|
2022
|
|
|
Emil Larrek zuen kronika sail hori sortu, Jean Hiriart Urruty zenaren" Eliza berri" sailari segida emateko. " Galdegina zaizuena,
|
zioen
Emilek, fededun baten gogoetak, bereak, bihotza mintzo, ebanjelioa plazaratuz, biziratuz, gaurkotuz, bakoitzak berak sentitzen duen gisan, gaia libre, muga horien barnean..." Dozena bat lagunen artean onduriko kronika saila, besteak beste Mixel Itzaina, Maite Iratzoki, Jean Louis Laka, Klaudio Harluxet, eta bistan da Jean Louis Davant. Nihaur ere sarrarazi ninduen geroxeago Emilek sail horretako kronikari gisa, Klaudio Harluxet zendu zenean.
|
|
|
Baina Jean Louis Davantek galdegin zigun titulu hori den bezala atxikitzea, Herria euskal aldizkari bakarra delakoz erlijiozko kronika astez aste ontzen duena, eta hori baitezpada atxiki behar dela
|
zioen
.
|
|
|
Egia erran, ez guk nahiko genituen bezainbat. Alde horretatik, aitor dezagun Herria astekaria aski pobrea izan dela betidanik, edo" praubea" han
|
dioten bezala
. Baina Panpeiak idazten zuena, zuberera biziki onean idazten zuela zidan erran Allande Sokarrosek berak, Sarako Idazleen Biltzar batean gurutzatu nuen batez.
|
|
|
Eta zenbait urte laburrez artoski jo zuen kazetaren itxura hobetzeari, kazetaren ezagutarazteari. " Nork ez du ikusi gure Lahargou bertsularietan, antzerki, kirol edo kristau bestetan, Herria azaoa besoan?"
|
zioen
oraino Emilek. Zerbitzu horien guzien ordaintzarik sekula onartu gabe.
|
|
|
Hain zuzen, 1995ean inkesta bat egin genuen, Gilen Irigoin bunuztar kolaboratzaileak eraman zuena. Inkesta horrek helburutzat zaukan jakitea zertan genuen euskara Euskal Herrian –horretarako Siadeco institutuak egin ikerketa batean oinarritu ginen–, Herria astekariaren harpidedunak zein ziren eta ere zer
|
zioten
euskal astekari honetaz. Siadecok 16 urtetarik goitikoen datuak bildu zituen.
|
|
|
" Zuberoako zenbakiak ttipiegiak dira", hain segur gutxiegik ihardetsirik. Halaber" Herria kazetaz zer
|
diozue
–" galderarentzat, zuberotar harpidedunen erantzunik ez. Las tima!
|
|
|
Las tima! Ohar bat halere," Zer artikulu edo gai mota eskas edo falta dago Herrian" galderari, zenbaitzuk, jakin gabe zuberotarrak diren ala beste euskal lurralde batetakoak," Zuberoako berri gehiago" nahiko zutela
|
diote
.
|
|
|
Baina Gabi Mouescak
|
dioen
gisan: abiadura handiko presoak izan ginen!
|
|
|
Ez naiz hautetsi abertzale bat. Baina Etxebarren, 2001ean, ez ninduten abertzale naizelako hautatu," Guk ez
|
diogu
gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako" 90 ni naizelako baizik. Lurralde Elkargoaren kasuan, besteak dira hurbildu abertzal eengana.
|
|
|
Hori bera! Hargatik, atarraztar merkatari hauek" euskarari begirune handiena"
|
diotela
segurtatzen zuten, nahiz eta" nahasketa eta bereizketa besterik eragin ez zezakeen egitasmo hori berehala bertan behera uzteko" eskatzen ziguten...
|
|
|
Zinez
|
diotsuet
ihardokitze horrek ez ninduela ezustean harrapatu. Atarratze tik sei kilometrotan kokatutako Etxebarre herriko seme naiz eta betidanik su matu dut Atarratzeko merkatarien munduak gutxiespenez hartu duela bere inguruko nekazari mundua.
