|
2008
|
|
|
Nietzscheren. Jainkoa hil da? esaldiaren ondoren, krisian zeuden kristautasunean ohikoak ziren adierazpide moduak, era zabalago batean modernitateko hizkuntzen krisi gramatikala deitu izan
|
dena
(Duch, 2002: 460).
|
|
|
1954 urteraino, bertako lanak galarazi arte, Oteiza Arantzazuko proiektuan aritu zen buru belarri. Jakina
|
denez
, 1964 arte ezin izan zuen amaitu.
|
|
|
Bertan Ley de los Cambios en el Arte eta Estetika ezkorra ideia garrantzitsu eta aberatsak azaltzen ditu, eta artelan bat zer den definitzen du. Eta gure ustez garrantzitsuagoa
|
dena
, ideia horiek eskulturak egiten zituen bitartean bere buruan nola sortzen joan ziren azaltzen digu.
|
|
|
horrexegatik da unibertsala. Unibertsala
|
dena
ez bada pertsona konkretu bakoitzarengan islatzen, alferrikakoa zaigun metafisika transzendental bihurtzen da. Quousque tandem?! eko pasarte hunkigarrienetako batean, bere haurtzaroko oroitzapenez mintzatzean, Oteizak hau guztia gogorarazi nahi digu:
|
|
|
Baina, zerengandik babestu nahi nuen nik? Haurretan jada,
|
denek
bezala, gure izatea ezerez txiki bat bezala sentitu ohi dugu, gauza, zirrara, mugazko biribilki ezkor bat bezala zertzen zaiguna, haren erdian, gure bihotzean heriotzaren beldurra, ukapen goren bezala, sumatzen dugularik.
|
|
|
Baina ez bakarrik balio izan dit ondorio pertsonal horretarako, esan baitezaket eta esaten dut orain: artea datzala, garai guztietan eta edozein tokitan, gizakia eta haren errealitatea integratzen, lotzen dituen prozesu batean, ezerez den ezerez batetik abiatuz
|
Dena
, Erabateko bat den beste Ezerez batean amaitzen dena existentziaren azken erantzun eta irtenbide izpiritual bezala (Oteiza, 2007a: 504).
|
|
|
Baina ez bakarrik balio izan dit ondorio pertsonal horretarako, esan baitezaket eta esaten dut orain: artea datzala, garai guztietan eta edozein tokitan, gizakia eta haren errealitatea integratzen, lotzen dituen prozesu batean, ezerez den ezerez batetik abiatuz Dena, Erabateko bat den beste Ezerez batean amaitzen
|
dena
existentziaren azken erantzun eta irtenbide izpiritual bezala (Oteiza, 2007a: 504).
|
|
|
Jakina
|
denez
, Quousque tandem?! liburuak euskal kulturaren azken 40 urteetako zati garrantzitsu bat mugatzen du, argitaratu bezain laster arrakasta eta eragin handia lortu zuena.
|
|
|
Oteizaren esperimentazio prozesuaren zein lekutan kokatzen den zehaztu litzateke, galdetu genuke Oteizaren ibilbideko zein momenturi erantzuten dion Quousque tandem?! liburuan azaldutakoak, eta are garrantzitsuagoa
|
dena
, ea Quousque tandem?! bere ibilbide eskultoriko osoaren ondorio logikoa kontsidera daitekeen.
|
|
|
Testu horietan eskulturak eta idazkiak lotzen dituen hari fin bat aurki dezakegu, 1929an hasi eta Quousque tandem?! libururaino iristen
|
dena
. Hari horri jarraituz, argi geratzen da Oteizarentzat artearen aspektu formalek inplikazio espiritualak ere badituztela.
|
|
|
Bestelako gogoetarik gabe sententziek artikulu horrek dioena aplikatuz,« [e] l Tratado anterior se aplicará únicamente en la medida en que sus disposiciones sean compatibles con las del Tratado posterior».
|
Dena
den, xedapen horren itxurazko erraztasunaren atzetik egitura araugile konplexua ezkutatzen da, beste artikuluetara igorpen eta eragorpen ugariz beteta, gai beraren inguruan segidako tratatuen aplikazioa lortzeko modu progresiboan argitu behar direnak (López Martín, 2002: 105).
|
|
|
Puntu honetan, beraz, argitu gabe dago
|
dena
; izan ere, ezinbestekoa suertatzen zaigun interpretazio lan horrek bi tratatuak aldi berean aplikatzea posible dela ondoriozta baitezake bateragarriak direla ikusiz gero. Baina, interpretazio lan horrek ere ondoriozta dezake ezen bateraezintasunik badagoela eta, beraz, batak bestearen gainetik lehentasuna lukeela.
|
|
|
1961eko Nota Elkartrukean hori hiru hilabetez gorako egonaldietarako bisatua lortzera baldintzatuta geratu zen. Hala ere, muga horretatik beherako sarreretan Uruguaiko herritarrentzat horrelakorik eskatzen ez
|
denez
, Espainian sartzeko arazorik ez lukete gerora begira beren egonaldiaren luzapena 1992ko Tratatu Orokorrean oinarrituz gero, bertan jasotako eskubideen egikaritza galarazterik ez legokeelako. Edonola ere, 4/ 200 Lege Organikoaren 25.1 eta 32.1 artikuluen14 eta 2393/ 2004 Erret dekretuaren 6.2 e) artikuluaren15 aplikazio bateratuak duda honi erantzun irmoago bat aurkituko lioke; izan ere, atzerriko edozein herritar 32 artikuluan aipatutako eskubideak aurrezagutuak izateko baldintzak betetzeko egoeran egongo balitz, ez litzaioke inolako bisaturik eskatuko, lan eta erresidentziarako eskubideak espainiarrekin maila berean egikaritzeko eskubidea bailuke.
|
|
|
Azken urte hauetan espainiar auzitegiek aurrera eraman duten lanak orain gutxi arte espainiar gizartearentzat isilean mantentzen zen gatazka bat aditzera eman du. Gatazka hori dugu Espainiako Erreinuak eta Uruguaiko Ekialdeko Errepublikak sinatutako 1870 urteko Ezagutze, Bake eta Adiskidetasun Tratatua indarrean ote dagoen zalantzaren inguruan sortu
|
dena
. Hitzarmen horren xedea elkarrekiko zenbait eskubideren ezagutza zen, modu horretan nazio faboratuen kondizioa gauzatuz edo gutxienez antzeko egoera bati ateak irekiz.
