoa, conminatorio (juramento)
|
dator
, xehetasun haboro
|
|
|
OEH n abagune (Y, G15 H), abadune (V m), abagadaune (V; PAbVoc), abagadune (V ger ple), abegune (V ger; H; Izt. ap. DRA)
|
dator
, lehen adie ran 1 (Buena) ocasión(...) Tr. No lo hemos encontrado antes de Moguel y Añibarro. Vuelve a usarse a partir de fines del siglo XIX, sobre todo por auto HLEH an zemaitu, zematzaile bezalakoak biltzen dira baina lekukotasun modernoekin; cf.
|
|
|
Nik neuk Mitxelenak erdietsi bide zuen etimologiarik eder eta emankorrenetakoa erabi li nahi izan dut giltzatzat edo eredutzat. FHV n (326) dakusagunez, mende baleko elae, elai eta erdi ekialdeko enara, beren artean itxura batean aski urru ti izan arren formaz, ·eNaLa 1 ·eLana tik
|
datoz
biak (gogora kanpae 1 kanpai edota gaztae 1 gaztai < · ana). Aitzinforma bata ala bestea har, kontsonan
|
|
|
Etsai deabruz eginikakoen xede eta lege tzarrak eta azerikeria edo zakurkeriazko jokaera aipatzen zituen argudio nagusitzat, hots, egitateak egi leen araberako; etsaien lege gaiztoen ondotik
|
zetozen
, bestalde, haren ustez, orduko makurrak oro. Etsenplu on eta txar, erran zahar eta zuhur, Aita Saindu eta Eliza Katolikoko autoritate eta beti aitzina errekak behera jausten ari garela koa ziren beste argumentazio egitura nagusietariko batzuk.
|
|
2019
|
|
|
Horra, bada, irakurle, Antton Ugartek egindakoa. Berori geratzen da argitaratua, gerora
|
etorriko
diren beste batzuen esperoan, guztion artean moldatu baita Akademiaren historia, hain zuzen ere, euskararen beraren historia islatzen duena azken mendean, bere argi ilunak eta on gaitz guztiekin islatu ere.
|
|
|
Garai gogorrak ezagutu ditu erakundeak bere ibilbidean, garai gogorrak eta ilunak. Gerrak sortutako egoera makurrera egokitu ahal izan zen erakundea, ordea, nola edo hala egoerari eutsi egin zioten garaian garaiko agintariek, garai oparoagoak
|
etorriko
ziren esperantzarekin, bistan denez. Eta etorri ziren, etorri:
|
|
|
Gerrak sortutako egoera makurrera egokitu ahal izan zen erakundea, ordea, nola edo hala egoerari eutsi egin zioten garaian garaiko agintariek, garai oparoagoak etorriko ziren esperantzarekin, bistan denez. Eta
|
etorri
ziren, etorri: gau luze haren ondoren, atera zen, halako batean, hainbeste desiratutako eguzkia; erakundea bera indartzearekin batera, handik gutxira sortu zen euskaldunontzat hain garrantzitsua izango zen euskara batua; eta handik aurrera hasi ziren ikerketa lanak ugaritzen, unibertsitateko ikertzailez hasi ziren hornitzen erakundeko batzordeak, eta handik etorri ziren euskararentzat lan garrantzitsuak:
|
|
|
Gerrak sortutako egoera makurrera egokitu ahal izan zen erakundea, ordea, nola edo hala egoerari eutsi egin zioten garaian garaiko agintariek, garai oparoagoak etorriko ziren esperantzarekin, bistan denez. Eta etorri ziren,
|
etorri
: gau luze haren ondoren, atera zen, halako batean, hainbeste desiratutako eguzkia; erakundea bera indartzearekin batera, handik gutxira sortu zen euskaldunontzat hain garrantzitsua izango zen euskara batua; eta handik aurrera hasi ziren ikerketa lanak ugaritzen, unibertsitateko ikertzailez hasi ziren hornitzen erakundeko batzordeak, eta handik etorri ziren euskararentzat lan garrantzitsuak:
|
|
|
Eta etorri ziren, etorri: gau luze haren ondoren, atera zen, halako batean, hainbeste desiratutako eguzkia; erakundea bera indartzearekin batera, handik gutxira sortu zen euskaldunontzat hain garrantzitsua izango zen euskara batua; eta handik aurrera hasi ziren ikerketa lanak ugaritzen, unibertsitateko ikertzailez hasi ziren hornitzen erakundeko batzordeak, eta handik
|
etorri
ziren euskararentzat lan garrantzitsuak: euskara batuaren oinarriak, gramatika lanak, lexikografia lanak, literaturari buruzkoak, onomastikakoak...
