|
2003
|
|
|
BainaLekornenezagutunuenere, ErlandeenekoJosefinarenahizpaGraxianaAldudekoEtxartekin ezkonduaren alaba, AhurtikoCazenavekolonelaren andreaeta orduanErlandeeneko etxekandereazena. ...datuzidalaorduanoroitzapenhau: Uztaritzeko seroren eskoletanzebilelarik, burasoekbidalizutenoporretan osabamirikuarenetxera Aldudera.Baomenbaitzuen osabamirikuakberebulegoaneskeletobat, hezurki handihuraezkaratzeanetzaniketa harenondoanosabakberakbelauniko emanik, ilobarierrepikaraztenzizkionhezurbakoitzarenlatinezkoizenak.Ezdaerraite beharrik, eskolara itzultzean, anatomiakoleitzonehorienondotik,
|
beti
lehen lerroankokatzenzelamirikuareniloba.Etageroztikguhaurbagaudegogoeta, EuskalHerriakizanbaluorduanUnibertsitaterik ezotezuengoimailakoalkibat horhartukogureEtxeparek, geroztikCazenavesemekBordelekoUnibertsitatean Kimioterapiaalkia, ezaspaldiberahilarteatxikiduenbezala.Zinezfamiliahorren geneetan, bazitezkeenpedagogohandiensortzekoekaiguztiak.
|
|
|
Lehenurteanbisariukanzituen: lanekoaetaanglesekoa; bigarren urtean, lanekoaetahiruaipamen; hirugarrenurtean, bisarietalauaipamen; laugarrenurtean, bortzsarietaseiaipamen... Xehetasunhoriek erakusteratemaitendutezerlangilezailazitakenetaaztaparkaria;
|
beti
arietabetigoiti, arnoonabezalabetiontuz... Jakitateguzietarat aisejarrizen, bainanorozgainetikmintzairearrotzetarat, izanzadienlatina alaanglesa.[?]
|
|
|
Maiz idurizuen nonbaitgaldua.Behorbatzuri zuriabazuenerien ikusteratjoaiteko.Askotaneskapatzenzitzaionetaharenondotikbazabilanorduanlasterka: Honorine! Honorine!, deiegitenziola.Atxeman eta pollikiegitenziozkanerasiakfrantsesez,
|
beti
–zu, ka: Voyons, Honorine, pourquoimefaites vousçaàmoi. Voussavezquejenesuispasméchant. Tenez, prenezmoicesucre!
|
|
|
Solas horienzuhurtziakmineginzautanbihotzean.Aurkizurari, ibaiarenburubateaneskuinetarikikusten nuenBilbao kohiria, dena itzalpeetajauregipollitezinguratua; ezkerretarik, ibaiarenbertze buruan, hiruhirixkapinpirinak; lauhiri beraz, duneneskuko; erdian, lauenerdiantinkatua, bainanlauenerrotikzilatzenarietaberritzen
|
beti
, gabeenlantegibeltza, denaerrauts, denaizerdi, denapilda, han hemenkaodolixurizaflabatzuezgorritua.Betidanikakogudubetierekoa, gauzek etagureizaiteakberakhaladakartelakotz; gizonikzuhurrenekapurbatetanoizetik noizerateztibaizikezdezaketengudua.
|
|
|
NikneukSeberoAltuberenekarpenaazpimarratukonukehemen, alegia,, erderaakzetaralaguneginbear deuskuen, izenburukomintzaldia.Kontuada, normalean, Altuberenizena aipatzeazbatera, galdegaia? datorkigula burura, hauda, euskarazkoperpausenhurrenkera zurrunarena.Badakizu, matrakahori: galdegaiakbeti
|
beti
aditzarenaurreankokatutajoanbeharduela, alegia, aditzabetiazken azkena.BatzuontzatAltubeErderismosizandahuts hutsean, etahorrexegatikedoinoizezduguosogogokoizan.Alabaina, denboraluzeezdela, guztiz bestelakoAltubebatezagutudutLuisVillasanterenEuskararenauziazliburuairakurtzean.Bosgarrenkapituluaerrebelaziobatizandaniretzat.Euskararen hitzak ditugai, eta, besteakbeste, ikuspegigarbizaleetaez garbiz...
