|
2015
|
|
|
Holliwooden ere ibili omen ziren, izarren hiribidean. Michael Jacksonen izarra ere bidali zidaten whatsappetik, baina nik banuen Laida Rock eta Jackson handiak ez zizkidan barruak
|
eragiten
. Ikusi omen zuten bista itzelak zituen Griffith Observatoryko miradorea ere; nonbait, hiriaren handitasuna bistaratzen duena, eta Los Angeleseko kale infinituak erakusten dituena.
|
|
|
Bertso saioen grabazioak, berriz, era analogikoan egiten zituzten 2000 urtera arte eta gerora hasi ziren grabazio digitalak biltzen. “Analogikotik digitalerako jauziak nabarmen
|
eragin
du gurean. Urtetan euskarri analogiko desberdinekin egindako grabazioak formatu digitalera pasa behar izan dira.
|
|
|
Zuk katea baduzu jarrita, hori ez zaizu aterako, baina askatzen duzunean hartzen duzun lasaituarekin, gero horri buruz kantatzeko gogoa edukitzen duzu”, probatua zuen. Aldaketak ahotsean
|
eragin
diola ere aipatu izan diote: “Nik ahots oso lodia daukat, eta goxoagotik eta finetik ari nintzela esan zidaten.
|
|
|
Adierazitakoak eztabaida
|
eragin
dezakeela jakitun egiten du aurreko irakurketa. Euskal Herria alaitzen ikusten du, baina “prozesu bezala” sumatzen du hori.
|
|
|
Zure buruarekin daukazun desafio bat da, ondo irten behar delako. Publikoaren aurrean jartzeak gauza askotan
|
eragiten
du, zure etxeko bakardadean eragingo ez lizuketenetan”, bukatu zituen borroka psikologikoei dagozkienak.
|
|
|
Zure buruarekin daukazun desafio bat da, ondo irten behar delako. Publikoaren aurrean jartzeak gauza askotan eragiten du, zure etxeko bakardadean
|
eragingo
ez lizuketenetan”, bukatu zituen borroka psikologikoei dagozkienak.
|
|
|
Erantzitako maskarak, borroka psikologikoak, emozioen kudeaketa, tristurarako joera, emozioak eta generoa… Egungo bertsogintzan emozioek zein leku duten eta bertsolariei nola
|
eragiten
dieten aztertu du BERTSOLARI aldizkariak Onintza Enbeita, Odei Barroso, Amaia Agirre eta Igor Elortza bertsolarien eta Amaia Vazquez psikologoaren bidez.
|
|
2016
|
|
|
Eta galdera zen; baina, orduan, zein izango da ideia nagusia? Frankismoari epaiketa sinbolikoa egitea edo Frankismoak euskaldunongan, gaur egun oraindik bizi garen euskaldunongan, eduki duen eta daukan
|
eragin
, min, samin eta amesgaiztoen sendabide bat egitea. Antzezlanak bietatik dauka, baina bigarrenerantza jo dugu gehiago.
|
|
|
Gehiago arakatuz, hor dago gaur egun oraindino euskarak berak daukan estigmatizazioa eta gutxiespena, dela interesatuki bortxarekin lotzen delako edota dela PSOEren azken kanpainaren harira. Zenbateraino ez dira edo badira orduko haren
|
eraginez
–Zenbatuta ote ditugu Frankismoaren zauri horiek denak?
|
|
|
Hori da arrazoi bat. Ostera badaude beste pare bat elkarrizketa argi eta garbi ikusten dena zelan
|
eragin
duen gugan horrek guztiak. litzateke aztertu ezta ETA bera ere ez, hori guztia barik.
|
|
|
Era berean, ikusi da isiltasun horrek eta orain isiltasuna hausteak nola
|
eragingo
digun. Nola eragin dezakeen deskubritzea zure gurasoak zapalduak izan direla edo zapaltzaileak izan direla.
|
|
|
Era berean, ikusi da isiltasun horrek eta orain isiltasuna hausteak nola eragingo digun. Nola
|
eragin
dezakeen deskubritzea zure gurasoak zapalduak izan direla edo zapaltzaileak izan direla. Itzelezko eragina izango du, seguru.
|
|
|
Amaitzeko, Joxan Goikoetxeak informazio zinez interesgarria kontatu digu frankismoak obra honetan izan zuen
|
eraginaz
. Antzerkia, deuseztik izatera 1976an argitaratu zen, eta zentsura indarrean zegoen oraindik.
|
|
|
Gai ederra da hori bakarreko saio baterako: zer da edo zerk
|
eragiten
du bat bateko magia?
|
|
|
Saio ederra izan zen, entzuleak aurrean txaloka, arrainak atzean musuka. Gogoratzen ditut bi lurralde puskatutako bi ahots mugaz hizketan, gogoratzen dut Yunetek
|
eragin
zidan hotzikara, kantatzen hasterako. Hauskortasunaren aldeko edo kontrako iraultza oihu baten antzeko zerbait sartu zidan sabelean.