|
|
|
M. Aranzabe" Araxes" elizgizon tradizionalistak, halaber, J. Artecheren artikuluaren alde egin zuen, lehenago beste filologo batzuek (R. M. Azkue, J. Urquijo, J. M. Mocoroa, S. Altube, A. Tovar) purismo neologistaren aurka esandakoekin bat
|
zetorrelakoan
. Bestalde, 1949ko urtarrilean, P. Lhande (SI) euskaltzainari Donostian J. Artechek egindako elkarrizketa argitaratu zuen.
|
|
|
Gavel jaunarekin (erabakitzen badute izen au autatzea nik eskatu bezala) 4 dire, A. Lhande gai baldin badago. Orai zuk erran ontzat artzen duzun, eta berdin besteek; emengo batzarretara
|
etortzeko
. Beste izen bat edo bi erradazu othoi, egokiak euskal idazleen artecoak, gerta bai liteke, beste toki geyago bat ere bethetzea Iparraldecoekin; au dena oraiño belarrira erratea...
|
|
|
M. Azkueren Diccionario español vasco= Dictionnaire espagnol basque (circa 1916b) bide da, zati soltetan Euskaltzaindiaren bibliotekan eta J. Urquijoren bilduman gordetzen dena (KMK JU). zuen, eta euskaltzainburu kargurako I. M. Echaideren aldeko botoa eman nahi zuen.896 R. Lafonek ere ezin izan zuen
|
etorri
, Bordeleko Unibertsitatean eskolak ematen zituelako. Postaz bere bi idazlan bidali zituen Akademiara:
|
|
|
Ez dira pozgarriak, ez orixe, Euskaltzaindia dala ta Bilbaotik
|
datozkigun
berriak. Azkue jauna il ezkero, ez omen dago Euskal Akademian autsa, zitza ta alperkeria baizik.
|
|
|
40 orrialdeko liburuki xume bat izango zenez, arazoa ez zen ekonomikoa izango, baizik eta euskaltzainen borondate falta edo alferkeria. A. Irigaray eta L. Michelena bat
|
zetozen
egitasmoarekin eta" gazteen" parte hartzea ere nahi zuten agerkaria antolatu eta 1953ko lehen hiruhilekoan argitaratzeko.907
|
|
|
Ekainaren hasieran gutuna idatzi zion L. Villasanteri. Funtsean bat
|
zetorren
hitzaldiko ikuspegiarekin, eta uste zuen idazlan hori mugarria izango zela euskararen historian. Berak N. Ormaecheari hitzez antzeko asmoak adierazi zizkion gerra zibil aurretik, eta, Arantzazuko frantziskotar batena zenez, uste zuen Gipuzkoan harrera ona izango zuela.