|
|
2007
|
|
|
Azkenez, Maulen Indépendant> Républicaineko Ybarnégary eskuindarrak irabazi zuen.
|
Beti
bezala, ezkertiarrek oihartzun txikia izan zuten Euskal Herrian, Frantzian ezkerreko partiduak bildu zituen Front> ulaire> garaile suertatu zen bitartean.
|
|
|
Huna gure gizona, Ybar, denek ezagutzen dutena. Eskualdun garbia, mintzatzaile ederra, politikako bihurgune guzietan trebe dena,
|
beti
gure alde. Ez egon etchen zure boza eman gabe.
|
|
|
1924an Jean Blaise Adémak zuzendaritza utzi eta Jean Saint Pierre izendatu zuten Eskualdunaren zuzendari. Eta
|
beti
legez, zuzendari berriarekin batera idazle berriak sartu ziren astekarian, hala nola Piarres La, tte.
|
|
|
eskuara tinko bat bazerabilan, hitz alferrik gabea, bainan bere motzean aberats eta lore. Egia erran, ez zuen
|
bethi
errexa; bainan, hartuz geroz, ezin utzia zen. Bethi danik haren mintzaiari jaun aire bat atxeman diot... bihotzari edo sendimenduari baino nahiago zitzaion gogoari lotu, eta arrazoinka laket zuen188.
|
|
|
Konkretuki RIEV ez hitz egin zuen La, ttek Gure> Herrian, esanez:
|
bethi
bezain azkar eta mamitsu heldu zaiku321.
|
|
|
ez hargatik
|
bethi
jakintsuner, da! Ezen erran behar dautzuet neure harritzea irakurtu ditudalarik, Musde Colas, Baionako Lycéeko eskola emaile ezin gehiago jakintsunak ager arazi idazte batean, hitz haukiek:
|
|
|
Hona hemen Etchepareren erantzuna: Saint Jayme jauna.. erakutsi dauku odol suharreko gizona dagola
|
bethi
. Zahartzaroan sortu dauku, arren, bere gogoko ume bat...
|
|
|
Egia esan, Euskaltzaindiaren erabakiak
|
beti
gogoz onartu ez bazituzten ere, Resurrección Mª de Azkueren lana goratu egin zuten idazle askok:
|
|
|
ez> idazlea, > baizik> ta> atuen> bilatzailea, > (Henri Dopek); ia
|
beti
ongi informatua (Georges Hérellek); entziklopedista, ekarpenak egiten ditu, baina ez> ditu> kontutan> artzen> garaiko> korronte> linguistikoak> (Georges Lacombek); il faut accentuer la pensée de M. Vinson (Jean Saint Pierre); jakintsua (Philippe Veyrinek).
|
|
|
Baionan da bertzela horren tokia. Biarnon ere, mendiz auzo garelakotz, gure puska biltzen ari direla, diote; hango chedea
|
bethi
: gurea gure, bertzeena erdizka! 539.
|
|
|
|
Beti
gaztekilakoa izana zen, bere gustoz, bere ideiez eta denez: berrizalea.
|
|
|
|
Beti
beldur zen irakurleak ez baitzituen galdu nahi... Hor egiten genuen pim pam pum, holan, kritikatzen beti Herrian.
|
|
|
Beti beldur zen irakurleak ez baitzituen galdu nahi... Hor egiten genuen pim pam pum, holan, kritikatzen
|
beti
Herrian. Baina gertatu zen, egun batez La, tte hor zegoela geldi hor erraiteko, eta zergaitik?, zeren hasi baiginen pixka bat kritikatzen La, tte bera, bere kazetan, ez zelakotz aski urrun joaten gure ustez, eta hori ez zuen entzun nahi, bera zen direktorea; asko maite genuen ikasleek, baina bagenituen gure neurriak, Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1996ko uztailaren 7a.
