|
2022
|
|
|
Herria astekarian lanean hasi nintzelarik, 1994ko urtarrilean, administrazio lanetan eta kontu egile gisa, bai eta kronikari eta tokian tokiko berriketari boluntario sarearen koordinaketa lanetan –garaian hirurogei bat boluntario bazeuden– hiru izen aurkitu nituen Zuberoako kronikari eta berriemaile
|
bezala
ekarriak zirenak: Jean Louis Davant, Panpeia Etxebarne eta Allande Sokarros.
|
|
|
Egiari zor, iru ditzen zaidanaz, tokiko berri emailegoa baino, kronikari lana du gehien bat bete, molde jarraikian. Panpeia eta Allanderi zoakien Zuberoako berrien zabaltzea, baina horien partetik iturria doi bat agortua
|
bezala
zegon garaian, Jean Louis ek hartu zuen luma, Igarailea izenpetuz bidaltzen zituen berriak, ahal zuen guziez, ezin zuelarik irakurlea abisatzen zuela: " Xiberoko berririk ez düt bildü ez igorri ahal ükan aste hontan, Eüskal Herria utzi behar ükan baitut egün zonbaitez"().
|
|
|
Eta diozuet eskola ona dela, gogoeta sakonenak molde argian eta sintetikoan idazten ikasteko! Gaur oraino bizi den saila dugu," Jainkoa, Bizia, Jendea" titulupean," gizona" hitza bazterturik," jendea" hitzaren faboretan, zuzen den
|
bezala
. Oroit naiz bilkura batean proposatu nuela titulua ere osoki aldatzea, beldurrez gaur egun" Jainkoa" hitz horrek irakurle potentzial andana bazterrean utz zezakeela.
|
|
|
Baina honek aitortu zidan bazuela bestalde asko lan eta Herriarekiko kolaborazioan Panpeia Etxebarne batek berak egin lezakeen baino lan askoz hobea egiten zuela. Erran niolarik, orduan, menturaz beste zuberotar berriketari batzuk Panpeia behar luketela lauzkatu, Allandek erran zidan haren ustez zoritxarrez zuberotar guti zela zubereraz behar den
|
bezala
idazten zakienik. Horretan gelditu zen gu bien arteko orduko solasa, Herriari doakionez.
|
|
|
Kopuru apalagoko beste ihardespenetan: plazerez, gure kazeta da, goxoa da, herrikoia, etxekoa, familiakoa, ondoko belaunaldiari zerbait uzteko, maitagarria da, gabe ez nuke nahi, ene adinean ohartzen naiz euskara ez dakidala ontsa, Euskal Herria sartzen zait ene ganbaran (eri batek), herrietako berriak jakiteko, ohiduraz, aita amekin beti irakurri dugulako, 50 urte hauetan irakurtzen dut, ama zena
|
bezala
egiteko, aspaldikoa delakoz, ez du politikaren trabarik, pilota aipatzen du, gure inguru hurbileko gauzez arduratzen da, berrien jakiteko, euskaldun berriak ematen ditu, erlijiozko artikuluentzat, denbora pasa, kuriostasunez...
|
|
|
Nolako berriak Zuberoatik? 1992ko zenbaki guziak miaturik, ohartzen gara, beste lurraldetatik ez
|
bezala
, Zuberoatik berri guti datorrela herrietatik zuzenki. Noizean behin herri zenbait agertzen dira:
|
|
|
Bai baina, hara paradoxia kezkagarria, gaur egun atzo baino gutxiagok hitz egiten dugu euskaraz. Zuberoako kontuekin jarraitzeko, demagun eus kaldunenik
|
bezala
hartua den herri bateko karrikan gabiltzala, esaterako Altzain edo Altzürükun aurkitzen garela. Denbora gutxi behar izango dugu ohartzeko be launaldiak gero eta gazteagoak izan, orduan eta euskara gutxiago ematen dutela.
|
|
|
Ororen buru, euskarak gizarte eta ekonomia baliotasuna badaukala onartarazi behar diogu euskal jendeari. Hemen da, beharbada, berreskalduntzerako xedean, Zuberoan pairatzen dugun okerren bat, hau da, kultura alorreko osagai gi sa ikusia dela bakarrik euskara eta ez gizarte eta ekonomia harremanetarako bitarteko bat
|
bezala
. Oharkuntza hori gizartean nagusiaraztea oso bide luzea izanen da baina, nahitaez, horretarako urratsak behar ditugu eman.
