|
2023
|
|
|
Espainiaren kasuan borroka horiek nahastu ziren Erregearen oinordetzarekin. Felipe V.ak 1713an Lege Salikoa aldarrikatu zuen; horren arabera,
|
emakumeak
ezin ziren tronura heldu senidetasun lerro nagusian (seme alabak) edota alboko lerroan (neba arrebak eta lobak) gizonezkorik izanez gero. Fernando VII.ak ez zuen semerik izan bere hiru ezkontzetan; beraz, XIX. mendearen hasieran, tronurako oinordeko naturala erregearen anaia zen, Carlos Maria Isidro de Borbon.
|
|
|
Ondorenez, alderdietako batek besteari begira dituen igurikimenak ez betetzea nahikoa da kontratua suntsiarazteko askatasunaz hitz egiteko (ikusi LELTBren 14.2 artikuluaren lehenengo lerrokada). Edozein kasutan, enpresaburuak eragindako suntsitzea deuseza izango da
|
emakume
diren langileen kasuan, suntsitze hori oinarritzen bada haurdunaldian, haurdunaldia hasten denetik eta 48.4 artikuluak kontratua eteteko aipatu duen aldiraino edo amatasuneraino, salbu eta haurdunaldiarekin edo amatasunarekin zerikusirik ez duten arrazoiak daudenean (ikusi LELTBren 14.2 artikuluaren bigarren lerrokada).
|
|
|
Lanaldi partzialeko langileek lanaldi osoko langileen eskubide berberak izango dituzte. Jakina, eskubide horiek aitortzen dira modu proportzionalean, lanean egindako denboraren arabera, eta, edozein kasutan, bermatu behar da
|
emakumeen
eta gizonen artean bereizkeriarik ez izatea, zuzenekoa edo zeharkakoa.
|
|
|
Haurdunaldi bitarteko arriskua edo edoskialdi naturalak iraun bitarteko arriskua dagoenean, kontratu etetea amaituko da erditzearen ondorioz eteten denean kontratua edo edoskitzaileak 9 hilabete egiten dituenean, hurrenez hurren, edo, bi kasu horietan,
|
emakume
den langilea bere lanpostuan edo bere egoerarekin bat datorren beste lanpostu batean berriro lanean hasteko ezintasuna desagertzean (ikusi LELTBren 48.7 artikulua).
|
|
|
|
Emakume
den langileak lan kontratua eteten badu genero indarkeriaren biktima izateagatik, etenaldiak hasieran izango du 6 hilabetetik gorakoa ez den iraupena, salbu eta babes judizialaren jardunetik ondorioztatzen denean kontratuak etenda jarraitu behar duela, biktima babesteko eskubidea eragingarri izan dadin. Kasu horretan, epaileak kontratu etetea 3 hilabeteko aldietan luzatu ahal izango du, 18 hilabeteko mugarekin (ikusi LELTBren 48.8 artikulua).
|
|
|
Eszedentzia mota hori langileen banakako eskubidea da, gizon nahiz
|
emakumeena
, eta eszedentzia horren iraunaldia zatitu ahal izango da. Hala ere, subjektu berak eraginda, enpresa bereko bi langilek edo gehiagok badute eskubide hori, enpresaburuak mugatu ahal izango du langileok aldi berean egikaritzea eskubide hori, enpresa jardunbidearen ondoriozko arrazoi oinarridun eta objektiboak direla bide, arrazoi horien gaineko zioak idatziz behar bezala emanez.
|
|
|
Eskubide hori egikaritzean kontuan hartuko da
|
emakumeen
eta gizonen artean ardurakidetasuna sustatzea, bai eta genero rol eta estereotipoak iraunaraztea saihestea ere.
|
|
|
(m) Genero indarkeriaren biktima izateagatik, lanpostua behin betiko uztera behartuta dagoen
|
emakume
langileak halaxe erabaki duelako.
|
|
|
(b) Kaleratzea egiten denean, haurdun dauden
|
emakumeen
kasuan, haurdunaldiaren hasieratik aurretiaz azaldutako arrazoien ondoriozko kontratu etenaldia hasi arte; LELTBren 37.3.b) artikuluko pertsonen istripu nahiz gaixotasun larriarengatik, ospitaleratzearengatik edo ospitaleratzerik behar ez duen ebakuntza kirurgikoarengatik, etxeko atsedena behar bada, jaiotzarengatik, adopzioarengatik, adopzio ondoreetarako zaintzarengatik edo familian hartzeagati...
