|
2000
|
|
|
Bat
|
etorri
behar dugu herriek euren artean lotura txikiak zituztela esatean; Estatuen artean harremanik ez. Gerla zen herriok gerturatzeko bide bakarra, elkar hiltzeko tenorean zirenean.
|
|
|
Objektu desberdin horien gainean jarri ditugun arauak, hemen banan banan aurkeztea alferrik bada ere, aldi guztietan praktikan erabili direnekin bat
|
datoz
. Gauzen egungo ordenari egokitzen ez zaizkionak edo esperientziak berak erakutsitako desegokierak; horiek dira, eta besterik ez, aldatu edo birmoldatu ditugunak.
|
|
|
Ez dago munduan legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik
|
datoz
, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak. Kontratua egiteko askatasuna ezin beste ezerk ere mugatu, justizia, ohitura on eta onura publikoak baino.
|
|
|
Ez dago munduan legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz,
|
etorri
ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak. Kontratua egiteko askatasuna ezin beste ezerk ere mugatu, justizia, ohitura on eta onura publikoak baino.
|
|
|
Eskubide politikoena, batik bat. Eskubide zibilak ere, beretik
|
datozkio
norbanako herritar horri. Azken horien esatari eta adierazle, Kode Zibil berria.
|
|
|
Oker dabiltzan ezkontzak direla eta, ezinezkoa al da sakratu eta urraezinak izatea? Abusuak grinen eskutik
|
datozenean
, legeak zuzentzeko modukoak dira; legeen emaitzak direnean, ostera, gaitza sendaezina da, sendabidean bertan baitago.
|
|
|
Zuzenbide presuntziorik ez dago haren alde, eta egintza ilunetan du jatorria, horien froga ere ezina dela sarritan. Geroko ezkontzaren bidezko legeztatzea zela eta, izaki misteriotsuak eta ezkutuenak
|
zetozen
, itxurakeriazko eskabideak tartean, familien baretasuna aztoratzera. Eskabideok erarik indartsuenean zapuzteko gauza zirenak hil eta gero egiten ziren.
|
|
|
Legeak deus ezartzen ez badu, eta berak berresten ez duen elkarketa batetik
|
etorri
badira seme alabak, ezinbestekoa da seme alaba horiek, eskubideok eskatu ahal izateko, euren gurasoen aldetik halakotzat aitortuak izatea. Bestela izatera, emakumeen ohorea, batuketen bakea eta herritarren onura arriskuan leudeke etengabe.
|
|
|
Krimen gaiaren esparruan, legea, lekukoen froga onartu ezean, zigortu nahi duen krimena bera ezagutzeko ezinean legoke; krimenetan idatzizkoa zeharka baino ez baitago eta hori ere, gutxitan eta bakarka; hala ere, egitate hutsak ezin daitezke frogatu lekukoen bitartez ez bada. Lekukoen frogari ematen zaion harrera, krimen horien ikerketa eta epaiketan, premiatik bertatik
|
dator
.
|
|
|
Bata dateke, bestea ere izan gabe; andrazko eta adingabekoek egoitza zibila badute, egoitza politikorik gabe. Azken egoitza mota hori herritartasunaren eskubidetik
|
dator
, leku horretan baitauka norberak ere, konstituzio legeek agindutakoa bete eta gero, herritarrari datxezkion eskubide politikoak aurrera eramateko baimena.
|
|
|
Egoitza arloan zuzenbidea eta egitatea nahasian dira. Gizaki baten egiazko egoitza zein izan daitekeen zehazteko erregelak finkatu ditugu judizio ekintza eta bizitzaren joan
|
etorri
arruntetarako, oinarrizkoa baita halakoetan pertsona baten egoitza jakitea, berarengana iritsi beharrik baldin badago.
|
|
|
Lege zibilak, nolanahi ere, iraultza ederra egin dezake mailegu emaileentzat segurtasuna ematen badu, horiek irabazpide zentzuduna jasotzeko adostasuna erakuts dezaten. Molde horretan, konfiantza sor dezaketen erakundeak, fidantzen betebehar solidario edo ez solidarioen gaineko araubide egokiak, hipoteken oreka berma dezaketen lege jakintsuak, horien hartzekodunek zordunen aurka izan dezaketen akzioa laburtu, arindu eta merke dezaketenak, era erara
|
datoz
trafiko horri eusteko. Trafiko hori korritu tasa eta nazio aberastasunaren gainean eragin handikoa da.
|
|
|
Bizitza zibilaren garraio arrunta ezin daiteke nahas merkataritzakoarekin. Lehena, norbanakoen artean gauzatzen da, norbanako horien elkarrekiko premiak eta bat
|
etortzeak
euren arteko betebeharrak batzen dituztela. Bigarrenak, ordea, eginkizun du nazioak eta herriak hurbiltzea, gizakien arteko gizarte unibertsalaren beharrak betetzea.
|
|
|
Okerreko gobernua
|
dator
, larregi arautzen denean. Gizakiak beste gizaki batekin harremanetan diharduenean, zuhurra eta zentzuduna behar du izan; eta bere interesaren alde jokatu, komeni dituen jakinbideak eskuratu eta onuragarri zaiona ez zokoratu.