|
|
|
Diru publikoarekin eraikiko da honezkero Atharratze inguruko ikastola, Zuberoan dagoen bestea —Sohütako Eperra ikastola— ez
|
bezala
, hau aldiz gu rasoen eta laguntzaileen lanez, diruz eta, oro har, konpromiso osoz altxatua izan baitzen. Eperra ikastola eraiki zelarik, Herri Elkartea ez zen sortua, baina hala izan balitz ere, ez da erabat ziurtatua Zuberoa osoko zinegotzien batzarre batek aho batez ontzat hartuko zuenik euskarazko erakaskuntzako egitura bat sustatzea.
|
|
|
Horrek agerian uzten du beste behin ere Ipar Euskal Herriak pairatzen duen diglosia egoera oso larria. Euskara da zokoratua eta baliabiderik gabe utzia den hizkuntza eta, aldiz, euskaldunak, euskal hiztunak gara erdaldunen zokoratzaile
|
bezala
agertzen garenak euskaraz mintzatzeagatik... Edo, beharbada, guk geuk geure buruari zokoratzaile izatea egozten diogu oharkabean.
|
|
|
Auzitan ematea? Euskararen kontura aldiz, bai, zilegi zaie egitea, euskaraz idazten sekula ere ikasi ez dutelarik, behar
|
bezala
idatzitako euskara irakurtzen ikasi ez dutelarik! Egoera horren errua, egia erran, ez zaie erabat leporatzen ahal...
|
|
|
Alabaina, euskara idatzia —eta arauez idatzia denaz mintzo naiz— plazara agertzeak ondorio txarrik ere ez ote duenez eragin pentsatzen hasia naiz... Izan ere, aurretik adierazi izan dudan bezala, badirudi Zuberoan, Ipar Euskal Herri osoan
|
bezala
, euskara egiten ari dela idatzita ageri den hizkuntza bat... mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago! Eskolan gutxi edo aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat, etxean, karrikan, dendetan, egun eroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago.
|
|
|
Ezta inola ere! Pastoral edo trajeria bat
|
bezala
emana da, herri antzerki zahar zahar horren funtsezko arauak beteak direnetik... besterik gabe! Eta Ederlezi pastoral bat dela esan be harrik ere ez genuke... ezjakin batzuk ez balira pastoralaren ustezko aditu bihurtu edo behintzat bihurtzeko asmotan ez balira.
|
|
|
Züberoan emaiten dügün eüskara, arren, eüskalki bat da. Berezitarzün haboroenetarik düan eüskalki bat da, bena ez, egünko egünean ere züberotar zonbaiten ahoan entzüten den bezala, eüskara oso berez edo desbardin bat, eta orano gütiago" egiazko eüskara"
|
bezala
eman daiteana! Üdüri eta beste eüskalkiak" eüskara ez egiazkoak" diren...
|
|
|
Haatik, euskara batuaren izan beharrak, ez lüke eüskalkien ahültzerik, non ez den desagertzerik, ekarri behar. Bestela, horrek erran nahi lüke eüskararen sendabide
|
bezala
ikusirik izan denak eüskararen abe ras tarzünak ehoko dütüala. Alta, jadanik erraiten ahal da holako zerbait agitzen ari de la.
|
|
|
Eta egiteke geratu zitzaigun beste mendia, Beriain. Neurri batean bizitza
|
bezala
den mendia, zabala hasieran, eta helmugara iritsi ahala, estuagoa, amildegi latz batekin alde batera eta bestera. Hara igo gabe amaitu zen Allanderen bidea, nahiz eta gutako batzuen gogoan oraindik han dabilen, bere txapelarekin, mutiko gaiztoaren irribarrearekin, eta mingain aldi berean gozo eta aldi berean zorrotzarekin.
|
|
|
Gure herriaz handizki maitemindürik, eta haren alde borrokatü nahian, lagün andana batekin, IK erakundean sartü zen. Militante sühar
|
bezala
atxilotü züen 1989an. Pariseko La Santé presontegian jasan züan kartzelaren zigorra.