|
|
|
Uler daitekeen legez, La, ttek ez zituen
|
beti
buruzagiak alde izan, ez politika mailan, ezta Eliza mailan ere. Jadanik aipatu dugu Jean Ybarnégaray zela mandatari nagusia garaiko gizarte eskuindar, kontserbadore eta aldagaitz hartan eta tokiko eliz buruak bat zetozela pentsamolde kontserbadorearekin.
|
|
|
Aphezak
|
bethi
azken hitza bere?, 1951, 118 orr. Debrusa?, 1951, 151 orr.
|
|
|
|
Beti
kantari dabilen olerkaria, HABE, 69 zkia.
|
|
2008
|
|
|
definitzen du. Ikusi dugun bezala, gainera, proposatzen dituen klaseak ez daude
|
beti
irizpide berari jarraituz osatuak, eta ez dira hortaz guztiz oinarri fidagarriak. Horren aurrean, gure hautua izan da, ez oinarrizko egiturarik jakintzat ematea eta euskaran bertan topatzen ditugun zenbait baliabide sintaktiko baliatuz, 110 aditzen gainean azterlan bat egitea.
|
|
|
Fenomeno hauek guztiak, orduan, iragankortasunaren kontzeptua are gehiago nahasten dute, morfologikoki, iragangaitzak? izan arren, ekintzan egiletasuna adie razten duen elementua,
|
beti
ez desagertzeaz gainera, egiletasuna ez delako beti modu berean adierazten. Guk, honen aurrean, zenbait erabaki hartu behar izan ditugu.
|
|
|
Fenomeno hauek guztiak, orduan, iragankortasunaren kontzeptua are gehiago nahasten dute, morfologikoki, iragangaitzak? izan arren, ekintzan egiletasuna adie razten duen elementua, beti ez desagertzeaz gainera, egiletasuna ez delako
|
beti
modu berean adierazten. Guk, honen aurrean, zenbait erabaki hartu behar izan ditugu.
|
|
|
Edota, DU ere onartu arren, ia
|
beti
DIO motaz agertzen diren aditzak; hau da, ia goikoen pareko, datiboa berezkoa dutenak:
|
|
|
Balio hauen guztien aurrean, gure hautua izan da datiboa markatzea bakarrik, batetik, eransketa hutsa ez denean, bestetik, datiboa onartzen denean bakarrik, eta azkenik, ia
|
beti
datiboa erabiltzen denean; azken hauetarako corpusari begiratuko dio gularik bereziki, hau da, corpusean bakarrik datiboaz agertzen bada, markatu egingo dugu; aldiz, ez bada hala, ez dugu markatuko.
|
|
|
markaz adieraziko dugu. DIO eta ZAIO laguntzaile mota markatuta ageri denean, berriz, datiboak
|
beti
–X, marka izango du.
|
|
|
Ondorioz, DA eta ZAIO aditz laguntzailea markatzen ditugun unetik, absoluti boa
|
beti
agertuko da. X, markarekin, kasu horietan agertzen ez denean beti pro drop fenomenoaren ondorioz izango baita.
|
|
|
Ondorioz, DA eta ZAIO aditz laguntzailea markatzen ditugun unetik, absoluti boa beti agertuko da. X? markarekin, kasu horietan agertzen ez denean
|
beti
pro drop fenomenoaren ondorioz izango baita. DU eta DIO aditz laguntzailea markatzen ditu gunean, ordea, absolutibo markatzeko bi aukera izango ditugu:
|
|
|
–X? edo???, non lehe nak esan nahi duen?
|
beti
ageri da, pro drop fenomenoak barne?, eta bigarrenak, balio jakin horretan ezin da agertu?.
|
|
|
–X? edo???, non lehenak esan nahi duen?
|
beti
ageri da, pro drop fenomenoak barne?, eta bigarrenak, balio jakin horretan ezin da agertu?. DIO laguntzailea mar katzen denean, berriz, ergatiboa sistematikoki. X?
