|
2000
|
|
|
...ia, FrantziskoUgalde (Larrabetzukoa,), J.ManuelUriarte (Zurbanokoa, Araba,); Frantziskotarrak: FerminFrantziskoLasuen (Gasteizkoa,), Jose Arlegi (Biasterikoa,+ 1752), JoseFrantziskoGanzabal (Gasteizkoa,), Jose Santisteban (Solana koMuniain goa,+ 1756), martiria, PedroLópezMezquia (Gasteizkoa(+ 1764), JoanAntonioJoakinBarrenetxe (Lekarozkoa,), martiria...FrantziakoIraultzagaraiko martirieuskalduna
|
ere
ezindugu ahaztu: FrantsesDardandohatsua (Isturitzekoa,). Apezpikuetamisiolarienarteanhauekaipagenitzake: MigelIruñekoa(), kaputxinoa; JoanBautista Zengotita Bengoa (Berrizkoa,), apezpikuPuertoRico n; JeanLabartette (Ainhoakoa,); BalentinBerriotxoasantua (Elorriokoa,), domingotarmartiria; CharlesLavigerie (Baionakoa,). Gainera, Euskal Herrianbertanedoinguruanlaneginzutenpertsonaospetsuetasantuakgogoratubeharditugu: JeanDaguerre (Larresorokoa,); DominiqueElizagaray (Ahaxekoa,); ArnaudHiraboure (Baionakoa,); Mhicel Garicoitssantua (Ibarrakoa,); LouisEdouardCestac (Baionakoa, 1801
|
|
|
); bitaa beste bi fundatzaile hauek
|
ere
: Dominique dEt, cheberry
|
|
|
...uruan, ezkontzetakoan, bataioetakoan, etab... Bataioetako liburuanberberakjarrizuenoharhau:. EnoncedeNovede1840entrédeVicario interino enestaparroquiadeSanJuanBautista deOlaverriayoelinfraescritoreligiosoCarmelitaDesczo exclaustradoconestenombretengoDon Fr.JoséMiguel Madariaga? 42.Iruñeko Elizbarrutikoparrokietan edo eliz benefizioetan zeuden klaustrotik kanporatutako erlijiosoen zerrenda baten
|
ere
ageri da Jose San Migelena, Madariaga, 77urtekoa, Olaberriako43 bikariokarguarekin.
|
|
|
behin behinekoerretorekarguaz, etakarguhorretanizanzenurtegehiago
|
ere
.
|
|
|
AntonioMoguel?
|
ere
.
|
|
|
BartolomenobizioakezagutuzituenOrdenakoautoreenbesteidazkibatzuk
|
ere
, nobizioenhezierariburuzkoak. Esaterako, JoanIragarkundekoarenliburua (Avisosreligiosos, quealosDescalzosdeNuestra SeñoradelCarmen escribeen carta pastoralsuGeneral); lanhorretakolehenartikulua, 28orrialdekoa, nobizioei94 buruzkoada?
|
|
|
ikasteko erari dagokionez
|
ere
. Honela, DoktoreSantuarenSumma lan handitik
|
|
|
|
ere
Markinanegotea, baina predikari kargurikgabe; alabaina azken posibilitate honekezduaukerahandirik.
|
|
|
Egin egineanere, fundazioazgero (1691) 1809raarte, hau da, 118urtetan zehar, Markinako komentukobibliotekaaberastuzjoanzen.1809an, frantseste garaian, komentukoartxibokoalderikhandienagalduzenbezalaxe, bibliotekak
|
ere
hondamennegargarria jasanzuen. Bartolomekberak175 ematendigu galera handihauenberri.KomentukobibliotekaProbintziakoaberatsenetarikoazelaesangodigu:(, eraunadelasmásenriquecidasdelaProvincia?); ezkutukasalbatuahal izanzituenFraiBartolomekElizGurasosantuenliburuaketabestebatzuk.Halaxe dioskuberak:
|
|
|
Eta Kalahorran, Pedro Manso ren190 aginduz, Betolazaren191 Doctrina Christiana burutuko zen 1596an. Kalahorrako beste apezpiku batzuek
|
ere
, esaterako, Pedro Gonzalez de Castillo k192, Pedro Lepe k193 eta abarrek, euskarazko material kateketikoa argitaratzera eragin zuten.