|
|
|
...aio ondoren ospitalean geratu behar izateagatik (ikusi LELTBren 37.5 artikua) eta legezko zaintzarengatik (ikusi LELTBren 37.6 artikulua), baimenaldia eskatu duten langileen kasuan, edo baimenaldi horiek dituzten langileen kasuan, edo LELTBren 34.8 artikuluko egokitzapenak nahiz LELTBren 46.3 artikuluko eszedentzia eskatu edo horiek dituzten langileen kasuan; eta genero indarkeriaren biktima diren
|
emakume
langileen kasuan, halakoek egikaritzeagatik babes judizial eragingarrirako eskubidea edo LELTBk aitortutako eskubideak, dagokien gizarte laguntza osorako babesa edo eskubidea eragingarri bihurtzeko.
|
|
|
©
|
Emakumeen
eta gizonen arteko tratueta aukera berdintasunaren eskubideak enpresan duen aplikazioaren gainean. Informazio horretara bildu dira LELTBren 28.2 artikuluak ezarritako erregistroa (bere baitan jaso behar dituena alokairuen batezbesteko balioak, plantillaren alokairu osagarriak eta alokairuz gain hartzekoak, sexuaren arabera bananduta eta lanbide talde edo lanpostu berberen edo antzeko balioa dutenen arabera bananduta) eta lanbide maila desberdinetan dauden emakumeeta gizon kopuruen datuak.
|
|
|
G Hala denean, enpresan
|
emakumeen
eta gizonen artean berdintasuna suspertzeko hartu diren neurrien gainean.
|
|
|
G Zaintza eginkizunak,
|
emakumeen
eta gizonen artean tratueta aukera berdintasunaren printzipioa errespetatzen eta aplikatzen dela ziurtatzeko, batez ere, alokairuaren gaian.
|
|
|
Lanaldi murrizketa langileen banakako eskubidea da, gizonena nahiz
|
emakumeena
. Nolanahi ere, enpresa bereko bi langilek edo gehiagok egitate kausatzaile beraren ondorioz badute eskubidea, enpresaburuak eskubide hori aldi berean egikaritzea mugatu ahal izango du, enpresa jardunbidearen ondoriozko arrazoi oinarridun eta objektiboak direla bide, arrazoi horien gaineko zioak idatziz behar bezala emanez.
|
|
|
Eskubide hori egikaritzean kontuan hartuko da
|
emakumeen
eta gizonen artean ardurakidetasuna sustatzea, bai eta genero rol eta estereotipoak iraunaraztea saihestea ere.
|
|
|
© Genero indarkeriaren biktima izateagatik bere lanpostua uztera behartuta dagoen
|
emakume
langileak hartutako erabakia dela eta (ikusi LELTBren 45.1.n artikulua).
|
|
|
Baimen hori langileen banakako eskubidea da, gizonena edo
|
emakumeena
, eta berau egikaritzea ezin da eskualdatu.
|
|
|
...ugen barruan; arrazaedo etnia jatorriarengatik, gizarteegoerarengatik, erlijioarengatik nahiz sinesmenengatik; ideia politikoengatik, sexu joerarengatik; sexu identitatearengatik; genero adierazpenarengatik; sexu ezaugarriengatik; sindikatu batean afiliatuta edo afiliatu gabe egoteagatik; hizkuntzarengatik Espainiako estatu barruan; desgaitasunarengatik, ezta sexuarengatik ere, horren barnean dela
|
emakumeei
edo gizonei emandako tratu kaltegarria, familiaeta lan bizitza uztatzeko eta horri begira ardurakidetasunez aritzeko eskubideak egikaritzeagatik.
|
|
|
Baina, etorkizunari begira, kontuan hartu da LANEren 189 Hitzarmenak, Espainiak 2022ko ekainaren 9an berretsitakoak, ezarritakoa, bai eta 2022ko otsailaren 24ko EBAren epaiak (389/ 20 Auzia) adierazitakoa ere: etxeko lanaren sektorean langabezia prestazioak baztertzea oinarritzen duen justifikaziorik ez dago, ez behintzat inguruabar objektiboak eta sexu arrazoiengatiko edozein bereizkeriarekin zerikusirik ez duten inguruabarrak kontuan hartuta; izan ere, etxeko lanaren sektorean langabezia prestaziorik ez onartzeak berarekin dakar sektore horrek, nagusiki
|
emakumez
osatzen denak, desabantailak izatea nagusiki gizonez osatzen diren beste sektore batzuei begira, halakoetan berezitasun berberak izan arren, langabezia prestazioak jasotzeko eskubidea aitortzen denean.
