|
2001
|
|
|
Bi doktorego tesi horien izenburuek dioten bezala, batak euskararen ikaskuntza eta ezagutza eta besteak euskararen erabilera direlako gaiak aztertzen dituzte, bai prozesu eta baita portaera modura ere kontsideratuz; gaiak beren arteaninterdependenteak direlako, batez ere ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzekiko, etahorien artean menpeko hizkuntzekiko gehienbat, euskararekin gertatzen denbezala?, biak lotzea komeni da, euskararen normalizazioan eraginez, euskararennormalkuntza lortzeko. Hori da lan honen helburu orokorra.
|
|
|
2 2H ukipenezkoen jabekuntza prozesua, berriz, batez ere aldagai soziolinguistiko eta psikosozialen arabera ulertzen da, eta baita aldagai psikopedagogikoen arabera ere, neurriren batean. Baina ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzak eta hiztun taldeak beren artean dituzten harremanak asimetrikoakdira gehienetan, hizkuntza eta hiztun talde horiek botere (soziologikoki) edobizitasun etnolinguistiko (psikosozialki) ezberdinekoak direlako; horregatik, bai soziologiaren ikuspegiari jarraituz eta baita ikuspegi psikosozialarijarraituz ere, modu ezberdinean funtzionatuko dute, ukipenezko 2H bateskuratzerakoan:... 1) menpeko hiztun taldea ukipenezko 2H dominatzaileazjabetzen da, eta 2) hiztun talde dominatzailea 2H menpekoaz jabetzen da; azken horixe da, hain zuzen, euskararen kasua Euskal Herrian.
|
|
|
eta, ukipen egoerako bigarren hizkuntzak? noraino diren arazo antzekoak/ bereziak jakitea; baita ere ikustea ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen artean, noraino dominatzaile/ menpeko, edo gehiengo/ gutxiengo egoeretan dauden hizkuntzak antzera/ ezberdin ulertu behar diren.
|
|
|
eta, ukipen egoerako bigarren hizkuntzak? noraino diren arazo antzekoak/ bereziak jakitea; baita ere ikustea ukipen egoeran dauden hizkuntzen artean, noraino dominatzaile/ menpeko, edo gehiengo/ gutxiengo
|
egoeretan
dauden hizkuntzak antzera/ ezberdin ulertu behar diren.
|
|
|
Ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzak nola ikasten diren ulertzeko, sare sozialaerabili ohi da. Elebitasun prozesua nola gertatzen den aztertzeko, gehienbat elebitasun aditibo/ sustraktibo motak azaltzeko?, egoera sozialen eta prozesu psikosozialen arteko zubi moduan aztertu ohi da gizabanakoen sare soziala (Hamers etaBlanc, 1983).
|
|
|
1 Aldeko edo kontrako jarrerak, ukipen
|
egoeran
dagoen hizkuntza bat ikasteko eta erabiltzeko erabakiarekin erlazionatzen dira; motibazioak, berriz, (integratiboak edota intrumentalak) bigarren hizkuntzan lortzen den gaitasun mailarekin lotzen dira. Clement eta Noels ek (1990) talde pertenentziari garrantzi berezia ematen diote, prozesu psikosozialak, talde menperatzaileetan eta menperatuetan ez baitira berdin gertatzen:
|
|
|
Taldearteko komunikazioa eta ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntza jabekuntzarenbi eremu teorikoen integrazioa
|
|
|
eredu psikosoziologikoa (Lambert, 1972); akulturazio eredua (Schuman, 1978); hizkuntza ikasle onareneredua (Naimann, Frohlich, Stern eta Todesco, 1978); testuinguru sozialaren eredua (Clement, 1980), aurrerago berrikusiz, taldearteko komunikazio eredua deitukozena (Clement y Noels, 1996); monitore eredua (Krashen, 1982); taldeartekoereduaren bertsio ezberdinak (Giles eta Byrne, 1982; Garrett, Giles eta Coupland, 1988; Giles, Leets eta Coupland, 1990); eredu psikosoziala (Hamers eta Blanc, 1983); eredu soziohezitzailearen bertsio ezberdinak (Gardner, 1985; Gardner etaMcIntyre, 1993); gutxiengo bigarren hizkuntzen jabekuntza natural eta kulturaleneredua (Sanchez Carrion Txepetx, 1987); ezberdintasun indibidualen eredua (Skehan, 1989); bizitasun etnolinguistikoa eta elebitasunaren garapenaren eredua (Landry eta Allard, 1990); hizkuntz minorizatuen, reversing language schift RLS, eredua (Fishman, 1991); jarrera eredu globala izeneko eredua (Baker, 1992); jarrera etnolinguistiko eta motibazio intrinseko/ estrinseko eredua (Richards, 1993); motibazioen ikaskuntza prozesuko emaitzen erreakzio kateatua izeneko eredua (Dorney, 1994); motibazio hedatua izeneko eredua (Oxford eta Shearing, 1996); identitate etnosoziala eta taldearteko portaerak izeneko eredua (Azurmendi, Romay eta Valencia, 1996). Zentzu horretan, Arratibelek (1999), azaltzen du psikologia sozialaren ikuspegitik, ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen jabekuntzaren etaerabileraren ikerketa eremuaren tradizioan, zeintzuk diren alderdirik garrantzitsuenak.