|
|
|
Gero, jakina, segurtasun hori ezin bermatu. Kalte itzela
|
dator
, bestaldetik ere, erregistroaren eskubideak, neurrikoak nahiz gehiegizkoak izan, molde eztabaidatsuan batzen direnean. Halakoetan eskubide horien kobraketa uztarturik dago zuzenbidearen arazorik latzenekin eta zerga biltzaileak edo zerga errentariak eskura du, itun misteriotsu hori dela bide, botererik arriskutsuena.
|
|
|
Usteak ustel, hala ere, Napoleon Bonaparte
|
etorri arte
gutxienez. Korsikarraren eztenkadak (Brumaireren 18ko estatu kolpeak) erakarri zuen legegintza zibilerako berebiziko bultzada.
|
|
|
PORTALIS(). Provenzako legelari horren biografia usuenak bat
|
datoz
Portalisen erdibidetasuna aipatzerakoan. Iraultzaren aurrean ere, epel jokatu zuela leporatu ohi zaio Portalis honi.
|
|
|
Esan beharrik ez badago ere, kodegintza berriaren helburuak bide irekitzetik
|
datoz
. Haren giltzarria eta barne zokoak plazaratzeko asmotan, Halperinek laburbildu ditu Napoleon Bonaparte zenaren jomugak:
|
|
|
Portalisen esanak, edonola ere, ez
|
datoz
politikaren esparrutik, berak ondotxo bereizten baititu politika eta harreman zibilak. Berba batez esateko, eskubide politikoak eta eskubide zibilak.
|
|
|
Horretara
|
dator
, lege idatzitik landara ere, bestelako baliabideak arautzea:
|
|
|
Badira, haatik, gobernu horretan sexu baten autuak eta esparruak. Sexuen arteko berdintasuna baino, Portalisen esana desberdintasunaren errekatik
|
dator
(honetan ere, Napoleonen ustea, antza denez, eragingarri), eta horren indarrez ere, aita familiakoaren ahalgo nagusi eta gailenaren aldetik.
|
|
|
Zuzenbide presuntziorik ez dago haren alde eta egintza ilunetan du jatorria, horien froga ere ezina dela sarritan. Geroko ezkontzaren bidezko legeztatzea zela eta, izaki misteriotsuak eta ezkutuenak
|
zetozen
, itxurakeriazko eskabideak tartean, familien baretasuna aztoratzera.
|
|
|
Okerreko bidea da, haren ustez, larregi arautzekoa: " Okerreko gobernua
|
dator
, larregi arautzen denean". Liberalismorik gorrienean jarrita, ohiko izango ditu batek baino gehiagok jarraiko hauek:
|
|
|
Ez dago munduan legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik
|
datoz
, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak. Kontratua egiteko askatasuna ezin beste ezerk ere mugatu, justizia, ohitura on eta onura publikoak baino.
|
|
|
Ez dago munduan legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz,
|
etorri
ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak. Kontratua egiteko askatasuna ezin beste ezerk ere mugatu, justizia, ohitura on eta onura publikoak baino.
|
|
|
Bat
|
gatoz
ondoko honetan, alegia, inork ez du eskubide natural eta berezko baten bidez, hil osteko halako aginpiderik;(...)
|
|
|
Horretan du erroa senarraren aginpideak. Gurasoena, beste aldetik ere, euren gizatasunetik eta zentzuaren heldutasunetik
|
dator
, eta, hainbatez ere, euren seme alaben ahuleziatik. Aginpide hori magistratura da eta horri eman behar zaio, Estatu askeetan, halako zabalera taxuzkoa.
|
|
|
Bestela, ohitura on horiek mehatxupean leudeke amodio, gurari eta sedukzio jokoen aldetik. Ezkontza aurretik
|
datoz
, etorri ere, halakoak eta berori antolatzen dute. Debekua gradu apartekoagoetara luzatzen denean, ezin besterik igarri jomuga politikoak baino.
|
|
|
Bestela, ohitura on horiek mehatxupean leudeke amodio, gurari eta sedukzio jokoen aldetik. Ezkontza aurretik datoz,
|
etorri
ere, halakoak eta berori antolatzen dute. Debekua gradu apartekoagoetara luzatzen denean, ezin besterik igarri jomuga politikoak baino.
|
|
|
Esandakotik
|
dator
, etorri ere, ezkontza betiereko kontratua dela, helburuz eta xedez. Arestiko legeek dibortzioa onesten dute.
|
|
|
Esandakotik dator,
|
etorri
ere, ezkontza betiereko kontratua dela, helburuz eta xedez. Arestiko legeek dibortzioa onesten dute.
|
|
|
Halakoetan legegileak dihardu aginpide hertsitzailearen erabiltze hutsean, gizartearen desordenarik okerrenak aurreikusteko eta grina eta abusuei mugak jartzeko, betiere jakinik halakoak agortzea ezinezkoa dela. Ikuspegi horretan, dibortzioa gai zibil bihurtzen da eta horren irtenbidea dibortziotik bertatik
|
etor
daitezkeen on gaitzetan bilatu behar da, dibortzio hori uste politikotik begiratuta.