|
|
|
Bai baina, hara paradoxia kezkagarria, gaur egun atzo baino gutxiagok hitz egiten dugu euskaraz. Zuberoako kontuekin jarraitzeko, demagun eus kaldunenik bezala hartua den herri bateko karrikan gabiltzala,
|
esaterako
Altzain edo Altzürükun aurkitzen garela. Denbora gutxi behar izango dugu ohartzeko be launaldiak gero eta gazteagoak izan, orduan eta euskara gutxiago ematen dutela.
|
|
|
Ororen buru, euskarak gizarte eta ekonomia baliotasuna badaukala onartarazi behar
|
diogu
euskal jendeari. Hemen da, beharbada, berreskalduntzerako xedean, Zuberoan pairatzen dugun okerren bat, hau da, kultura alorreko osagai gi sa ikusia dela bakarrik euskara eta ez gizarte eta ekonomia harremanetarako bitarteko bat bezala.
|
|
|
Euskara hizkuntza ofiziala bihurtzearekin, eskola publikoetan euskarazko irakaskuntza nahitaez onartu eta obratu dute irakasle eta gu rasoek. Ez dela demokratikoa,
|
esango
du baten batek. Demokratikoa al zen frantses hutsean Ipar Euskal Herriko seme alabak heztea?
|
|
|
Albert Memmi gogoetalari eta idazle tunisiarrak hain ongi aztertu duena Portrait du colonisé saiakera entzutetsuan. Egoera larri honen aurrean, intolerantea izateko gogorik banuke ia..., kasu honetan, tolerantziak
|
esan
bahi (sic) baitu euskararen zo koratzeari eta itotzeari" halabiz" esaten diogula.
|
|
|
Albert Memmi gogoetalari eta idazle tunisiarrak hain ongi aztertu duena Portrait du colonisé saiakera entzutetsuan. Egoera larri honen aurrean, intolerantea izateko gogorik banuke ia..., kasu honetan, tolerantziak esan bahi (sic) baitu euskararen zo koratzeari eta itotzeari" halabiz"
|
esaten
diogula.
|
|
|
Pastoralei dagokienez, 18 mendean eman zituzten azkenak. Ainharbe eta Ürrüstoi ere kasu berean dira, baina herri hauek euskaldunagoak dira, nolabait
|
esatearren
. Pastoralik egiten bada, ho nek sor dezakeen giroak, euskaraduna izatearen harro tasuna pizteak, gizarte lokarri eta harremanetarako baliabide den hizkuntza bizidunik gabe bizirik den kulturarik ezin dela izan kontzientzia hartzeak... horiek guztiek agian eragotziko du te euskara eta euskal kulturaren etorkizuna tragedia bihurtzea.
|
|
|
Jakin en zenbaki berezi honetarako urtero egin ohi dudan aipamentxo honetan, aldi bakoitz edo, adierazi izan dut euskararen aldeko" giro on" horrek, dohakabez, argiune baino itzalalde gehiago dauzkala. Beste behin ere hotz eta motz
|
esatearren
, euskararen aldeko giro hori nabaritu daitekeenetik, gure hizkuntzaren eguneroko erabilera neurria beti eta gutxiagotuz joan da. Badirudi —eta hau ere uste dut jada adierazi dudala— euskararen egoera nolabait" hobea" zela haren alde gogor borrokatu behar zen garai haietan.
|
|
|
Orain dela gutxi, berriz, Mitikile Mendibile Larroriko udalak
|
dio
makurbi de horri eutsi, hemen ere etxaldeen izenak, denen agerian, euskara traketsean eman dituztelarik. Sohütaren kasuan erran bazitekeen euskararen gaitzeste garaie tan ginela oraindik, aitzakiazko argumentu horrek ez du balio Urdatx Santa Graziren eta Mitikile Mendibile Larroriren kontura, hemengo hautetsiek jokabide deitoragarri horiek bultzatu baitituzte euskararen araubideez axola duten hainbat erakunde edo zerbitzu ofizial indarrean izanda gaur egun:
|
|
|
Pastoral edo trajeria bat bezala emana da, herri antzerki zahar zahar horren funtsezko arauak beteak direnetik... besterik gabe! Eta Ederlezi pastoral bat dela
|
esan
be harrik ere ez genuke... ezjakin batzuk ez balira pastoralaren ustezko aditu bihurtu edo behintzat bihurtzeko asmotan ez balira.