|
|
|
Gai hori ikertzeko, bi eremu teoriko nagusidaude: 1) Taldearteko komunikazioa, eta 2) Ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen jabekuntza. Bi eremu teoriko horiek integratzeko zenbait saiakeraegin dira; horien artean hauek:
|
|
|
Teoriak aukeratzeko, bi irizpide hartu dira kontuan: 1) Irizpide kuantitatiboa, tradizio psikosozialean gehien erabili diren teoriak, eta 2) Irizpide kualitatiboa, ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen erabilera azaltzeko zeintzuk izan diren teoriagarrantzitsuenak, bai tradizio psikosozialean, eta baita euskal testuinguruan ere. Biirizpide horien konbinazioak ondorengo esparru teorikoak hautatzera eraman gaitu: a) bizitasun etnolinguistikoarena; b) sare soziala; c) ukipen egoeran dauden hizkuntz eta hiztun taldeekiko jarrerak eta motibazioak; d) identitate etnolinguistikoa, eta e) sare sozialak.
|
|
|
1) Irizpide kuantitatiboa, tradizio psikosozialean gehien erabili diren teoriak, eta 2) Irizpide kualitatiboa, ukipen egoeran dauden hizkuntzen erabilera azaltzeko zeintzuk izan diren teoriagarrantzitsuenak, bai tradizio psikosozialean, eta baita euskal testuinguruan ere. Biirizpide horien konbinazioak ondorengo esparru teorikoak hautatzera eraman gaitu: a) bizitasun etnolinguistikoarena; b) sare soziala; c) ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntz eta hiztun taldeekiko jarrerak eta motibazioak; d) identitate etnolinguistikoa, eta e) sare sozialak. Aurreneko ataletan, teoria horietaz mintzatu da; horregatik, ondorengo azpiataletan, azkeneko bi teorien alderdi batzuetan sakonduko da, batezere hizkuntzen erabileraren azalpenarekin zerikusia duten alderdietan.
|
|
|
Hizkuntzaren erabilera aztertzeko kontuan hartu beharreko alderdi batzukondokoak dira: a) ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen ikerketetan, aplikazio etaanalisi maila ezberdinen beharra, bereziki, zabalak direnak: taldeartekoa, posiozkoa edo ideologikoa; b) alderdi teoriko eta praktikoak lotzeko beharra; lan honetanhizkuntz portaera azaldu nahi da, eta horretarako zenbait prozesu psikosozial baliatuko da; c) prozesu psikosozialak beren artean ere lotzeko beharra:
|
|
|
1) Taldearteko harremanak, bereziki etnien arteko harremanak; baita harreman horietan bereizgarriak diren prozesu psikosozialak ere, gehienbat identitate soziala. Testuinguru horretan, ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen erabilera taldearteko komunikazioaren ikuspegiteorikotik ikertzen da. 2) Ukipen egoeran dauden hizkuntzen jabekuntzaren etaetniarteko prozesuen eta portaeren ondorioz eman daitezkeen elebitasun edotaeleaniztasun motak.
|
|
|
Testuinguru horretan, ukipen egoeran dauden hizkuntzen erabilera taldearteko komunikazioaren ikuspegiteorikotik ikertzen da. 2) Ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen jabekuntzaren etaetniarteko prozesuen eta portaeren ondorioz eman daitezkeen elebitasun edotaeleaniztasun motak. Gai horiek ikertzen dituztenen artean interesgarrienetako batGilesek (1977) argitaratutako Language, Ethnicity and Intergroup Relations lanada.
|
|
|
Hizkuntzen arteko ukipen egoeran aplikatzen denean, hirugarren faktore bat kontuan hartu behar da: 3) Ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen edo kodeen rol sozialak, erabileraren araberahonela deskriba daitezkeenak: formala/ ez formala, publiko/ pribatua, kultua/ popularra.
|
|
|
Gainera, beste faktore bat ere erants daiteke: 4) Ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen edo kodeen rol soziopolitikoak; rol horiek taldearteko harremanetatik edo zabalagoak diren analisi mailen bidez azaltzendira, eta ondorengoak izan daitezke: a) onarpen politikoaren arabera, ofiziala/ ez ofiziala; b) botere erlatiboaren arabera, menperatzailea/ menperatua; c) estatus erlatiboaren arabera, prestigio altukoa/ baxukoa; d) tamainaren arabera, gehiengo taldea/ gutxiengo taldea, eta abar.