|
|
|
L. Villasanteren sarrera hitzaldiari harrera abegitsua egin zion, ordea, A. Ibinagabeitiak EAJ PNVren agerkarian. F. Krutwig euskaltzaina erbesteratuta egoteak nolabaiteko zilegitasun morala ematen zion lapurtera klasikoaren proposamenari.922 Euskarazko kultura maila jasotzeko ahalegina txalotu arren, funtsean bat
|
zetorren
gipuzkera osotuaren aldeko idazleek jarritako eragozpenekin:
|
|
|
Berriz ere, ez dago batzarraren akta ofizialik, baina idazkariaren zirriborroa gordetzen da. Hain zuzen, N. Oleagak adierazi zuenez, Euskaltzaindiaren Bilboko laguntzaile batzuen eskaria jaso zuten.923 José Urrutia Bilbao (SI) Deustuko Unibertsitateko ikasketa prefektuaren aurkezpen gutun batekin
|
zetorren
eskaria.924 Gazte talde batek Akademiari egoitzako gelaren bat erabili ahal izatea eskatzen zion, euskararen eta euskal kantutegiaren inguruko bilerak egiteko.925 Eskaera bera A. Irigoyen, L. Torrontegui eta J. Peñak sinatzen zuten eta hiru puntu zituen:
|
|
|
I. M. Echaideren gutunak J. M. Caballerori eta N. Oleagari, gaztelaniazko monolinguismoa ezarri zuen945 Probintziako baserri eskoletako(" escuelas rurales") irakasleei sari ekonomiko bereziak ematera mugatzen ziren, elebitasunaren arazoa kontuan hartuta. GPDko Educación, Deportes y Turismo sailak 1953ko abenduaren 24ko irizpenean salatu zuenez, GPDk sortutako mintegiak euskara eskolak ere eman nahi zituen, baina batez ere goi mailako ikerketa linguistikoa eta filologikoa bultzatzera
|
zetorren
, bereziki J. Urquijo zenaren ondare bibliografikoa erabiliz. Euskal Herriak unibertsitate egituraz gabetuta jarraitzen zuenez, SFVJU Valladolideko Unibertsitateari atxikita sortu zen nahitaez, baina Salamancako Unibertsitateko" Manuel de Larramendi" katedrarekin elkarlanean aritzeko asmoarekin.
|
|
|
Kontuan hartu behar da Mundu Gerrako urte horietan Espainiako arkeologiaren burua Julio Martínez Santa Olalla() filonazia zela. Berari esker, J. Caro" Sociedad Española de Antropología, Etnografía y Prehistoria" ko (SEAEP) idazkariorde izendatu zuten 1940an, eta hurrengo urtean J. Urquijo bera izendatu zuten elkarteko kide.299 Barojatarra hizkuntza paleohispanikoak ikertzen ari zen, baina ez
|
zetorren
bat inperialismo arrazalogiko falangistarekin, Iberia zeltiko elebakarra kosta ahala kosta irudikatu nahi zuena. Era berean, erbesteko J. M. Barandiaranengan difusionismoak (L. Frobenius) izandako eragina kritikatzen zuen.300
|
|
|
Federico Krutwig Sagredo() Bizkaiko Getxon jaio zen. Friedrich Krutwig() aita, Lehen Mundu Gerran Bilbora
|
etorritako
Alemaniako industrialaria zen.334 Isidra Sagredo Mateo() ama, Getxon jaiotako Burgosko etorkinen alaba zen, baita Prudencio Melo (18601945) Valentziako artzapezpikuaren iloba ere.335 Batxilergoa Bilboko" Deutsche Schule" n ikasi zuen eta gerra zibilak iraun artean Alemaniara eta Portugalera erbesteratu zen militar kolpisten aldeko familiarekin. Bilbora itzulita, Deustuko Unibertsitatean abiatu zituen ekonomia ikasketak, baina bertan behera utzi, eta Escuela de Comercio ko ikasketak burutu zituen 19421949 artean.
|
|
|
8). F. Krutwigek, bere burua politikoki zuritzearren, gero adierazi zuen J. M. Seminario A. Irigarayk proposatu zuela, baina ondoren ikusiko dugun gutunaren arabera, proposamena Bilbotik
|
zetorren
eta F. Krutwig izan zen Euskaltzaindiaren ordezkaria J. M. Seminariorekin harremanetan jartzeko (cf. Iztueta & Iztueta 2006:
|
|
|
Krutwig jaunak dino bere eritziz Euskaltzaindia zelanbaiten barriztu bear litakela, orain dagoan ta dabilen lez jarraitu ezkero, euskerearentzat onura gitxi
|
datorrela
ta. Onezaz adierazoten dauz zertzelada batzuk.