|
|
|
192 Apezpiku honek
|
ere
agindu hau eman zuen 1698an: –Que quando se explica la
|
|
|
193 1620an Pedro Gonzalez de Castillo apezpikuak
|
ere
argi adierazten zuen: –Establecemos,
|
|
|
nan203
|
ere
beste katexima bat agertu zen 1812an. Azkenez, Pedro Astarloaren204 liburua gelditzen zaigu aipatzeko, Bartolomeren Icasiquizunac saileko lehenengo liburukia agertu zen urte berean, 1816an, argitaratua.
|
|
|
Hauxe da euskarazko argitalpen kateketikoen egoera; horretan Bartolomek
|
ere
|
|
|
bere ekarpena egingo du euskarazko apostolutzaren arloan, euskal prosa aberatsa, ezpal eta hari ederrekoa erabiliz, bestalde. Gainera Bartolome, gero ikusiko dugunez, aipaturiko gehienak baino originalagoa da bere lanean, haien lanak, kasurik gehienetan, gaztelaniazko edo frantsesezko lanen itzulpenak edo moldaketak baitira; benetako predikari eta hizlariak, ordea, bere beretik ematen daki eta horrek askoz
|
ere
handiagoa eskatzen du?
|
|
|
201 Cristauo Dtrina, ceñetan eracusten baitire gure fede sanduco gauzaric bearr enak, Iruña, 1802 (Astete Nafarroako euskaran). Hala
|
ere
bigarren liburua ez zen argitaratu askoz ere geroagora arte: Curutze Santearen Aita Gure ta Ave marien geneco Eracusaldiac.
|
|
|
201 Cristauo Dtrina, ceñetan eracusten baitire gure fede sanduco gauzaric bearr enak, Iruña, 1802 (Astete Nafarroako euskaran). Hala ere bigarren liburua ez zen argitaratu askoz
|
ere
geroagora arte: Curutze Santearen Aita Gure ta Ave marien geneco Eracusaldiac.
|
|
|
Comunioraco prestatu bear diran Aurrentzat, eta bidez Cristau acientzat
|
ere
bai, Tolosa,
|
|
|
1803 Aguirrek beste bi
|
ere
idatzi zituen, baina bera hil ondoren argitaratutakoak: Jesucristoc bere Eleizeari utzi ciozcan Zazpi Sacramentuen gañean Eracusaldiac, Tolosa, 1850; Jaungoicuaren legueco amar Aguinteen gañean Eracusaldiac, Tolosa, 1850 Hemen aipa genezake Jose Ignacio GUERRICO ren liburua ere, 1805ean idatzia, baina geroago argitaratua:
|
|
|
1803 Aguirrek beste bi ere idatzi zituen, baina bera hil ondoren argitaratutakoak: Jesucristoc bere Eleizeari utzi ciozcan Zazpi Sacramentuen gañean Eracusaldiac, Tolosa, 1850; Jaungoicuaren legueco amar Aguinteen gañean Eracusaldiac, Tolosa, 1850 Hemen aipa genezake Jose Ignacio GUERRICO ren liburua
|
ere
, 1805ean idatzia, baina geroago argitaratua: Cristau Doctriña guztiaren esplicacioaren sayaquera, Tolosa, 1858.
|
|
|
ocurrido?); hain zuzen
|
ere
, Bartolomeren idazki honen aipamenak Karmeldarrak
|
|
|
Udalakezetzaerantzunzionguztiari (ezzuelainolakoberririkhaieiegozten zitzaienaz), fraideen alde eginez. Eraberean Etxebarri, Barinaga, Berriatueta Ziortzakoelizate etakabildoak
|
ere
haien alde irtenziren.Esandakoazgainera, frantsesenbeldurrez, zilarrezkogauzabaliotsuak, kalizak, ekisainduaketab.ezkutatzeaereegoztenzitzaien.