|
|
|
© (20) Urtero, antxoa sasoian, Mutrikuko kontserba fabrika batean zerbitzuak ematen dituen 40 urteko
|
emakumea
.
|
|
|
Lanaldi murrizketa langileen banakako eskubidea da, gizonena nahiz
|
emakumeena
. Nolanahi ere, enpresa bereko bi langilek edo gehiagok egitate kausatzaile beraren ondorioz badute eskubidea, enpresaburuak eskubide hori aldi berean egikaritzea mugatu ahal izango du, enpresa jardunbidearen ondoriozko arrazoi oinarridun eta objektiboak direla bide, arrazoi horien gaineko zioak idatziz behar bezala emanez.
|
|
|
Eskubide hori egikaritzean kontuan hartuko da
|
emakumeen
eta gizonen artean ardurakidetasuna sustatzea, bai eta genero rol eta estereotipoak iraunaraztea saihestea ere.
|
|
|
horrek lan arloan duen garrantzia aintzat hartuta, esan bide da ez dela zeharo konstituzio eskubide zehaztugabea. Horren arrazoi nagusia, batik bat, 3/ 2007 Lege Organikoan,
|
emakumeen
eta gizonen benetako berdintasunari buruzkoan, oinarritzen da. Antolamendu juridikoak zuzeneko nahiz zeharkako bereizkeria debekatzen ditu (Ikusi 3/ 2007 Lege Organikoaren 6 artikulua) Orobat, kontuan hartu behar dira lan arloan duten eragina uztailaren 12ko 15/ 2022 Legeak, oso osokoak, tratu berdintasunerako eta bereizkeriarik ez egitekoak, irailaren 6ko 10/ 2022 Lege Organikoak, sexu askatasuna oso osoan bermatzekoak, eta otsailaren 28ko 4/ 2023 Legeak, trans pertsonen benetako eta eragingarria den berdintasunerakoak eta LGTBI pertsonen eskubideak bermatzekoak.
|
|
|
Bestalde, hitzarmen edo akordio kolektiboek aurrez aurreko lana egiten duten langileak distantziara lan egitera igarotzeko edo alderantziz jarduteko mekanismoak eta irizpideak ezar ditzakete, baita lehentasunak ere, dela zenbait inguruabarri lotutakoak, esaterako, dibertsitate funtzionala duten pertsonen edo arrisku bereziak dituzten pertsonen ingurukoak, dela norberaren nahiz familiaren zenbait inguruabar izatearen ingurukoak. Mekanismo horiek diseinatzean saihestu da genero rol eta estereotipoak iraunaraztea eta kontuan hartu da
|
emakumeen
eta gizonen arteko ardurakidetasuna sustatu behar dela; azken hori enpresan aplikagarri den berdintasun planeko diagnostikoan eta tratamenduan aztertu da.
|
|
|
Ordainsari erregistro horri dagokionez, gutxienez, 50 langile dituen enpresan batean, sexu jakin bateko langileen ordainsarien batezbestekoa beste sexuko langileena baino %25 gehiago denean, edo hortik gorakoa, alokairu masa osoa edo ordaindutako alokairuen batezbestekoa aintzat hartuta, orduan enpresaburuak ordainsari erregistro horretan justifikatu du desberdintasun hori langileen sexuarekin zerikusirik ez duten arrazoietan oinarritzen dela. Ordainsari erregistroaren arauketa garatu du urriaren 13ko 902/ 2020 Errege Dekretuak,
|
emakumeek
eta gizonek ordainsariak berdintasunez jasotzeari buruzkoak. Zehatzago, erregistro hori arautu da ordainsarien gardentasun lanabes gisa, ordainsarien auditoretzarekin eta negoziazio kolektiboan izan beharreko gardentasunarekin batera.
|
|
|
Ondore horietarako, lan agintaritzak
|
Emakumearen
Institutuaren aholkuak eskatu ahal izango ditu, edo autonomia erkidegoetako berdintasun erakundeenak, hitzarmen kolektiboaren lurralde esparruaren arabera bidezkoa dena kontuan hartuta. Eta lan agintaritzak jurisdikzio eskudunera jotzen duenean, hitzarmen kolektiboak bereizkeriazko klausulak izan ditzakeela uste izateagatik, horren berri emango dio Emakumearen Institutuari edo autonomia erkidegoetako berdintasun erakundeei, hitzarmen kolektiboaren lurralde esparruaren arabera.