|
|
|
Alkarte mündüan ere, arraina hurean
|
bezala
zabilan Allande. Bereziki Xiberoko Botzeko behazale kartsüek egürükitzen züen arrahenki haren" Egün bat hitz bat"!
|
|
|
Eta hortan zen Allanderen gano miresgarria: hura Ahüzkiko ütürritik
|
bezala
, hitzak ahotik jelkitzen zeitzaion! Gure kantütegiko altxorrak ere Beñat Larrorirekin jorratzen zütüen, orai kasik ahatzerik diren erranaldiak eta hitzak berriz arra oritaraztez.
|
|
|
2018ko üztailan, Philippe Etchegoyhen, Marcel Bedaxagar eta nihaur, üsatü
|
bezala
algarretaratürik ginelarik, Allande agertzen zaükü izigarriko txestü honean" Ez dakizüe berria. Eüskalzain ürgazle nük!" erraiten deikü.
|
|
|
" Au secours...! 1". Eta han baratü ginen lauak erri karkabilotsez. Beraz, goraxago erran
|
bezala
, Euskaltzaindiarentako lan andana bat eraman züan. Züberoko lexikoa lantü züan alde batetik, bai eta lau batzordetan erauntsi, hala nola Euskara Batuaren Eskuliburua ren idazteko lanetan urteen artean, edo Onomastika batzordean.
|
|
|
Beste hainbat etxetara
|
bezala
, gurera ere heltzen zen Ekaitza astekaria, bere ziki Euskal Herri kontinentaleko giro politikoaz eta gertakariez ari zena. Ar tikuluak ez ziren izenpetuak.
|
|
|
Handik urte gutxira," Estatuak" saila desagertu zen, eta Frantziako eta Espainiako berriak, munduko beste edozein herrialdetako berriak
|
bezala
, nazioarteko sailean sartu zituzten. Aldaketa haren ondotik, Allandek munduko edozein berriri buruz idatzi zuen.
|
|
|
Aldaketa haren ondotik, Allandek munduko edozein berriri buruz idatzi zuen. Baina," Estatuak" sailean hasi zenean
|
bezala
, beti arreta handiarekin jarraitu zituen beren askatasunaren alde borrokan ari zi ren herrialdeetako berriak, oroz gainetik Korsika, Bretainia, Kaledonia Berria, Guadalupe edo Martinikakoak. Euskaldunon Egunkaria itxi ondoren, Berrian se gitu zuen lanean, eta munduko berri franko landu zuen:
|
|
|
Allande Socarrosek, hainbat lankidek
|
bezala
, erakutsi zuen irakurleek po sible dutela euskaraz munduko berri ongi ezagutzea eta gertakari horien erroak eta ondorioak sakonki ulertzea. Egunkariaren –eta geroago Berriaren– ekarpenetako bat izan da euskarari balio oso bat ematea, erran nahi baita, euskal irakurleei informazio osoa lortzeko aukera ematea, beste hizkuntza batera jotzeko beharrik gabe.
|
|
|
Bizi politiko aberatsa ukan du beraz, haatik aberatsagoa du kulturakoa, bai idazle
|
bezala
, bai animatzaile urratsetan. Harrigarri da zenbat lan egin duen eta eginarazi, nagusiki Zuberoan, baina Zuberoatik at ere ikusiko dugun bezala.
|
|
|
Irudi hori ezin dut baztertu, azeta bat
|
bezala
bizi baitzen, oso apalki, xuhurki, ene iduriko pobreki, bai jan edanetan, bai jantzian (gorbata ez ttattarrik ez diot behinere ikusi). Ez zuen jaun baten itxurarik, ezta nahi ere.