|
|
|
|
Dena
den, nazioarteko jurisprudentziak beste betekizun bat eskatzen du nazioarteko gatazka baten aurrean gaudela ondorioztatu ahal izateko: desadostasunaren kanporatzea beharrezkoa da, hau da, estatuek jarrera kontrajarriak kanpora begira adieraztea.
|
|
|
Hala euskarazko nola gaztelaniazko testuetan hiru motatako akatsak ditugu baina lan kaskarrenetan bakarrik aurkitzen ditugu
|
denak
batera. Ingelesezkoetan, ordea, maiz topatzen ditugu akats mota guztiak testu berean.
|
|
|
Eskema formala aztergai dugularik, bai euskaraz bai gaztelaniaz, oro har, atalak beti aipatzen dira.
|
Dena
dela, ia lan guztietan falta dira ataletako batzuk, norberaren aurkezpena IDAZ 2an eta sarrera hitz edo aurkezpen tematikoak IDAZ 1 eta MINTZA 1ean, esate baterako. Aipagarria da atalak atzeratzeko joera ere, eskutitzaren xedearekin ikusi dugun bezala IDAZ 2 proban.
|
|
|
Parte hartzeko espazioak nola, nork, zergatik eta zertarako sortzen edo betetzen diren jakitea funtsezkoa da beraz.
|
Dena
den, bi espazio mota hauen arteko muga ezin da zorrotzegia izan, bien arteko desberdintasuna ez baita soilik nork betetzen dituen, baizik eta bertan adosten diren estrategiek existitzen diren botere egiturak desafiatzen dituzten ala ez (Miraftab, 2004); zentzu horretan talde berdinek barruan eta kanpoan aldi berean egotea erabaki dezakete.
|
|
|
|
Dena
den, 1 eta 2 pausoak ematea beharrezkoa da, eta horietatik abiatuta, ostera, bestelako prozesuak sortu ahal dira, eta ez hori bakarrik, baizik eta maila horietan edozein prozesu parte hartzailetan garrantzitsua den informazio sormen eta kudeaketaren auzia azaleratzen dela. Batetik ea tokiko informazioa kontuan hartzen den ikusi behar dugu, eta datuak eta horien ondorengo iritzi eta interpretazioak zeinek egiten dituen, ea parte hartzaile berberak diren edo kanpoko teknikari bat den, finean, ea informazioaren sortze prozesu osoa plurala den.
|
|
|
Parte hartze esanguratsua bilatzen badugu, bistakoa da bertan hartzen diren erabakien edukiak gizarte gailentasuna izan behar duela eta biztanleengan eragina duten gaiek izan behar dutela euren interesa pizteko. Prozesu parte hartzaile bat modu hobezin batean diseinatua izan
|
dena
, irekia, justua eta barneratzailea dena, balio gutxikoa izango litzateke baldin eta bertotik eratortzen diren ekintzak eragin sozial txikikoak balira. Are gehiago, parte hartzen duten pertsonek ikusten badute euren lan bikainak ez duela ezertarako balio, edo sentitzen badute txikikeria bat erabakitzeko zela, euren konpromisoa hurrengo prozesuetan arriskuan jartzen da.
|
|
|
Parte hartze esanguratsua bilatzen badugu, bistakoa da bertan hartzen diren erabakien edukiak gizarte gailentasuna izan behar duela eta biztanleengan eragina duten gaiek izan behar dutela euren interesa pizteko. Prozesu parte hartzaile bat modu hobezin batean diseinatua izan dena, irekia, justua eta barneratzailea
|
dena
, balio gutxikoa izango litzateke baldin eta bertotik eratortzen diren ekintzak eragin sozial txikikoak balira. Are gehiago, parte hartzen duten pertsonek ikusten badute euren lan bikainak ez duela ezertarako balio, edo sentitzen badute txikikeria bat erabakitzeko zela, euren konpromisoa hurrengo prozesuetan arriskuan jartzen da.
|
|
|
Parte hartzea aplikatu behar
|
deneko
uneei eta denborei dagokienez, antzeko problematika aurkezten zaigu, parte hartzea gailentasunezkoa izan dadin berau prozesuaren barnean ahalik eta lasterren eman behar da, eta gainera nahikoa iraun behar du. Garapen lankidetzarako proiektu eta programez ari bagara, parte hartzea hasieratik eta ohiko fase guztietan eman litzateke, hau da, identifikazio edo diagnostikoan, formulazioan, burutzapenean eta ebaluazioan, eta horietako etapa bakoitzean testu honetan aurkezten diren irizpide guztiak aztertu behar dira eta erabakitzeko gaitasunak guztietan egon behar du.
|
|
|
Azkenik, subjektuetan zentratuta baina beste perspektiba batetik abiaturik, ezinbestekoa da berauen jarrera eta motibazio pertsonala aztertzea (Chambers, 1997). Metodologia parte hartzaile txukun bat izan dezakegu, baina finean hortik aterako
|
dena
, parte hartzaileen borondatearen esku dago beti.
|
|
|
Bestetik, gizarte eraldaketa fenomeno zabalegia delako baldintza sinple batzuen bidez neurtzeko, eta horiek ere nekez parte hartzearen kalitatea neurtzeko balio dutelako.
|
Dena
den, bide horretan pauso txikia izatea espero da.
|
|
|
Auzi honetan,
|
dena
den, guztia ez da kantitatea: inpaktuaren tamaina edo indarra kodearen ondorioa da eta kode bakar bat ez, kode asko ditugu eta gainera elkar joka ari diren kodeak:
|
|
|
Baina oso tematia da legegilea gai honetan; orain dela gutxi onartu den Sexu Identitatearen Eskubideari buruzko Legeak ere sexu bereizketa anbiguotasunik gabe ezarri nahi du: sexu identitatea
|
dena
dela ere, erregistroan pertsonak duen izena eta sexu identitatea egokitu behar dira. Horrela, bada, inork lortzen badu erregistroko sexu identitatea aldatzea, era berean aldatu behar du izena.
|
|
|
7 Ez dugu jorratu izenen aldaeren normalizazioa, hizkuntzen normalizazioaren alderdia
|
dena
duda barik. Argi dago euskal izenen hedapena euskararen normalizazioarekin batera doala.