|
|
|
Berehalajaunhaiekkomunitatearenbitxietaondasunguztiakzerrendatzen hasiziren; egitekohorioso zorrotzbetezuten, FraiBartolomekdioskunez:. Ezzen ezerzerrendatugabegeratu, eztasaskizestalitakopitxerbatekotintahondarrik
|
ere
...?(, nadaselibródesusmanos, sininventariar, hastaunpocodetintaque encontraronenunajarraesportillada?).. Komunitateakezzuelalaguntzaemateko gelariketamezarikemanezindaoheratuaketaezinduakaurkitzenzirenhiruedo lauerlijiosorekinerrukiizatekoeskatuzitzaien?. Jaunhaiek, ezzutelaezeruztekoahalmenik, erantzunzuten?; etapredikariakironiapitinbatezerantzutendu: –jaunmandatariakahaliketaondoenportatuzirenNapoleonenalde.Batakohorezkoxingolamerezizuenetabesteakmitra.Etabalitekeberaienametsenartean halakozerbaitenbilaibiltzea?(. Losseñorescomisionadosseportaronlo mejorque pudieronenbeneficiodeNapoleón.Elunomerecíaunabandadehonor, yelotro unamitra.
|
|
|
latuziren, bainaaskotanherriarenkaltehanditarako, lapurretaetaarpilaketakzirela eta.HonelakotaldearmatubatekoakagertuzirenMarkinanPedroPérezburuzagi zutela1809koazaroaren25ean, bainaherritarrekezzituztenonartu.Herri guardiabat sortuzen, haiengandikbabesteko251.FraiBartolomek
|
ere
–boluntario, haiek Karmengokomentuanetaelizanegindakotriskantzenberriematendigu.
|
|
|
Komentua, gerratehonenamaieran, 1813an, egoeranegargarrianzegoen: alde guztietatikzulozbeterik, hormakerorita, eskaileraguztiakdeseginda. Ezindugu ahaztu. GasparJauregiartzainarenboluntarioek?
|
ere
, gerrillaribidelapurrezosaturikotaldekoek, komentuarenalderdibatzuk deseginzituztela1811koekainean; eta frantsesekguarniziobatjarri zutelabertan; etalehensolairutik, azoteatiketaelizakohainbataldetatikateratakoadreiluz, kanoi zuloak, gordelekuaketatximiniabatzukeginzituzten?, komentuaegoeranegargarrihorretaraeramatenlagunduz259.
|
|
|
Hala
|
ere
Frai Bartolomeren komentuaren etorkizuna kili kolo zegoen,
|
|
|
komentuko biblioteka izan zen 10 bilera hauek egiteko tokia. ...naorainProbintzialaklehengo erlijio bizitzaeredugarrira itzultzekogogoa berotunahi zien erlijiosoei, eta zehazki, gauerdikomaitinakberriroezartzeko, arauekagintzenzutenez; etaaholkulariek, gaiinteresgarrihau? 393 erabilizuten.Bestegaigarrantzitsubatereizan zuten: hainegoeranegargarrian394 zegoen. BalmasedakoKomunitateaberriroezartzekoa?. MarkosSantaTeresarena, DefinidoreJeneralakegindako eskabidea
|
ere
aztertuzen; ProbintziakoKontseiluakCatecismodelosRealistas oelPuebloEspañol instruidoensusdeberesreligiososypolíticolsiburutxoaargitaratzekogastuakordain zitzakeengaldetzenzuenhark; batzarrakpozikonartuzueneskabide hau(, se accediógustosoaestasolicitud? 395).