|
|
|
Zentzu horretan, perpausa, hitz kate jarraitu bat baino ez da, eta hala izanik, lehendabiziko eginkizuna hitzen osaera aztertzea bilakatzen da. Bata bestearen jarraian doazen hitz hauek, ordea,
|
beti
tes tuinguru jakinetan agertzen dira, eta hortaz, hitz bakoitzak besteekin harremanetan izan ditzakeen interpretazio guztiak aurreikusi beharra dago. Adibide batera joaz,, iritzi?
|
|
|
DIO laguntzailea mar katzen denean, berriz, ergatiboa sistematikoki. X? batez markatuko dugu, mota horre takoetan
|
beti
ageri delako.
|
|
|
Badira sintagma batzuk ez direnak kasu bidez osatzen; adberbio sintagmak ale gia. Adberbio sintagmak
|
beti
lotu izan dira, goian aipatu ditugun denbora baliozko sintagmak bezalaxe, aditzaren izaerari ezer gutxi aportatzen dioten elementu gisa.
|
|
|
aditzaren izaerari ezer gutxi aportatzen dioten elementu gisa. Jakina da, halere, adberbioak mota desberdinetakoak izaki, esaldian funtzio desber dina izan ditzaketela, eta ez direla
|
beti
hain esangura gutxikoak aditzari begira. Har dezagun, esaterako, jokatu> aditza ondoko esaldian:
|
|
|
Idazki asko ez dira lehengo paper beldurgarriak (gogoratu instantziak), ordenagailuaren bidezko galdera erantzunak baizik. Herritarrak blokeka ematen du Administrazioak eskatzen dion informazioa,
|
beti
gidatuta, beti zainduta. Horrelako aplikazio informatikoetan diru dezente gastatzen ari da Administrazioa, baita herri langileak prestatzen ere, beren hizkuntza kalitateak hobera egin dezan.
|
|
|
Idazki asko ez dira lehengo paper beldurgarriak (gogoratu instantziak), ordenagailuaren bidezko galdera erantzunak baizik. Herritarrak blokeka ematen du Administrazioak eskatzen dion informazioa, beti gidatuta,
|
beti
zainduta. Horrelako aplikazio informatikoetan diru dezente gastatzen ari da Administrazioa, baita herri langileak prestatzen ere, beren hizkuntza kalitateak hobera egin dezan.
|
|
|
(3) <// begira txantxangorria da/ txori bat//
|
beti
gordeta egoten dana/// I A
|
|
|
(4) <// ez dakit/ nik
|
beti
/ erizpidea galdetzen didatenean/ nik gomendatzen det// norberak gehien gustatzen zaiona aukeratzea/ I jakina/
|
|
|
(5) </ eta hor/ ba bueno/ teknikoak daude eta
|
beti
esaten daue jo ez bota ez badakizue lurra zelakoa den/ I ez bota ez dakit zer/ eta beti esaten dute A B
|
|
|
(5) </ eta hor/ ba bueno/ teknikoak daude eta beti esaten daue jo ez bota ez badakizue lurra zelakoa den/ I ez bota ez dakit zer/ eta
|
beti
esaten dute A B
|
|
|
(13)// begira txantxangorria da/ txori bat//
|
beti
gordeta egoten dana/// txantxangorria ez dugu inoiz ikusten/ ez udabarrian/ ez udaran eta ez udazkenean/ eta txantxangorria beti bizi izaten da jendegandikan oso urruti/ baino// etortzen da aurreneko hotz handia/ etortzen da aurreneko elurra/ mendietara hain zuzen/ egun hoietan/ hoi da abenduaren 12a 13a 14a/ etortzen da/ elur hori eta txantxangorriak pentsatzen du(...). (B.A.)
|
|
|
(13)// begira txantxangorria da/ txori bat// beti gordeta egoten dana/// txantxangorria ez dugu inoiz ikusten/ ez udabarrian/ ez udaran eta ez udazkenean/ eta txantxangorria
|
beti
bizi izaten da jendegandikan oso urruti/ baino// etortzen da aurreneko hotz handia/ etortzen da aurreneko elurra/ mendietara hain zuzen/ egun hoietan/ hoi da abenduaren 12a 13a 14a/ etortzen da/ elur hori eta txantxangorriak pentsatzen du(...). (B.A.)