|
|
|
Ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntza jabekuntza eremu teorikoen arabera
|
|
|
izeneko azpikapituluan, bigarren hizkuntzen jabekuntza prozesua eta erabilera prozesua nola uler daitezkeen adierazten saiatzen dena. Bi lan horiek ondo laburtzen dute talde etnikoen arteko ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen jabekuntza eta erabilera orain arte nola ulertu diren.Bi lan horien artean, ezberdintasun garrantzitsua dago: Gardner eta Clement (1990) ikerlarien lana hizkuntzen jabekuntza eremu teorikoan gehien zentratu denada; Clement eta Noels (1996), berriz, taldearteko komunikazio eremu eta taldearteko ukipen egoerako hizkuntzen jabekuntza eremu teorikoen arteko lotura egitensaiatu dira.
|
|
|
Baina gaitz horien sorburutzat euskararen co rpusaha rtzen du Zuazok, hizkuntza horrenestatus a ahaztuta, eta gaixotasun horiek, aldiz, beste hizkuntza nagusi batekiko meneko
|
egoeran
dagoen hizkuntza gutxituaren ahuleziak ohi dira gehienbat. Azter ditzagun, bada, eritasun horiek banan banan.
|
|
|
Izan ere, hizkuntza gutxituabe rreskuratzea ez da txantxetako lana, ez. Euskarak, eta antzeko
|
egoeran
dauden hizkuntzek, hizkuntza nagusiekin duten eguneroko borrokan garaile irteteko, iaiotasun handia eskatzen dute: euren alde egiteko erabilgarri dituzten baliabideak oso eskasak dira, hizkuntza boteretsuek dituztenekin konparatuta.
|
|
2003
|
|
|
Hizkuntzak, dakigunez, be reganatua daukan estatus sozialaren arabera eskuratzen du dagokion ospea, eragina eta itzala, eta estatus sozial horri dagozkion komunikazio eginkizunak beteko ditu gainerako hizkuntzekiko lehian. Ukipen
|
egoeran
dagoen hizkuntza baten egoera ezin da inoiz era bakartuan antzeman, lehiakide (euskararen kasuan, galbide eta are heriotza bide) dituen hizkuntzen estatus egoera aintzat hartu gabe.
|
|
|
Eta atzerrian egindako saio teoriko zein enpirikoak aztertu eta gurera ekartzeko ahaleginetan diharduela, horra hor euskarak pairatzen duen antzeko
|
egoeratan
dauden hizkuntzen egoeraz Zalbidek dioena:
|
|
2004
|
|
|
Koldo Zuazori eskakizuna, Euskaldunon Egunkaria, 2001/9/29 Orobat, Iñaki Martinez de Lunak ere antzeko kritika egiten dio Zuazori gai hau ahotan hartuta: . Baina gaitz horien (euskararen gaitz nagusiak Zuazoren ustez) sorburutzat euskararen corpus a hartzen du Zuazok, hizkuntza horren estatus a ahaztuta, eta gaixotasun horiek, aldiz, beste hizkuntza batekiko meneko
|
egoeran
dagoen hizkuntza gutxituaren ahuleziak ohi dira gehienbat?. Euskararen ajeak eta sendabelarrak, Jakin, 2001, 106.
|
|
2005
|
|
|
" Zaindu ez ezik, bultzatu egin behar dugun ondarea da euskara. Beraz, bultzatzeko neurriak beharrezkoak dira, ezin delako parekatu 400 milioi hiztun dituen erdera, gutxiengoan eta nolabaiteko ahulezi
|
egoeran
dagoen hizkuntzarekin", azaldu zuen Landak.
|
|
|
" Zaindu ez ezik, bultzatu egin behar dugun ondarea da euskara. Beraz, bultzatzeko neurriak beharrezkoak dira, ezin delako parekatu 400 milioi hiztun dituen erdera, gutxiengoan eta nolabaiteko ahulezi
|
egoeran
dagoen hizkuntzarekin", azaldu du. Aipatu erakundea Getxo Kirolak izendatzea" euskararen normalizaziorako bidean beste pausu bat" ematea da, udal gobernuaren izenean Landak nabarmendu duenez," hizkuntza paiasaian ere lehentasuna eman behar zaiolako gure hizkuntzari, beti ere herritarren artean ulermen arazorik sortzen ez bada".