|
|
|
Aitzolek zioenaren haritik, kritika sozialarena egin izan da, baina oso lelo zuzenekin. Ez dakit
|
eragingo
duen edo ez duen inguruan, baina publiko batengan hori piztu duela, behintzat, uste dut badela gure buruari aitor geniezaiokeen zerbait.
|
|
|
Saiatzen gara hitzak zaplazteko bat izaten, geure buruentzako lehenengo, baina, gizarte honen parte garenez, gizarte honentzako ere bai. Horrek zerbait mugitzea
|
eragin
badezake, gutxi izanda ere, bada garaipen txiki bat, eta orokor samar ikusten ditugun hitz eta lelo horietatik aparteko zerbait.
|
|
|
Hein batean horregatik ari gara hain gustura: desafio bat da soka mehe horren gainetik ibiltzea, jakinda batzuetan asmatuko dugula eta beste askotan hanka sartu eta mina
|
eragingo
dugula. Intentzioa onerakoa da, eta merezi du arrisku hori hartzea.
|
|
|
70etik gora dira propio kamerarekin hara edo hona mugitu direlako, edo etxean zeukaten material interesgarria eskaintzeko modua ikusi dutelako, aldizkariari argazkiak ekarri dizkiotenak. Dozena bat marrazkilari baino gehiago aritu da bertsolaritzari buruzko irudiak sortu nahian arkatzari eta buruari
|
eragiten
. 300dik gora dira gai bat edo besteari buruz grabagailua piztu eta galderak egiteari ekin diotenak… 96 emakumezko, ia lautik bat, urte askoan gizonezkoena bakarrik izan den plazan.
|
|
|
Aldizkarian ordu asko sartu dituztenak eskuetako hatzekin zenbatu daitezkeela egia da, baina gainerako ehunka guzti horiengatik ez balitz, sareagatik, bertsozaleen familia handiagatik, mirari txiki baten
|
eraginez
baietz esaten duten guztiengatik izan ez balitz, Bertsolarik ez zituzkeen 25 urte bete izango. Ezta bakarra ere.
|
|
2017
|
|
|
Inoiz ez zait gustatu izan zain egon beharra, baina egun hartan, ikusminak
|
eraginda
, begiak zabal zabalik egon nintzen ilara luzean, finalista horietako gehienekin noizbait oholtza konpartitzeko zoria izango nuela jakitun izan gabe.
|
|
|
Neurri batean, uste dut hori dela udalekuen funtzioa, mugak gugan daudela baina aldatu ditzakegula ikastea. Honekin batera, Pigmalion efektua, hots, hezitzaileak haurrarengan proiektatzen dituen aurreiritzi eta aurreikuspenek honen emaitzetan
|
eragin
zuzena izatea, oso positiboa izan daiteke udalekuetakoa bezala giro ireki eta anitz batean.
|
|
|
Xamurtasun gauean, non jarri asmatu ezinik zaude, zein eskuk ukituko zaituzten jakin gabe, zein besok besarkatuko: eta barru barruan, zu dordoka bat zara, eta arrakalatuta daukazu oskola, udalekuetako higaduraren
|
eraginez
, eta ez zara ausartzen gelatinazko gorputz hori uki diezazuten. Azkenean, egin egin duzu lehen ariketa, eta nahi gabe, planeatu gabe, bote prontoan, begiak itxita dauzkazu eta are gehiago estutu duzu pareko pertsona.
|
|
|
Ardiekin egiten zuten lan Joxe Agirreren aurrekoek Orandan, Migel Agirrek, Antonio Agirre aitonak (umea zela, sehaskari
|
eraginez
kantapaperak kantatzen zizkionak) edo Juan Agirre aitak. Joxek ardiak utzi eta ganadua jarri zuen, eta garraioan, Azpeitiko okindegietara pago egurra eramaten, hasi zen lehenik eta harrobian gero.
|
|
|
“Europa bat batean” proiektuan hasieratik ihes egin nahi izan genion munduaren esanahi estuegi horri. Beharbada hizkuntzak
|
eraginda
, gazteleraz jarduten zuten inprobisatzaileekin izan genituen harremanik estuenak. Baina hizkuntzen orekari euste aldera, hizkuntza gutxituetan ari ziren sortzaileei ere lekua egin nahi genien.
|
|
|
Sariei ere
|
eragin
die azken urteetako metamorfosiak, eta jada ez da txapelik izaten irabazleentzat. Orain, taldekide guztiei liburu bana ematen zaie, eta herrikoak eta bertso eskolakoak diren bi babeslek –ezti museoak eta harategiak eztia, gozokiak eta txuleta oparitzen dizkiete bertsolariei.