|
|
|
Orduanharrietazurgeldituzenapezpikuaeuskaldunpredikariospetsuaren gizamailaz, harennortasunintelektualetaespiritualaz.Isla koprioretza1824ko apirilean bukaturik, FraiBartolomeProbintzialarenaholkulariizanzenhautatua goragoikusidugunez, Burgosenegoitzaizanik.Aholkulariizanzenbiurtehauetan()
|
ere
, apezpikuakharremanakizanzituenEuskalHerrikoDefinitorio Probintzialarekin, hainzuzenere, Balmasedakokomentuarenberriztatze arazo garrantzitsuazelaeta.Etaaholkulariizateabukatuzuenean, Santanderkoapezpikuak, haingizonprestuaberagandikhurbil izannahirik, goi nagusiekinahaleginak egitendituFraiBartolomebereaholkularietaaitor entzule gisaSantanderko apezpiku jauregianbizidadin; etabaitalortuere.
|
|
|
...diraidatzizirenordenaetaargitaratuzirenekoa, Icasiquizunac saileko lehenengo liburukia eta Euscal errijetacoolgueeta garai bereanedobateratsuidatziakdirelabadirudiere, hauda, 1806 1807.urteetangutxi gorabehera.Bainaezdituguliburutanargitaratutakoharenidazkiaksoilikaintzat hartuko, baitadisketetanegindakoargitalpenaketa, argitaratzekoasmozprestatua izanarren, horretarakozoririkizanezzuenlanhandibat
|
ere
...
|
|
|
FraiBartolomezadituadenhaugeroagoaipatukobaduguere, orainAitaLonek FraiBartolomerenlan hau
|
ere
argitaratzeko prest zuela adierazi behar dugu. Eskuizkribuhorrihonako izenburu hau jarrizion:. Aita PraiBartolome Santaeresa, Madariaga Garate, ren/ Idazlanak/()/ TGER TATZAILLE: ARTEAGA. TARLON, K.O?. Jakina, Euscalerrijetacoolgueeta... 1986an (L.M.Mujikak) eta
|
|
|
Altunak (baitafaksimilarijarraitzendionMujikak
|
ere
) davilzdakar; balitekefaksimilarijarraituizatea, 1816koargitaraldianargiageridendaviltzformarent, faksimileannekezirakurtzenbaita; beharbada, hortikizangodabiektgalduzdavilzerabiltzea.
|
|
|
432 Honela, adibidez, OnPedro Mansokaginduhauemanzuen1600ean:. Yporquees conveniente, quecadaProvinciatengalaDoctrinaChristianaimpressaenlenguapaterna; yporqueayenlatierraVazcongadadestenuestroObispadodiferenciaenelVazquencedel SeñoríodeVizcaya, ProvinciadeGuipuzcoa, yAlaba: Estatuimos, yordenamos, quelos SeñoresObispos, nuestrosSuccesores, haganimprimircadaañocartillasdelaDoctrina ChristianaenRomance, yenVazquence, segúnelusodelasdichasProvincias, paraquelos CurastengancartillasenlalenguapropiadecadaProvincia: porqueNosassíloavemos començadoahazerennuestrotiempo; ylasqueseimprimierenenVazquence, tengantambienlaDoctrinaenRomance.DaseformadecomosehandehazerlosCatecismosde Doctrina ChristianaenVazquence, paraquepuedaaprovecharenlasProvincias Vazcongadas? (ConstitucionesSynodalesantiguas, ymodernasdelobispadodeCalahorra, y laCalzada..., Madrid, 1700, 126.or.). 1603,1616, 1620,1634, 1698, 1742, 1769.urteetan etab.ereekintza kateketikoaegoeraoneannabari daBizkaian, euskarazkoabatez
|
ere
, KalahorrakoapezpikuenAdlimina kontaketetatikateradaitekeenez...
|
|
|
Frai Bartolomekhainbaturtetanizanzuenpredikari ofizioa; Ordenabarruan karguofizialazen; hauda, karmeldarrenkomunitatebakoitzakberepredikariofizialaizanohi zuen; batzuetanbierebai.Izatez, XIX.mendekolehen17urteakizan ziren, 1817raarte, urtehorretanizanbaitzenhautatuaMarkinakoKarmengopriore. Hala
|
ere
, noizbehinka, sermoiakegitenjarraituzuen, batezerekomentutikkanpo...
