|
2006
|
|
|
Eta handia da, Don Cesario Ugarte, niri, etxeko ohean, bizkar rezurreko ziztada bat emateko gai izan zen. Gaur egun ere ez da hori hola eta hola egiten, eta ohartzen naiz Don Cesario
|
dena
in situ konpontzeko gai zen mediku horietarik zela. Horrekin bizitza salbatu zidan, urgentziaz ospitale batera eraman ahal izan baininduten, eta han hilabetean sendatu nintzen.
|
|
2007
|
|
|
Atxikimenduari buruzko teoriari egindako kritiken artean, honako hauekazpimarratuko ditugu: batetik, atxikimendu kontzeptuak ez dituela jasotzenhaurrek dituzten harreman mota guztiak; bestetik, haurrek zenbait atxikimenduharreman dituztela eta horietako batzuk beste batzuk baino garrantzitsuagoakdirela (Hay, 1983; Rodrigo, 1987,
|
denak
in Arranz, 1998).
|
|
|
Kausalitatearen ulermenari dagokionez, ikerketek adierazten dute haurrektxikitan garatzen dutela (Frye, 1991; Premack, 1991,
|
denak
in Durkin, 1995). Adibide gisa, Leslie ren ikerketa (1982 in Durkin, 1995) aipatuko dugu. Horretan, ikusmen arreta neurtzeko tresnak erabili zituzten, eta egiaztatu zuten 4 8hilabeteko haurrak gai zirela kausalki erlazionatuta ziruditen gertaera espazialsoilak (adibidez, objektu batek beste baten aurka talka egin, eta azken hori mugituegiten da) eta kausa argiak ez zituzten antzeko gertaerak (adibidez, bigarrenobjektu bat, itxuraz, kausarik gabe mugitu egiten da) bereizteko.
|
|
|
Ikerketek adierazten dutenaren arabera, haur txikiek ingurunean zer gertatzenden kontrolatzen ikasteaz gain, oso gogoko dute kausa efektu harremanakaurkitzea eta horiek motibagarritzat hartzen dituzte (Jennings, 1991, 1993; Meceret al., 1986; Sullivan eta Lewis, 1988; Watson, 1972,
|
denak
in Durkin, 1995). Sullivan-ek eta Lewis-ek (1988 in Durkin, 1995), adibidez, urtebeteko haurrakjarri zituzten tresna batean, Barrio Sesamo telesaioko musika eta argazki bataterarazten zituen aparatu bat erabiltzen irakasten zuena. Haurren% 70ek minutugutxitan ikasi zuen aparatua erabiltzen, eta, ikasi zutela eta, kontent eta gusturazeudela adierazten zuten.
|
|
|
Bigarren urtetik aurrera gutxi gorabehera, areagotu egiten da lorpenengatikharrotasuna adierazteko joera (Bullock eta Lutkenhaus, 1988; Lutkenhaus etaBullock, 1991; Stipek et al., 1992,
|
denak
in Durkin, 1995). Esaterako, Bullock eketa Lurkenaus ek (1988 in Durkin, 1995) 17 hilabeteko haurrak aztertuzituzten, bloke jolasak eraikitzen, garbitzen eta antzeko jarduerak egiten ari zirela.Behatzaileek jakin nahi zuten ea haurrek beren lanaren emaitzengatik interesikadierazten ote zuten, eta ikusi zuten 17 hilabeteko haur askok eta 32 hilabetekoguztiek adierazten zutela interesa.
|
|
|
Gai horri buruzko ikerketetan lortutako emaitzetatik ondorioztatzen daeskolaurreko haurrek baztertze printzipioa aplikatzen dutela, batez ere kanpokokausa nagusia denean (Aloise eta Miller, 1991; Karniol eta Ross, 1979; Lepper etal., 1982; Newman eta Ruble, 1992; Shultz eta Butkowsky, 1977,
|
denak
in Durkin, 1995). Aloise-k eta Miller ek (1991 in Durkin, 1995), adibidez, honako egoera hauaurkeztu zieten hainbat haurri:
|
|
|
Azkenik, funtsezko egozpen hutsegiteari dagokionez, honako hau frogatu da: kausalitatea kanpoko edo barneko kausei egotz dakiekeen testuinguruetan, haurtxikiek kanpokoei egozteko joera dutela (Ruble et al., 1979; Higgins eta Briant, 1982,
|
denak
in Durkin, 1995). Ikuspegi horretatik, pertsona batek bere ekintzenaurrean duen erantzukizuna ulertzea garapen soziokognitiboaren ondoriotzat hardaiteke.