|
|
|
Urrengo adierazo da, Villasante euskaltzain jaunaren sarrera ospatzeko, Bizkaiko Ekautaren jauregian, Jakintza Batzordearen gelan, Orrila onen ogetairuan egindako batzar nagosian aitatutako Euskaltzain barriari erantzunik Krutwig euskaltzainak irakur eban itzaldia dala ta, batzar orretara
|
etorri
ziren agintari batzuk naigabe ta aserrea erakutsi dabela, ta euren eritziz Euskaltzaindiak egoki deritxona erabagi bear leukela eskatu dabela. Zer erabagi leiteken ondo ebazteko aitaturiko itzaldia entzun ez ebean euskaltzainak ezagutu ta guztiok ondo aztertutea bear izango leitekela ta, ijeki bat Oleaga jaunak eskatu ta urrengo batzarrerako ekarri dagiala ebatzi da (Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
Esan bezala, Akademiaren aktek ez dute J. M. Seminariorekikoa aipatzen. Arazoa otsailetik
|
zetorren
, Bizkaiko gobernadore zibilak Sestaoko zazpi laguni bandalismo zigorrak ezarri zizkienean, parrokia orri batean" Miren"," Edurne"," Andone" edota" Koldobika" izenak erabili zituztelako. Zigorrak oihartzun handia izan zuen, izendegi jeltzalea hilarrietatik ezabatzeko G. Riestraren agindua gogorarazten zuelako.
|
|
|
A. Irigarayk, beti bezain zuhur, honela idatzi zion P. Lafitteri 1954ko apirilean: " Ikusi dugu Euskal Ikaskuntzetako batzarraren deia gustagarria biziki, bainan... hunara
|
etorri
beharrak, badakizu..." (Andiazabal & al. 2005: 226).
|
|
|
J. Gorostiagaren alde egiteko erabakian nabari da huts egin zuela Bilbon egitura egonkorrago bat sortzeko asmoak. Agian arrazoi politikoak zeuden Espainiatik alde egitea erabakitzeko, baina, era berean, bere burua linguista gisa gaindituta ikusten zuen SFVJUtik
|
zetorren
haize berriarekin.1200
|
|
|
Nafarroatik ere
|
etorri
ziren berri onak, Gipuzkoan bezala, diputazioko presidentzian izandako aldaketekin lotuta zeudenak. 1952ko apiriletik Miguel Gortari() zen NFDko presidente eskuindar berria, aurreko J. M. Arellano baino euskaltzaleagoa.
|
|
|
1952ko apiriletik Miguel Gortari() zen NFDko presidente eskuindar berria, aurreko J. M. Arellano baino euskaltzaleagoa. Ikusi dugunez, ordura arte Iruñeko alkate zenak harreman adeitsua gorde zuen Akademiarekin, Errepublikan parlamentario gisa izan zuen jarrera politiko irekiagoarekin bat
|
zetorrena
. Kontuan hartu behar da M. Gortarik, EI SEVeko kide izateaz gain, CEDAren ildoko ideologiatik Euskal Herriko Autonomia Estatutu bateratuaren alde egin zuela, eta horregatik V. Pradera eta E. Esparzaren erasoak jaso zituela.
|
|
|
Nolanahi den, zenbaki berriaren atal nagusia frantziskotar euskaltzainak prestatutako arteko aurkibideek osatzen zuten, Euskaltzaindiaren garai distiratsuagoaren erakustokia zirenak (Villasante 1953b). Ondoren" Algunos acuerdos de la Academia Vasca" atal laburra
|
zetorren
gaztelaniaz, Akademiak 1951ko apirilean hartutako erabaki ortografikoak azaltzen zituena," h" eta" ñ" grafemez ohar batzuk gehituta. Erabaki ortografiko horiek zelako oihartzun mugatua zuten, P. Barojak 1953ko ekainean Bartzelonako Destino argitaletxearekin plazaratutako El País Vasco gidaliburuko hitz hauek erakusten dute:
|
|
|
Sariketak hartu zuen bidea ikusita, uste dut, alde batetik, A. Irigarayk aspalditik bultzatu nahi zuen erdara euskara hiztegia arbuiatu zela. A. Ibinagabeitiari azaldu zionez, (prosazko antologiaz, ipuin bildumaz edota polizia nobelaz beste) Espainia Frantzietarako 200 orrialdeko hiztegi bateratua osatu nahi zuen, EAJ PNVren garaiko europeismo zaharberrituarekin bat
|
etorri
zitekeena.1120 Seguru asko Bilboko idazkaria izan zen, 1941az geroztik euskaltzainburuarekin lexikografian aritutakoa zenez, Nafarroako medikuari eragozpenak jarri zizkiona. Izan ere, N. Oleagak adierazi zuen R.