|
|
|
nork ematen duen izena, nola, zein hizkuntzatan, eta abar. Alderdi linguistikoa alde batera utzita, gizarte zientzietan ere
|
denetarik
ikertu da: herri izenak eta izen ofizialak aurka jartzen dituzten botere harremanak, edo talde estatusaren eta norberaren izenaren arteko loturak, edo izenen modak eta tradizioak, edo izen espezializatuak, hots, lanbide eta jarduera zenbaiti lotutako izenak, edo izenak norberaren izaeran edo autoeragingarritasunaren pertzepzioan ukan dezakeen eragina...
|
|
|
subjektuaren ekimen espontaneoa, kalkulu estrategikoa, plangintza erreflexiboa eta ebaluatua, baita, erresistentzia ordinarioa? ere, hau da, erresistentzia praktikoa, diskurtsozko baliabiderik gabe berrikuntzak ezarri eta instituzio mugak gainditzeko gai
|
dena
.
|
|
|
Horrelako galderak direla-eta, S., i, ek ek honako ideia hau proposatzen digu: «Ahaztu egiten
|
dena
, antideskriptibismoaren bertsio estandarrean gutxienik, zera da: objektu baten identitatearen bermea, identitate hori gertaerek ukatzen duten egoera guztietan, ezaugarri deskriptibo guztiak aldatu direnetan?
|
|
|
Bistakoa iruditu arren, P. F. Strawson-ek (1976) defendatu behar izan zuen, B. Russell-en iritziaren kontra, adierazpenek edo adierazleek ez dutela ezer adierazten, hiztunak direla elkarri zerbait adierazten diotenak. Baina,
|
dena
den, erreferentearen kasuan ikusi dugun antiesentzialismo bera ezarri ahal zaio adierazleari. Horraino heltzen da adierazlearen ilusio performatiboa.
|
|
|
Hiztunok ematen diogu?
|
dena
delakoari, esanahia eta horrela zeinu bihurtu.
|
|
|
Ikerketa honetan abiapuntu dugun Bourdieu ren ekintzaren soziologia oso da anti intelektualista. Soziologia horrek ez du bere egiten behatzaile erreflexiboaren begirada, beretzat nahi du jokoan ari
|
denaren
begirada praktikoa, batzuetan irreflexibo, beste batzuetan erreflexibo ari denaren begirada engaiatua. Aktorea, hots, jardulea, praktikan engaiaturik bizi da ezinbestean.
|
|
|
Ikerketa honetan abiapuntu dugun Bourdieu ren ekintzaren soziologia oso da anti intelektualista. Soziologia horrek ez du bere egiten behatzaile erreflexiboaren begirada, beretzat nahi du jokoan ari denaren begirada praktikoa, batzuetan irreflexibo, beste batzuetan erreflexibo ari
|
denaren
begirada engaiatua. Aktorea, hots, jardulea, praktikan engaiaturik bizi da ezinbestean.
|
|
|
teoriak (arrunta hitzaren zentzu bikoitzean:
|
denen
ezaguna eta estatus gutxikoa) argitu ahal digu zertan den izena hautatzeko eskubideari jarritako mugak onartzeko erresistentzia. Erresistentzia arrunt hori bizitza arruntari darion erresistentzia da:
|
|
|
14
|
Dena
den, egiaztatu ahal izan dugu kapital hori zuzenki lotzen zaiola subjektuaren ahaleginari, hau da, kapital handiko pertsonak biziago eta tematiago ahalegintzen dira Erregistroari edo Euskaltzaindiari aurkeztutako helegite eta kexuek arrakasta izan dezaten. Esan bezala, kapitalak jendea, eskuduntzen?
|
|
|
|
Dena
den, izena hautatzea lege testuingurua baino testuinguru zabalago batean kokatu beharra dago. Oro har, umeak ondare urria dira:
|
|
|
Oro har, umeak ondare urria dira: Euskal Herriak,
|
denok
dakigun bezala, jaiotza tasa eskasa du, Europako txikiena nonbait. Gurean, umea izatea asmoz eta buruz erabakitzen da:
|
|
|
Subjektuek erabaki behar dute guraso izango diren ala ez, beraiek planifikatu behar dute enpresa hori (euren kontsumo eta bizi estiloa kudeatzen duten bezalaxe). Haurra gero eta serioago pentsatu behar den proiektua da; ezperen, nork bere erabaki horren ardura osoa izango duelako (ama edo aita
|
dena
–berak nahi izan duelako, da ama edo aita).
|
|
|
Baina kasu guztietan bestelako irakurketa egin daiteke, Knörrek berak aipatzen duen «interes biziaz»: herri sormena da hor ageri
|
dena
, jendearen ekimen nahasia eta kontrolagaitza, bizia eta bizigarria.
|
|
|
Osotasun eskas horren froga da bigarren bertsio bat atera izana. A. Arkotxak ez ote zuen dagoeneko
|
dena
errana. Bere jakin gosearen bilaketaren azken bururapena ez ote zuen adierazi?
|
|
|
Poetaren misioa da, orduan, irakurketa prozesuaren dinamikaren bidez, gizonak giza Espirituaren esentziaren berezitasunaz kontziente bilakaraztea, berezitasun hori baita ezin lortuzko Absolutu baten Ideiaren asmatzearen ahala. Absolutu hori errealki Ezdeustasuna, «Fikzio» bat baizik ez delarik, hitz antolaketan datzan asmatutako kreazio bat (hain zuzen, Mallarmé k maiz hurbiltzen ditu bi aditz: fingere, fikzio bihurtu
|
dena
, eta poïen, uvres complètes, poesia bilakatu dena)?, gizonak mundua eta bere burua pentsatu ahal ditzan. Beraz, Poetak erakusterat eman behar du Gizakia dela pentsatzen eta, beti alferrik?