|
|
|
Aldi guztietan ulertu ohi da, arriskutsu bezain ezgizatiar dela senar emazteak atzera egiteko modurik gabe uztartzea, batak bestea itoa eta zanpatua. Hortik
|
dator
, modu berean ere, ezkontzaren hautsezintasuna lege zibiletan duten herrietan euretan, banantzearen erabilera, horrek leundu egiten duelako ezkontzaren lokarria, berori oso osorik askatzeke.
|
|
|
Lurren banaketa zati berdinetan zen egina; halakoa zen helburua, alegia, zatiketa horri, ahal zen neurrian bederen, osotara eutsi. Hortik
|
zetorren
, etorri ere, kanpoko familietan ezkontzeko ziren alabek euren familietatik deus ere jaso ezina. Alaba bakarra ere ez zen oinordeko.
|
|
|
Lurren banaketa zati berdinetan zen egina; halakoa zen helburua, alegia, zatiketa horri, ahal zen neurrian bederen, osotara eutsi. Hortik zetorren,
|
etorri
ere, kanpoko familietan ezkontzeko ziren alabek euren familietatik deus ere jaso ezina. Alaba bakarra ere ez zen oinordeko.
|
|
|
Bat
|
gatoz
ondoko honetan, alegia, inork ez du eskubide natural eta berezko baten bidez, hil osteko halako aginpiderik; modu batean esateko, testamentu baten bidez, heriotzaren ondoan bere burua biziarazteko. Ados gaude, berebat, legeek oinordeko izateko aukera edo modua ezar dezaketen horretan.
|
|
|
Oinarri orokor, aldaezin eta erabateko horretatik
|
datozen
lege horiek, ezin al dute, bizitzaren inguruabar aldakorrak tartean direla, herritarraren menera zerbait utzi. Legeak testamentu egileari ematen dion ahalmena, ez al da legearen ahalmen berbera?
|
|
|
Beste hainbeste joskeraren harian. Gogoratu besterik ez; anaforikoak eta erreskada luzeak (jatorrizko testuaren ezaugarri agerikoak) premiazko nabarmendu ditugun bakar horietan
|
datoz
. Enparauetan ikuspegi estuagotik ibili gara ia beti, diskurtsoaren maila, ahal den neurrian, galdu gabe.
|
|
|
Dekretu hori bat
|
dator
gure batzar nazional eta legegile guztien gogoarekin.
|
|
|
Orduantxe
|
datoz
, berriro ere, legeriaren inguruko eraberekotasun ideiak, orduantxe ikusten baita, inoizkorik ederrenean ikusi ere, berori gauzatzeko abagune apartekoa.
|
|
|
Uste batera
|
etorri
gara, eta horren arabera, ezkontza kristautasunaren aurrekoa dela egiaztatu dugu. Lege positibo guztiak baino lehenagokoa da, gure izatetik bertatik datorkigu eta.
|
|
|
Uste batera etorri gara, eta horren arabera, ezkontza kristautasunaren aurrekoa dela egiaztatu dugu. Lege positibo guztiak baino lehenagokoa da, gure izatetik bertatik
|
datorkigu
eta. Ez da egintza zibila ezta erlijiosoa ere, ezpada egintza natural hutsa, legegileen arreta antzeman eta erlijioak ere santifikatu egin duena.
|
|
|
Neurathek zalantzak izan zituen Carnapen ahalegin logiko matematikoez, Neurathen ustez horrelako ikusmolde batek munduaren irudi hertsiegia eta sinplista erakarriko baitzuen. Erkenntnis aldizkarian izandako lehenengo parte hartzean," Wege der wissenschaftlichen Weltauffasung" [Munduko ikusmolde zientifikoaren formak] artikulua aurkeztuz128, Neurathek Vienako Zirkuluaren joerarekin bat ez
|
zetorren
zientziaren arazoei buruzko ikuspegi historikoa zirriborratu zuen. Testuan enfasi positibista eta zientifista oro alde batera utziz, zientzi ezagutzaren muga eta posibilitateen ikusmolde pragmatikoa defendatu zuen.
|
|
|
Vienako Zirkuluari Horkheimerrek egin zizkion kritika eta irainekin bat
|
etorriz gero
, argi dago nazionalsozialistek sinpatia sakona izan zuketela munduaren ikusmolde zientifikoarekiko. Baina zein zen, benetan, ikusmolde zientifikoak zuen harremana ideologia naziarekin?
|
|
|
Ezagutzaren eta esanahiaren irudi hau, pribatutasunean oinarriturik, ez
|
zetorren
bat Vienako Zirkuluak babestu nahi zuen objektibotasunarekin. Ezagutu dezakedan bakarra nire egoera mentalaren berehalako edukia bada, non geratzen da ezagutza ororen oinarria den objektibotasuna?
|
|
|
Beraz, Neurathen ustez fenomenalismoa autokontraesankorra da. Wittgensteinekin bat
|
etorriz
, honako galdera hau bururatu zitzaion Neurathi: nola jakin dezakegu egunero hizkuntza berbera erabiltzen dugula, hautemateak neurtzen uzten diguten erloju, erregela eta beste hainbat objektuei esker ez baldin bada?