|
|
|
1153 L. Aquesoloren idazlan guztien edizioko bertsioa, lapurtera klasikoan idatzita egonagatik, ez
|
dator
guztiz bat Euzko Gogoan agertutakoarekin (Akesolo 1989: 46).
|
|
|
" [h] ice un proyecto, por el que resulta que su preparación, no la impresión, costaría de 250.000 a 300.000 pesetas" zioen 1956ko udan.1156 Ordurako Gipuzkoako erakundeek Bizkaikoek baino diru askoz gehiago ematen zioten Akademiari, eta horregatik lexikografia akademikoa BPDk finantzatu zezakeela uste zuten, JCVko I. Urquijoren bitartekaritzari esker.1157 Euskaltzainburuordea erbesteko M. de la Sota jeltzalearekin jarri zen harremanetan edizioa bideratzeko. Dena dela, ez
|
zetozen
bat I. M. Echaide eta A. Arruek bi urteren buruan amaitu asmo zuten R. M. Azkueren hiztegiaren edizio zuzendua eta L. Michelenaren arnas luzeko ikerketa:
|
|
|
Beste guziak itsutu egin aal ditu?
|
Gatozen
mamira, eta mamia adierazten saia gaitezen eta izkuntza saia dezagun (Michelena 1954: 41).
|
|
|
Dela zenbait egun Bilbaon, itzaldi batean esan emen zian, Eliza’k eta Estatuak euskerari kalte aundia egin diotela. Orregatik —beldur bait uan Bilbao’ko agintariak baituko ote zuten—, Prantzia’ra
|
etorri
emen dek illabete bat edo bi emen igarotzeko asmoan. Esan zeâk, euskerazko aldizkari bat nai luketela argitarazi, eta neri nere iritzia galdetu zeâk.
|
|
|
858 Euskaltzaindiaren Artxiboa, Jokin Zaitegi funtsa: A. Ibinagabeitiaren gutuna J. Zaiteguiri, Horren arabera, C. Morcillo Bilboko apezpikua hitzaldiaren edukiarekin bat
|
zetorren
, baina hori ez da oso sinesgarria, Egiz aldizkariarekin izandako jarrera ikusita.
|
|
|
Piñeiro galegistarekin batera, 1946an berriz atxilotu zuten indar antifrankisten koordinazio lanetan aritzeagatik, eta beste bi urtez egon zen preso, 1948ko apirilera arte. Ondoren, urdailetik betirako makalduta, Gipuzkoara itzuli eta J. Ajuriaguerraren idazkari lanetan aritu zen ezkutuan, baina 1951ko udaberriko greba orokorraren ondorioz barnealdeko EBBren burua erbesteratu ondoren, kulturgintza posibilistan murgildu zen, EAJ PNVren Gerra Hotzeko ikuspegiarekin bat
|
etorriz
(Coromines & al. 1997; Ibarzabal 2001; Urkizu 2004).
|
|
|
Nolanahi den, L. Villasante animatu zuen teologiako tesiaz Donibane Lohizuneko aldizkarian idaztera.698 Hori dateke, hain zuzen, F. Krutwigen eraginaren ekarpen handiena, kultura gai jasoak euskaraz lantzera bultzatzea, horregatik testuaren maila beheratu gabe. Hala ere, maila formala lehenestea gabezia baten beste aurpegia zen, euskararen erabilera naturala ziurtatu gabe zegoen guneetatik
|
baitzetorren
. F. Krutwig jaiotzez erdalduna, hiriburu nagusiki gaztelaniadunean bizi zen, nahiz eta Akademiaren inguruan lor zezakeen euskaraz jardutea.