|
|
|
Poeta handitzat daukagu eta halaxe izan zen. Aipatzekoa da, ordea, euskal poetek herri literaturaturaren
|
eraginez
zenbaterainoko joera duten errimaz eta neurriaz baliatzekoa. Xabier Lizardiren poema askok dute bertso egitura.
|
|
|
Etxarri, Altzo, Gasteiz, Bergara, Hernani… hainbat herri eta mota askotakoak bisitatuko dituzte aurrerantzean, eta publikoan denetariko jendea aurkitu dute: bertsozale tradizionalak, feminismoan oso formatuta dagoen jendea, horretaz ideiarik ere ez daukana, bertsoak gehiegi inporta ez zaizkiona… Zentzu horretan, Labakak uste du horrek gehiago
|
eragin
diezaiokeela berari Egizabali baino. “Zenbait tokitan irudikatzen ditut pertsona oso bertsozaleak, herri horretako soziedadean afaria edukiko banu ere joango liratekeenak”.
|
|
|
Gustatuko litzaioke norbait mutu uztea. “Zerbaitek
|
eragiten
dizunean, zure erreakzioa izan daiteke ero moduan barrezka hastea, baina izan daiteke, baita ere, isiltzea. ‘Ostras, eman didate barru barruan, dena mugitu zait eta ez daukat erreakziorik’ Nire ustez ona litzateke horrelako aurpegi bat ikustea”.
|
|
|
Zuri
|
eragiteko
|
|
|
Ondarroan egin ziren Topaketa Feministetan Egizabalen aktuazioa du gogoan Labakak: “Inprobisazioa bai, baina oso umoretik egin zuen; oso kontziente,
|
eragiten
ari zela. (…) Entzun izan dudanetan horrek eman dit inbidia, oso kontziente izateak.
|
|
|
(…) Entzun izan dudanetan horrek eman dit inbidia, oso kontziente izateak. Berak momentu horretan daukan hitz hori erabil dezake
|
eragiteko
, eta, gainera, horrek efektu bat dauka”.
|
|
|
Heteroaraua, amatasuna, aniztasuna, biolentzia… ez dugu emanaldi osoa kontatuko, baina ez du mamirik faltarik. Feminismoaren gai potoloenetakoak oholtzaratu dituzte, iritzi askotarikoak eta desadostasunak
|
eragiten
dituztenak. Lan horretan erraz moldatu dira biak, ordea.
|
|
|
Horrela esanda tristea dirudi; baina ez da tristea, ezberdina baizik. Izateko modu horrek
|
eragin
zuzena du kulturan. Horrek ahalbidetzen dizue kultura besteekin banatzea, besteekin garatzea eta gozatzea, eta hori Polonian ez da ohikoa.
|
|
|
Euskaldunak kantari entzun zintuztedan lehen aldian pentsatu nuen zuen kantaerak oso kutsu tradizionala eta etnikoa zeukala. Txoria txori kanta izan zen entzun nuen lehena, eta zirrara
|
eragin
zidan. Jakin minak jota, kanta hura itzultzeko eskatu nion lagun bati.
|
|
|
Bertso bat entzuten nuenean sentitzen nuen niri ari zitzaizkidala kantatzen, modu naturalean, melodia sinpleekin, zuzenean bihotzera. Kantuaren hotsak berak poza
|
eragiten
zidan. Gero jakin nuen letrak bat batekoak zirela.
|
|
|
Horrexek
|
eragiten
deust
|
|
|
Ba dirudi, lehengo bertsoarekin lotuta dagoela, eta bihotzeko min sakon batek
|
eragindakoak
direla, hain zuzen ere. Orain, nork bota zezakeen bertso hori lehenengoz?
|
|
|
Merkatuaren ezkerreko aldean San Antongo eliza dago, Athleticen armarrian agertzen den hori, zubi eta guzti. Diotenez, zubi hartatik erori omen zen Resurrección María de Azkue euskaltzainburua, egun batzuk geroago hilko zuen gaixoaldia
|
eraginez
. Ez diot inori opa zubitik behera jausita hiltzerik, baina kontsola gaitezen pentsatuta egungo ura Azkueren garaikoa baino dezente garbiagoa dela.
|
|
|
Maite Berriozabalek “eskua eman diozu” jarri zion gaia bakarkakoan; gaiak baino gehiago hesiak izaten dira horrelakoak, baldintza hori beteta, bertsolaria baita gaia bere buruari jartzen diona. Baldintza bakarra da hiru bertsoetako batean eskua ematea norbaiti; hortik gora, sortzaileak pintatuko ditu esku muturretik gorako ukondo eta abarrak, eta berak emango dio bostekoari azken punturen batean txalo zaparrada bat
|
eragiteko
moduko zentzua. Eta Fredik pintatu zituen bereak, final denetan erakutsitako umorerako joerarekin, baina ordura arte gutxitan erakutsitako maisutasun eta maitasunarekin.