|
|
|
jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi dakitelarik ordea... Udan ematen diren trajeria horien ikustera datorren jendetza handiaren artean egonda edo pastorala eman osteko azalpen edo iritzi trukatzeetan, sekulako astakeriak entzun daitezke, kasu gehienetan, egia
|
esan
, euskaraz gutxi dakitenen edo euskal kulturaren mundutik aski aldenduak direnen ahotan entzuten direnak. Bai, nonbait arazoa da pastoralen jarraitzaileen kopurua horrela handitu egin dadin, euskal kulturaren ezagupena eta bizipenak nabarmen gutxiagokoak direlarik.
|
|
|
Bai, nonbait arazoa da pastoralen jarraitzaileen kopurua horrela handitu egin dadin, euskal kulturaren ezagupena eta bizipenak nabarmen gutxiagokoak direlarik. Beste gisa batera
|
esanik
, egungo pastoralzale ugari frantximanten (erdaldunen) edo erdi frantximanten mundutik datoz, eta horiek zabaltzen duten ikusmoldea —eurena izan dezaten zilegi bada ere— errealitateetatik aski urrundua dela erran daiteke. Euskararen eta euskal kulturaren munduetan murgildua ez dagoen kopuru handi horren eraginez, pastorala pixkanaka pixkanaka eraldatzen ari ez ote denez galdera datorkit gogora.
|
|
|
" Allande Sokarros: ‘Inkestek gezurrak
|
esaten
dituzte; euskararen egoera larria da Xiberoan’" 3
|
|
|
" Allande Sokarros: ‘Inkestek gezurrak
|
esaten
dituzte; euskararen egoera larria da Xiberoan’" 94 partean Euskaltzaindiko ohorezko kide eta pastoral idazlea izan zen Junes Casenave Harigileren argitaragabeko lan batzuk bildu dituzte.
|
|
|
Zail, oso zail. Hor inkestek gezurrak
|
esaten
dituzte, ez da posible, ez da jada Xiberoan herritarren %70ek euskara dakitela; jakitea, beharbada, bai, baina praktikatzen dutela behintzat ez. 14.000 xiberotarretatik euskara egunero bizi
|
|
|
" Allande Sokarros: ‘Inkestek gezurrak
|
esaten
dituzte; euskararen egoera larria da Xiberoan’" 96 direnak 3.000 badira anitz da, anitz! Egoera larria da, Euskararen Erakunde Publikoak nahi duena erraten du, baina egoera larria da.
|
|
|
Dagoeneko pozik egongo nintzateke zuberera salbatuko balitz, hortik bada aukera harremanek beharra sortzeko, euskara batua ere erabiltzeko. " Ere"
|
esaten
dut, zeren eta nik ez dut sekula zuberera salduko batuaren beharrean, hori argi egon dadila.
|
|
|
Badakit ontsa nik hori. " Ez, ez, elebitasuna!",
|
diote
, baina faltsua da hori. Di glosia nahi dute, betikoz!
|
|
|
Harekin mahai baten inguruan biltzerik ez zegoenez —nik behintzat ez nuen lortu—, Zuberoako muinoetan, basoetan eta herri arteko bideetan elkartzen ginen tartean behin; baten eta bestearen berri ematen, zubereraz hau eta bestea nola
|
esaten
zen entzuten, eta politikari errepasoa egiten, beti jakin minez baitzegoen gauzak nola ikusten genituen mugaz bestaldeko kontaktuek.