|
|
2007
|
|
|
Argi dago, gure hizkuntzaren egoera kontuan hartu gabe ezin dela tresna hau aplikatu, normalizatu gabeko
|
egoeran
dagoen hizkuntzaz ari baikara. Zalantzarik gabe, Frantzian ingelesa ikasten duenaren egoera eta Euskal Herrian euskara ikasten dutenena ez dira berdinak.
|
|
|
Ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen hiztunek horien artetik bat hautatu dute, hainbat egoeratan. Adibidez, euskararen alde egingo badute, hiru maila horietako batzuetan baldintza gehienak bete dira, neurri handian.
|
|
|
Esana dugu jada, hizkuntza bi edo gehiago ukipen
|
egoeran
daudenean hizkuntza horiek dakizkiten hiztunek horien arteko hautua egin behar izaten dutela beren harremanetan. Hautu horretan, (dimentsio mikroko) eguneroko gizarte egoeren izaerak eta beren baitako harremanek pisu handia dute.
|
|
2008
|
|
|
egoera maila okerreko kasuetan, eusteko; egoera maila kaskarrekoetan, mantentzeko eta irauteko; egoera maila hobeagoko kasuetan, errekuperazioari eta ber normalizazioari ekiteko, eta egoera maila nahiko oneko kasuetan naturaltasunez bizitzeko eta geroa ziurtatzen laguntzeko. Bestalde, ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntza eta hizkuntza komunitateetan, bai menderatzailearen baitan, eta baita —horregatik, agian— menderatutakoarenean ere, identitatea da —IELa gure kasuan— beren arteko harremanak azaltzen dituen prozesu nagusienetakoa —nagusiena ere bai, agian— Hala erakusten du" asimetria" ren araberako teorizazioak, boterea, estatusa, tamaina, justizia,... erl... Gainera, bi hizkuntza komunitateren arteko asimetriaren neurriaren arabera, menderatzailearen IELaren intentsitatea aldatu egiten da era honetan:
|
|
|
• Hizkuntzen munduko bereizgarrien arabera (kontuan izan gure inguruan ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzak ditugula): Derrigorrezko bigarren hezkuntzan (12 urte artean) jarraitutako eredu linguistikoaren arabera: %47, 5ek eredua edo eusLan honetan erakutsi nahi ditugun emaitzak identitate etnolinguistikoa (IELa) eta beste teoria batzuk erabiliz eginiko ikerketa enpiriko zabal batean txertatzen dira.
|
|
|
8. " Esperientziak erakutsi eta erakusten digu, Europan batez ere, gai honetan ez dela egokia aukeraketaz hitz egitea, baizik eta, oro har, mendekotasun
|
egoeran
dagoen hizkuntza komunitate batekiko indarkeriaz (eta ez beti sinbolikoa), bai eta indarkeria horrek eragiten duen irudikatze prozesu estigmatizatzaileaz ere. Prozesu horren amaieran, hain zuzen, komunitate jakin horretakoek askoz gehiago sufritzen dute, beren hizkuntza historikoaren erabilera normalak desagertzen direla ikusten baitute, beraiek hori hautatu gabe.
|
|
|
Eredu mota horrek, sistemikatik eratorria, berekin dakar homeostasia kontuan hartzea (hizkuntza sistemaren oreka) aplikatzean hizkuntza bakar batekin funtzionatzeko dela, edo nagusitasun handiko
|
egoeran
dagoen hizkuntza batekin, edo ukipen egoera nolabait orekatuan eta onartuan dauden hizkuntza batzuekin. Kasu horietan guztietan, feedback negatiboak multzoaren funtzionamendu zibernetikoa erregulatzeko balio du, ahalik ongien zuzentzen eta doitzen baititu outputak, inputetan eragiten dituzten sintometara.
|
|
2010
|
|
|
alde batetik, azken hiru hamarkadetan euskarak tresna balioa irabazi duen pertzepzio orokorra positiboki baloratu behar da. tresna balioa oso lotuta dago arestian aipaturiko ageriko ospearekin, eta ez dago zalantzarik euskarak azken hamarkadetan nabarmen igo dela. euskara normaltzeko neurriak hartzen hasi zenean euskara zein egoeratan zegoen kontuan hartuta, aurrerapen handi bezala hartu behar da aipaturiko pertzepzioa. edonola ere, zaila da esaten hizkuntzaren balio instrumentala handitu izana zein eraginari esker gertatu den: erakunde publikoen kanpoko eraginari esker, gizartean hizkuntzaren ageriko ospea handitu delako, ala arrazoi biek bultzatuta. bestetik, interesgarria da euskararen
|
egoeran
dagoen hizkuntza bati, berreskuratzeari begira, balio instrumentala emateko izan behar luken kanpoko sustapena baloratzerakoan, partaideek muga ezberdinak ipintzea. batzuen ustez (ikus du b, (5) aipua), kanpoko sustapena beharbeharrezkoa da, ez da zalantzan ipintzen euskararentzat tresna balioa izatea oso garrantzitsua dela. alabaina, du b partaideak ez du uste tresna motako kanpoko sustapena eus...