|
|
|
(16)// ba txepetxa da txantxangorriaren/ aurkakoa erabat beste modu batera jokatzen du/ txepetxa egoten da
|
beti
jende artean/ egoten da jende artean
|
|
|
(19)/ eta inoiz mendira joaten bazarete eta ikusten baduzue hola sasi artian/ sasi artian
|
beti
zerbait mugitzen dala/ eta/ ikusi eta da txori txiki bat eta ematen du gainera> lotsatuta> dagoela ematen du ba ez dakit/ zerbait/ platera bat puskatu duela edo zerbait holako egin duela... (B.A.)
|
|
|
Esan ohi da ahozkoa naturala dela, idatzizkoa baino adierazkorragoa,, aberatsagoa?, pertsonalagoa, askeagoa,... Esan izan da, orobat, ahozko hizkuntza idatzia baino sinpleagoa dela, hots ez dagoela hain egituratua. Edozein modu tan, gramatikalariek sarri askotan, gehienetan edo ia
|
beti
ez bada hizkuntza idatzia hartu dute eredutzat hizkuntza eta lengoaia deskribatzeko. Horren ondorioz, hainbat arazo sortzen zaio ahozkoaren deskribatzaileari.
|
|
|
(23) Bueno nik esango nuke/ hor
|
beti
/ bi gauza dagoz/ beitzeko e/ bat/ nondikan diru hiri batzen dan/ e// eta nora/ diru hori eramaten dan// batu/ egin go da/ juan dan urtian bezelaxe/ aldundi bakoitzak diru gehiena/ ba/ ein die aldaketak/ zerga batzuetan/ baino bueno/ gutxi gorabehera batuko dira betiko/ beti edo/ atzenengo urtian bat dan bezela/ dirua// eta joan ere diru
|
|
|
(23) Bueno nik esango nuke/ hor beti/ bi gauza dagoz/ beitzeko e/ bat/ nondikan diru hiri batzen dan/ e// eta nora/ diru hori eramaten dan// batu/ egin go da/ juan dan urtian bezelaxe/ aldundi bakoitzak diru gehiena/ ba/ ein die aldaketak/ zerga batzuetan/ baino bueno/ gutxi gorabehera batuko dira betiko/
|
beti
edo/ atzenengo urtian bat dan bezela/ dirua// eta joan ere diru
|
|
|
–Ziklope? ez da
|
beti
pentsatu izan dugun, one with a circular eye? (kúklo+ op s), baizik eta, son of the mountain?, gure basajaunaren pareko, izenak aditzera ematen duen bezala (kukula>+ aba).
|
|
|
aitzin euskal erroaren egiturarena, hain zuzen. Esan behar da auzi hau
|
beti
izan dela hiz kuntzalaritza historikoaren alorretarik tradizionaletakoena, hizkuntzalaritza indieuro parrean bertan, eta zer esanik ez semitikoan, ikus daitekeenez.
|
|
|
esan nahi duen hitz baten gainean eratutako izenak direla. Eze,
|
beti
kontuan izan behar duguna zera da, aintzinateko lekukotasuna ez dela gerokoa bezalakoa, zeharo alderantzizkoa baizik: antzinateko izenek, izen hutsak diren heinean, ez dute berez esanahirik eta ezin dira, beraz, neu rri jakin eta formal huts batean ez bada konparaketa lanetan erabili.
|
|
|
Getaria> leku izenak ematen digu aukera. Gauza ezaguna da bi Getaria daudela, Gipuzkoakoa eta Lapurdikoa, euskaraz
|
beti
berea duten a> erakusten dutenak (ik. getariarra; > rak> | Getariatik> kerra; > 1193 urtean cattarie). Ematen du Aizkibelen hiztegian datorren sarrerak (getaria>, atalaya en que se hacen las señas por humos?) Larramendiren sormenari zor diola bizitza (Lar.