|
|
2018
|
|
|
Ez da hondamendi naturala, jakina. Guk, gizakiok,
|
eragindakoa
da. Eta animaliak eta hizkuntzak bezala, kultura fenomenoak desager daitezke, nola ez.
|
|
|
Handia da kultur uholdearen indarra. Hortaz, nola molda daiteke kultur sorkuntza gutxiagotu bat testuinguru honetan irauteko,
|
eragiteko
eta ondo pasatzeko. Bertsolaritzak badauzka pista batzuk.
|
|
|
Paperaren gainean edo adiskideen arteko elkarrizketetan has daiteke proiektu soziokulturala eraikitzen. Etorkizunean aldaketa
|
eragingo
duen orok lehenik hitz forma hartzen du. Ezin da bestela.
|
|
|
Arraroa egingo zaio baten bati bertsolaritza gizarte mugimendu bat dela esatea, baina, egia esan, erraz defini daiteke hala: egiturazko arazo historiko bati erantzuteko antolatzen da, munduari begiratzeko eta funtzionatzeko ikuspegi bat eraikitzen du, aukera leihoak aprobetxatzen ditu, gainerako agenteekin interakzioan sartzen da, jendea mobilizatzeko baliabideak martxan jartzen ditu, jende asko mobilizatzen du, eta, batez ere, bere egoeraren jabe egiteko eta bere existentziaren baldintzetan
|
eragiteko
antolatzen da. Agente bihurtzen da eta bere egoera eraldatzeko gai da.
|
|
|
Berdina gertatu da bertso saioetara joaten den jende kopuruarekin. Azken datu horiek interpretatzeko zailagoak dira, 1980ko hamarkadatik datorren hazkundea ikusten uzten ez dutelako eta 1990eko hamarkadan gertatu zen boom delakoaren ondorengo hozte premeditatua (propio
|
eragin
zutena) garbi islatzen delako. Baina, aldi berean, datuek argi islatzen dute gaur egun bertsolaritzak bigarren boom bat bizi duela, eta boom honek, lehenengoarekin alderatuz gero, beste ezaugarri batzuk dauzkala:
|
|
|
Emakume bertsolariei oholtza gainean uzten zaien espazio sinbolikoa oso estua da oraindik ere, eta publikoaren zati handi batek nekez balioesten du molde hegemonikotik urruntzen dena. Hegemonikoa ez denarekin konektatzea kosta egiten zaie, ez zaie hain ona iruditzen, ez die halako barregurarik
|
eragiten
.
|
|
|
Bertsozale Elkartea gizarteari lotua dago, gure proiektuak
|
eragin
egin nahi du, eta eragin hori neurtzeko ezinbesteko tresnak dira Azterketa Soziologikoak. Gainera, urte hauetan guztietan bertsolaritza aztertzen aritu den soziologo taldeak ezagutza handia dauka bertsolaritzaz, intuizio handia, eta horrek ere lagundu du eurekin lan egiterakoan.
|
|
|
“Non eta nola geroratu bertsolaritza? ”, “Zer eta zertarako ikertu? ”, “Norantz doaz plaza eta bertsogintza? ”, “Genero berdintasuna: zertan eta nola
|
eragin
–”, “Nola hedatuko dugu bertsolaritza gaur egungo kontestuan? ” eta “Zer eta nola komunikatu behar dugu esfera publikoan? ”. Denera 100 lagun inguru elkartu ginen, ekainean zehazturiko gaitegia edukiz bete eta adostasun eta tentsioak non zeuden identifikatzeko.
|
|
|
bertso eskolak dira bertsoa bizipen bezala gozatzen dutenek elkar ezagutzeko guneak eta, aldi berean, baita norbere bizipenak bertsotara eramateko guneak ere. Bertso eskolak herriz herri
|
eragiteko
tresnak dira, bertsolaritza herriko dinamikan txertatzeko oinarria. Eta dinamika horretatik etorri dira bertsogintzara artikulazio berriak ere:
|
|
|
Lehen ikusten ez genituen gorputzak daude oholtzan, lehen entzuten ez genituen ikuspegi eta kokapenetatik kantatzen. Alde batetik, horrek
|
eragin
egin du gustuen eboluzioan. Baina banaka bakarrik ez, kolektibotasunetik ere etorri da aldaketa:
|
|
|
Bertsoa garapen pertsonalerako tresna ederra da: gogoetak antolatzeko teknikak ematen ditu, lagunak egiteko balio du, herrian
|
eragiteko
aitzakia ematen du…
|
|
|
kleenex kultura da hori. Horrelako sistemek ere
|
eragingo
dute gure aukeretan eta gure produktuetan. Ezin duguna pentsatu da hautu orokor baten izenean sistema osoa mantenduko dugunik.