|
|
|
Poetaren misioa da, orduan, irakurketa prozesuaren dinamikaren bidez, gizonak giza Espirituaren esentziaren berezitasunaz kontziente bilakaraztea, berezitasun hori baita ezin lortuzko Absolutu baten Ideiaren asmatzearen ahala. Absolutu hori errealki Ezdeustasuna, «Fikzio» bat baizik ez delarik, hitz antolaketan datzan asmatutako kreazio bat (hain zuzen, Mallarmé k maiz hurbiltzen ditu bi aditz: fingere, fikzio bihurtu dena, eta poïen, uvres complètes, poesia bilakatu
|
dena
)?, gizonak mundua eta bere burua pentsatu ahal ditzan. Beraz, Poetak erakusterat eman behar du Gizakia dela pentsatzen eta, beti alferrik?
|
|
|
beraren eta unibertsoaren existentziaren zentzua, izaeraren arrazoia ezagutzeko desioak eragiten du, ez daiteke bestela, baina ez zaio emana haraindiko baten portu salbagarrian lehorreratzea, hau giza gogotik kanpo ez baita existitzen (gizakia berez «bakartia» da? «lonely», idazten du Kenneth White-k, Septentriosigna, 20 or.?, ez da transzendentzia urrikalgarririk); gure kondizioaren «harkaitza» jotzea, ondotik gure hondoratzea, halabeharrezkoak dira:
|
denak
hilen gara ihardespenik erdietsi gabe betiko galderari: zergatik zerbait ote da eta ez ezer ez, eta zergatik hala eta ez bestela?
|
|
|
Marko Polok «Zuhaitz Bakarraz» amets egiten du, honek paradisuko «baratzeaz», honek bere errege Aloadinez, honek Kogatraz, honek, iratzarririk, Marko Poloz, eta horrela biak elkartzen dira, Marko Polok begiak irekitzen dituen mementoan, Genevako presondegian. Devisement du Monde liburuaren eraikuntza parodiko horrek indartzen du hipotestuaren ganora gabezia (batzuetan hala izan daitekeena, maiz egiaztatua
|
dena
), azpimarratuz ameslari bakoitzak ez duela ezagutzen bere ametsetako pertsonaien ametsa, hori gauza ezinezkoa baita.
|
|
|
Gainera, Sevillako Isidororen 1472ko maparen erreprodukzioa ironiaz betea da: A. Arkotxak erakutsi nahi digu marrazki hori bera delako testu bat dela, erran nahi teologiko bat daramana («oriens», paradisuko norabidea, eguzkia nehoiz sartzen ez
|
denarena
, gainean ezarria da); horrela, mapa hori hipertestu bibliko bat bezala agerrazaziz eta hipotestu ludiko gisa baliatuz, A. Arkotxak azken finean beraren lanari buruz itzultzen dio ironia: beraren paradisuaren keta, Septentrio keta, ez ote da beti hitz jokoan beti eta beti preso egoteko arriskuan?
|
|
|
Une proposition qui émane de moi[?] veut que tout, au monde, existe pour aboutir à un livre. / Nereganikako proposamen batek[?] nahi du
|
dena
, munduan, existitzen dela liburu baterat heltzeko. (, uvre complètes, op., 378 or.)
|
|
|
Idatzi (hitzen birtualitatean bortxaz preso egonez, adibidez izarmultzo gisa agertzen zaizkigun argizagi septentrionalen antolaketa funtsez ezin ulertuz) edo ez idatzi, hau da Poeta guztiendako «Joko handienaren zalantza» («doute du Jeu suprême», Poésies, op., 68 or.). Lehenik, A. Arkotxak errepikapena hautatzen du. Haren bildumak biziki ongi erakusterat ematen du literaturaren itxidura, XIII. mendetik geroz aitzinatu gabe etengabe errepikatzen ari
|
dena
. Mallarmé ren «Liburua» baino zorrozkiago, Septentrio bi liburuek hau dute ezin hobeki argirat ematen:
|
|
|
«Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» idatzia izan den testuingurua kontatzen digun XVII. mendeko paratestu bat aurretik duela, paratestu horrek A. Arkotxaren bigarren paratestu batek iragartzen eta «itzultzen» duela, ez da beraz lehen testu lortezin baten itzulpenaren itzulpenaren itzulpena baizik, bortxaz traditua beraz, lehen testu hura bizitua izan zen esperientzia baten fikziozko itzulpena delarik: Terra incognita ren etengabeko bilaketarena, hau delarik menturazko abentura bat «utopia» (lehen zentzuan) bati buruz, Paradisu bati buruz (Ihoan Mandabillak aipatzen duen Bibliarena, Aloadin eta bere «Asesino»arena, edo Sevillako Isidororen mapak «Oriens»aren bidez seinalatzen duena), egiazki lilura (fikzio) bat baizik islatzen ez
|
dena
, literatura baizik ez dena («vague littérature»), «Ideia» mentala baizik ez dena, bilaketa metafisiko hutsa edo hitz «hesi» bat baizik ez dena. Nabari da, beraz, Literatura dela Jacques Derrida-k «différance» deitzen duenaren lekua, pentsaketa metafisikoaren antzinagoko jatorri nahitaez galdu batetik bereizten gaituzten hatzen espresioaren lekua dela:
|
|
|
«Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» idatzia izan den testuingurua kontatzen digun XVII. mendeko paratestu bat aurretik duela, paratestu horrek A. Arkotxaren bigarren paratestu batek iragartzen eta «itzultzen» duela, ez da beraz lehen testu lortezin baten itzulpenaren itzulpenaren itzulpena baizik, bortxaz traditua beraz, lehen testu hura bizitua izan zen esperientzia baten fikziozko itzulpena delarik: Terra incognita ren etengabeko bilaketarena, hau delarik menturazko abentura bat «utopia» (lehen zentzuan) bati buruz, Paradisu bati buruz (Ihoan Mandabillak aipatzen duen Bibliarena, Aloadin eta bere «Asesino»arena, edo Sevillako Isidororen mapak «Oriens»aren bidez seinalatzen duena), egiazki lilura (fikzio) bat baizik islatzen ez dena, literatura baizik ez
|
dena
(«vague littérature»), «Ideia» mentala baizik ez dena, bilaketa metafisiko hutsa edo hitz «hesi» bat baizik ez dena. Nabari da, beraz, Literatura dela Jacques Derrida-k «différance» deitzen duenaren lekua, pentsaketa metafisikoaren antzinagoko jatorri nahitaez galdu batetik bereizten gaituzten hatzen espresioaren lekua dela:
|
|
|
«Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» idatzia izan den testuingurua kontatzen digun XVII. mendeko paratestu bat aurretik duela, paratestu horrek A. Arkotxaren bigarren paratestu batek iragartzen eta «itzultzen» duela, ez da beraz lehen testu lortezin baten itzulpenaren itzulpenaren itzulpena baizik, bortxaz traditua beraz, lehen testu hura bizitua izan zen esperientzia baten fikziozko itzulpena delarik: ...abeko bilaketarena, hau delarik menturazko abentura bat «utopia» (lehen zentzuan) bati buruz, Paradisu bati buruz (Ihoan Mandabillak aipatzen duen Bibliarena, Aloadin eta bere «Asesino»arena, edo Sevillako Isidororen mapak «Oriens»aren bidez seinalatzen duena), egiazki lilura (fikzio) bat baizik islatzen ez dena, literatura baizik ez dena («vague littérature»), «Ideia» mentala baizik ez
|
dena
, bilaketa metafisiko hutsa edo hitz «hesi» bat baizik ez dena. Nabari da, beraz, Literatura dela Jacques Derrida-k «différance» deitzen duenaren lekua, pentsaketa metafisikoaren antzinagoko jatorri nahitaez galdu batetik bereizten gaituzten hatzen espresioaren lekua dela:
|
|
|
«Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» idatzia izan den testuingurua kontatzen digun XVII. mendeko paratestu bat aurretik duela, paratestu horrek A. Arkotxaren bigarren paratestu batek iragartzen eta «itzultzen» duela, ez da beraz lehen testu lortezin baten itzulpenaren itzulpenaren itzulpena baizik, bortxaz traditua beraz, lehen testu hura bizitua izan zen esperientzia baten fikziozko itzulpena delarik: ...» (lehen zentzuan) bati buruz, Paradisu bati buruz (Ihoan Mandabillak aipatzen duen Bibliarena, Aloadin eta bere «Asesino»arena, edo Sevillako Isidororen mapak «Oriens»aren bidez seinalatzen duena), egiazki lilura (fikzio) bat baizik islatzen ez dena, literatura baizik ez dena («vague littérature»), «Ideia» mentala baizik ez dena, bilaketa metafisiko hutsa edo hitz «hesi» bat baizik ez
|
dena
. Nabari da, beraz, Literatura dela Jacques Derrida-k «différance» deitzen duenaren lekua, pentsaketa metafisikoaren antzinagoko jatorri nahitaez galdu batetik bereizten gaituzten hatzen espresioaren lekua dela:
|
|
|
Septentrio irakurtzean, liburu «eruditu» hori, erran dugun bezala, eta «collage» literario bat dirudiena, parte batez gai ez literarioz osatua
|
dena
, irakurleak ikasten ditu, bai, euskal itsas munduari lotuak diren gauzak, Ihoan Mandabillaren bidaia kondairari esker, beste testu artxibatu eta argitaragabeen erreferentziei esker (adibidez Martin de Hoyarsabal ena, 101 or. aipatua, eta horretaz itzulpena egin zuen Piarres Dorre-rena, 135 or.), «orain goibelak» iruditzen zaizkigun lehengo mapen erreprodukzioei esker («désormais opaques», Se...
|
|
|
A. Arkotxak ez du amore eman nahi metafisikarekin, Literaturarekin. Dadoak botatzen segitu nahi du, bere gizadia osoki biziz hitz «hesian», azkenean Septentrioa lortzeko esperantzaren eraginez, beharbada zentzugabekeria
|
dena
, baina beharbada ez, amets literario batean erortzeko arriskuarekin ere; hori da Marko Polo k espresatzen duen Idealarekiko geroko bateratze desioa:
|
|
|
A. Arkotxak, Mallarmé k bezala, hausturarik gabeko berridazketa dinamika horri jarraitzerat eta pertsonalki gonbidatzen gaitu, argiki begiratuz Literatura dela palinpsesto jokabide bat, lehen Septentrio ren berridazteak sinbolizatzen duena, nahiz eta, Gizadia hondoratuko denean, ez daitekeen horretatik deus geldi, errealitatea bere uztean. Jokoan
|
dena
hemen hauxe da: norberaren gizatasuna duinki bizitzea eta ihes egiten duen denboraren lekuko literarioa ondoko belaunaldiei pasaraztea, «quand bien même la mémoire nous aura désertés»/ «Memoriak huts eginik ere» (Septentrio, 2006).
|
|
|
Hipermnesikoa, orroitzen da egiazki nehoiz gertatu ez denaz.
|
Dena
ikusia du, dena bizitua, dena ezagutua, bereziki eta baitezpada izan behar ez zitekeena. Aieru sorta baten gisa existitzen da,, txostenez trabatua,/ Bertsoz, hitz goxoz, epaiketaz, xaramelaz,/ Ile astunekin, ordainagirietan borobilduak?
|
|
|
Hipermnesikoa, orroitzen da egiazki nehoiz gertatu ez denaz. Dena ikusia du,
|
dena
bizitua, dena ezagutua, bereziki eta baitezpada izan behar ez zitekeena. Aieru sorta baten gisa existitzen da,, txostenez trabatua,/ Bertsoz, hitz goxoz, epaiketaz, xaramelaz,/ Ile astunekin, ordainagirietan borobilduak?
|
|
|
Hipermnesikoa, orroitzen da egiazki nehoiz gertatu ez denaz. Dena ikusia du, dena bizitua,
|
dena
ezagutua, bereziki eta baitezpada izan behar ez zitekeena. Aieru sorta baten gisa existitzen da,, txostenez trabatua,/ Bertsoz, hitz goxoz, epaiketaz, xaramelaz,/ Ile astunekin, ordainagirietan borobilduak?
|
|
|
Gaizki gogoratzen zaion gauza bakarra da, desordena horren guztiaren artean, bere burua». ...t Lyrique, sous la direction de Dominique Rabaté, PUF, «Perspectives littéraires», Paris, 1996, 160 or.). Interesgarria liteke hurbilagotik aztertzea «suieto lirikoaren» araudia A. Arkotxaren obretan, horrenbeste ezaugarri modernoak direlarik (Jean Michel Maulpoix i jarraitzen badiogu) erbesteratze absolutua eta «ni» pertsonaren zehaztugabetasuna («ni» biografikoa, femeninoa edo beste ez
|
dena
, alegia).