|
|
|
Aita Junes Casenaveri atxikimendu handia zion, eta pentsu dut orain harekin dagoela Parnasoan. Hor ez dut zalantza ez dudarik, ezen azken epai eta jujamenduko arauak, San Mateoren Ebanjelioan agertzen direnak, ongi bete ditu, jende asko lagunduz, eman dezagun samariar onak
|
bezala
, oroituz samariarra heretikoa zela, gutienik zismatikoa. Guhauk edonori ber laguntzak eginez, erran dezakegu:
|
|
|
Balinba uste üken züala talde politiko baten bilküran ginela eta bera Bayrouren alderdikoa izatez bere eginbeharra" Enbatak edo Enbata zikinak" deitü abertzale horien egitaten begixtatzea zela. Funtsean berak Argiari egin zeion algarrizketan aitortzen züan
|
bezala
:
|
|
|
segatzen eta kolte bati itzatü ondoan, herriko izenak euskaraz tintatzen eta ber gaüaldian denak herrietako ateetan lantatzen. Erran behar da Frantziako aministrazioari bigabostetan galteginik izan zeiola gure herrietako izenak euskaraz jartea bena beti
|
bezala
, euskalzaleen galtoak, jakobinen lanoetan galtzen ziren. Arren, norberak ez badü egiten ez beita sekülan eginik izanen, abertzaleek beren gain hartü züen herriko izenen euskara hütsean agerreraztea.
|
|
|
Landako herriak (Biarno), Puyredon pastorala eman zuelarik (1997), argazkitan hartzeko baimena galdegin genion eta, txiste modura edota arrailerian, pastorala oholtzako deabruaren aitzinean hartuta izatea proposatu geniolarik, berak baietz erran zuen. Ez dakit apaiz askok onartuko zuten bromaz jokatzea erlijioari lotutako gai batekin; Junes bai ordea, Zuberoan, erran ohi dugun
|
bezala
, arrailerianta baita. Luzaz iraun beza gure artean, lan anitzez betetako bizibide luzean!
|
|
|
Baaaai! Boreal
|
bezala
: iparrean dena...
|
|
|
Bai, apez hau gogoko züan Allandek. Gogoko zütüan
|
bezala
" septentrional" taldeko kideak. Arren, Allandeki erdi biderik ez zelakoz, bere borroka bidea ez züan egiaztatzen ahal, denaren emaiteko prest ez balinbazen.
|
|
|
Gibelsorik gabe, erreski aitortzen ahal da borroka bide argia ützi düala Iparretarrak erakünte politikoan eta beraz Ipar Euskal Herriko hixtorian. Militante hanitxek
|
bezala
espetxeko bizi torpea ere ezagütü züan bai eta ere txakürren herra, beste kide eli bateki kateatürik Parisera eramanik izan zelarik. Erakünteko kideek, Ipar Euskal Herriko egoera politikoa ontsa ezagützen züen prefosta, herriaren alaba semeak izanez gero eta eztabadek hazirik, Ipar Euskal Herriak galdü düan nortarzünaren ardatz nausiak:
|
|
|
Hola nola Argiak galtegin zeiolarik: " Militante politiko
|
bezala
non kokatzen duzu zure burua?" Hona heben zer erantzün zeion:
|
|
|
Zerbait berriren jakiteko nahian, urteak igaran ziren eta Allande bilatze lan güzietan zen. Egün arte, Popo Larre borroka lagünaren berri ez da izan eta ezinbeste honek zauri sendaezin baten gisa, beste lagünak
|
bezala
Allande mintzen züan.
|
|
|
Herri bat hizkuntza bat! Gustüko züan arraprua ikurra
|
bezala
hartüz, Ziberou ko Egünaria, eta Hiztegi Ttipia Euskara Batua Zuberera hontü züan eta Sü Aziakoeki argialatü zütüen. Lehenak hizkuntzaren aldetik aberastarzün izigarrikoa eskentzen dü eta hiztegi tti pia euskalkitik euskara batualat heltze ko zaldain bat izaten ahal da.
|
|
|
Lehenak hizkuntzaren aldetik aberastarzün izigarrikoa eskentzen dü eta hiztegi tti pia euskalkitik euskara batualat heltze ko zaldain bat izaten ahal da. Nahiz eta xiberotarrari zinez etxekia izan, bazakian Allandek honen eremüa hertsi dela eta egün batez, nahiz eta euskalkia komunikazio tresna
|
bezala
etxeki eta garatü behar, idatzia eta mintzamena euskara batuaz egi tea beharrezko dela. Ützülpen lan parrasto bat, gehienak ordaintürik izan gabe, bere gain hartü züan eta Herri Alkargoa eta Aüzetxeetako idazki aministraziokoak euskara batualat moldatzeko behar gorria ikusten züan.