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluaren postulatuekin bat ez
|
zetorren
zer edo zer agertzen zen tesi hauetan. Hizkuntza fisikalista onartu bazuten, eta hau hutseginkorra bazen, orduan garbi dago ez zeukatela inolako oinarri finkorik ezagutza haren gain eraikitzeko.
|
|
|
Bere alternatiba hala Duhemen antzeko holismora hurbiltzen zen nola Quineren holismo modernoa aurreratu. Proposamen honen pean aipaturiko egiaren teoria koherentista zegoen eta, honen arabera, egia, zer edo zer —enuntziatu bat, diskurtso bat, teoria bat— ikertzaileek dagoeneko onartua dutenarekin —ezagutzaren komunitateak onartutakoarekin— bat
|
etortzean
zetzan. Egiak ez du ikerketa transzenditzen, ez doa haratago, ez du bilatzen inolako errealitate metafisikori egokitzerik105.
|
|
|
Berreraikuntza logiko bat beste pertsonei gogoeta prozesuak komunikatzeko formarekin bat
|
dator
, eta ez subjektiboki osatzeko formarekin. Zientzia aztertzen duen filosofoak edo, bestela esanda, zientziak sortzen dituen interes filosofikoko arazoak analizatzen duen filosofoak, ez du zientzi aurkikuntza baten sortze prozesuaz arduratu behar.
|
|
|
Esan bezala, oro har Aufbau a enpirismo erradikalaren ekarpen garrantzitsuena izan zela onartzen da, liburu hau izanik logika berriaren, erlazioen teoriaren eta multzoen teoriaren tresneria berria erabiliz doktrina enpirista tradizionalean zehaztasuna eta indar berrituak barneratzera
|
zetorrena
. Haatik, badaude testuan interpretazio klasiko horretara egokitzen ez diren hainbat ekarpen:
|
|
|
Berrespenaren eta indukzioaren auziak erabakigarriak izan ziren prozesu honetan. Ezein proposizio enpiriko erabat egiaztatzerik ez zegoela erabaki eta gero, probabilitate eta berrespenaren kontzeptuak haren tokia betetzera
|
etorri
ziren. Jarrera teoriko honetaranzko hurbilketak, izan ere, Vienako Zirkuluaren denbora mugetatik haratago kokatzen gaitu, nozio induktibista berriak hobeki uler ditzagun taldeko partaideen ibilbidearen zirriborro bat aurkeztea komeni zaigun arren.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren egitasmo filosofikoaren akabera, alabaina, bere tesiak bere buruari aplikatzearen eskutik
|
etorri
zen. Wittgensteinekin batera, egiaztagarritasun printzipioaren estatusa benetan zein zen galdetu behar zen:
|
|
|
Honek ez du nahi esan bere gogoetak egokitzen ibiltzen zenik kritikekin ongi geratzeko, ezta gutxiago ere. Analisi askoren ondoren, egun badakigu bere ibilbide intelektuala, hau da, bere emaitzak —idazkiak eta gogoetak— zeharkatu dituzten ezaugarri konstante batzuk badaudela, esate baterako joera antimetafisikoa, tolerantzia linguistikoa eta kontzeptuala, edo eluzidazioaren helburua49 Bere ildo teorikoak Neurath pragmatikoarekin bat ez
|
etortzera
eraman zuen, baina harrezkero hobeki ikusiko zenez, Zirkuluaren erreserba ideologikoaren buruan jartzera ere bai. Zirkulua desagertu eta gero, ikusmolde estandarrak Carnapen aldeko bideak jorratuko zituen:
|
|
|
Schlickek uste zuenaren aurka, Reichenbachek honako argudio honi eusten zion: orokorpen unibertsalak portaera arauak —hau da, etorkizunean zer egin jakin ahal izateko arauak— bailiran onartzearen ahalegina ez zen bat
|
etortzen
zientzia errealak haiek kontuan hartzen zituen moduarekin berarekin, legeak baieztapen edo asertzioak ez direla adieraztearen antzeko zerbait bailitzateke, eta hau ez dator bat zientzi jarduerarekin. Indukzioa kontzeptualizatu egin behar zen, baina zientziagintzari egokituz, hauxe baitzen nolabait Vienako Zirkuluaren filosofia zientifikoaren gidaria.
|
|
|
Schlickek uste zuenaren aurka, Reichenbachek honako argudio honi eusten zion: orokorpen unibertsalak portaera arauak —hau da, etorkizunean zer egin jakin ahal izateko arauak— bailiran onartzearen ahalegina ez zen bat etortzen zientzia errealak haiek kontuan hartzen zituen moduarekin berarekin, legeak baieztapen edo asertzioak ez direla adieraztearen antzeko zerbait bailitzateke, eta hau ez
|
dator
bat zientzi jarduerarekin. Indukzioa kontzeptualizatu egin behar zen, baina zientziagintzari egokituz, hauxe baitzen nolabait Vienako Zirkuluaren filosofia zientifikoaren gidaria.