|
|
|
Ondore horietarako, lan agintaritzak Emakumearen Institutuaren aholkuak eskatu ahal izango ditu, edo autonomia erkidegoetako berdintasun erakundeenak, hitzarmen kolektiboaren lurralde esparruaren arabera bidezkoa dena kontuan hartuta. Eta lan agintaritzak jurisdikzio eskudunera jotzen duenean, hitzarmen kolektiboak bereizkeriazko klausulak izan ditzakeela uste izateagatik, horren berri emango dio
|
Emakumearen
Institutuari edo autonomia erkidegoetako berdintasun erakundeei, hitzarmen kolektiboaren lurralde esparruaren arabera.
|
|
|
Alderdiek hitzarmen kolektiboaren edukia zehazteko duten askatasun hori gorabehera, hitzarmen horien negoziazioan alderdiek nahitaez negoziatu behar dituzte lan esparruan
|
emakumeen
eta gizonen artean tratueta aukera berdintasuna sustatzeko neurriak edo, hala denean, berdintasun planak.
|
|
|
Berdintasun planek izan behar dute martxoaren 22ko 3/ 2007 Lege Organikoak,
|
Emakumeen
eta Gizonen Benetako Berdintasunerakoak, ezarri norainoko eta edukia (ikusi 45 artikuluak).
|
|
|
(j) Negoziazio kolektiboan irizpideak eta prozedurak ezarriko dira, prestakuntzarako lan kontratuen bidez enpresari lotutako gizoneta
|
emakume
kopurua orekatsua izan dadila erdiesteko. Era berean, prestakuntzarako lan kontratuak iraupen mugagabeko lan kontratu bihurtzeko konpromisoak har daitezke.
|
|
|
Egoera horrek sortu zituen gosea eragiten zituzten alokairuak, eta
|
emakume
eta haurrentzako lanaldi akigarriak; lan egiten zuenaren giza izaera galdu zen, eskaintzaile onenaren zerbitzura zegoen merkatu gai bihurtzeko, eta langile zen gizakiaren esklabotza sortu zen berriro, ezaugarri desberdinekin, baina, seguru asko, egoera dramatikoagoan (DEL PESO Y CALVO). Orduantxe hasi zen langilea konturatzen bere seme alabak besterik ez zituela (hortik, bada, langileriaren lehenengo izena:
|
|
|
Helburu hori lortzeko, bi izan ziren garai horretako arauen kezkak, biak ere izaera desberdinekoak. Halatan, arau batzuek izaera filantropikoa edo humanitarioa izan zuten, banakako langileari begira, eta, arreta berezia jarri zuten
|
emakumeengan
eta haurrengan. Beste batzuk, aldiz, defentsa izaerakoak eta ordena publikokoak izan ziren, langileriaren mugimendu batzuen aurka; azken arau horiek beldurraren hizkuntza ere erabili zuten (MONTOYA MELGAR).
|
|
|
O 1 900eko martxoaren 13ko Legea,
|
emakumeen
eta haurren lan baldintzei buruzkoa. Lege horrek, 1873ko uztailaren 24ko Legea garatu zuen heinean, debeku batzuk ezarri zituen, adingabeak eta emakumeak jarduera batzuetan aritu ez zitezen.
|
|
|
O 1 900eko martxoaren 13ko Legea, emakumeen eta haurren lan baldintzei buruzkoa. Lege horrek, 1873ko uztailaren 24ko Legea garatu zuen heinean, debeku batzuk ezarri zituen, adingabeak eta
|
emakumeak
jarduera batzuetan aritu ez zitezen. Halaber, baldintza batzuk ezarri zituen, adinari, lanaldiari, atsedenaldiari eta segurtasun material eta moralari buruz.
|
|
|
Halaber, baldintza batzuk ezarri zituen, adinari, lanaldiari, atsedenaldiari eta segurtasun material eta moralari buruz. Edonondik begira dakiola ere, berrikuntzarik handiena izan zen
|
emakumeei
aitortzea dela haur batez edo gehiagoz erditu osteko atsedenaldia, dela lanaldia ordubete geldiarazteko eskubidea, edoskialdiak iraun bitartean.