|
|
|
Olabide (SI) garbizalearen jarraitzaile zen, eta honela deskribatu zituen euskaltzain gaztearen saioak 1951ko uztailean: " Or
|
datorkigu
, ordea, Krutwig lengo auzi zarrak berritzen, urteotan batasunaren alde egin ezpaikenun: gaberdiko mozolo ederra, benetan" (Iztueta & Diaz 2007a:
|
|
|
J. M. Mocoroak 1952ko apirilean Madrildik" Carta semi abierta al R. P. Luis Villasante Kortabitarte" idazlan luzea bidali zion, eskolapioaren Genio y lengua (1935) saiakerari egindako kritikak puntuz puntu ukatzeko.739 Frantziskotar gazteak ez zion zuzenean erantzun, baina Cantabria Franciscanan argitaratu berria zuen" Aclaraciones a ¿ Esperanto o vascuence?" bidali zion, F. Krutwigen gezurtatze aipu luzeekin
|
zetorrena
. Kontraesaleek ez omen zituzten ongi bereizten literatura eta teknika hizkerak.
|
|
|
A. Irigarayk, mahaiburu gisa, zenbait azalpen eman zituen. Seguru asko I. M. Echaide buruordearen ezin
|
etorriaz
aritu zen, euskaltzainburu berria izendatzeko asmoa zegoela ikusita, hutsune nabarmenegia baitzen. Erbesteko presioak bere horretan jarraitzen zuen, N. Ormaecheak, Gernikaren 1952ko azken zenbakian, zuzendaritza I. López Mendizábal jeltzaleari zegokiola adierazi baitzuen:
|
|
|
Badirudi gerraondoko lehenengoa, P. Balzolaren Argi Donea (1924), otoitz liburuaren edizio berri bat izan zela. Ondoren
|
etorri
ziren J. J. Macazagaren Euskal Erriko kanta zarrak bilduma(), G. Mújicaren Pernando Amezketarra (1948), R. de Bera (OFMCap) eta I. López Mendizábalen Diccionario castellano vasco (1948), I. M. Mancisidorren (SI) Otoitz bidea (1948), S. Michelenaren (OFM) Arantzazu (1949) edota I. Eizmendi" Basarri" ren Atano III (1949). 1950etik aurrera A. Zugasti, J. Echaide, N. Echániz, A. Sorarrain (OFM), N. Ormaechea, I. Munita, P. Múgica (SI) edota E. Arreseren lanak gehitu zitzaizkien (cf.
|
|
|
arrantzale eta nekazarien" patois" eta atzerriko hizkuntzalarien ikergai izaten jarraitu, hainbat menderen buruan erdarek ordezkatu arte, ala Akademiak sortutako eta eskolak irakatsitako euskara estandarra nazio hizkuntza bilakatu, azkenean dialektoak desagertu arte. F. Krutwig zeharo bat
|
zetorren
(Charritton 1997a; 2007).
|
|
|
498 F. Krutwigi sinetsi behar badiogu, euskaltzainburua bat
|
zetorren
kultura termino greko latinoetan jatorrizko ortografia gordetzean (Krutwig 1991: 113).
|
|
|
Hain zuzen, N. Ormaecheak itzulitako NBEko" Gizonaren Eskubidegai Guzietaz Aitorkizuna" testuan jarraitutako ereduaren aurkako lana zen hura (Alderdi 1949). Horretan A. Irigaray bat
|
zetorren
euskaltzain gaztearekin, J. Urquijoren omenaldirako idatzitako artikuluan adierazi zuenez:
|
|
|
Martxoko batzarrean, bestalde, Euskaltzaindiari ohi ez bezalako hizkuntza aginpidea aitortu zitzaion instituzio publikoen aldetik. Bilboko Udal Epaitegiak, Gipuzkoako Tolosatik omen
|
zetorren
auzi bati jarraituta," ondazilegui" [sic](" suelo comunal") hitzaren esanahiaz eta zentzu juridikoaz galdetu zion Akademiari.511 R. M. Azkueren Diccionario vasco español francésen hitz hori jaso ez arren (bai, ordea," zilegi"," montes comunales" adierarekin) euskaltzainburuak idazki bat prestatu zuen hitzaren esanahia zehazki azaltzearekin batera ondorio juridikoak saihesteko:
|
|
|
J. M. Azaolaren gerraondoko datuen arabera, Nafarroakoak ziren Espainiako euskaldunen %10 (50.000). Datu horiek bat
|
datoz
ondoren egin diren estimazioekin (Aitzol 1931; Alderdi 1950; Azaola 1951; Erize Etxegarai 1997).