|
|
|
Inprobisazioari eta sormenari bide emanez, ziurtasunaren eta arriskuaren artean dabil dantzan bertsolaria. Ingurumari horretan, genero rolek
|
eragiten
al dute bertsolarien jardunean?
|
|
|
Nolanahi ere, paraje haiek ez zitzaizkion arrotzak izanen, uste baitugu han barna ibilia zela Baztango uholde ospetsua izan zen garaian. 1913ko ekainean izan zen Erratzuko tronba, eskualde hartan hiru hildako eta sekulako hondamendia
|
eragin
zituena, eta Txirritak bertsoak paratu zituen, “Deklaratzera nua kaso bat Valle Baztan’en pasia, egun arretan bistan giñenak akordatzeko klasia…” [15]. “Bistan giñenak” erraten digu, eta urak ekarri zituen deskalabruak ere nola aipatzen dituen ikusirik, apustu eginen genuke gizonak bere begiekin ikusi zituela hangoak.
|
|
|
Bai, guztiak
|
eragiten
du. Bakoitzaren biografia idaztera sartu ez banaiz ere, atal batean azaltzen dut Oiartzunen nabarmena dela elizara joateko ohiturak behera egin duela.
|
|
|
Bertsolariak beti bertsolari bezala kantatzen du, ez du kantari bezala kantatuko. Zein iturritatik jasotzen den, modu batean edo bestean
|
eragingo
die kantaera eta doinuei.
|
|
|
Zer ari da egiten…? Orain gehiago fijatzen naiz, baina saioetan ez dit
|
eragiten
. Azken batean bertsoaren muina hitza da.
|
|
|
Gai horri bezala besteei ere erantzun beharra sentitu dugu edo hartan saiatu gara: Xenpelar Dokumentazio Zentroaren topaketak eta sortzaile desberdinen arteko gogoetak, hausnarraldiak; Bertso Plaza, Hitzetik Hortzera, irratiekin bertsolaritza tratatzeko eta
|
eragiteko
dauzkagun hitzarmenak… Etxeko ekipo propio batek kudeatzea hobetsi eta lortu dugu. Geu gara bertsoa eta bertsolaritza ongien ezagutzen ditugunak, eta interesik gehien dugunak behar bezala maneiatzeko… Inoren esku uzteak hozkia ematen digu… Baina nire dena kontrolpean eduki behar honi, muin muineko eta aspaldikoagoa den ahotsak kontra egin dio, elkartekide gazte baten ahotik, zera erantsiz:
|
|
|
Orain gehiago dira, 280 Pena hartu nuen aldatu zutenean, gustatzen baitzitzaidan ideiak tolestu behar hori 140an sartzeko, agian hori ere bertsolaritzak
|
eragingo
zidan.
|
|
|
“Oso bizia, oso sistematu gabea, tradizio baten araberakoa. Mitxelenaren bertsogintzan gutxi nabari zen idatzizko estiloaren
|
eraginik
eta presentziarik. Eta, beraz, ahozko munduko bertsogintza zen berea:
|
|
|
15 urtean ez zuten plazan elkarrekin kantatu gertaera haren ostean. Kosme Lizasok jasoak agertzen dira polemika
|
eragin
zuten bertsook segidan, Mitxelena hasita:
|
|
|
Oro har, garaiko euskaltzale gehienak zeuden euskara batu baten beharra zegoenaren ideiarekin ados, EAJ eta ETA barne. Aldiz, eztabaida eta iskanbila gehien
|
eragin
zuena euskal hiztegiko hizkirik isilena izan zen, h a. Euskal idazle gazte eta talde aurrerakoiek (ETA (h)?!), Euskal Herri osorako nahi zuten euskara estandar berria eta Iparraldean h ak zuen pisua kontuan izanik uka ezinezko baldintza zen naziogintza ikuspegi batetik.
|
|
|
Gaur egun glosak funtzionalitatea daukan arren, glosadoreekiko ikuspegi folklorizatua dago oraindik gizarteko eremu zabal batean. Oraindik ere glosadore batek lantzea ulertzen ez den gai arantzatsuak daude, glosa bera, jende askorentzat, entretenimendu hutserako baliatu litzatekeelako, barrea
|
eragiteko
. Beharrezkoa da glosadoreak eta publikoa hazten joatea.
|
|
|
Gainera, glosada pribatuak areagotzen dira, tabernetan bereziki. Horrek glosadoreak publiko berri batengana hurbiltzea
|
eragiten
du, ezberdina eta gazteagoa, eta, ondorioz, glosadore berriak sortzen dira: Maribel Servera, Joan Toni Sunyer, Sebastián Adrover… Helduentzako tailerrak etengabe egiten dira irla osoko herrietan.