|
|
|
Izan ginen Hernion, izan ginen Aizkorrin, eta Mailopean bizi garenon ganbara handira, Aralarrera. Baraibar eta Lizarrusti arteko bide luzean entzun genituen Allanderen adar jotzeak, hitz joko kaskarrak eta politikari abertzaleen inguruko iruzkin maltzurrak ere bai; oker ez banago Xalbadorrek
|
esan
zuen" Aunitz maite duenak aunitz sofritzen du" ela, eta esango nuke esaldi hori bete betean zegokiola Allanderi.
|
|
|
Izan ginen Hernion, izan ginen Aizkorrin, eta Mailopean bizi garenon ganbara handira, Aralarrera. Baraibar eta Lizarrusti arteko bide luzean entzun genituen Allanderen adar jotzeak, hitz joko kaskarrak eta politikari abertzaleen inguruko iruzkin maltzurrak ere bai; oker ez banago Xalbadorrek esan zuen" Aunitz maite duenak aunitz sofritzen du" ela, eta
|
esango
nuke esaldi hori bete betean zegokiola Allanderi.
|
|
|
" Guk ez
|
diogu
gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako"
|
|
|
Eta ondoren Bayrourenganat joan zen, Xan Coscarat. " Guk ez
|
diogu
gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako" han bide labur bat zentristekin egiten zuela. Gero, argazkigintzaren estakuruz, Hegoaldean partikulazki, 1978 urtetik landa iragan gertakariei hurbiletik interesatu zen.
|
|
|
Garai gogorrak ziren, ETAk IKri bidea trabatzen ziolako, bainan ez zuen sekula lortu IKri bidea moztea... Guk ez
|
diogu
gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako".
|
|
|
Xan Coscarat. " Guk ez
|
diogu
gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako"
|
|
|
Michel Labeguerie ezagutu eta Pau aldera eraman ninduen: " Badago gazte bat Zuberoan politikan abiatu nahi dena, zentrista..."
|
esan
zion Bayrouri. Ez nekien holakoa nintzenik ere, nire burua ez nuen abertzaletzat alta.
|
|
|
Hari esker ziren hedatü Xiberoan aro hartako politikako lehen artikülüetarik euskara hütsean. Xiberoan
|
diot
zeren Allandek Zeruko Argian idazten züalakoz, Kultur asteetako egitarauak eta gaüaldien edükinak agertzen. Bedaroa hastapeneko alkartearen eta ondotik Ühaitzaren bozeramailea bilakatü zen hots!
|
|
|
Ipar Euskal Herriko esparru politikoan. Baina hemengo borrokabideen al de tinko egoteak ez du ikuspegi nazionala ez dugula
|
esan
nahi, gure lehentasuna hemengo errealitateari lotua da. Aspaldiko militantea...
|
|
|
Agian, militante orokorragoak izan gara horregatik, alderdi politikoen jardueraren gainetik. Eta horrek ez du
|
esan
nahi, IKn denek ildo bera edo bakarra defendatu genuenik.
|
|
|
Duela hogei urteko eta egungo hautetsiak, frantses egituretan ari direnak, ez dira berdinak. Zuberoako esperientziak eta borrokak euskalduntasunaren al deko giro bat ekarri du, ez du
|
esan
nahi behar diren baliabideak ekarri di tuztela. Herrien Elkargoak ez du bitarteko politikorik, adibidez, euskararen al deko politika bultzatzeko.
|
|
|
Manifestazioek" Frantzia kolonizatzailea" salatzeko helburua dutela
|
esan
du Oscar Temaruk. " 1946a arte, deskolonizatu beharreko herrialdeen ze rrendan ginen, baina De Gaullek lortu zuen zerrendatik kentzea", adierazi zuen bu ruzagi abertzaleak.
|
|
|
artean, 196 proba nuklear egin zituen Frantziak Moruroa eta Fangataufako atoloietan. " Proben osasun ondorioei dagokienez, es tatubatuarrek aitortu dute arazoak badirela eta britainiarrek ere antzekoa
|
esan
dute; Frantziak, ordea, horrelakorik aitortzeari uko egiten dio", adierazi du Temaruk," burujabetasuna lortu nahi dugu halaber Hagako Nazioarteko Auzi tegian Parisen aurkako salaketa bat egiteko gisan".