|
|
|
O 1 912ko otsailaren 27ko Legea. Horren bidez xedatu zen, biltegi, denda, bulego, eta, oro har, fabrika izaerarik gabeko establezimendu guztietan, halakoak edozein motatakoak izanda ere, jabeak nahiz horren ordezkariak edo Konpainiak
|
emakumeentzako
aulkiak ezartzeko betebeharra, baldin eta emakume horiek jendaurrean merkatu gaiak saltzen bazituzten. Lege horrek," Aulkiaren Lege" gisa ezagun egin zenak, argiro erakutsi zuen lan legeriaren joera hedatzailea; izan ere, industriaren esparrua gainditu eta bestelako sektore batzuk ere hartu nahi zituen bere baitan, eta, horien artean, kasu honetan, merkataritzako establezimenduak.
|
|
|
O 1 912ko otsailaren 27ko Legea. Horren bidez xedatu zen, biltegi, denda, bulego, eta, oro har, fabrika izaerarik gabeko establezimendu guztietan, halakoak edozein motatakoak izanda ere, jabeak nahiz horren ordezkariak edo Konpainiak emakumeentzako aulkiak ezartzeko betebeharra, baldin eta
|
emakume
horiek jendaurrean merkatu gaiak saltzen bazituzten. Lege horrek," Aulkiaren Lege" gisa ezagun egin zenak, argiro erakutsi zuen lan legeriaren joera hedatzailea; izan ere, industriaren esparrua gainditu eta bestelako sektore batzuk ere hartu nahi zituen bere baitan, eta, horien artean, kasu honetan, merkataritzako establezimenduak.
|
|
|
O 1 912ko uztailaren 11ko Legea, tailerretan eta fabriketan
|
emakumeen
gaueko industria lana debekatzekoa. Modu horretara, gutxienez, etengabeko hamaika orduko atsedenaldia ezarri zen.
|
|
|
O Laneko Ikuskatzailetza Zerbitzua, 1906ko martxoaren 1eko Errege Dekretuak sortutakoa, lana babestu eta arautzeko legeak eta xedapenak betetzea bermatzeko xedearekin, eta, lege horien artean, bereziki, 1900eko urtarrilaren 30eko Legea, lan istripuei buruzkoa; 1900eko martxoaren 13ko Legea,
|
emakumeen
eta haurren lan baldintzak arautzekoa; eta 1904ko martxoaren 3ko Legea, igandeetan atseden hartzeari buruzkoa.
|
|
|
Lehenengoak, urtarrilaren 26ko Dekretuak onetsitakoak, lan kontratuari erreparatu zion bete betean. Bigarrenak, martxoaren 1eko Dekretuak onetsitakoak, arautu zituen ontziratze kontratua, etxean lan egiteko kontratua, ikastaldi kontratua,
|
emakumeen
lan kontratua eta adingabeen lan kontratua.
|
|
|
Martxoaren 22ko Lege Organikoaren,
|
Emakumeen
eta Gizonen Berdintasun Eragingarrirakoaren, 45 eta 46 artikuluetan eta hori garatzeko urriaren 13ko 901/ 2020 Errege Dekretuan ezarritakoarekin bat etorriz, zenbait enpresek betebeharra dute berdintasun plana negoziatu eta, ahal den neurrian, akordatzeko. Ahal den neurrian diogu, enpresaburuak alde sozialarekin berdintasun planik akordatu ezean, alde bakarrez egindako berdintasun plana erregistratu eta aplikatu duelako.
|
|
|
© Martxoaren 22ko 3/ 2007 Lege Organikoa,
|
Emakumeen
eta Gizonen Berdintasun Eragingarrirakoa.
|
|
|
Ekonomia, gizarteeta kultura eskubideak arautu dituen testua da; halako eskubideen artean daude nolabaiteko lan edukia duten gehienak: lanerako eskubidea (1 artikulua), bidezko lan baldintzak izateko eskubidea (2 artikulua), laneko segurtasun eta higienerako eskubidea (3 artikulua), bidezko ordainsariak jasotzeko eskubidea (4 artikulua), sindikatu eskubidea (5 artikulua), negoziazio kolektiborako eskubidea (6 artikulua), haurren eta nerabeen babeserako eskubidea (7 artikulua),
|
emakumeak
diren langileen babeserako eskubidea (8 artikulua), lanbide orientabiderako eskubidea (9 artikulua), lanbide prestakuntzarako eskubidea (10 artikulua), osasun babeserako eskubidea (11 artikulua), Gizarte Segurantzarako eskubidea (12 artikulua), gizarteeta mediku laguntzarako eskubidea (13 artikulua), gizarte zerbitzuetako onurak izateko eskubidea (14 artikulua), desgaitasuna duten pertsonen auton...
|