|
|
|
eta, batzuetan gazte batek edo gazteago batek zaharrak baino hobeki erantzun dit eta osoki eskola gabea ez zait orainarte sekulan baliatu, ez baitute ulertzen zer nahi duzun eta ez baitakite beren hiztegi hibridoan euskara eta erdara
|
beti
ongi bereizten. Gero aurkitu behar pazentziako berriemailea eta euskara ongi ahoskatzen duena.
|
|
|
Gainera, Azkuek ez zuen
|
beti
euskalki guztietan laguntzailerik eduki, bestelan zuberotar kantu bat hobetzekotan zubererazko hitz arruntak erabiliko zituen, beraz zuberotar kantu bat bost gipuzkoar hitzekin ematea ez da zientifikoa. Hona zer dioen berak biridazketaren bere metodologiaz:
|
|
|
Gizarte jakintza guztietan bezala, bakoitzaren iritziek eta ustekizunek ikertzai learen iragazki bezala jarduten dute. Beraz bilketa lan guztietan,
|
beti
gai hutsuneak aurki genitzake. Bestalde berriemaileekin harremanetan ere haien hizkuntza ahule ziak eta hutsuneak ager daitezke.
|
|
|
Bestetik, Euskaltzaindiaren (1991, 1992) lanetan, aposizio modura izendaturiko izen elkarteek oro har izaki bakarra adierazten dutela esan izan da eta tandem elkarte hauek ez dira
|
beti
horrelakoak. Hemen agerian jarriko dugu ohi baino zehazkiago ulerturiko aposizio izeneko etiketa bat behar dugula (§2).
|
|
|
L. Mitxelena, Ormaetxebarria, Pérez de Urbel eta beste batzuek, berriz, lur haietako euskaltasunari goi ertaroko ain tzinatasuna egozten diote, soilik, hau da, mairuen erasoa arbuiatu geroztikoa, bitarte ko lurrak eremu geratzean iparraldeko kristauek birpopulatu zituztenekoa; hain zuzen, euskararen presentzia ertaroan emaniko errepoblazio faktoreei lotuko litzaie ke, populatzaileak, hain zuzen, Arabako lurretatik jaitsiriko euskaldunak izaki, gehienbatean. ...Arabatik jaitsiriko euskaldunen adierazpena litzateke egungo toponimia, ezen eta, isladatzen den euskararen tipologia mendebalekoa> da, gehien bat, aitz/ atx, > soro/ solo, > berri/ barri, > hiri/ uri/ > uli>/ ulli> (poblado), urritz/ urretx> (Urrez> toponimoa), dui> atzikia, beltz/ baltz> aldakiak azaltzen dira, nahiz ez
|
beti
. Ezin da ahantzi Errioxako herri eta populazioen izendegietan nabarmen direla uri> (poblado) osagaiez amaiturikoak, Otxanduri, > Ollauri, > Nafarruri, > Gipuzuri, > Galbarruli, > Semenuri, > Herramelluri> modukoak Toponimo hoiek, noski, errepoblazio baten adierazle dira uri> delakoak, poblado?
|
|
|
Izendegi hauen bitartez euskarak egun pairatzen dituen mugak erlatiboak direla garbi utzi nahi dugu, ezen bere presentzia Araba baino askoz beheragoko lurretan bai tesia geratzen da, eta Errioxan euskal kopurua Ezkaraien Haro edo Santo Domingo de la Calzada aldeko lautadetan baino sarriagoa da. Euskararen mapek, bada,
|
beti
hegoaldera Burgosko mugetara ere luzatzen ikasi behar lukete nabarme nago bertako euskal toponimioen lekukotza present edukiz.