|
|
|
Izurritea bizienean zegoelarik, 2020ko udaberrian, antolatzaileek urte batez atzeratzea beste irtenbiderik ez zuten izan. Are gehiago, urte horren amaieran eta aurtengoaren hasieran mustrakei edo trebaldiei ozta ozta be rrekin
|
ziotelarik
, horiek berriz eten behar izan zituzten, aktore batzuek gaitza harrapatu ondoren. Hala eta guztiz ere, saioak berrabiaturik, Battitta Berrogain errej entaren eta Sophie Larrandaburu kantari trebatzailearen aginduetara astean birritan bilduz, uztailaren amaierarako prest izatea lortu dute Abdelkader antzeztu dutenek.
|
|
|
Eta horrek, haien abü rüpenez, züberotarraren ejertarzüna eta aberastarzüna oro galarazten dü. Ezi, Sü Aziako kideek
|
dioen bezala
: " ez ote dea hanitxez ere goxoago entzütea" Maddi etxen dük, etxen dün, etxen düzü", eziz eta, gure ustez ja puzkaz praubeagoa den" Maddi etxen da?" hori beno?".
|
|
|
Hona, Battittu Coyosek berak zer
|
dion
bere ama zenaren etxekoen ori tzape nentako hontü zütüan izkiribüetaz:
|
|
|
Hitz gütiz, gaüza hanitx hunkitzen dü istoria llabür horietan: lehe nago ko laborantxa, ekoizte hanixtarzüna Züberoako etxalte batetan, gizaldi bakoitxaren leküa eta egitekoa familia handi batetan (15 bat pertsona ber hegatz pean!), ezkontze" arranjatüa" eta gazteen amo
|
dio
nekeziak XX. mente hatsarrean, errejentsa gazte baten entrabalak Züberoako he rri ttipi eta baztertü horietan Bigerren Mündü Gerla beno lehen, bi min tzaje ezbardinen ar teko joküa (eüskara güneko mintzajea eta frantses kanpotiarra) eta gorabeherak eüskara elebakoitxeko züberotar laborari gizartean, züberotar emazte gazte batentako" gizarte igangailüa" eta frantses min tzajea...
|
|
|
Pastoralaren irautea zalantzan ematen duena da, Allanderen ustez, zubereraren egoera larria, eguneroko erabilera biziki ahula baita. " Egia da ere, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat, urtetik urtera handitzen dena gainera, baina horrek ez
|
dio
galerari aurre egi teko nahikoa ematen." Kezkatzen zuena ere euskaraz irakurtzeko ohitura apala zen. Eta holaxe bukatzen zuen:
|
|
|
Amaieran egin, ohi den dantza erosteak marka guztiak hautsi zituen, 7.000 lib e ra es kaini bait zituen garaile irten zen Atarratzeko herriak. Bestalde, bigarren emanaldi hori ez dela azkenengoa izango ere jakin zen, Gipuzkoako Ordizia herriak harrera emanen bait
|
dio
‘Santa Kruz’ pastoralari datorren irailaren 12an.
|
|
|
" Ez da bidezkoa gizakiak kalean egotea, elurra eta hotza egiten duelarik" aditzera emanda, Simone Veilek aterberik gabe dauden pertsonei laguntza ekartzeko bere ministerioak moldatutako premiazko plangintza aurkeztu zuen. Honekin, negurako bizitegirik gabe diren herritarrei aterbe bat edonoiz es kaintzeko erronkari eutsi nahi
|
dio
Osasun eta Gizarte Arazoetarako ministroak.
|
|
|
" Guk ez
|
diogu
gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako", in Ipar Euskal Herriko Hitza,.............................. 85 or.
|
|
|
" Allande Socarros: " Inkestek gezurrak
|
esaten
dituzte; euskararen egoera larria da Xiberoan"", in Gara eta
|
|
|
Kazetari eta gogoetalari................................................ 117 or. Xan COSCARAT. " Guk ez
|
diogu
gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako"............................................................... 121 or. Jean Louis DAVANT. Allande Socarros().................................... 125 or. Beñat ESPIL.