|
|
|
zer espero dute gazteengandik? zalantzarik gabe, euskararen
|
egoeran
dagoen hizkuntza batentzat gazteen hizkuntzarekiko konpromisoa ezinbestekoa da. baina, bestalde, gazteen portaera edo hizkuntza hautua ulertzeko lehendabizi gazteek eurek dituzten jarrera, uste eta aurreiritziak sakon aztertu behar ditugu eta baita konpromisotzat eurek zer hartzen duten: zer dauden prest egiteko euskararen alde?
|
|
2011
|
|
|
Zein aukera dituzte txana, vilela eta teueltxearen antzeko
|
egoeran
dauden hizkuntzek ez desagertzeko?
|
|
|
Euskararen antzeko egoera duten hizkuntza txiki ugari dago bai Europan, baita munduan ere. Intuizioa erabilita nahikoa erraz asma daiteke hizkuntza gutxitu bat hiztun gutxi dituen hizkuntza dela, edo hizkuntza handi bat (zu) en ondoan mendekotasun
|
egoeran
dagoen hizkuntza dela. Baina intuizioetatik haratago, hizkuntza gutxituen definizio zehatza bilatzea ez da dirudien bezain erraza, hurrengo atalean ikusiko dugun bezala.
|
|
|
Mandarinera hedatu izanak cun hizkuntzari lekua jan dio, eta eskolan osagarri modura bakarrik erabiltzen da, helburu nagusia mandarineraren ikaskuntza denez gero. Pentsa liteke, noski, halako
|
egoeran
dauden hizkuntzak ez direla, inolaz ere, munduko hizkuntza nagusiak, baizik eta hizkuntza gutxituak.
|
|
2012
|
|
|
(...) bizitza modernoak ezinezko bihurtu du edozein kulturarentzat erabat burujabe izatea. horren harira Fishmanek hasiera batean harridura sor dezakeen proposamena luzatzen du ahultasun
|
egoeran
dagoen hizkuntzarentzat: diglosia.
|
|
|
700.000 hartzaile (sortzaile) potentzial dituen kulturgintzaren premiek ez dute zer ikusirik 380 miloi dituenarekin. Berezko desafioak dituenez minorizazio
|
egoeran
dagoen hizkuntza honen kulturgintzak begirada propioa eskatzen du. politika publikoak dira desberdintasunak orekatzeko tresnak. euskal kultura izango bada, berezko politikak ditu, orekatzaileak izango direnak. euskara menostua badago, euskal kultura ere bai. hizkuntzaren
|
|
|
Interesgarria da, dena den, Orixe poema hori itzultzera bultzatu zuten arrazoiak aztertzea. Lehenago aipatu dugunez, Mistralek, euskararen antzeko
|
egoeran
zegoen hizkuntza gutxitu batean idatzitako literaturagatik, Nobel saria eskuratua zuen, eta horrek hizkuntza modernoen mailara jasoa zuen proventzera. Mireio, Proventzako ohitura eta tradizioak proventzeraz biltzen zituen poema epikoa, testu eredugarri bihurtu zen hainbat euskaltzalerentzat, besteak beste Aitzolentzat eta Lauaxetarentzat.
|
|
2013
|
|
|
Adibide onak aurkitzen ditugu Txostenean, hau adierazteko, hizkuntzekiko, gurenean ere aplikatu aurretik beste egoera batzuetan aplikatu ondoren (46 or.): 1) hizkuntza" nazionalista" eta" nazionista" bereizteko beharra sortu da dominatzaile egoerakoak menpeko hizkuntzak nola tratatu errazteko, zeren horrelako bereizketa ez da beharrezkoa eta ez da erabiltzen dominatzaile
|
egoeran
dauden hizkuntzekiko; 2) baita deitura ezberdinak erabili ere bakoitzarentzako: hizkuntza erregionala/ nazionala (Europan ere), beste hizkuntza/ hizkuntza besterik gabe...; 3) edo menpeko hizkuntzak duen ezaugarri bat dominatzaile egoerakoak beren hizkuntza dominatzaileari aplikatuz, arrakastatsua dela ikusiz:
|
|
|
Txostenean aipatzen den bide aberatsa bat da honako bereizketan oinarritzen dena: " a) ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen arteko harremanen ekologikoa; b) hizkuntza bakoitzak bere ingurune sozialarekin duen harreman ekologikoa" (63 or.), ukipen egoeran ematen diren harreman nagusien ondorioa izango delako, neurri handi batean, hizkuntza bakoitzaren inguruan eraikiko den harreman mota, nahiko ulergarria zaiguna gorago esan ditugunak hizkuntza ukipenari buruz kontutan hartzen baditugu.... Hau horrela da, analisi eta
|
|
|
10 B hiztun elebakarren multzoa desagerturik, hizkuntzen arteko ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzak egoera asimetrikoan geratzen dira. A eta B hizkuntzen arteko simetria berreskuratu ahal izateko, edo hiztun guztiak AB/ BA elebidun bihurtzen dira edo B hizkuntzako elebakarren multzoa berrosatzen da hizkuntza bakoitzak antzeko tamainako hiztun elebakarren multzoa izan dezan.