|
|
|
Bartolomeberarenikezgenuenaurkitu, nahizetasermoiaskogainetikikusi... Hala
|
ere
, zorionez, oraindelagutxi (1999komartxoanedo) FidelAltunaikertzailegazteak, sermoiaskorenartean, FraiBartolomerensermoiautografobataurkituzuen.
|
|
|
bere liburuak idazteko. Gauregun
|
ere
gordetzendiraharksarri sarriaipatzen dituenliburuetarikobatzuk, heinbatean, FraiBartolomeberarenesku hartzeaz, azkenorduanElizGurasoSantuenaketabesteliburuaskoisilpeanateraahalizan zirelako450.
|
|
|
463 AgustindeBAZTERRICA, Nueva demostracióndelderechodeVergara, sobre lapatria, yapellidoseculardeSanMartindelaAscensiónyAguirre..., Madrid, 1745,(. Secomprópa lalibreríadelCarmendeMarquina, 1819?) (1 M/ 7). BadaFraiBartolomekerositakobeste liburu bat
|
ere
, zenbait eduki ezberdinez osatua, bakoitza bere orrialde zerrendarekin; zuzenbidekogaiedoarazoakdatoz, hauenarteanKalahorraridagozkionak, pertsonaiaeuskaldunbatzueidagozkienakerebaibesteakbeste. (1 M/ 5)(. Secomprópa lalibreríadel CarmendeMarquina.1819?).
|
|
|
Joerabatzuk, halaere, osogarbiakdira.Esaterako, lexemaunahizibokalez bukatzendenean, betierabilikoditubetajhurrenezhurren, lexemarenetamorfemarenarteanloturaegiteko: argitsuba, argui ja.Adizkiekinerlatibozkoaketaeratorriak egiterakoan eta hitz
|
barnean
ere grafema hauek ageri ohi dira Frai Bartolomerenganunahizicituban; escatutendeuscu bokalenondoren: bez/ abijadabaten; equijala; bijotzeco.
|
|
|
eta, guizaldi? behin
|
ere
ez. Hona bakoitzetik adibide pare bat:
|
|
|
/, zelan bait?
|
ere
;, bait, dun beste hitz batzuk bietara idazten ditu, loturik eta bereiz. Hona guztitariko adibide batzuk:
|
|
|
Errotikbereizitakoatzizkiakaipatuz, honazerdioenL.M.Mujikak:. Honetan, Pr.Bartolome renjoeraetimologistaknabarmenakdira, hots, konposagaienisladapenahobetoadieraztearrenelemenduakbereiztea.Eratorpenean (deribazioan)
|
ere
partizipioaezgaltzea, nolabait, joerahorietansartzenda? 476
|
|
|
–ezarren? hamabi bider agertzen da; lau bider Eucal errijetaco... eta zortzi bider eskuizkribuan; hau da, bere lehenengo lanetan; gerora zuzendu egin zuen eta Icasiquizunac saileko hiru liburukietan behin
|
ere
ez da agertzen. –Esatiarren?
|
|
|
–Ea?
|
ere
, esandugunez, ezduonartzen, eta iaegitendubeti.Berez, ia, denean, yodbattartekatzendu: ija; baitahitzbarneanere;, i, renondokobokala besteedozeinizanikere, yodhoritartekatzendu: vijamoneco./ tercijuan./ juicjjozcoc.
|
|
|
tzonatartekatzenduela.Honetan, gukdakigula, ezdusalbuespenikegiten.Beraz, lexemarenbukaera, u, dutenhitzaketa, o, dutenakongibereiztenditu. ...onestu, delahitzaetaez, desonesto?, desonestubacidaztenbaitu.. Lutu, dela, etaez, luto?, lutubacidaztenbaitu... Arauhauhitz barnean eregordetzendu, bainahitzbarneanbadituzalantza, alternantziaedodena delakobatzuk,, prestuez, hitzeanageridenez.Ezdubetiberdinidazten.Prestubezaprestubesquerija etadiranormalakharenjoeran, bainahoriezgainera, prestueza, prestuezquerija, prestuez (a) gueurearerijuenpres
|
ere
agertzen dira. Gutxidira, dena dela; honako hauekdiraguztiak: tuezquerijac (Icas I, Entzundeutsubeez: ipoinverdiac, verbazatarrac, contuloijac, errazoebajubac, prestuezac, ta 243).