|
|
|
Eskualduna astekariaren orrialdeetako haritik tiratuz jakin izan dugunez17, 1889ko apirilaren hasieran harrera handia egin zitzaion Elizaga erretore berriari. ...zita, eta urrezko letrekin idatzita La ville de Saint Jean deLuz à son pasteur eta Ungui ethorri zeramatzatenak; kale bazterretan eta leiho balkoietan jendetza ikaragarria; hirurogei zaldunez osoturiko eskolta bat zetorren, ilara bikainetan, apaiz eta agintari andanaren berebilen aurretik, herriko fanfarriaren doinuez alaituta; segizio luze horren ostetik, freren eta seroren eskoletako umeak, den
|
denak
elizarantz. Elizaren atarian herriko kontseilua eta alkate jauna zain, ongietorrizko hitzak esateko, frantsesez.
|
|
|
Bizkitartean bazuten biek hauxet, egungo egunean bakan ikusten
|
dena
: bata ez bertzea ez ziren buru apaltzaletarik.
|
|
|
|
Dena
dela, behinik behin orduan hitz gutiz egin zuten apez kartsuak eta auzapez azkar, beroak elgarrekilakoa. Hitz har, hitz eman, berehala lehen urratsei lotu ziren, ginen, batzu bertzen ondotik, laguntzaileak.
|
|
|
Hurbilenetik ikusten zutenek zakiten bakarrik, artaren beharra bazuela; baina berak bere buruaz baino gehiago baitzuen ordean bertzeen osasunaz. Eta, erran
|
dena
, azkarraren itxura zuen.
|
|
|
|
Dena
dela, otsailaren amaieran27 udal kontseiluak Albert Goienetxe jaun medikua hautatu zuen, musde Fouquier ordezteko. Hortaz, hor dugu Albert Goienetxe berriro ere Donibaneko alkate.
|
|
|
Jaiak abuztuaren 21 tartean izateko ziren, eta programa horrek, besteak beste, Andoaingo dantzariak eta Zuberoako pastorala eta maskaradak zekartzan azpimarratuta.
|
Dena
dela, handik astebetera, abuztuko 19ko zenbakian35, Donibaneko ospakizunek Eskualdunako lehen orrialde osoa irabazi zuten, eta izenaz bestelakotuta datoz, alegia,. Les Fêtes Basques de StJean de Luz, bilakatu dira.
|
|
|
Kronika hori ere Anton Abadiari eskainitako gorazarrezko bazkariari buruzkoa da, baina hainbat xehetasun damaizkigu, aurreko zenbakian agertu ez zirenak. Esate baterako, aipatzen du Salaberrik, orduan Mauleko arrondizamenduko kontseilaria, zubereraz emandako hitzaldia, eta bai
|
denek
batera Gernikako arbola kantatu zutela. Oso deigarria begitandu zait kronikaren tonua gero eta suharrago bilakatuz joan zela, Hendaiako korrespontsalak ondoko hitz aberkoi hauekin amaitu zuelarik:
|
|
|
Alegia, aurreko bertsoan irakurri bezala.
|
Dena
dela, ezin izan dut zehatz mehatz argitu zer gertatu zen.
|
|
|
«Han zituzten bilduak, jaun heier erakusteko, eskuara liburu berri eta zahar guziak; batzu ederki aphainduak, estalgi ederrez inguratuak; bertze batzu biphiek eta saguek erdi janak, edo hezeduraren ondorioz osoki mutzituak».
|
Dena
dela, hitzaldien egitaraua ez omen zen bete: «mintzatu behar zirenetarik erdiak bederen gelditu dire mintzatu gabe, ororentzat egunak laburregi zirelakotz».
|
|
|
Bestalde, hurrengo zenbakiak99 abuztuaren 24an egingo den nekazari lehiaketarako egitaraua dakar; Goienetxe da presidentea. Eta horren hurrengo Eskualdunak100 Thiers etorbideko hiriko terreno batzuen salmenta iragartzen du;
|
denetara
14 lote dira, adieraziz azalera, metroko balioa eta prezio osoa.
|
|
|
Esaterako, Goienetxek berak sarritan erabiltzen zuen euskara plaza-gizon aritzean, eta, halaber, euskaraz idazten zuen, eta, pentsatzekoa da irakurri ere egiten zuela.
|
Dena
den, ez du garbi uzten euskarak zein leku lukeen eskolan bertan eta gainerako gune ofizialetan.
|
|
|
Baina zer balio dute obra, despendio eta lan horiek guziek orai arte bezala kampo herriek lehertzen balin bagaituzte bihiz eta aziendez eta gehiago
|
dena
hiri handitan diren tratularien meneko bizi behar. Gure ganat zuzenki ethorri behar luken dirua badoha kampo herritarat; guretzat bakharrik gelditzen dire gaizki saldu ondoan gure bihiak eta aziendak, zergak, phetchak eta bethi eta gehiago pagatzeko izurritea.
|
|
|
«No todo lo que cuenta se puede contar, ni todo lo que puede contarse cuenta». Izan ere, den
|
dena
ez baitago kontatzerik, neurtzerik. Adierazleak asmatu eta dena delakoari zenbaki bat emateak ez du berau, besterik gabe, kontrolagarri bihurtzen.
|
|
|
Izan ere, den dena ez baitago kontatzerik, neurtzerik. Adierazleak asmatu eta
|
dena
delakoari zenbaki bat emateak ez du berau, besterik gabe, kontrolagarri bihurtzen.
|
|
|
hau esan nahi du:
|
dena
delakoa ere enpresaren sistema burokratikoari dagokion kontrol egitura hierarkikoan, sailkatzea, edo, klasifikatzea? 10 Eta hierarkia horri eustearren, enpresako informazio eta komunikazio oro dependentzia edo mendekotasuna areagotzeko asmoarekin bideratzen da.
|
|
|
3 Enpresako zuzendaritza taldearen (lidergo faktorearen) eginbeharrik garrantzitsuena, ziur asko, giro aproposa sortzea da talde autoantolatu eta autoarautuek egitura burokratikoen lekua har dezaten. Horretarako, ezinbestekoa da lidergo faktore eraginkor baten lana, antolakuntza kultura kudeatuko duena; printzipio, balio eta sinbolo jakin batzuekin pertsona guztien batasun kultural indartsu bat lortuko duena; eta
|
denok
partekatutako bisio batekin pertsona oro noranzko berean gidatzeko gai dena.