|
|
|
Sozializazio estiloek gizarte ezagutzaren garapenarekin zerikusia dutenhainbat ondorio dituzte (Lamborn, Mounts, Steinberg eta Dorsnbusch, 1991; McCoby eta Martin, 1983,
|
denak
in Ceballos eta Rodrigo, 2001). Ikerketekadierazitakoaren arabera, sozializazio estilo demokratikoaren bitartez heziak direnhaurrek honako ezaugarri hauek izaten dituzte:
|
|
|
Anai arrebekiko harremanak, lehiakorrak edota gatazkatsuak badira ere, garapen orokorra (Arranz, 2000) eta bereziki gizarte ezagutzarena bultzadezaketen eragin trukeak dira. Alde batetik, anai arreben arteko erlazioek, berez, hainbat gaitasun soziokognitiboren garapena estimulatzen dute; hala nola, besteenlekuan jartzeko gaitasuna, emozioen ulermena eta arrazoibide morala (Dunn, Brown eta Maguire, 1995; Howe, Petrakos eta Rinaldi, 1998,
|
denak
in Shaffer, 2002). Hain zuzen ere, egoera gatazkatsuetan neba arrebek ez dute izaten berennahiak, desioak, emozioak eta antzekoak elkarri komunikatzeko lotsarik eta hala, elkar ezagutzen dute.
|
|
|
Ezagutza horrek, honako gaitasun hauen garapena bultzatzendu: besteen tokian jartzeko gaitasuna, ulermen emozionala, negoziatzeko eta konpromisoak garatzeko gaitasuna eta arrazoibide moral helduak (Dunn et al., 1995; Herrera eta Dunn, 1997; Howe, Petrakos eta Rinaldi, 1998,
|
denak
in Shaffer, 2002).
|
|
|
Bestalde, aitona amonek historialari rola ere bereganatu dezakete, eta bilobei, familiaren historia ez ezik, hainbat ezagutza, ohitura eta tradizio ere irakatsi.Zenbaitetan, bilobek historialaritzat hartzen dituzte aitona amonak, beren ondareetnikoaz, familiaren historiaz eta ohiturez hitz egiten baitiete (Kornhaber etaWoodward, 1981; Tinsley eta Parke, 1984,
|
denak
in Rico, Serra eta Viguer, 2001). Haur askok ederki pasatzen dute aitona amonei gaztetako edota gurasoen haurtzaroko pasadizoak entzuten. Horrek lehenaldiaren eta orainaren artean dagoen hutsunea bete, eta historiaz, familiaren historiaz zein garai bateko gizarteaz ikastekoaukera ematen die.
|
|
|
Harreman horietan zaharragoak direnek lidergo gaitasunak ez ezik, errukia, zaintza eta gizartearen aldeko hainbat joera ere gara ditzakete (Whiting etaEdwards, 1988 in Shaffer, 2002). Halaber, beren jokabidea txikienen gaitasunetaraegokitzen ikasten dute (Brody, Graziano eta Musser, 1983; Graziano et al., 1976,
|
denak
in Shaffer, 2002). Txikiagoak direnek, berriz, gaitasun eta jokabide ereduberriak garatu eta botere handiagoa dutenek diotena onartzen eta haiei laguntzaeskatzen ikas dezakete (Brody, Graziano eta Musser, 1983; Graziano et al., 1976, denak in Shaffer, 2002).
|
|
|
Halaber, beren jokabidea txikienen gaitasunetaraegokitzen ikasten dute (Brody, Graziano eta Musser, 1983; Graziano et al., 1976, denak in Shaffer, 2002). Txikiagoak direnek, berriz, gaitasun eta jokabide ereduberriak garatu eta botere handiagoa dutenek diotena onartzen eta haiei laguntzaeskatzen ikas dezakete (Brody, Graziano eta Musser, 1983; Graziano et al., 1976,
|
denak
in Shaffer, 2002).