|
|
|
Bestekasubatzuetan,, edaari?,, lotsaari?,, jaaten, etaedaaten, hitzetan, esaterako, erroarenmarkaetaatzizkiarenahobekibereiztearrenizanliteke.Gauza bera, litzaateque, adizkian
|
ere
. Etimologiazkoletranahizhizkiei eusteko joera bere bereaduFraiBartolomek.
|
|
|
Hala
|
ere
, gaihonek, osonabariabaita, betierakarriizanduhizkuntzagaietan adituakdirenenarreta.ArestianesanduguEkialdekobizkaierazaharradarabiltenek eskola antzekobatsortuzutela, J.A.Mogelenaitzindaritzapean, ziurasko. Bainahonelakojoerafinkatuakezdiragehiagokobariksortzen.Inguruhonetako ahoskeranoinarritzenzirenaziurtzatjodezakegu.FraiBartolomeberaereezzegoenhainsendo idazkerareneta, bereziki, bokalenbizkoiztearen arazo honetan.
|
|
|
jaurtegui: Bokalendisimilazioagertatudahemen: i> e, etahorrezgainera, bokalartekokontsonanteahostuna.Bizkaieraznormaladagunehorietankontsonanteahostunaizatea; halagertatzendabestepartizipionahizaditzoinbatzuetan
|
ere
, esaterako: ebagi, jagi, idigi, eregi.Horrelakoetan, jakina, laburdurakgertatzen dira, bokalartekokontsonanteahostunakgalkorrakbaitira.Euskaraestandarrean jaurti hobetsida.Honenaurrekoa, ziuraski, jaurtigijaurti (g) i> izangoda: jaurti;, jaurtiki, tikereetordaiteke, azentuondokosilabakindarragaldurik, azkensilaba osoagalbaitaiteke, bainakontsonanteahoskabeanekezagogaltzenda...:
|
|
|
/ gatx; bakoitz/ bakotx (hauezbizkaierazsoilik, baitaIparraldekoeuskalkietan
|
ere
).
|
|
|
Markina aldeko euskaran, zenbait hitzetan, orain
|
ere
nabari da joera hori; z ren ahoskera markatuak utzitako arrastoa izan liteke.... Dena dela,, erretza?
|
|
|
(41); ezpabere= bestela/ osterantzean/ horrelaezbada; gaztelaniazko`delocontrario': Baitaeguiijada, dantza naastauti urtetendaveelaedodantza zaliac diriala gueijenianezcutubeetaco, taaguiricooquerrijaguinac, tagaisquinac. Ezpabere, betozguztiocesaminara (Euscal errijetaco... 199). Ezda/ ezda, esaldielkartuetakojuntagailua, gauregunean, ezeta...
|
ere
–/, ezta... ere, formazerabiltzenda: Ez dagauza barrija, ta ezdaguichitanjazooidana bere( (Icas I, 8, serm.).
|
|
|
(41); ezpabere= bestela/ osterantzean/ horrelaezbada; gaztelaniazko`delocontrario': Baitaeguiijada, dantza naastauti urtetendaveelaedodantza zaliac diriala gueijenianezcutubeetaco, taaguiricooquerrijaguinac, tagaisquinac. Ezpabere, betozguztiocesaminara (Euscal errijetaco... 199). Ezda/ ezda, esaldielkartuetakojuntagailua, gauregunean, ezeta... ere?/, ezta...
|
ere
–formazerabiltzenda: Ez dagauza barrija, ta ezdaguichitanjazooidana bere( (Icas I, 8, serm.).