|
|
|
Epaimahaikide (ai, zein itsusia den “epaile” hitza, sententzia eta kartzela zigorra ematen dituena… nahiago “epaimahaikide”…) bakoitzaren lana da bertso bakoitzari puntuazioa ematea, segundo bakar batzuetan, argazkilariak klisk egiten duen gisan. Hori da, dudarik gabe, epaimahaikidearen lanik zailena, delikatuena eta buruko minak sor eta eztabaida handiak
|
eragin
ditzakeena. Delikatua da, jakinez puntu erdi bategatik geldi litekeela bertsolari bat hurrengo fasetik kanpo, puntu erdi batean joka daitekeela finalerako edo finaleko buruz burukorako txartela.
|
|
|
Zazpikoteak ordezkatzen du aniztasun bat, publikoan bertan agertzen den aniztasun bera. Bertso edo bertsoaldi batek iritzi kontrajarriak
|
eragin
baditu entzuleen artean, ohikoena da hori bera islatzea epaimahaikideen artean ere. Txapelketa bururatu ondoan egiten ditu azterketak taldeak; eta eztabaidak sortu dituzten bertsoaldiak aztertzen dira xeheki.
|
|
|
Hautu hori eginez gero, guztiz zilegi litzateke, eta eskertzekoa ere. Baina ezin zaio eskatu entzuleen zati handi batek ulertu edo onartuko ez lukeen bertsoa zapla kantatzeak
|
eragingo
liokeen deserosotasunerako arriskua hartzea. Horrek ez du erran nahi Txapelketa honetan ez denik izan gogoeta berri eta interesgarririk, deblauki batzuetan, hitz erdika eta finezia handiarekin beste batzuetan.
|
|
|
Arau horiek errespetatzean dago bertsoaren zailtasuna. Hori erranik, bistan da, diskurtso bat eraiki behar da, gure gogoetetan aberastuko gaituena, harridura
|
eraginen
diguna, irria, negarra edo emozioa piztuko diguna, poesiarekin txundituko gaituena… Bertsoak zerbait utzi behar dio entzuleari. Ez da beharbada ideia berritzaile bat, ez da mezua… Baina entzulea zerbaitegatik gogoratuko da bertso horretaz.
|
|
|
Lagunen adarjotzeak
|
eragin
zituen finalaren aurreko elkarrizketa batean botatakoak. “Gorputzetik?
|
|
|
14.000 aho eta 28.000 belarriko gorputz bat zure aurrean arnasa gordetzen, zure aurrean hunkitzen, zure aurrean barrez, zure aurrean huts egindako hitz bakoitzagatik ileak lazten. Irudikatu gorputz bat mugimendu batetik datorrena, mugitzen ari dena; gorputz bat proiektu batean sinesten duena, bertso eskoletan
|
eragiten
ari dena, herriz herri saioak antolatzen, lehenengoz erratz muturraren aurrean kantari, berak antolatutako saioak grabatu eta sarean zintzilikatzen, hurrengo saiorako gaiak prestatzeko deialdia whatsappez zabaltzen, Euskaltegiko ikasleak motibatzeko bertso sortak inprimatzen, Bertso Udalekuetako lagunekin egunik euritsu eta hotzena ere festa, emozio eta zaintza bilakatzen. Irudikatu gorputz bat herri bati bertsotik eragin nahi diona, etengabeko aldaketan dagoen mundua hitzetara ekarrita entzun nahi duena; bere pentsamendua eta sentitzeko moduak bertso baten ispiluan islatuta ikusi nahi dituena eta ispilua kraskatuko dion bertso horren zain dagoena.
|
|
|
Irudikatu gorputz bat mugimendu batetik datorrena, mugitzen ari dena; gorputz bat proiektu batean sinesten duena, bertso eskoletan eragiten ari dena, herriz herri saioak antolatzen, lehenengoz erratz muturraren aurrean kantari, berak antolatutako saioak grabatu eta sarean zintzilikatzen, hurrengo saiorako gaiak prestatzeko deialdia whatsappez zabaltzen, Euskaltegiko ikasleak motibatzeko bertso sortak inprimatzen, Bertso Udalekuetako lagunekin egunik euritsu eta hotzena ere festa, emozio eta zaintza bilakatzen. Irudikatu gorputz bat herri bati bertsotik
|
eragin
nahi diona, etengabeko aldaketan dagoen mundua hitzetara ekarrita entzun nahi duena; bere pentsamendua eta sentitzeko moduak bertso baten ispiluan islatuta ikusi nahi dituena eta ispilua kraskatuko dion bertso horren zain dagoena. Irudikatu gorputz hori.
|
|
|
Nik bi aukera ikusten ditut: jasotako moduan eman eta hor geratu, denok baitakigu zerk funtzionatzen duen eta nola konplitu; edo ahalegina egin entzulea beste leku batera mugitzeko, krak txiki bat
|
eragiteko
bada ere.