|
|
2014
|
|
|
Euskara eta Aberri mina kulturaren min esentzial bihurtzen dira txapelketaren lehen aro horretan, hil edo biziko
|
egoeran
dagoen hizkuntzaren bizi-mina dago oinarrian. Amaren irudikari sakralizatuak sentiera baten afektu fluxua jariatzeko balio lezake:
|
|
2015
|
|
|
Zer da, bada, hizkuntza normalizazioa? Battitu Coyosek jasotzen duenez, minorizazio
|
egoeran
dagoen hizkuntza, egoera horretatik atera eta gizarte esparru eta funtzio guztietara hedatzeko prozesua. Bide beretik, Sanchez Carrion Txepetx en arabera, normalizazioaren helburua hizkuntzaren garapen osoa lortzea da; alegia, garaian garaiko funtzio guztiak bete ahal izatea.
|
|
|
zera da: minorizazio
|
egoeran
dagoen hizkuntza bat egoera horretatik ateratzea eta
|
|
|
Hizkuntza berdintasunaren alde eta desabantaila
|
egoeran
dauden hizkuntzen garapenenerako tresna eraginkorra sortzea
|
|
2016
|
|
|
Berdintasunaren printzipioa da. Printzipio horren arabera, kontua ez da hizkuntza guztiek trataera bera jasotzea, baizik eta, aitzitik, desberdintasun
|
egoeran
dauden hizkuntzak beste era batera tratatu behar direla ekitatea lortze aldera. Hor dute zentzua Albert Bastardasek proposatutako hiru printzipioek.
|
|
|
Bada faktore inportante bat indartsuago diren hizkuntzekin ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntz gutxiagotuei eragiten diena: Siguán ek (2001) ‘gizarte kosmopolita’ deitzen duena, ‘pertsonek batetik bestera ibiltzeko duten erraztasun handiagatik eta informazio hedabideen erabateko presentziagatik’ Interneterako sarrera nabarmenduko nuke informazio hedabide horien artean, interneten ematen dute beren denbora gazte gehienek gaur egun, eta beraz, euskaraz —inguruko erdarekin alderatuta— gutxi egiten den eremuetan.
|
|
|
Osatuz zoazen soziolinguistika hiztegian jasoa izango duzunez, hizkuntzanormalizazioa zera da: minorizazio
|
egoeran
dagoen hizkuntza bat egoera horretatik ateratzea eta gizartearen esparru eta funtzio guztietara hedatzeko prozesua. Oraingoan, albisteak erlazionatu beharrean, erakundeak eta gizarte esparru edo eremuak erlazionatu dituzu.
|
|
2017
|
|
|
erabilera sustatzeko neurriaren bila" artikulua idatzi dute. bertan, euskal soziolinguisitikaren esparruan ohikoak diren teknika metodologiko hainbaten azterketa kritikoa egin dute, batez ere, hiztun kategorietan eta hiztunen aitorpenetan oinarritzen direnei eginikoak. izan ere, planteatu nahi du azterketa modu horiek errealitate soziolinguistikoa bera sortzen dutela, edo gutxienez, sortzen laguntzen duten elementuak izan daitezkeela. bere iritzian, ikerketa metodologikoetan aldaketa formala gertatu litzateke, besteak beste, praktika linguistikoak lehenesteko kategoria identitarioen gainetik. atal honetako bigarren artikulua Jaime Altuna Ram� rezek idatzi du gazteen euskararen erabilera generoaren aldagaiaren arabera aztertzeko. ikerketa etnografikoa lezoko eta pasai donibaneko 12 eta 16 urte bitarteko nerabeekin egin du, eta ondorioztatu du, batetik, euskararen erabileran genero desberdintasuna badagoela, euskara gehiago erabiltzeko nesken joera berretsiz. eta, bestetik, baieztatu du, hizkuntza erabiltzeko moduak ere ez direla berdinak. bere ikuspegitik, generoa eraikitzeko sozialiazio sexistak, berak, indartzen du sexuen arteko hizkuntzen erabileraren banaketarako joera hori. bat 104 zenbaki honi amaiera emateko oso bestelako gaia duen artikulua aurkezten dugu: ...raitz Uriak, Iñaki Alegriak eta Ander Corralek idatziriko" kode alternantzia aztertzeko hizkuntza teknologien ekarpena". kode alternantzia (code switching) elkarrizketa berean hiztunek hizkuntza bat baino gehiago erabiltzeari deitzen zaio. eta, esan behar da fenomeno oso ohikoa dela hizkuntza bat baino gehiago hitz egiten diren komunitate linguistikoetan. arazoa da, nolanahi ere, ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen sendotasuna ez dela berdina izaten, eta, beraz, alternantzia horretan, ordezkatze prozesuaren zantzuak detektatu ohi direla sarritan. baina, izatez, aukera modura ere ikus daiteke fenomenoa, esate baterako, alternantzia hori ahuldutako hizkuntzan hitz egiten hasteko modu bat denean. beraz, interes apartekoa duen gaia da, baita, ikuspegi sozioionguistikotik begiratuta ere. kasu h...