|
|
|
Zer ziren behaketazko txostenak? Neurath ezik, beste partaideak bat
|
zetozen
—Schlick ere bai 1917 eta 1918ko liburuez geroztik— esperientzian ‘emandakoa’ zerbait leuna, garbia, bailitzan ezaugarritzerakoan: ‘emandakoak’ ez zuen hizkuntzaren eraginik, beren ustez; teoriak ez zuen ezer aurreratzen, alderantziz baizik:
|
|
|
Hobekien inspirazio nahasi lez deskriba dezakedanaren ezaugarri bat filosofiatik izan zen erbesteratua —berriro ez dela
|
etorriko
esaten ez naiz arriskatzen, baikorregia litzateke eta—, nahiz eta bizirik iraun eta berriro agertzen den oraindik, batik bat nire gaztaroko heroiei zor diegun zorroztasun mailako kritika bideratzeko behintzat.
|
|
|
2) Esperientzia da ezagutzaren muga: razionalismoarentzat arrazoimena mugaezina bada, metodo egokia erabiliz dena ezagutu badezake, enpiristak tesi hori ukatzera
|
datoz
. Ikusiko dugunez, Humeren iritziak metafisikari buruzko eszeptizismora eramango du eta, horrekin batera, matematikaren defentsara, berau delako ezagutza seguru eta egiazko bakarra.
|
|
|
Abiapuntu lez, onartzen zuen nahikoa dela inpresioak eta memoria erabiltzea orainaldiko eta iraganaldiko errealitatea baiesteko. Zailtasunak etorkizunaren inguruan
|
datoz
, aurresatearekin. Ezin dugu etorkizuneko gertakarien inpresiorik eduki, baina badirudi horietako gertakari batzuk nabariak direla, adibidez, eskua sutan sartzen badugu erreko garela.
|
|
|
Orain epailea esperientzia hutsa da. Alta, behaketa zuzenean hartutako inpresioak gertakariren bat
|
etortzeari
dagozkio soilik, eta ez dute beharrezko loturarik ondorioztatzen. Goian aipatu bezala, ohitura da gauza bati zergati eta beste bati ondorio deitzera eramaten gaituena, biak segidan agertzen direnean; jarraian gertatuko diren objektua edo gertakizuna eta emaitza batera emango direlaren uste osoa.
|
|
|
Argi dagoenez, printzipio positibistak Francis Baconen (Novum Organum, 1620) eta enpirismoaren postulatuekin bat
|
zetozen
, errealismo positibista azken korronte horren aurka egon arren: orain sentimenak dira errealitatearekin zuzenean lotzen gaituztenak, naturaren legeak izanez lotura errealak adierazten dituztenak, eta ez Humeren ohiturak.
|
|
|
Bada, ezagutza positiboa izan zen aurrerakuntza erreala eta efektiboa finkatzen, alde batetik, eta desordena desagertzen, bestetik, lagundu zuena. Ordenarekin batera
|
etorri
lukeen batasun sozialak, aldez aurretiko batasun intelektualaren beharra zeukan. Hortik etorri zitzaion Comteri zientziak bateratzeko grina, enbor bateko adarrak ongi elkartzeko gogoa, bakoitzaren orokortasunak aztertuz metodo bakar bat erabiliz.
|
|
|
Ordenarekin batera etorri lukeen batasun sozialak, aldez aurretiko batasun intelektualaren beharra zeukan. Hortik
|
etorri
zitzaion Comteri zientziak bateratzeko grina, enbor bateko adarrak ongi elkartzeko gogoa, bakoitzaren orokortasunak aztertuz metodo bakar bat erabiliz. Zentzu honetan, zientzia eta filosofia bat zetozen:
|
|
|
Hortik etorri zitzaion Comteri zientziak bateratzeko grina, enbor bateko adarrak ongi elkartzeko gogoa, bakoitzaren orokortasunak aztertuz metodo bakar bat erabiliz. Zentzu honetan, zientzia eta filosofia bat
|
zetozen
: zientzia filosofia bihurtzen da, eta filosofia zientzien batasuna besterik ez da.
|
|
|
Logika berria logika tradizionala —aristotelearra— ordezkatzera
|
zetorren
, ezagutzaren diskurtsoak behar zituen zehaztasun formala, edukiaren aberastasuna eta erabilgarritasun teknikoa betetzeko gai ez zen azken horren ikusmolde metafisikoak arbuiatuz. Logika berria, batetik Fregeren logika sinbolikoa, eta bestetik Russell eta Whiteheaden Principia Mathematica rena() zen.