|
|
|
Han Xiberoan nintzanean transistore ttipi batetan, eta Bilboko etxen, internetez. Joan zeigüla pena handia da, bai pertsona gisa eta bai kültür gizon
|
bezala
. Xiberoko kültüraren süstazale nausienetakoa beitzen.
|
|
|
Allande, hi" Etxebarreko ertzua", hiaurk erraiten hüan
|
bezala
... Hori elkirik leheneko erran zaharretarik, Xiberoko herritarren izengaintikoak berriz agerrarazi beihütüan hire Sü Azia ko lagüneki" XiberoKast" egitarauaren bidez.
|
|
|
Gazte denboran azkarki borrokatü hintzan, gei horien üngü rüan. Berantago hautetsi
|
bezala
ber helbürüarekin jarraiki dük: euskararen az kartzea egün oroztako bizian, ez baizik erakaskuntzan.
|
|
|
" 1946a arte, deskolonizatu beharreko herrialdeen ze rrendan ginen, baina De Gaullek lortu zuen zerrendatik kentzea", adierazi zuen bu ruzagi abertzaleak. Ekonomia mendetasun oso batean atxikitzeaz gain, Polinesia" zabortegi"
|
bezala
baliatu du Parisek, Temaruk salatu duenez, proba nuklearrak gogoan.
|
|
|
Igante hontan, üztailaren 28a, Pagolan emanik datekean Domingo Garat trajeria edo pastoralaren azken mustraka igante bat lehen agitü da, üsantxak nahi düan
|
bezala
. Pastoral egünean bezala, 15: 30etan xüxen hasi da eta 24 jelkaldiak, 13 kantoreak, 3 güdükak, 2 dantza emanaldiak, satanen jauziak, lehen eta azken perediküak emanik, hiru oren eta erdi/ lau orenen bürüan ürrentü da.
|
|
|
Igante hontan, üztailaren 28a, Pagolan emanik datekean Domingo Garat trajeria edo pastoralaren azken mustraka igante bat lehen agitü da, üsantxak nahi düan bezala. Pastoral egünean
|
bezala
, 15: 30etan xüxen hasi da eta 24 jelkaldiak, 13 kantoreak, 3 güdükak, 2 dantza emanaldiak, satanen jauziak, lehen eta azken perediküak emanik, hiru oren eta erdi/ lau orenen bürüan ürrentü da. Jo küko arropekin eta sonüegileekila emaiten den azken mustraka hau ontsa
|
|
|
Bena zentako ote podcast bat? Alkarteko joanarazleek esplikatü düen
|
bezala
, Xi beroKazten plantan ezartea gogoan hartü düe züberotar eüskalkia ahültzen ari dela üdüri beitzaie, bereziki ahozkatzean. Ahültze horren seinaleetarik bat da R hizkiaren behar den bezala ahozkatzearen galtzeko arrisküa.
|
|
|
Alkarteko joanarazleek esplikatü düen bezala, Xi beroKazten plantan ezartea gogoan hartü düe züberotar eüskalkia ahültzen ari dela üdüri beitzaie, bereziki ahozkatzean. Ahültze horren seinaleetarik bat da R hizkiaren behar den
|
bezala
ahozkatzearen galtzeko arrisküa. Adin batetara heltürik diren züberotar eüskaldün hanitxek bezala, R hori eüskarazko gisan ahozkatzen ikasi düe.
|
|
|
Ahültze horren seinaleetarik bat da R hizkiaren behar den bezala ahozkatzearen galtzeko arrisküa. Adin batetara heltürik diren züberotar eüskaldün hanitxek
|
bezala
, R hori eüskarazko gisan ahozkatzen ikasi düe. Aldiz, eüskara ikasi düen edo ikasten ari diren gazte hanitxek bakant zonbaitek salbü frantsesezko R baten gisan ahozkatzen düe orai.
|
|
|
ez deiogü jenteari erran nahi" hola behar da mintzatü eta ez beste gisaz"... bai aldiz gük eta gure gizaldikoek bai aitzinekoek eüskararen ahozkatzea nola ikasi dügün entzünarazi. Gero, bakoitxak nahi düan
|
bezala
eginen dü...".