|
|
|
Bestalde, eskolak arazoak bideratzeko estrategiak eta gaitasunak erakustenditu, gizarte gaiei buruzko informazioan aplikagarriak direnak, eta garapenkognitibo eta metakognitiboa sustatzen ditu (Ceci, 1991; Ceci eta Williams, 1997; Ceci, 1991,
|
denak
in Shaffer; Furnham eta Stacey, 1991).
|
|
|
Adin ezberdineko lehengusu lehengusinen arteko harremanen antzera, adindesberdineko lagunen arteko harremanak, asimetrikoak dira, eta, horri esker, lagunzaharragoek zein gazteagoek zenbait gaitasun eta ezagutza gara ditzakete.Harreman horietan zaharragoak direnek beren jokabidea txikienen gaitasunetaraegokitzen ikasten dute (Brody, Graziano eta Musser, 1983; Graziano et al., 1976,
|
denak
in Shaffer, 2002). Gainera, lidergo gaitasunak ez ezik, errukia, zaintza etagizartearen aldeko hainbat joera ere gara ditzakete (Whiting eta Edwards, 1988 inShaffer, 2002).
|
|
|
Jolas sinbolikoa haurrek mintzamena garatzen dutenean agertzen da (Delvaleta Enesco, 1990; Desmond, 2001), eta 2 urtetik 6 urtera bitartean nagusi den jolasmota da (Delval eta Enesco, 1990). Denbora tarte horretan, jolas sinbolikoarenmaiztasuna eta konplexutasuna nabarmen areagotzen dira (Howes, 1992; Rubin, Kenneth, Fein, Greata eta Vandenberg, 1983,
|
denak
in Stassen Berger eta Thompson, 1997). Garai horretan, gogamenaren teoria delako gaitasun multzoaren garapenariesker, (ikus IX. kapitulua) asko hedatzen da besteen ulermen psikologikoa, etahaurrek ikasitakoa beren irudizko gertalekuetan praktikatu nahi izaten dute (Goncu, 1993; Harris eta Kavanagh, 1993; Lillard, 1993, 1994, denak in Stassen Bergereta Thompson, 1997).
|
|
|
Denbora tarte horretan, jolas sinbolikoarenmaiztasuna eta konplexutasuna nabarmen areagotzen dira (Howes, 1992; Rubin, Kenneth, Fein, Greata eta Vandenberg, 1983, denak in Stassen Berger eta Thompson, 1997). Garai horretan, gogamenaren teoria delako gaitasun multzoaren garapenariesker, (ikus IX. kapitulua) asko hedatzen da besteen ulermen psikologikoa, etahaurrek ikasitakoa beren irudizko gertalekuetan praktikatu nahi izaten dute (Goncu, 1993; Harris eta Kavanagh, 1993; Lillard, 1993, 1994,
|
denak
in Stassen Bergereta Thompson, 1997). Hala, jolas sinbolikoa emozioak gobernatzeko hainbat moduprobatzeko erabil dezakete; adibidez, egoera beldur garriak simulatuz edo egoerazailetan ekintza ausart bat eginez (Bretherton, 1989 in Stassen Berger etaThompson, 1997).
|
|
|
Ordenagailuen eraginari dagokionez, ikertzaile gehienek uste dute ordenagailuairakaskuntzarako osagarri eraginkorra dela eta onurak ekartzen dituela, ikasleekgehiago ikasten baitute ikaskuntzaren bat ordenagailuaren bidez jaso badute (Clements eta Nastasi, 1992; Collins, 1996; Lepper eta Gurtner, 1989, denak inShaffer, 2002). Dirudienez, ordenagailuak lehen mailetako ikasleen irakurmena etamatematika gaitasunak hobetzen ditu (Clements eta Nastasi, 1992; Fletcher Flinneta Gravatt, 1995; Lepper eta Gurtner, 1989,
|
denak
in Shaffer, 2002). Halaber, idazmena eta komunikazioa hobetu ditzake (Clements, 1995 in Shaffer, 2002).
|
|
|
Asmorik gabeko eragina, berriz, iragarki asko ikusteak izan dezakeenmetatze eraginaren ondorioei dagokie. Batetik, AEBn egindako ikerketen arabera, iragarkiek jarrera materialistak bultza ditzakete (Godberg eta Gom, 1978; Moschiseta Moore, 1982,
|
denak
in Kunkel, 2001). Hala ere, eragin hori ezin da orokortu, AEBn oso gutxi baitira telebistako iragarkirik ikusten ez duten haurrak (Kunkel, 2001).