|
|
|
1922tik aurrera, Vienako Unibertsitateko zientzia induktiboen filosofiaren Ernst Mach Katedraren ardura eskuratu zuen, filosofia eta zientziaren arteko edozein lotura jorratzeko ezin hobea suerta zitekeen lekua. Schlick fisikako esparrutik
|
etorritakoa
zen, Carnap eta Reichenbach lez, baina bere joera zientziarekiko interesa zeukan filosofoarena izatera hurbilduz joan zen gutxinaka, bere aurretik Katedra berean egondako bi aitzindariak ez bezala —Ernst Mach bera, 1895 eta 1901 urteen artean, eta Ludwig Boltzmann, 1902 eta 1906 bitartean—, biak filosofian interesaturiko zientzialariak baitziren. Nolanahi ere, taldea eraikitzeko egin zuen lana aurretiaz existitzen zen beste talde batek erraztu zion.
|
|
|
Ikusiko dugunez, enuntziatuak egiari baino gehiago, esanahiari lotuta agertuko dira. Baina esanahi horrek, enpiriarekin zerikusirik duenean behintzat, errealitatearen eskutik
|
etorriko
zaigu, eta honek berriro ere egiaren eta munduko deskribapen anitzen auzia —erlatibismoa— dakarkigu.
|
|
|
fisika eta matematika zaharkituekiko dependentzia estuegiarekin, alegia. Filosofiaren eginkizun berria egun, eta diziplina legez, zientziaren filosofia izenarekin ezagutzen duguna— fisika eta matematika modernoekin bat
|
etorri
lukeen ikusmolde berri baten garapenean zetzan.
|
|
|
Bada, Schlickek Vienan, Reichenbachek Berlinen eta, bere erara Carnapek, Kanten forma/ eduki bereizketa zientzia berrien babesean nahi izan zuten berplanteatu18 Beren ustez, arrazoimenak gure ezagutzari eskaintzen dizkion ezaugarriak esperientziatik
|
datozen
besteotatik bereiztea beharrezkoa zen. Versus Kant berriro ere, ez zituzten osagai formalak —razionalak— ukiezinak bailiran hartu, hau da, beharrezko eta apriorizkotzat.
|
|
|
Hain zuzen ere, zientzi ezagutzaren eta oinarri epistemikoen arteko erlazioarekin. Orduan fisikariarentzat objektiboa zena filosofoaren arabera behagarria zenarekin bat
|
zetorren
. Emaitza hau lortzeko, dena den, bide luzea jarraitu behar izan zen, ikusi bezala; bide honek filosofian nahiz fisikan ere izan zuen eragina:
|
|
|
Ezagutza pentsagarria da, entitate abstraktuak esentziak balira bezala maneiatzen dituen gogoeta ez izan arren, hala eta guztiz ere. Schlicken ideiak, eta Carnap ere bat
|
etorri
zen berarekin, jite nominalista zuen: kontzeptuak zeinuak dira eta arau batzuei jarraituz erabili behar ditugu.
|
|
|
Jakina, taldearekiko jarrera bakoitza beren iritzi etikoekin estuki loturik zegoen. Neurath gizakiaren ongiaren aldeko ideiak zituen sozialista zen —lan kooperatiboa, tolerantzia, elkarrekiko errespetua—; Schlickek, aldiz, bere estatus ekonomiko eta sozialarekin bat
|
zetorren
indibidualismoa nahiago zuen: kontserbadorea, orduko instituzioak txarrean onenak iruditzen zitzaizkion liberala, Dollfussen errejimen faxista austriarraren aldeko sinpatia erakustera heldu zen.
|
|
|
Jatea eta edatea arriskuekin bat
|
datoz
, eta ez basatien ikuspegitik bakarrik, gure ikuspegitik ere bat datoz; ez dago ezer normalagoa arriskuetatik babesten saiatzea baino; eta babesteko halako neurriak imajina ditzakegu. —Baina, zein printzipioren arabera asmatzen ditugu?
|
|
|
Jatea eta edatea arriskuekin bat datoz, eta ez basatien ikuspegitik bakarrik, gure ikuspegitik ere bat
|
datoz
; ez dago ezer normalagoa arriskuetatik babesten saiatzea baino; eta babesteko halako neurriak imajina ditzakegu. —Baina, zein printzipioren arabera asmatzen ditugu?
|
|
|
Irudikapen argi honek ulermena errazten du, hain justu" erlazioak ikustean" datzan ulermena. Elkartzen duten katea mailak aurkitzearen garrantzia hortik
|
datorkigu
.
|
|
|
Druryren testuan filosofia, etika, estetika, politika eta erlijioari buruzko uste eta iritziak Wittgensteinen ahotik era paregabean sortzen dira. Orduan ikusten dugu gizakia eta pentsalaria bat
|
datozela
(hori ahaztu baitzuen filosofia analitikoak) eta Wittgensteinengan zehaztasun logikoa eta zehaztasun etikoa berdinak direla. Wittgensteinen irudia eta benetako aurpegia topatzeko, akademiatik at.
|
|
|
1926tik 1928ra, Paul Engelmann arkitektoaren laguntzaz, Margaret Stonborough Wittgensteinentzat etxebizitza bat eraiki zuen gure filosofoak Vienan, Kundmanngasse izenekoa. Etxearen edertasuna funtzionalismo, perfekzionismo eta formen eta dekorazioaren sinpletasunetik
|
dator
, Tractatus ean bezala. Hor dago balio estetikoa edo mistikoa (simplex sigillum veri) eta liburu honek, 300 argazki direla medio, argitara eramaten du, modu eskuragarrian, arkitektura eta filosofia elkartuz, estetika eta logika bilduz.