|
|
|
Denadela, betidarabilbapere.... Bere?, gainerakoeuskalkietako?
|
ere
–horre
|
|
|
Absolutiboakkasu markarikezdu, bainaartikuluahardezake; jakinadenez, mugagabean ezta artikulurik
|
ere
. Bartolomekhonela egingo digu, lexemaren amaierakontuanizanik:
|
|
|
Inesiboazbaliatzendabanatzaileedodistributibo edukiaduenaadierazteko
|
ere
; hauda, kokasu markaerabilibeharrean, an erabiltzenduaskotan, esaldia jatorragobihurtuz; ezdigujartzen, berbabacocheco?, ezta, berbaco, ere,, berbaanberbaan, baizik.Bainatestuinguruberdintsuetan, lehenosagaiapartitiboanere badakierabiltzen:
|
|
|
Inesiboazbaliatzendabanatzaileedodistributibo edukiaduenaadierazteko ere; hauda, kokasu markaerabilibeharrean, an erabiltzenduaskotan, esaldia jatorragobihurtuz; ezdigujartzen, berbabacocheco?, ezta, berbaco?
|
ere
,, berbaanberbaan, baizik.Bainatestuinguruberdintsuetan, lehenosagaiapartitiboanere badakierabiltzen:
|
|
|
guna da; urri bada
|
ere
, badarabil beste batzuetan ere. Hona zenbait adibide:
|
|
|
guna da; urri bada ere, badarabil beste batzuetan
|
ere
. Hona zenbait adibide:
|
|
|
Esapide batzuetako forma hartuak, berriz, sarri darabiltza. Egia esan, maiz darabilen goxeric arrats
|
ere
halakotzat har genezake, baina euskaraz oso zabal dabiltzan gizaldirik gizaldi, herririk herri eta antzekoak esan nahi dugu hemen. Horrelakoetan, bizkaierazko joerari jarraituz, ric erabiliko du eta ez instrumentala.
|
|
|
–Ekialdean, gehienetansingularreanbakarrikerabiltzenda [ga] eta, bizidun? direlakoekin
|
ere
taatzizkiaageri da gehien batpluralean eta mugagabean. Gainera, singularreaneresarriaskotanbaita ga erabiltzendahorrenordez, batez ereinesibokasuan, gainerakoetanniganikni etabaitarik ikusikoditugula, nahiz ezdirenberdin berdinak.Nolanahiereden, badirudierrazagoerabiltzendirela bizidunakbizigabeendeklinabideatzizkiekinalderantzizbaino? 482
|
|
|
ekin
|
ere
entzutenda, baina gutxiago... FraiBartolomerenganajotzenbadugu,
|
|
|
h) Orregaitinojuntagailuadbertsatiboarekin (halaeta guzti
|
ere
... edoantzeko adiera du): TaorregaitinobereesquerandijaczorcogueuntsazanJesusgueure Salvazaile maitiari, zanmodubanzala, costetanzanacostetanzalatabere, sal vetacovidiacprestaueuscuzalacotacerucoatesantubacedeguieuscuzalaco (Icas
|
|
|
Adiera aldetik, testuinguruarenarabera, badituzenbaitñabarduratxiki: batzuetan,, ezta...
|
ere
–esannahidu; bestebatzuetan, berriz,, oraindikgutxiago?,, are gutxiago?. Betiere, ezezkoperpausbatennahizgehiagorenamaierabezalaerabiltzendu:
|
|
|
Deklinabidearenataleaninesiboazhitz egiteanadierazidugunola darabilenetazeradieraduen (ik.255.or.). Hanesandakoazgain, zehaztapentxiki bat: gukdakigula, ezduinoizatzeanBaita galdutenjaco proximuaripamia, juezarenaurrianezece ostianbe esannahiFraiBartolomerengan.Ondorengo adibidehonek, agian, okerbideraeramandezakeirakurlebat bainogehiago: re (Icas II, 161). Horrenesanahiahauxeda:(...) juezarenaurreanez ezebestelaere (osterantzean
|
ere
).