|
|
|
Euskaltzaindiaren historia kritikoki aztertzeko aukera, euskaltzain bereziki entzutetsuen biografia intelektualetatik
|
etorri
da batez ere. Ezinbestean aipatu behar da Resurrección M.ª Azkuez egindako tesia, betiereko euskaltzainburuak irmo zuzendu zuelako erakundearen hasierako historia.
|
|
|
Euskaltzaindiaren baliabide ekonomiko nagusiek diputazioen aurrekontuetatik
|
etorri
behar zuten. Bestelako instituzio eta partikularrek dohaintzak egin zitzaketen.
|
|
|
Jeltzale eta eskuindarren arteko hausturarik ere ez zen egon hasieran, guztiak bat
|
zetozelako
Lizarrako Estatutuak irudikatzen zuen autonomismo katoliko konfesionalean: Errepublikarekiko gehienez ere akzidentalistak eta sozialki atzerakoiak ziren.
|
|
|
M. Azkue eta M. Lecuona elizgizonak onartzen zituzten: " Beste gaiñeroako oiek ba ba doazke
|
etorri
diran bidetik" (Euzko Gogoa 1951). Gerraondoan izendatutakoen ukazio erabatekoan, hainbat abertzale proposatu zituzten euskaltzain izateko, gehienak erbestekoak:
|
|
|
Ahalegin handia eginda, Madrildik
|
etorri
zen B. Echegaray, EGLZDCEko goi karguetan lankide izandako euskaltzain berriari sostengua emateko. Harremana berreskuratuta, besteak beste, BRSVAPera artikuluak bidaltzen hasi zen.611 Gainera, G. Manterola, M. Arruza, B. M. Garro eta L. Villasante urgazleak bertaratu ziren, lehenengo hirurak EGLZ DCEn aritutakoak ere.
|
|
|
Espainiako Artxibozain, Bibliotekari eta Arkeologoen profesional taldeko kide zen. Bilbora
|
etorrita
, Bizkaiko Probintzia Artxibo Historikoaren zuzendaria izan zen. Kazetaritzaz den bezainbatean, Excelsior() kirol egunkariko erredaktoreburu izan zen.
|
|
|
JCVren 1941eko aginduaren arabera, Euskaltzaindiaren argitalpen nagusia Diccionario español vasco delakoak izan behar zuen, aspalditik
|
zetorren
egitasmoak. Euskara estandarra arauturik gabe zegoen neurrian, garrantzi handiko urratsa zitekeen Euskaltzaindiak gaztelania euskara hiztegi normatibo bat argitaratzea, artean 1920ko ortografia baitzen Akademiak zehaztutako arau bakarra.
|
|
|
Inzagaray (sei aldiz baino ez, 1947an hil arte) edota A. Irigaray (11 aldiz), errepresioak sortutako izuaren menpeago zeudenez. A. Irigarayk kargua onartu ondoren, 1942an Donostian egindako batzarretara
|
etorri
zen Iruñetik, baina gero utzi egin zion, seguru asko Mundu Gerraren amaierak sortutako ezinegonagatik. 1944ko urrian, Donostiako Ategorrietan bizi zela, idazkariari adierazi zion ezin zuela batzarretara joan mediku lanagatik.261 artean batzar banatara agertu ondoren, 1948tik aurrera baino ez zen hasi sarriago agertzen.