|
|
|
Txapelketa garaian marra bat dago gure artean. Izan ere, badira fundamentu handirik gabeko kritikak, serio hartu ez liratekeenak, baina hartzen dituzunak, eta horrek ere
|
eragiten
du pixka bat distantziatzea. Gainera, epaileok kode etiko bat daukagu eta, esaterako, ezin dugu saio osteko korroetan geratu, elkarrizketa bat egin behar badigute galderak Elkartearen komunikazio sailetik igaro behar dira eta abar.
|
|
2019
|
|
|
Ordenagailu zein paperaren aurrean, ordea, barrena husten bazekien. Ez dut gogoan noiz ezagutu nituen ondoko bertso hauek, baina pentsa dezakezue nolako zirrara
|
eragin
zidaten ezagutzen ez ninduen norbaitek hitz hauek eskaini izanak. Ni urte hartako apirilean jaio nintzen, baina amaren sabelean egon, edo bere magalean, gauza ber bera aitortu zidan.
|
|
|
Txapelketan umoreak zein pitzadura edo tentsio
|
eragin
zituen aztertu nahi nuen. Lehenengo ikerketan sortutako marko teoriko orokor hori zehatzera ekarri eta teoria feministatik irakurri nahi nuen.
|
|
|
Sentitzen dut, baina zu ere bazara hitzen jolasaren parte; edozein generokoa izanik ere. Ondorioz, zuk ere
|
eragin
dezakezu min eta ahalduntze hau. Guztiok dugu —bakoitzaregandik hasita— norbera edo aldamenekoa txikitu edo indartzeko aukera.
|
|
|
Oraindik ere gogoan dut bertsolari bat ikusi nuen lehen aldia eta zer nolako zirrara
|
eragin
zidan une hark. Baserriko atarian Jon Lopategi zegoela entzun nuen eta ziztuan abiatu nintzen hura ikustera.
|
|
|
Bizkaiko bertsolaritzaz gogoeta egin dugunean, inoiz entzun izan dugu finalean lau mila bertsozaleren aurrean kantatzeak halako betekada bat
|
eragiten
duela barrenean, eta hori oholtza gainean baino ezin daitekeela sentitu. Oholtza prestatzen eta bestelako lanetan aritzen garenoi ere antzerako zerbait gertatzen zaigu.
|
|
|
Gaztetxotan ezagutu genuen harako bertsolari hark edo honako honek txapela janzten duenean edo perla bikainen batekin gozarazten digunean, bertsolarien urteetako lanaz eta ahaleginez oroitzen gara. Txapelketetan lehiatzeak
|
eragiten
dituen ezintasunak, nekeak, izerdi larriak, isiluneak, eginahalak eta okerrak bertsoaldi bikainekin nahasten dira gure gogoetan, eta bertsolaritzaren handitasunaz ohartzen gara.
|
|
|
“Les 52 navires basques perdus au moment de la guerre sous marine() en ravitaillant les pays alliés”. Alegia, herrialde aliatuen elikatzen, urpekari alemanen
|
eraginez
hondoratu eta hondatu zirenen izen zerrenda dakar (Bakio, Mendibil Mendi, Arrinda Mendi, Begoña 4, Iturribide…), tartean Sota Konpainiaren zortzi itsasontzi. Eta jakina da nola Ingalaterrari egin zerbitzuengatik Ramon de la Sota Knight Commander of the British Empire tituluaz ohoratu zuen Britaina Handiak.
|
|
|
adina
|
eragin
.
|
|
|
buruari lar eskatzen zaionean gorputzak hitz egiten du. Zernahi gisaz, koktel potente eta ederra da inprobisatzearen adrenalinak eta bat batean sortzearen gozamenak
|
eragiten
duena. Amildegiaren ertzean irudikatzen zuen artista Bertsolari filmak.
|
|
2020
|
|
|
Gehiago
|
eragin
zidana geroxeago etorri zen. ETBk bere kasa, alegia, Elkartearekin akordio batera iritsi gabe, programa berriro martxan jarri nahi izan zuen nonbait, eta niri proposatu zidaten gidaritza.
|
|
|
Egia da, egun, bertsolari denak teknikoki ia perfektuak direla, askoz ere aspergarriagoak garai batekoak baino (garai batean bazeuden euren izugarrizko algarak
|
eragiten
zituzten batzuk), baina bertsoak ongi koadratzen dituen bertsolariak ere izan dezake zertan hobetua. Koadratzeko tranpa gramatikalak edo sintaxi hutsegiteak saihestea, adibidez, hizkuntzaren zuzentasunak oinarrizkoa izan behar baitu.
|
|
|
Olerkigintzarekin egindako saiakerak huts egin ondoren iritsi zen Aitzol bertsolaritzara. Alegia, euskal kultura sistemaren ezaugarri bereziek ere, idatzia behar bezala garatzeko behar diren baldintzak oso berandura arte eman ez izanak,
|
eragin
dute ahozkoari ohikoa ez den indar batekin eutsi izana.