|
|
|
Gizartearen erregelei eta arauei buruz Wittgensteinek egindako analisia erabiliz, Winchek antropologiaren arazoak mahai gainean jarri zituen beste gizarteak edo kulturak aztertzerakoan. Agian, Winchek kultur erlatibismorako joera du, baina ez
|
datorkigu
gaizki antropologiaren eta gizarte zientzien muga epistemologikoak eta metodologikoak ez ahaztea (Frazerren lanetik haratago). Liburu bitxia.
|
|
|
Egin ahal dudan guztia da nire lana errazteko zuen laguntza eskatzea, esan nahi dudana ulertzen saiatuz, behin eta berriro gramatika ingelesaren aurkako akats batzuk egingo ditudan arren. Aipatuko dudan bigarren oztopoa hurrengoa da, hots, ziuraski zuen arteko batzuk hitzaldi honetara iritzi oker samarrarekin
|
etorri
zaretela. Puntu hau zuentzat argi gera dadin, gai hau aukeratzeko izan dudan zergatiari buruz hitz batzuk esango dizkizuet.
|
|
|
Nik neuk dudan sen bat eta halako fenomenoa bat
|
datozenean
, orduan, nahi izan dugun azalpena daukagu; hau da: zailtasun berezi hau ebazten duen azalpena.
|
|
|
[Urrezko abarra, I bol., 237 orr.13 Jakina, herriak ez du benetan sinesten subiranoak halako botereak dituenik; subiranoak soberan daki ez duela halakorik, eta baldin eta ez badaki, ergela edo eroa da. Baina, jakina, bere boterearen ideia moldatuta dago, —herriaren eta subiranoaren— esperientziarekin bat
|
etortzeko
moduan. Honetan hipokrisia amiñi bat agertzen dela, gizakiek egiten dituzten gauza gehienetan agertzen dela egia den neurri berean soilik da egia.
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 289 orr.19 Ez du deusek azaltzen zergatik inguratu behar den sua halako aureolarekin. Eta, hau bai arraroa!, zer esan nahi du egiaz" zerutik
|
etorritako
itxura zuen" adierazpenak. Zein zerutik?
|
|
|
lazgarrikeria, sakontasuna, ez da ohituraren historia modu honetan garatzea, izan ere, agian ez baita modu honetan garatu; ezta agian edo gertatzea ere, baizik eta niri hori suposatzeko oinarriak ematea. Izan ere, nondik
|
datoz
giza sakrifizioen sakontasuna eta lazgarrikeria. Agian biktimaren sufrimendua da hunkitzen gaituena, besterik ez?
|
|
|
Baina ezer ez da egiantzekoagoa hurrengo gertaera baino, hau da, geroago, gizakiek, pentsatzean, eguzkia eta arazteko zeremoniak harremanetan jarri zituztela, baita horiek jatorrian soilik araztaile gisa pentsatu ziren lekuetan ere. Gizon bati ideia bat (su arazketa)
|
datorkionean
eta beste gizon bati beste bat (su eguzki), zer da egiantzekoagoa gizon bati bi pentsamenduak etortzea baino. Beti teoria bat edukitzea atsegin izango lukete askojakinek!!!
|
|
|
Baina ezer ez da egiantzekoagoa hurrengo gertaera baino, hau da, geroago, gizakiek, pentsatzean, eguzkia eta arazteko zeremoniak harremanetan jarri zituztela, baita horiek jatorrian soilik araztaile gisa pentsatu ziren lekuetan ere. Gizon bati ideia bat (su arazketa) datorkionean eta beste gizon bati beste bat (su eguzki), zer da egiantzekoagoa gizon bati bi pentsamenduak
|
etortzea
baino. Beti teoria bat edukitzea atsegin izango lukete askojakinek!!!
|
|
|
ez bide zen erraza gezurra aurkitzea, eta porrotak ez bide ziren hain agerikoak, zeren eta kasu askotan, gehienetan agian, desiratzen zen gertaera gertatu egiten baitzen benetan, tarte handiagoz edo txikiagoz, hura ekartzeko erritoa burutu ondoren, eta gogo arrunta baino zorrotzagoa den zerbait zen ezen, halakoetan ere erritoa ez zela hain juxtu gertaeraren kausa atzemateko. Haizeak jo dezan edo euria egin dezan, edo etsai baten heriotza ekar dezan asmatutako zeremoniaren ondotik, lehentxeago edo geroxeago, beti
|
etorriko
da erakarri nahi den gertaera huraxe, eta antzinako gizakumeari barkatu egin behar zaio gertaera zeremoniaren emaitza zuzentzat eta eraginaren froga hoberentzat hartu izana" (Urrezko abarra, I bol., 102 orr.).