|
|
|
Hala ere, eragin hori ezin da orokortu, AEBn oso gutxi baitira telebistako iragarkirik ikusten ez duten haurrak (Kunkel, 2001). Bestetik, iragarkiek jateko ohituretan eragina dute (Diez, 1990; Jeffrey, McLellam eta Foz, 1982,
|
denak
in Kunkel, 2001). Gainera, iragarkiek askotaniragartzen dituzte errezetarik gabe saltzen diren botikak, legezko drogak, etaarriskutsuak izan daitezkeen antzeko salgaiak.
|
|
|
9 urtetik 11 urtera bitartean, berriz, konturatzen dira iragarkiakgogatzeko eta saltzeko direla. 13 urtetik 14 urtera bitartean, eszeptizismoa garatzendute publizitatearen eta produktuen ezaugarrien aldera (Linn, de Benedectis etaDelucci, 1982; Robertson eta Rossiter, 1974,
|
denak
in Shaffer, 2002). Hala ere, askotan iragarkiek gogatu egiten dituzte nerabeak zein helduak, bereziki, produktuaboladan badago, pertsonaia ospetsu batek aurkezten badu, edo mezuak engainagarriak eta gezurrezkoak badira (Huston, Donnerstein, Fairchild, Katz, Murray, Rubinstein, Wilcox eta Zukcerman, 1992 in Shaffer, 2002).
|
|
|
Beraz, ez da harritzekoa Ni guztien artean kontraesanak sortzea (James, 1890). Hainbat ikerketak adierazten duten bezala, nerabeek beren buruazegiten dituzten deskribapenak rolen eta testuinguruen arabera aldatzen dira; testuingurua etxekoak, lagun minak, bikotekidea edo ikaskideak izan daitezke (Gecas, 1972; Griffin, Chassin eta Young, 1981; Hart, 1988; Harter eta Monsour, 1992; Rosenberg, 1986,
|
denak
in Harter, 1998).
|
|
|
Lehen aldian, haurrek oraindik oso autoebaluaziopositiboak egiten jarraitzen dute; akatsak egin, eta zehaztasun eza agertzen dute.Bigarren aldia 8 urtean hasten da. Orduan, haurrak gizarte konparazioak egitenhasten dira; hau da, beren jokabidea, gaitasunak, itxura eta beste hainbat ezaugarribesteenekin alderatuz epaitzen dituzte (Marsh eta laguntzaileak, 1984; Stipek etaMaclver, 1989,
|
denak
in Berk, 1999). Hori dela-eta, autoebaluazioak positiboaknahiz negatiboak izan daitezke, baina zehatzagoak, objektiboagoak eta errealistagoak (Harter, 1998).
|
|
|
Zenbait autoreren arabera, elkarren arteko arreta erabiltzen duten haurrekbadakite beste pertsonek helburuak, nahiak eta arreta dituztela, eta horiek bideratuegin daitezkeela (Carpenter, Nagell eta Tomasello, 1998; Tomasello, 1995, 1999,
|
denak
in Carpendale eta Lewis, 2006).
|
|
|
esanez, eta, hartu behar nionean, kendu egitenzidan barre eginez. Jokabide horien bidez, haurrak adierazten ari dira badakitelabeste pertsonak manipulatzen okerreko usteak izan ditzaten (adibidez, Dunn, 1991,1994; Dunn eta Munn, 1985; Reddy, 1990,
|
denak
in Hala eta Carpendale, 1997).
|
|
|
Izan ere, beharrezkoa da jakitea inferentziak ezagutza lortzeko bidebat direla. Ikerketen arabera, gaitasun hori 4 urtetik aurrera hasten da garatzen, etaoraindik 6 urtean garatzen jarraitzen du (Sodian eta Wimmer, 1987; Keenan, Ruffman eta Olson, 1994; Varouxaki, Freeman, Peters eta Lewis, 1999; Pillow, 2002,
|
denak
in Carpendale eta Lewis, 2006).