|
|
|
Frantziak Aljeria indarrez hartzeari lüzaz bühürtü zen Abdelkader (18081883) dü trajeriaren
|
bezala
haütatü Jean Louis Davant idazle larrabiltarrak.
|
|
|
Abdelkader batek düda gabe merexi züan pastoral batetan go raipatürik izatea. Ezi, 1832an emir
|
bezala
izentatü züenetik, 1847 urte ürrentzeala artino frantses armadari armekila bühürtü zen, zonbait aldiz bake tratüak honartü balin bazütüan ere. Ordünko Aljeriako gizeli hanitx bere bürüzagitzapean bildürik, behin beno haborotan frantsesak zaflatü zütüan, püntü he tan Frantziako armada mündüko azkarrenetarik zelarik, aldiz.
|
|
|
Aurretik zehaztu ditudan sailetan gabiltzan euskaldunontzat ulergaitza, tamalgarria eta onartezina ere zela erran nezake, Euskaltzaindiak, gure bere zitasuna bereizkuntza bihurtu zuela hautemateak. Nola besterik azaldu zitekeen Euskal Herriko beste herrialde guztietan idazkera arau
|
bezala
finkatuak di renak, guk, Zuberoan, jarraitu ez beharra. Hizkuntza aditu eta arau egile gi sa, nola ontzat eman, Zuberoan, ahomintzozko H-ak atxiki beharra edota ea idatzi beharrean ia izkiriatzea?
|
|
|
Esaterako, nola onartu Phagola eta Sarrikota Gañia bezalako itsuskeriak, Zuberoako herrien zerrenda ofizial hartan bertan Lakarri idazkera egoki emana zelarik (alta bada, Lakharri ahoskatzen dugu...). Nolako seriotasuna ematen zion Euskaltzaindiari Berrogañe idazteko aholkua emateak eta berrogaintar
|
bezala
ematea hango bizilagunak?
|
|
|
Erran
|
bezala
Sü Azia elkarteko zutabea zen Allande. Harekin liburu eta hiz tegi ttipi batzuk argitaratu zituen.
|
|
|
Manu Gojenola bizkaitarrak ere Allande ongi ezagutu zuen," Xiberoko enbaxadorea" deitzen zion. Manuk bere lekukotasuna zuberotarrean idatzi du Biz kaiaren eta Zuberoaren artean zubia eginez, Allandek egiten maite zuen
|
bezala
. Horretan xeheki erakusten digu nola Allanderen jakitatea handia zen zuberotar kulturaz (pastoralak, maskaradak, kantuak, dantzak...), zubereraz (hitzen erranahia, jatorria, beste hizkuntzen eragina, hitz zaharrak...)," üngürüan agitzen zen orotaz", baita ere nazioarteko berriez.
|
|
|
mendizale suharra. Bortükariak deitu den mendizale taldean ere Allanderen ekarpena handia izan zen, ibilaldia prestatzea maparekin aitzineko proba eginez (GPSik ez zen orduan), bezperan telefonoz ibiltari oroen arteko lotura eginez, ibilaldian argazkiak eginez eta jakitatea partekatuz, etab." Allande, pentsatzen ahal düzüen
|
bezala
, Xiberoko bidexka eta xendeetan ezinago laket zela. Bide erakusle haütüa ere günüan bai bazterren, edo orokorki gure herriaren aipatzeko".
|
|
|
‘Santa Kruz’ apez borrokalariaren irudia hartua zuen Jean Yves Constantin ‘Etxebarne’ Süjetaren agerraldiek aipaldi berezia merezi dute, oso ongi eman bait zuen burutik buru. Bestalde, lehen agerraldian
|
bezala
, Türk emakumeek eta Satanek txalotze bizienak berenganatu zituzten.