|
|
|
Edolabere: idazleklasikoenartean, Iparraldekoetabizkaitarrenarteanbatez
|
ere
, maizerabilia.Forma aldetikbadiraaldetxikiakbatzuenetabesteenartean; edolabere, edolanbere, edolaere... diraliteraturan agertzendirenaldaerak.Loturik idatzizutengehienetan.. Gutxienez?,, behintzat, esannahidu:
|
|
|
Popuertzaetaenpin: erdaratikoaditzondoakditugu, FraiBartolomekosohartuak dituenak. Erdarazkotestuinguruberberetandarabiltza.Huralehenago
|
ere
aipatuadugufonetikarensailean; izenlagunlegezereagertzenda: popuertzaco;, nahitaez?,, ezinbestean, esannahidu.Enpin, p renaurretiknnahizmduelaidatziohidu; zenbaketaoraindikgehiagoluzadaitekeelaadieraztekoerabiltzendu...
|
|
|
Ondorengo adibide hauek pixka bat ezberdinak dira; izan
|
ere
, neco amaieradun hauek ez dute menpeko perpausarik markatzen; aitzitik, denborazko aditz sintagmak izenlagun bihurturik daude: Alan ichi euscun Jesucristoc, arimia gaixotu ten daneco osagarritzat, compesinoeco sacramentuba (Icas III, 12).
|
|
|
Baditu, gureustez, aipaturikoarauetanongisartzenezdirenakedotahaien aurkajoandaitezkeenak
|
ere
; esaterako, la eginbeharkozuelaustegenuenean
|
|
|
ecertaco: edozertakoa, denerakoa, trebea; (antzekoesanahiaduascotacohitzak
|
ere
: gauzaaskotakoa, baliokoa);. Leen, auzoeraanzirianumericesanecuenac, ecertacuenac, Jaungoicozcuenactacarinosuenacceubeenumiac? (Icas I, 13Serm.). //, eza derrezemacumesendobat, indartsubattaascotacobattopetan? (Icas II, 284).
|
|
|
erromedija: erbestetik, hauda, ingurukoherrietatikjoanez, bideanetasantutegiedoermitabatenondoanegitendirendantzaetagainerakoeideritze; (ageri denez, jaija, piestiaetaerromedijaezdiraharentzatgauzabera; azkenbiakantzeko esanahia dute, baina erromedijakbideko joan etorria
|
ere
hartzen du);. Erricuentzacoda piestaeguna, taervestecuentzacoErromedijaeguna? (Euscalerrijetaco... 106).//. Erromedijagaiti ez daemenbestegauzaricaituten, ezbada promesaren, santubarenedo santiarenachequijagazervesterajuanda, errico ta ervestecoguizonemacumenaaste, vidiantaerromedijacolecubaneguitendaveen piestiatadantzia? (Euscal errijetaco 106).
|
|
|
jai/ jaiegun (jaijegun): mezaentzunetaatsedenhartzekofestaerlijiosoa; (esanahihoriduBartolomerentzat; bestelakofesteipiestia, piestaeguna, erromedijaeguna, tanbolinegunajaiosuac, jai etab.deitzendie. Jaiedo jaiegunetan
|
ere
, bidezko denez, bereizketakegitenditu: erdijacjai edoarinac. Urtebarru cojaijacbatzucdira osuactaareetandomequeetaco eguinbiarracdagoz.Beste batzuc dira jaiarinacedojaie); rdijac? (Icas I, 152). //. Ezdaiguncontubansartu, piestaegunajaijegunabada, egunguztia diabruba, mundubataaraguija serbi duteniragotia; Jaungoicuagazbereezacordeetia; ta, verbeetaonian, mezaricbere ezentzutia. Euscal errijetaco...
|
|
|
beti; nasaitasun hitza
|
ere
horrela darabil);. Alaco erromedijeetaco dantceetara ta piestara genteric nasaijeena ta galdubeena juan oi dalaco. Euscal errijetaco... (
|