|
|
|
Zenbait ikerketaren arabera (Haslam, Oakes, Turner eta McGarty, 1995; Hopkins, Regan eta Abell, 1997,
|
denak
in Barret, 2005), konparazio testuinguruakeragina du unibertsitateko ikasleek beren barne taldeari buruz egiten dituztendeskribapenetan. Hori kontuan izanik, Barrett ek eta kolaboratzaileek (1999, 2003) eskatu zieten 5 urtetik 10 urtera bitarteko haur ingelesei haien talde nazionaladeskriba zezatela honako hiru egoera hauetan:
|
|
|
Izan ere, bi urte eta erdi dituzten haurrek gizonezkoen eta emakumezkoenirudiak erlazionatzen dituzte jarduerekin zein jantziekin, tresnekin eta antzeko osagarriekin, eta, orobat, gai izaten dira gizonezkoekin eta emakumezkoekin erlazionatzen diren gauzak seinalatzeko (Fagot, Leinbach eta Hagan, 1986; O' Brien etaHuston, 1985,
|
denak
in Vasta, Haith eta Miller, 1996). Adibidez, Kuhn ek eta laguntzaileek (1978) ikusi zuten adin horretako haurrek genero estereotipoetan oinarritutako jarduerak egozten zizkietela sexu bakoitzeko kideei.
|
|
|
Hala ere, bitxia den arren, 3 urtera arte haurrek ez dituzte sexuaren araberaestandarizatutako jostailuak behar bezala sailkatzen (Weinraub eta Brown, 1983; Weinraub et al., 1984,
|
denak
in Vasta, Haith eta Miller, 1996).
|
|
|
Zenbaitetan, 3 urtetik 7 urtera arteko haurrek genero estereotipoak nahitaezbete behar diren arautzat hartzen dituzte (Biernat, 1991; Damon, 1977 in Shaffer, 2002; Ruble eta Martin, 1998), batez ere mutilek (Lobel eta Menashri, 1993; Smetana, 1986,
|
denak
in Vasta, Haith eta Miller, 1996). Warin ek (2000 in Durkin, 2005), adibidez, 4 urtetik 6 urtera bitarteko 100 neska mutili eskatu zien, bestesexu, ko arropa janzteko.
|
|
|
8 edo 9 bat urte dituztenean, berriz, haurrak genero estereotipoekin malguagoak dira, eta, orduan, ez dituzte hartzen nahitaez bete beharreko arautzat, bete ezdaitezkeen gida malgutzat baizik (Carter eta Patterson, 1982; Stoddart eta Turiel, 1985,
|
denak
in Vasta, Haith eta Miller, 1996; Damon, 1977; Levy, Taylor etaGelman, 1995; Serbin et al., 1993, denak in Shaffer, 2002). Hala ere, mutilekzurrunagoak izaten jarraitzen dute (Katz eta Ksansnak, 1994; Serbin et al., denakin Vasta, Haith eta Miller, 1996; Levy et al., 1995 in Shaffer, 2002).
|
|
|
8 edo 9 bat urte dituztenean, berriz, haurrak genero estereotipoekin malguagoak dira, eta, orduan, ez dituzte hartzen nahitaez bete beharreko arautzat, bete ezdaitezkeen gida malgutzat baizik (Carter eta Patterson, 1982; Stoddart eta Turiel, 1985, denak in Vasta, Haith eta Miller, 1996; Damon, 1977; Levy, Taylor etaGelman, 1995; Serbin et al., 1993,
|
denak
in Shaffer, 2002). Hala ere, mutilekzurrunagoak izaten jarraitzen dute (Katz eta Ksansnak, 1994; Serbin et al., denakin Vasta, Haith eta Miller, 1996; Levy et al., 1995 in Shaffer, 2002).
|
|
|
Nerabezaroaren hasieran, pertsonek genero estereotipoak malguago hartzendituzte, baina berehala berriz zurrun hartzen dituzte, eta, gizarte presioak direlaeta, ez dute onartzen pertsona batek bere sexuarekin bat ez datorren zerbait egiteaedo erabiltzea (Alfieri, Ruble eta Higgins, 1996; Sigelman, Carr eta Begeley, 1986; Signorella, Bigler eta Liben, 1993,
|
denak
in Shaffer, 2002;).