|
|
|
Mondragon Unibertsitateko humanitate eta hezkuntza zientzien fakultateko 1.mailako ikasleak ulertzeko gakoak hortaz gain, hizkuntza portaera azaltzeko, identitatearen garrantzia jaso da beste hainbat lanetan (giles, 1977; bourhis, 1979, giles eta Johnson, 1971, 1987; Sachdev eta bourhis, 1990; Clément eta noels, 1996; liebkind, 1999, azurmendi, 1999 in garcia, 2001; iztueta, 2016). iñaki garciak (2004), euskararen erabilera azaltzeko eredu psikosozialean, bi faktore nagusi bereizi ditu: testuinguruari dagozkion aldagaiak eta norbanakoarenak. lehenengoen artean, euskaldunen presentzia erabaki du azpi aldagai nagusi. eta, bigarrengoen artean, ezagutza, jarrera eta horien arteko zubi den identitatea. arratibelek enpirikoki baieztatutako ikerketan, ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen jabekuntzaren eta erabileraren eremua aztertu du. gurasoen lehen hizkuntzak, jaioterriak, inguruko sareak duen ezagutza mailak, besteak beste, dira subjektu baten sare soziala ahalbidetzen dutenak. horrela bada, sare honek eragina izango du pertsona baten identitatearen eraketan, jarreretan eta motibazioetan. horregatik, subjektu baten sarean euskararen ezagutza eta erabilpena z...
|
|
2018
|
|
|
4 Komunikazio funtzioak banatu, meneko
|
egoeran
dauden hizkuntzei funtzio esklusibo eta lehentasun batzuk esleitzea.
|
|
|
Unibertsitatean euskaraz ikasten duten profesionalek euskarazko terminologia eta fraseologia espezializatuen oinarriak jaso dituzte bestelako ezagutza eta trebetasun profesionalekin batera, baina kontuan hartu beharrekoa da terminologia eta fraseologia espezializatuek aldakortasuna azaltzen dutela ondo garatutako hizkuntzetan, alegia, euskararen normalizaziorako xede
|
egoeran
dauden hizkuntzetan. Osasun alorreko hizkuntza baliabideen kasuan, aldakortasunaren eragile garrantzitsuenetako bat da, hain zuzen, komunikazioa testuinguru akademikoetan edo klinikoetan gertatzea.
|
|
|
hizkuntza nagusian ez dira inolaz ere onartzen hizkuntza gutxituan onartzen diren akats eta trakeskeriak. Alegia, nagusitasun
|
egoeran
dagoen hizkuntzak bere sendotasunari eusteko ez du hizkuntza trakets erabiltzea onartzen, eta ahulezia egoeran dagoen hizkuntzak, berriz, egoera hori gainditzeko eta hobetzeko hizkuntza trakets erabiltzea onartzen du eta bultzatzen du. Horrela, Eusko Jaurlaritzak bere garaian sustatutako" Pixka bat es mucho" hura berehala gaitzetsi zuten euskaltzale batzuk" Un poco da asco" itzulpena eta hitz jokoa eginez.
|
|
|
hizkuntza nagusian ez dira inolaz ere onartzen hizkuntza gutxituan onartzen diren akats eta trakeskeriak. Alegia, nagusitasun egoeran dagoen hizkuntzak bere sendotasunari eusteko ez du hizkuntza trakets erabiltzea onartzen, eta ahulezia
|
egoeran
dagoen hizkuntzak, berriz, egoera hori gainditzeko eta hobetzeko hizkuntza trakets erabiltzea onartzen du eta bultzatzen du. Horrela, Eusko Jaurlaritzak bere garaian sustatutako" Pixka bat es mucho" hura berehala gaitzetsi zuten euskaltzale batzuk" Un poco da asco" itzulpena eta hitz jokoa eginez.