|
|
|
Lehen urratsak Zeruko Argian egin zituen eta Iparraldeko aldizkari politikoetan, euskaraz bere burua alfabetatuz, Mende Berri kultu ra el kartearen Gernika hilabetekarian, Abil aldizkarian (Zuberoan) eta gero Ekaitza as tekari elebidunean (1986), azken horren argitalpen zuzendaria luzaz izanik hainbat epaiketa judizial jasanez. Bestalde, ber denboran, batua ikasi zuen Zeru ko Argia irakurriz eta, ondotik erran
|
bezala
, bertan idatzi zuen. Gero Euskaldunon Egunkaria eta segidan Berria egunkarietan hemezortzi urtez lan egin zuen, Es tatuak sailean bereziki, Frantziako eta nazioarteko berriez arduratuz (19902008).
|
|
|
1 Argia, 2109 zk., 2007ko azaroaren 4a, https://www.argia.eus/argia astekaria/ 2109/ batasunaegi tearekin dogma
|
bezala
ez naiz ados, 50 or.
|
|
|
Hain zuzen, motorrak dira igotzen patar beldugarri honen gora, urtero irailaren lehen aste amaieran. Kirol honi ezinezko igoera deitzen diote, eta, antzeko jostaketa guztiak
|
bezala
, Ameriketako Estatu Batuetatik etorri zaigu. Apustua da zein motordun igoko den patar honetan gorenik, erori egin gabe.
|
|
|
Aski da herrietan, karrikan, salgünetan, bilküretan kurritzea edo agitzea, ohartzeko zonbat nahi güti direla eüskaraz ari direnak, eta zoinahi adinetan funtsean. Ber zoinüan, aldiz, pastoralek, maskaradek, kantaldiek se külako arrakasta düe... kantari saldoak, bai gazteetan ere, seküla ez
|
bezala
emendatü dira, dantza jauzi saldoak sento ebilten dira!... Nola debrü entelegatzen ahal da eüskal kültüra bizidünik izan dadin, eüskara gibel ari eta?
|
|
|
Hanitxetan erranik –bai eta izkiribatürik ere–, izan da Ipar Eüskal Herriko laborantxa saila, eta arren Züberoakoa barne, hein bat bizi eta sento dela. Egia da, han hor kurritzearekila, bazterrak xahü eta ontsa etxekirik
|
bezala
begibistalatzen zaizküla. Soroz eta alorrez beztitürik dira, kabaleak alhan ikusten dütügü, eta lür eremü auherrak edo tartak hartürik direnak oso bekan dütügü.
|
|
|
Ez ote direa geroago eta haboro etxeko kabaleak bor tüko alhagietara eramaiten ez dütüen laborariak? Eta aldiz, olaltetan eta buil tetan üdüri lüke kabale sobera
|
bezala
badela, bazkaren grado...
|
|
|
Nabari da, halaber, jentarte antoladüra" kontserbazale" baten mezülari zela Ziberoko Egüna ria, hots aberatsen eta praubeen, poteredünen eta haien esküpekoen, eta jente xehearen, hontarzündünen eta emütsen arteko desbardingoen edo giza-mailen iraünaraztearen aldekoak. Pentsamolde horren egarzola eta berme nausia, errelijione katolikoa zen; hortarako, errelijione hau, bere ustez, kordokan ezarten züenak oro etsai
|
bezala
hartzen zütüan: errelijione gabekoak, prefosta, harginbeltzak, bena bai eta protestant edo higaunatak ere, hauk, aldiz," errelijione faltsüaren" jarraikizale edo" arnegat" gisa salatzen zütüalarik...
|
|
|
Hogeita lau artikülü horien haütüaren egitean, Ziberoko Egünariaren agerraldi bakoitxeko aipageien hanixtarzüna nahi üken dügü agerialat ekarri. ...ot; gorrien" arte ko güdüken agerpenak, Errepüblikako jokabideen, bai eta kargülanten, edo harginbeltzen nola ere 1905eko legearen salatzeekin, Historiako gertakari ospetsü elibaten aipaldiak, hala nola Üztailaren 14a edo Orreagako güdüka," xurien" jentarte antoladürako ikusmoldeak, bozkatze zonbaiten emaitzen iker tzea, Harizpe mariskala eta Ezponda (de Sponde) apezküpüa
|
bezala
eüskal pertsonaje aipagarri batzüen bizi ürratsen kontakizüna, Ligiko lamiñen zübüko alegiaren oritarazte bat, pelotakan aritzeko ordünko maneretzaz aipamen xehe bat... eta eüskararen alteko aipü eta abürüpen süharrak!