|
|
|
eta, mutilen? jostailuak sailkatzeko gai izanbaino lehen agertzen dira (Blakemore, LaRue eta Olejnik, 1979; Fagot, Leichenbacheta Hagan, 1986; Weinraub et al., 1984,
|
denak
in Shaffer, 2002). 14 hilabetekomutilek nahiago izaten dituzte kamioiak eta automobilak jolasteko, eta neskek, berriz, panpinak eta jostailu bigunak (Smith eta Daglish, 1977 in Shaffer, 2002). Izan ere, 18 hilabeteko haurtxoek, nahiz eta beste jostailurik ez izan,, bestesexu, koen jostailuekin jolasteari uko egiten diote (Caldera, Huston eta O' Brien, 1989 in Shaffer, 2002).
|
|
|
Mutilek, berriz, urtebete geroago garatzendute beren sexuko jolaskideekiko lehentasuna, (Shaffer, 2002). Lehentasun horiizateari eta beste sexukoak, kanpo talde, tzat hartzeari genero segregazioa esatenzaio, eta zenbait kulturatan gertatzen da (Leaper, 1994; Whiting eta Edwards, 1988,
|
denak
in Shaffer, 2002). Genero segregazioa areagotu egiten da denbora pasatuahala (Serbin et al., 1993 in Shaffer, 2002).
|
|
|
Genero eskemek, esperientzia egituratzen dute eta haurrei gizarte informazioa prozesatzen laguntzen dieten tresnak dira. Hain zuzen ere, haurrek berengenero eskemekin bat datorren informazioa gordetzen dute eta bestea, berriz, ahaztu edo aldatu egiten dute beren estereotipoekin bat etor dadin (Liben etaSignorella, 1993; Martin eta Halverson, 1983,
|
denak
in Shaffer, 2002).
|
|
|
Heziketa antimilitaristaren helburu nagusia dagizabanakoek garatzea armamentismoaren, gerraren eta arrisku nuklearrarenaurkako jarrerak eta ulertzea beharrezkoa dela desarmatzea. Hala, informazioaeskaintzen du, militarismoaren beharra azaleratzeko, segurtasun eredu klasikoazalantzan jartzeko, eta armek zein gastu militarrek dituzten ondorioak salatzeko (Babansky, 1986a; FISE, 1987; Nastase, 1986,
|
denak
in Jares, 2005).
|
|
|
Le français est fait pour instruire, éclairer et convaincre; le grec, le latin, l, italien, l, anglais, pour persuader, émouvoir et tromper: parlez grec, latin, italien, anglais au peuple; mais parlez français au sage», aipu
|
denok
in: Hervier, M.,. Introduction?, in:
|
|
2008
|
|
|
NEtx LBB, 31;, gure lurbarren eta itsasaldearen irudia? MIH, 273(
|
dena
in OEH IX, 649).
|
|
|
Leizarraga Mt 4, 18;, etxea itsas aldean du? Leizarraga Act 10, 6(
|
dena
in OEH IX, 649).
|
|
2013
|
|
|
Ideia horiez gainera, Freudek beste zenbait ekarpen egin zizkion garapenaren psikologiari. Hain zuzen ere, Niaren garapena, garapen morala eta sexu estandarizazioari buruzkoak (Freud, 1923, 1924, 1925, 1935
|
Denak
in Reizabal, Valencia, Gonzalez eta Sadaba, 2007) eta datozen lerroetan aurkeztuko den nortasunaren garapenari buruzko teoria psikosexualean jasota daude.
|
|
|
inguruneko estimulazioak ez du inongo eraginik (1925, 1928, 1933, 1940, 1946
|
Denak
in Thelen & Adolph, 1992). Hala, AEBn eskola madurazionista edo innatistaren sortzailetzat hartu zen Gessell.
|
|
|
AEBn konduktismoa nagusi zen garaian, Europan ezagutzaren garapena aztertzea helburu zuen Piageten (Neuchâtel,) Epistemologia genetikoa (1923, 1924, 1936, 1937, 1950
|
Denak
in Reizabal eta beste, 2007) delako teoria nagusitu zen, paradigma organizista islatzen zuena (Overton eta Reese, 1973; Overton, 1984 in Lizaso eta Apodaka, 2008). Teoria horren arabera, gizabanakoak eraikitzen du ezagutza, ingurunearekin dituen elkarrekintzetatik abiatuz.
|