|
|
|
M. Azkue, J. Urquijo, I. M. Echaide, A. Irigaray eta N. Oleaga) ondoko oharra egin behar izan zuten: " Batzarretara uts barik
|
etorri
daitezala euskaltzainai eskatutea erabagi da gero" (Euskaltzaindia 1956: 328). 266
|
|
|
Aurreko akta irakurri eta onartu ondoren, nagusiki dosierrak irakurtzen ziren. Euskaltzainburu nekaezinak ia hutsik egin gabe aurkeztu zuen dosier laburren bat batzar guztietan, berez gerra zibil aurreko batzarretatik
|
zetozen
gaiekin. Alde batetik, Estudio comparativo entre el vascuence y varias lenguas cultas (1949) liburua bilakatu ziren zatiak aurkeztu eta eztabaidatu zituen.
|
|
|
R. Lafon ezin zen
|
etorri
, Bordeleko Unibertsitatean eskolak ematen zituelako.437 P. Lafitteren sarrera barne ekitaldia izan zen, J. M. Seminarioren sarrera publikoa ez bezala. Hitzaldia bere aurreko euskaltzainaz egin zuen, G. Lacomberen bizitzaz eta lanaz, Herrian argitaratu zena 1949ko abenduan hiru zatitan, baita separata gisa ere.
|
|
|
H. Gavel baino hogei urte gazteagoa zen, baina Akademiaren gerraondoko bizitzari egindako ekarpena harena bezain mugatua izan zen. Hala ere, Frantziako hizkuntzalariek euskararekiko erakusten zuten erdeinuarekin ez
|
zetorren
bat, haiek literatura estatusera iristen ez zen bigarren mailako hizkuntzatzat baitzuten (cf. Lafon 1953a).
|
|
|
652 F. Krutwigen arabera, BPDtik baino areago Gobernu Zibiletik
|
zetorren
kontrol nahia, eta E. Calle Iturrinok berak, kazetari eta gaztelaniazko idazle emankorra, euskaltzain izatea nahi zuen (Krutwig 1991: 131).
|
|
|
M. Azkue, I. M. Echaide, J. Elissalde, F. Krutwig eta N. Oleaga. L. Dassance eta P. Lhanderen ezin
|
etorriaz
gain, P. Zamarripa abuztuaren 17an hil zela adierazi zuten. Bizkaiko apaizaren anai arrebei doluminak ematea erabaki zuten (Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
Euskaltzain berririk hautatu ez arren, hogeita bi urgazleko zerrenda luzea onartu zen urriko Donostiako batzarrean.549 Argitaratutako aktan agertu ez arren, kopia mekanografiatuan P. Larzabal elizgizona ere badago zerrendan.550 Zuzendaritzak abenduaren 30ean bidali zizkien jakinarazpenak, batzarretara
|
etorri
edo gutxienez lanak bidaltzeko eskatuta. Erantzunen artean P. Larzabalena agertzen da.551 Kopuru aldetik, Akademiaren 1919ko sorreratik ez zen
|
|
|
Lafon, J. B. Daranatz, J. A. de Donostia edota J. M. Barandiaran. ...benduan Berlinetik AEBen administraziopean geratu zen Erlangen era aldatu, eta bertako unibertsitatean linguistika konparatiboko katedraduna izan zen.552 Mundu Gerraren ondoren baldintza material eskasetan bizi zen eta J. Garatek Argentinara erakarri nahi izan zuen alferrik, G. Bähr lokalizatzen saiatu ziren aldi berean.553 1949ko martxoan J. Urquijorekiko korrespondentzia berreskuratu eta hortik
|
etorri
zen urgazle izendapena.554 K. Boudak uste zuen euskara eta Kaukasoko hizkuntzen arteko lotura genetikoa frogatu egin zuela. Ildo horretako artikuluak argitaratu zituen Eusko Jakintzan.
|
|
|
Jeltzale guztiek bat egiten zuten euskararen gizarte egoera deitoratzean, baina askotan hizkuntza bera zuten arreta nagusi, mota bateko edo besteko purismoaren bidez" lehengoratu" nahi zutena. Gainera, gaian interes gehien zutenak, ez ziren bat
|
etortzen
jarraitu beharreko metodologian.
|