|
|
|
3 Enpresako zuzendaritza taldearen (lidergo faktorearen) eginbeharrik garrantzitsuena, ziur asko, giro aproposa sortzea da talde autoantolatu eta autoarautuek egitura burokratikoen lekua har dezaten. Horretarako, ezinbestekoa da lidergo faktore eraginkor baten lana, antolakuntza kultura kudeatuko duena; printzipio, balio eta sinbolo jakin batzuekin pertsona guztien batasun kultural indartsu bat lortuko duena; eta denok partekatutako bisio batekin pertsona oro noranzko berean gidatzeko gai
|
dena
.
|
|
|
Ekimen Berritzaileak (Den
|
denak
: proba/ akats saioak, etab.)
|
|
|
Amaitzeko, 12 taulak modu hagitz eskematikoan biltzen eta alderatzen ditu antolaketa eredu tradizionalaren eta berriaren ezaugarriak.
|
Dena
dela, argi gera bedi guk hemen antolaketa eredu berriari buruz planteatzen dugun eskema ez dela, inolaz ere, itxia eta zurruna, beste hainbat eredu, guztiak ere elkarrekin partekatutako oinarrizko dimentsio edo ezaugarri batzuk dauzkatenak, bere baitan jaso ditzakeen espazio zabala baizik.
|
|
|
aktibo ukiezin hauek gizabanakoei eta giza taldeei dagozkie (pertsonengan daude erroturik) eta orain artean enpresa zientziak ez ditu ia ia aztertu ere egin.
|
Dena
dela, aktibo hauek energia iturri oparoa izan litezke, baldin eta egokiro askatu, sustatu eta bideratzen badira. Aktibo emozional hauek guztiak. Kapital Emozional?
|
|
|
2 Hainbaten iritziz, ziberespazioa?
|
denok
adostutako aluzinazio, bat da; beste batzuentzat, zazpigarren kontinentea?
|
|
|
«Antolakuntza bat zuhaitz baten parekoa da. Badu zati bat ikusi egiten dena, fruituak, eta badu beste zati bat ezkutuan
|
dena
, sustraiak. Fruituez soilik arduratuz gero, gerta liteke zuhaitza hiltzea.
|
|
|
5 Lidergo eraginkorra, taldearen batasun eta motibaziorako elementu katalizatzailea
|
dena
, eta taldekide guztien, bisio, bateratua, ingurunearekiko elkarreragina eta berrikuntza zein etengabeko aldaketa sustatzen dituena.
|
|
|
«Antolakuntza bat zuhaitz baten parekoa da. Badu zati bat ikusi egiten
|
dena
, fruituak, eta badu beste zati bat ezkutuan dena, sustraiak. Fruituez soilik arduratuz gero, gerta liteke zuhaitza hiltzea.
|
|
|
|
Dena
dela, azkenaldian hainbesteko garrantzia hartzen ari den ikerketa ildo horren gainean zenbait xehetasun egin beharra dago. Esan genezake, zalantzarik gabe, enpresa kudeaketaren modei buruzko ikerketa ildoa bera modan dagoela, eta moda hori aztertzen saiatu diren kontzeptuak zabartzen eta hutsaltzen ari da.
|
|
|
Bestalde, ISO 9001 arauek eta gisa bereko beste arau batzuek zerbitzu jakin batzuetan izandako goraldia eta beheraldia ere hor daude. Badirudi mugimendu horiek modaren zantzua dutela, baina ez dirudi
|
dena
moda denik.
|
|
|
mundu osoan gero eta gehiago dira erabateko kalitate kudeaketa saritzen duten sistemak, autoebaluazioaren sari entzutetsuenek sustatutako ereduetara behin eta berriz jotzen da, kalitate kudeaketan formatzeko eskaria ez da eten eta aholkulari eta autoreek metodologia eta ideia ugari asmatzen dituzte.
|
Dena
den, modei jarraitzeko joera duten zenbait kolektibotan (Administrazio Publikoko zuzendaritza eta erabaki organoetan, adibidez) kontzeptu berriak ari dira sartzen (Sei Sigma bera, esaterako) eta erabateko kalitate kudeaketari ospea kendu diote. Berrikuntza horietako asko, ordea, aipatu kontzeptuaren luzapenak dira, desberdin paketatu eta etiketatuta.
|
|
|
Etengabe aldatzen den gure ingurua ulertzeko abilezia ere mugatu dezakete. [?] EFQM Bikaintasun Eredua ez da panazea unibertsala, baina lan tresna aparta da edozein erakunde berritzeko prozesuari ekiteko, daukan helburua
|
dena
delakoa ere.
|
|
|
Gerra Zibila ikertu duten gehienek ahazten duten elementuetakoa da hau, hain zuzen30 Uztailaren 26an udala desegin zen eta gestora bat izendatu, batzokia itxi eta zenbait lagun atxilotu edota urrundu zituzten, susmagarriak zirelako31 Abuztuaren 1ean udal idazkariak herriko mutilak (Elosua, Nafarrete eta Ollerietakoak salbu) eraman zituen Gasteizera matxinatuen armadak errekluta moduan deitu ondoren (3 boluntario baino ez ziren egon herri osoan eta 8 iheslari, Amerikan zegoen gazte bat eta beste 7 lagun). Azaroaren 30ean ebakuatu zituzten azken zibilak Gasteizerantz, nahiz eta ez den argi geratzen
|
denek
egin ote zuten alde32 Edonola ere, uztailetik abendura bitarteko borrokek 14 urteko neskato baten heriotza utzi zuten, (airez egindako bonbardaketa baten ondorioz, gerraren biktima zibil bakarra). Udalak berak, abenduaren 28 arte ez zuen erabaki agiritegia Urbinara eramatea (gero Gasteizera), «ya que no existe edificio alguno dentro de esta villa que ofrezca seguridad y no es posible que continúe en la Casa consistorial por la forma en que se encuentra».
|
|
|
Munizioa ez zen izan hasieran, beste une batzuetan bezala, arazoa Legutioko erasotzaileentzat; bai, ordea, defendatzaileentzat zenbait momentutan.