|
|
|
Sortu zen olatu hark egonezina
|
eragin
zuen, eta telebistako arrakastak zekartzan arriskuen inguruan asko gogoetatu zen.
|
|
|
Zergatik? Zer
|
eragin
izan zuen horrek?
|
|
|
Aspaldidanik, txapelketak bertsogintzan dituen
|
eragin
kaltegarriak aipatu izan dira tarteka. Ni horretan ez naiz sartu, ez da nire gaia.
|
|
|
Saioak biderkatu egin ziren, horietara bertaratzen zen zale kopurua ere bai, eta bertsolaria telebistako programa eta ekitaldi publiko guztietara eraman beharreko pertsonaia bihurtu zen. Joxerra Garziak kontatzen du 1993an Egañaren txapelaren berri eman zutela partida baten erdian, Anoetako markagailuan, eta sekulako burrundara
|
eragin
zuela harmailetan…
|
|
|
Hitzetik Hortzeraren itzelezko audientziekin kointziditu zuen horrek guztiak. Bistakoa zen telebistaren indarrak
|
eragin
zuela booma neurri handi batean, baina, arrakastaren distirarekin itsutu beharrean, gogoeta oso interesgarriak egin zituzten hedabideratzearen arriskuez: telebistan gehiegi ateratzeagatik, publikoa eta bertsolariak saturatu eta erretzeko arriskua; bertsoaldi onenak emanez edo fokua elitean bakarrik jarrita, bertsolaritzaren irudi desitxuratu bat ematekoa; programa hezitzaileago bat egin beharra… Eta ETBk programaren kontrola ematen ez zienez, programa bertan behera uztea erabaki zuten 1994an.
|
|
|
Erromantizismoak askatasunaren aldarria hedatu zuen, eta, horrekin batera, kultura jasoa eta popularra, biak, hauspotu zituen (Beethovenen musika, esate baterako). Nola
|
eragin
zion erromantizismoak bertsolaritzari?
|
|
|
Esan bezala, Foruak galtzeak
|
eragindako
erreakzio gisa eman zen Lehen Euskal Pizkundea. Erakunde politikoen galerarekin herria bera, euskal herria, galtzeko arrisku bizian egon zitekeela konturatu ziren.
|
|
|
Ez nola halakoa, bistan denez. Bertsolaritzak eta Bertsozale Elkarteak egiten eta
|
eragiten
dutena ugaria eta zabala da. Hasi haurretatik eta zaharrenetara; formalenetik, auto antolatuenera; hasi auzo ertzetik eta hiri puntara; jolasetik, ofiziora; zaletasunetik, ikerketara…
|
|
|
Behean, abiapuntuan Guerra de la Convención izenekoa() eta amaieran 1936 gerra, biak oso bertso gutxirekin. Kurbaren gailurrean, bertsopaper gehien
|
eragin
zuena: karlisten bigarren gerratea().
|
|
|
Gizartea eta gizarteko giroaren aldaketak
|
eragin
du bertsopaperen aldaketa. Lehen, ahozko gizartean bizi zen herria; eta gizarte horretan bere lekua zuen bertsopaperak.
|
|
|
Hau horrela onartuta, zeintzuk dira besteekin lotzera garamatzaten gako edo indarrak? Agerikoak direnak bihurtzen dira sinbiosiaren ustezko arrazoi, baina ez ote dira erakusten ez ditugun premiak
|
eragiten
ari. Gure hutsuneak bete eta minak goxatuko dizkiguten pertsonak topatzen ote ditugu lagun, bikote edo bizitza honetarako bidaide bezala?
|
|
|
Edozein lehiatan beti daude irabazleak eta galtzaileak, eta bertso txapelketetan ere hala gertatu izan da sarritan. Espektatiba handiegirik gabe oholtzaratu eta saio ederrak josiz aurreikusi baino gorago iristea lortu dutenak edo alderantziz, maila altuan arituko zirela espero eta egun txar baten
|
eraginez
irristadak kateatu eta lehiatik kanpo geratutako horiek. Onerako zein txarrerako, asko emateko gaitasuna baitauka txapelketa batek, eta tarteka baita kentzeko gaitasuna ere.
|
|
2021
|
|
|
Baina moduren batean
|
eragin
duzue bestearen lanean. Zuk Unai, gidoian, eta zuk Beñat, marrazkietan?
|
|
|
Uste dut Martinek miresten duela Iparra. Beti gutxiesten duen arren,
|
eragiten
dio esaten dion guztiak. Egonezin bat pizten dio, eta kasu egiten saiatzen da.
|
|
|
Hazpegi markatua, arnas aztoratua eta begirada bizia (…) barrena pasioak gainez zuela nabari zitzaion alde guztietatik: amodioaz eta bere ondorioez hitz egin zen,
|
eragin
dezakeen sukarraz. Emakumez betea ikus zitekeen epaiketa gela.
|