|
|
|
Ondorio hori hainbat arauren bidez lortzen da: gizonak eta emakumeak etxola bananduetan edo aire zabalean bizitzera, sexuzko harremanak baztertzera, bestek erabilitako ontziak ez erabiltzera eta abarretara behartzen dituzten arauen bidez. Eta gerrariak garaile
|
datozenean
ere, bereziki etsaien odola isurrarazi badute, ondorio berdina eragiten da antzeko bideetatik. Timor irlan, gerrari talde bat etsaien buruekin irabazle itzuli denean, erlijioak eta ohiturak debekatu egiten diote taldeburuari berehala etxeratzea.
|
|
|
" Igurtzi bortitzaren ondorioz txinparta batzuk atera orduko, urki zaharretan sortzen den eta oso sukorra den onddo bat botatzen zioten. Su hark zerutik
|
etorritako
itxura zuen, eta bertute ugari omen zituen".
|
|
|
Ez erlijioan, ez iritzi politikoetan. Hortik
|
datorkigu
Wittgenstein ipurtarina zelako susmoa. Baina irakurleak jakin behar du hau hurrengo orrialdeak irakurtzen hasi baino lehenago.
|
|
|
Frazerri egindako kritika hortik
|
dator
. Bai Tractatus ean, bai etikari buruzko hitzaldian, etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa ikusi dugu, hau da, nola adierazi balioen mundua gertakarien hizkuntzaren bidez. Hots, nola elkartu balioak eta zientzia, nola bildu mistika eta arrazoia, nola batu isiltasuna eta hizkuntza eztanda etiko batean.
|
|
|
Nik neuk dudan sen bat eta halako fenomenoa bat
|
datozenean
, orduan, nahi izan dugun azalpena daukagu; hau da: zailtasun berezi hau ebazten duen azalpena.
|
|
2001
|
|
|
Sok. Ongi
|
etorri
, lon. Nondik zatozkigu orain?
|
|
|
Ongi etorri, lon. Nondik
|
zatozkigu
orain. Agian etxetik, hots, Efesotik?
|
|
|
Sok. Ondo diozu;
|
zatoz
, behingoz, zuk eta biok Panateneak2 ere irabaz ditzagun. lon. Honela izatea espero dut, jainkotasunak nahi badu, behintzat.
|
|
|
lon. Bai, Zeusarren, niri behintzat honela iruditzen zait, nolabait zure hitzez arima hunkitzen baitidazu, Sokrates, eta iruditzen zait jainkoengandik
|
datozkigun
gauzak, jainkoen borondatea dela bide, interpretatzen dizkigutela olerkari onek.
|
|
|
Baina baita Iliada ko pasarte askotan ere, esate baterako harresi azpiko borrokaldian, han ere zera dio: " Zeren igaro nahi zuten haiei hegazti bat
|
etorri
baitzitzaien gainetik, arranoak altu egiten zuen hegan eta jendearen gainera ezkerretik zihoan bere hatzaparretan gorri koloreko suge odoldu bat eramanez. Miraria zen artean arnas hartzen zuen sugea bizirik egotea, eta artean ez zuen borrokarako gogoa galdu, atxikitzen zuenari bularrean sakonki kosk egin baitzion, lepotik hurbil.
|
|
|
• Ahalgarritasunaren eskema errepresentazio ezberdinen sintesia denboraren baldintzekin bat
|
etortzea
da. Errealitatearen (Wirklichkeit) eskema denbora determinatu batean izatea da.
|
|
|
Kausalitatea, beraz, segidan ematen den aniztasunaren sintesia da. A eta B hautemapenak baditut horrek ez du esan nahi A eta ondoren B
|
datorrela
denboran besterik gabe; hau da, etxe bateko teilatua begiratzen badut lehen eta gero sarrerako atea, horrek ez du esan nahi atea teilatuaren ondoren datorrenik erregelaren baten arabera. Bestalde, itsasontzia ibaian behera doala ikusten badut, hor A B segida determinatua dago, objektiboa da, lehen itsasontzia leku batean ikusten dut eta ondoren beherago, eta hori ezin da atzeraldatu.
|
|
|
Beste era batera esanda: adigai batekin orokorki bat datorrena edo adigaia kontraesaten duena era berean bat
|
dator
edo kontraesaten du adigaiaren barne jasoa dagoen oro; ezin da esan, ordea, adigai batean jasotzen ez dena adigaian barnebilduta dagoenean jasotzen ez denik. Gizakiek eskuak eta hankak dituzte eta, beraz, gizaki bakoitzak ere izango ditu arrunki; baina ezin da esan gizaki oro beltza ez delako, baten bat beltza ez denik.
|
|
|
Espazioa eta kanpokoa dena ezagutzaren jatorri gisa agertzen dira Kantengan; ez, ordea, Leibnizengan. Honen arabera, espazioaren bidez eta, beraz, sentsazioaren bidez
|
datorkigun
ezagutza oso maila apalekoa da, ez da benetako ezagutza; hori arrazoimenak soilik lortuko du. Hortik sortzen dira Leibnizen monadak, espazioaren eta denboraren beharrik ez duten objektuak, bere baitan aski direnak kanpoko gauzaren batekin harremanik izan gabe.
|