|
|
|
Oso ezagutua eta kontatu preziatua da Montori eta Sarantzüne edo Barlanes artean kokatua den Argibelgo mendixka zorro tza. Zaleek
|
diote
Ipar Euskal Herriko eskalada harkaitz hoberena dela. Zailtasun maila guztiak dauzka eta hornitua dago.
|
|
|
" Guk ez
|
diogu
gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako" 1
|
|
|
" Guk ez
|
diogu
gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako" 86
|
|
|
" Neska gazte batekin abian nauzu konfesatzera!",
|
dio
, elkarrizketa hasi aitzin. Allande Sokarros (Etxebarre, 1957) halakoa da:
|
|
|
ETAk Iparraldea bere babesleku gisa mantendu nahi zuen, bere bakegunea; bertako abertzaleak bere menpe nahi zituen. Guk ez
|
diogu
gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako. Historia horiek oso ezagunak dira, eta iragana dira, gaindituak dira jada, nahiz eta oraindik Hegoaldeko frankok Iparraldeko egoera sobera gutxi ezagutzen duten.
|
|
|
" Guk ez
|
diogu
gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako" 88
|
|
|
laborari seme alabak, burgesiatik zetozenak eta langileak. Nik beti
|
diot
: IK izan zen abertzaletasunaren esparru zabalena.
|
|
|
Egunero euskaraz ari diren arizaleak izango dira, beraz, pastorala honetan, hori ez baita, tamalez baina, betiko kontua... Joan den urtean, esaterako, Ligi, Atherei, Lexantzü, Zunharre eta Etxebarrek taularatu duten Bereteretxe pastoralean ia
|
esan
daiteke erdaldunak euskaldunak baino kopuru handiagoan zirela! Gauzak horrela, eta sinesgaitza badirudi ere, jakin beharrekoa da JeanPierre Rekalt errejenta frantsesez mintzatzerat behartuta zegoela mustraka edo trebealdi saioetan!
|
|
|
Egia
|
esatearren
, 2004an, Maule erdaldunduan eman zen Antso Handia pas to ral a joan den urtean Basabürüko herri hauek eskaini digutena baino nabarmen eus kal dunagoa zen. Nahiz eta erdaldun asko egon, hasierahasieratik giroa euskararen al dekoa izan zen.
|
|
|
Holakoak dira euskaldunentzat baliagarriak eta lagungarriak. Horrexegatik berresten dut idazti honen bitartez orduan Euskaltzaindiaren izenean
|
esan
nizuena: Horra bidea, horra etorkizuna!
|
|
|
Hauek gonbidatu genituen berezikiago" Euskaraz irakurtzearen ohidurarik badea?" galderaz eztabaidatzeko. Bilkura oso aberatsa izan zen, artetik Jean Louis Davantek hitzaldi mamitsua eskaintzen zigula," irakurtzeari anitz zor
|
diot
, euskaraz irakurri behar da", zioela," lehenik euskaraz mintzatu behar da, bistan da, bainan irakurtu ere behar da, euskararen heina ez dugu luzaz atxikiko ez badugu irakurtzen". Bai, oroitzapen hoberenetan geldituko zaigu Muskildiko biltzar hori.
|
|
|
Hauek gonbidatu genituen berezikiago" Euskaraz irakurtzearen ohidurarik badea?" galderaz eztabaidatzeko. Bilkura oso aberatsa izan zen, artetik Jean Louis Davantek hitzaldi mamitsua eskaintzen zigula," irakurtzeari anitz zor diot, euskaraz irakurri behar da",
|
zioela
," lehenik euskaraz mintzatu behar da, bistan da, bainan irakurtu ere behar da, euskararen heina ez dugu luzaz atxikiko ez badugu irakurtzen". Bai, oroitzapen hoberenetan geldituko zaigu Muskildiko biltzar hori.
|