|
|
|
Hiri hontako zinegotxi haütatürik izan ondoan, kargütan egon zen 1892 eta 1939 urteen artean, aüzapeza ere izan zelarik sei urtez. Hiri hontan, aüzo eta adiskide
|
bezala
üken züan beste eüskal herritar famatü bat: Maurice Ravel, müsika hontzalea.
|
|
|
Ordünko eüskaltzaleen mündüan ezagütürik zen eta goraipatürik ere, zeren eta Euskaltzaindiko ürgazle izentatü beitzüen 1919 urtean. Ospe eta mereximentü handiko hizkuntzalaria izan den Resurreccion Maria de Azkuerekin harreman jarraikiak zütüan, Kepa Altonagak ediren bi leterak agerialat ekarri düen
|
bezala
. Bada, halere, Jean Félix Larrieuren bizi aberats hortan misterio bat:
|
|
|
zirikatzailea eta umo retsua. " Maite Lephaille Xiberoko Botzako erratariak asmatu zuen kontzeptua, konfe satzea elkarrizketa egitea
|
bezala
baita: norbait baztertzea eta mintzaraztea!
|
|
|
Gazteria oldartua topatu nuen bertan, eta, arrazoiak ulertu nahian, hurbiletik interesatu nintzen gaiari. 1980 garaiko belaunaldi osoa
|
bezala
, izugarri afektatu ninduen gertakari batek: Baionan Suprefeturaren kontrako atentatua prestatzen ari zirela, Txomin Olhagarai eta Ramuntxo Arruiz lehergailua eskuetan zartaturik hil ziren.
|
|
|
Horiek horrela, eta mugak muga, bakoitzak nahi duena pentsatzeko eta egiteko askatasuna duelakotz, Santa Grazik eskubidea dauka ikastolari uko egiteko eta pastoraleko afariaren prestakuntza nahi duenaren esku uzteko. Eskubidea dauka, bai..., euskaltzaleek jokaera horren hazle ez izateko haizu duten
|
bezala
eta, beraz, pastoral osteko afariari muzin egiteko aukera izango duten bezala.
|
|
|
behenafarrera, bizkaiera, gipuzkera, lapurtera, nafarrera, zube rera. Horrek erran nahi dü Arabako eüskalki berezirik ez dela haboro –bena se küla izan denez ere ez da hainen argi– eta Baxenabarreko eta Lapurdiko eüskalkien berezitarzünak oro peko errekalat joanik
|
bezala
emaiten direla!
|
|
|
Berak erraiten züan
|
bezala
" mintzaje bat kanbiatzen da eta aberasten baizik ez da kantüko mintzajer hitz zunbaiten hartzez, halaber eüskarentako".
|
|
|
Alkarte orotan
|
bezala
, bülegoa bazen eta horren üngürüan lagünzaleak. Artetarik, algarretaratzen ginen elkaldien egütegi baten prestatzeko.
|
|
|
Erran
|
bezala
, zonbait aldiz heltzean Allandek soa beltz balinbazüan, ber tan igaraiten zeion ere. Arraileria maite züan, besteen ehakinaren egitea (errangabea, egün hartan, hor ez ziren jenteen ehakina egiten züan).
|
|
|
Allandek beti erraiten züan ontsa zatekeala jenteer bortüalat berak joai te ko gogoaren emaitea. Agian xede horrekin günütüan gaüaldi ttipi eli bat pro posatzen, iparrorratzaren erabilteko, karten irakurteko e.a. Hori zen teoria, eta biharamenean, bortüan, üsatü
|
bezala
seinale zonbait han hor ezar eta, jenteak taldeka haien txerkara igorten günütüan. Segürki, zonbaitentako interesgarri zen, bena badüt ustekeria beste elibatek memento goxo bat igaraiten züen ber, ez züela hortaz axol handirik.
|
|
|
Bi hitzez orano erraiteko, Allande, pentsatzen ahal düzüen
|
bezala
, Xiberoko bidexka eta xendeetan ezinago laket zela. Bide erakusle haütüa ere günüan bai bazterren, edo orokorki gure herriaren aipatzeko.
|