|
|
2019
|
|
|
OnDORIOAK munduko hizkuntzak igoera digitalari begira automatikoki sailkatu dira, eta gure ondorioa da igoera digitalera iristen diren hizkuntzak gehienez %5 direla. hizkuntzen eta hizkuntza familien arabera egoera konplexu samarra da, eta ez da erraza ondorioak laburtzea. gure estimazio subjektiboaren arabera inkubagailu
|
egoeran
dauden hizkuntzen artean heren batek baino gutxiagok burutuko dute aro digitalerako trantsizioa. klingon hizkuntza zaharra adibide gisa jar dezakegu, ikusteko lagun talde sutsu bat saiatu daitekeen arren, zailagoa dela komunitate trinko bat sortzea. wikipediaren hizkuntzen gaineko politikak (https://meta.wikimedia.org/wiki/ Language_ proposal_ policy) eskatzen du" hizkuntza horretan erregula... 50 mila hiztun ditu eta kalitate handiko wikipedia ere garatu dute.
|
|
|
Amaierara iritsita ere, bere horretan dirau gure hasierako kezkak: hizkuntza aldaketa gizarte aldaketa bada, ea posible den meneko
|
egoeran
dagoen hizkuntza bat euskaraerabat normalizatzea, globalizazioaren eragin berdintzaile eta suntsitzailea goitik behera etetera iritsi gabe.
|
|
|
Meneko
|
egoeran
dagoen hizkuntza bat suspertu eta biziberritzeko egiten diren ahalegin mota guztiek ez dute arrakasta bermatzen, dendenak ez baitira gai izango globalizazioaren joera suntsitzailea gainditzeko eta iraultzeko. honako hau da hipotesi horren mamia, gako ideia gisa laburtuta: a) Mundu globalizatuak berdinkeriarako joera du, eta bulkada horretan espezie biologiko zein kultural asko (hizkuntzak barne) suntsituak suertatzen dira. korronte orokor horren baitan, kontrako noranzkoari eusten diote hizkuntza gutxituen aldeko mugimenduek. b) Berariazko euskalgintza marka pean koka daitezkeen euskalgintza sozialak eta euskalgintza instituzionalak, partaidetzazko ereduari atxikiz, hainbat hpp mota garatzen dituzte. horrela, euskararentzat kaltegarriak diren globalizazioaren eraginei aurre egiten saiatzen dira. c) Berariazko euskalgintzaren ekarpenari esker euskarak gizartean garrantzia pixkanaka irabazi ahala, bide batezko euskalgintza ere agertu da, oraindik xume bada ere.
|
|
|
Meneko
|
egoeran
dagoen hizkuntza bat suspertu eta biziberritzeko egiten diren ahaleginmota guztiek ez dute arrakasta bermatzen, den denak ez baitira gai izango globalizazioaren joera suntsitzailea gainditzeko eta iraultzeko.
|
|
|
Ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzek ezinbestean trukatzen dituzte hitzak eta esamoldeak. Elebitasun bortitzaren ondorioz, hitzak oharkabean sartzen dira, bakoitzaren indarrak markatzen duelarik intentsitatea.
|
|
2021
|
|
|
5 Hizkuntza Eskubideak Bermatzeko Protokoloa: Hizkuntza berdintasunaren alde eta desabantaila
|
egoeran
dauden hizkuntzen garapenena bermatzeko dokumentua da Protokoloa. 3.3 atalean jaso da Protokoloari buruzko informazioa:
|
|
2022
|
|
|
Sustatu.eus atariaren arabera, denbora lerroa lehengoratzeko, hizkuntzaz aldatu behar da, eta, noski, behin betikoen
|
egoeran
dauden hizkuntzen artean bat aukeratu.
|
|
2023
|
|
|
Euskal Herrian ere eraikitze prozesuan bete betean dauden belaunaldi horiei buruzko ikerketak izan dira nagusi, Rachel Hoare egileak Bretainiako hizkuntza jarrera eta identitateei buruzko ikerketan adierazi zuen antzeko arrazoiagatik (Hoare, 2001): " Dowiango kasuaren azterketak(...) erakutsi du zaharkitze
|
egoeretan
dauden hizkuntzak hitz egiten diren eskualdeetan bizi diren gazteek hizkuntzarekiko duten jarrerek eragin handia dutela hizkuntza horrek eskualde horretan izango duen etorkizunean".
|
|
|
• Hitz gakoak: Soziolinguistika, ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzak, elebitasun, diglosia, hizkuntza hautaketa eta erabilera, eta hizkuntza komunitate.
|