|
Dena
den, neurririk gabeko erabiltzeak munizioaren urritasuna ekarri zien hirugarren egunetik aurrera errepublikazaleei. Zaurituen zainketari dagokionez, Ubideako gaixoen ospitaleak ez zuen higiene baldintza egokirik39, Urkiola eta Otxandioko ospitaleek ezin izan zituzten zauritu guztiak hartu, eta askok Zornotzara edo Durangora joan behar izan zuten sendatzera40.
|
|
|
Beste batzuen ustez, ez zuen eragin nabarmenik izan56 Iritzi horretakoak dira, besteak beste, Francoren prentsa arduraduna, Lojendio (1940: 173), Maurice Duval jeneral frantsesa57 eta Martínez Bande historialari militarra58 Martínez Esparza jeneral frankistak,
|
dena
den, aitortu zuen honako hau: «El mando nacional había dispuesto que varias unidades tipo batallón que habían pasado el Estrecho el 1 de diciembre y que iban destinados al frente de Madrid se orientaran en dirección a Vitoria» (abenduaren 4an bi batailoi iritsi ziren).
|
|
|
58 Martínez Bande, 1980: 219
|
Dena
den, zenbat egilek azaldu du Francoren armadaren gaitasun ona nabarmentzeko eta errepublikarren huts egiteak azpimarratzeko duen joera Bandek. (Meer, 1992).
|
|
|
Erasoa hasi eta berehala jaso zuten laguntza bigarren mailan azaltzen da, ez zuten azpimarratzen, besteak beste, hegazkinen babesa eta bitxikeria moduan, bajak zenbatzean kontaketa berezia egiten dute, hots, errepublikazaleeen bajen berri ematean
|
denak
(sektore osoa) hartzen dituzte kontura, 4.500 inguru. Matxinatuenak kontatzean, aldiz, Legutiokoak bertakoak bakarrik aipatzen dituzte, 255 Jarrera hori are nabarmenagoa da Legutioko erasoaldia zeharka aztertzen duten egileen kasuan2.
|
|
|
Errepublikazaleen erasoek, ordea, ez zuten koordinaziorik eta batailoi edota konpainiaburuen kemenaren eta ausardiaren ondorio ziren, baina eraginkortasun mugatukoak.
|
Dena
den, egoera kritikoa zen defendatzaileentzat, baina, egun berean, Alonso Vega-ren zutabeak euskal indarrek Legutioren inguruan osatutako hesia apurtu zuen18 Tropa nazionalak Urbinatik etorri ziren eta Betxina hartu ondoren, Antelarra Txabolapekoko pinudian sartu eta bertan zeuden gudarien artean sarraski handia egin zuten19 Era horretan, Gasteizko bidea libre geratu zen eta bertatik heldu ziren L... Herriaren defentsa indartuta geratu zen egunaren akaburako.
|
|
|
1936ko azaroaren 30ean hasi zuen Euskal Armadak Espainiako Gerra Zibilean egindako erasoaldi garrantzitsu bakarra, Arabako Legutio inguruan. Ekintza hori,
|
dena
den, porrot handiarekin amaitu zen. Lan honetan borrokari buruzko zenbait datu zehaztu dira, hala nola elkarren aurka aritu ziren soldaduen kopurua eta izandako bajak; baina bereziki, porrot horretan eragina izan zuten zenbait faktore aztertu ditugu.
|
|
|
Horiei esker, hobeto ezagutzen hasi gara 1936ko Espainiako Gerra Zibilaren atal ugari.
|
Dena
den, lan berri horiek, badute, nire ustez, gabezia bat; hots, datu berri asko eskuratu arren ez dira behar beste jorratu, eta bereziki, ez da nahiko ahalegin egin inguruarekin konparatzeko. Gabezia horrek, hain zuzen, eraman nau lan hau idaztera, ez hainbeste datu berriak ekartzeko asmotan, badakit hainbat agiritegi begiratu gabe utzi ditudala eta ez dut landu ahozko historia; baizik eta ditugun datuak hobeto ulertzen lagunduko digula uste dudalako.
|
|
|
Ahaleginaren porrotak eta berorren neurri eta arrazoiek gerraren ibilbidean eragin nabarmenak izateaz gain, ilundu egin zuten egun haietako gertakizunen kontakizuna eta oroitzapena. Horren erakusgarri oroigarriekin gertatu
|
dena
: Matxitxako aurrean Nabarra itsasontziaren urperatzea ia ia garaipen moduan ospatzen jarraitzen badute Bermeoko abertzaleek, eta arrantzale haien aldeko oroigarria urtero gurtzen dute Gaztelugatxe inguruan; baina inor gutxi hurbiltzen da, Euzko Abertzale Ekintzako kideez gain, Albertiako maldetara, eta inork ez ditu dagoeneko zaintzen alde batak zein besteak altxatutako oroigarriak.
|
|
|
Hau baita dudarik gabe, lurzoru marroien adierazlerik onena. Jakina
|
denez
, tradizionalki industriak presentzia eta pisu izugarria izan du Bilbon eta inguruetan. Horrela, 80ko hamarkadako desindustrializazio prozesuaren ondorioz, lurzoru industrial zabalak hutsik geratu ziren.
|
|
|
Horietariko gehienak eskala handiko hiri garapen proiektuak aurrera eramateko erabili dira15
|
Dena
den, baten batean etxebizitzak eraikitzeko tarterik egin da. Hala Abandoibarran16 nola Zorrotza eraberritzeko aurkeztu den proiektuan.
|
|
|
|
Dena
dela, artikulu honetako gai zentralera itzuliz, esan beharra dago ingurumenaren alorrean kontzientzia hazkorra dagoela gizarteko esparru gehienetan. Horrela, esaterako, lurraldeak txaletez nahiz sakabanatutako urbanizazioez betetzea ekidin egin behar dela.
|
|
|
|
Dena
dela, printzipio hori nolabait ere kontrajarri egiten da gero praktikan orain arteko etxebizitza politikaren muina izan den babestutako etxebizitzen produkzioarekin. Hain zuzen ere, azken urteotako etxebizitza eskaintza aztertzeko unean argi eta garbi ikusten da etxe berrien eraikuntzaren bidetik doala parte hartze pribatu zein publikoen ardatz nagusia (orotara 66 mila etxebizitza berri hamar urtean), eta beraz, garapen iraunkorrarekin era kontrajarrian.
|