|
|
|
Pozgarri bada
|
beti
euskara historikoaren aztarna berriak aurkitzea, hainbatago oraindik aurkikuntzak egungo euskararen esparrutik kanpokoak badira. Hain zuzen, bada urte mordoska Merino Urrutia errioxarrak Errioxa Garaia eta Ezkarai aldeko euskal toponimiaren berri eman zigula liburuki batean; bere lehia, gehienbat, Ezkarai aldera mugatu zen, Burgosko probintziaren egungo muga barruetan aurkitutakoak hain heatuki aztertu eta bilduak izan ez zirelarik.
|
|
|
Badirudi euskaldunek, lingua franka? beza la beste hizkuntzak erabili omen dituztela
|
beti
: latina, erromantzea eta abar.
|
|
|
Euskararen etsaia Madrilen eta Parisen, eta, aspaldi honetan, Iruñean? ikusten dute gure arteko zenbaitek, eta halaxe ikusten dut, egia esan, nik neuk ere, baina ez dezagun
|
beti
kanpoko etsaiarekin itsutu eta barrena lasaitu, geure baitan daukagu-eta gaixotasun askoren harra.
|
|
|
Euskararen historia luzean, bi mila urte ingurukoa da guk, ondo edo txarto, ezagutzen dugun denbora tartea, eta bi mila urteko denbora tarte horretan, euskara
|
beti
agertu da zerbaiten gabezian, beti agertu da inoren menpean. Baina bi mila urteko denbora tarte horretan, gabeziak betetzeko nahia, eta gainerako hizkuntzen maila berean jartzeko gogoa ere aspalditik eta sarri agertu dira.
|
|
|
Euskararen historia luzean, bi mila urte ingurukoa da guk, ondo edo txarto, ezagutzen dugun denbora tartea, eta bi mila urteko denbora tarte horretan, euskara beti agertu da zerbaiten gabezian,
|
beti
agertu da inoren menpean. Baina bi mila urteko denbora tarte horretan, gabeziak betetzeko nahia, eta gainerako hizkuntzen maila berean jartzeko gogoa ere aspalditik eta sarri agertu dira.
|
|
|
esaten badute, nor ausartu esatera, lau lagun atxilotu zituzten bart? izan dela orain arte, eta
|
beti
, ohikoa eta arrunta?
|
|
|
1975eko testuekin hasi ziren eta, 25 urteak gaindutu ostean, CORDEra (CORpus Diacrónico del Español) pasatzen dira lehen urteetakoak. Horrela,
|
beti
dituzte azken 25 urteak.> (www.rae.es).
|
|
|
· Zukakoa
|
beti
.
|
|
|
Labov ek (1970) behatzailearen paradoxa izena eman zion Soziolinguistikako arazo hain ezagun honi. Berriemaileek egoeraren ez naturaltasuna ahazteko eta elkarrizketaren izaera formala gutxiagotzeko modurik arrakastatsuena kaleko solasen bilketan eta bizitza arriskuan topatu duten egoeren bilketan zegoela ondorioztatu zuen berak; horrela, egoera hauen kontaketan ia
|
beti
hizkera zaindutik jatorrizkorako aldaketa gertatzen da9.
|
|
|
gizonek emakumeek baino aldakortasun handiagoa erakutsi dute zenbait hizkuntza ezaugarriren aurrean. Emakumeak egonkorragoak izan dira
|
beti
ezaugarri berdina erabiltzen. Esate baterako, gabe/ bae> partikulari dagokionez, herrian goialdeko auzoetakoak diren adineko emakumeak egonkor agertu dira bae> aldaera erabiltzerakoan; gizonek, berriz, nagusiki bae aldaera erabili badute ere, horren ondoan gabe, > baiñ, > edo be> aldaerak ere agertu dituzte.
|
|
|
* Eskerrak eman nahi dizkiot Iñaki Caminori artikulu honi egindako oharrengatik eta gaiaren inguruan emandako aholkuengatik; eskerrak, bide batez, Karmele Etxaberi lan honen inguruan izandako kezkak eztabaidatzeko
|
beti
prest izateagatik.
|
|
|
Datuek nabarmenak behar dute izan bai irakurlearentzat bai hiztunarentzat, soziolinguistikoki erabilgarriak izan daitezen ikertzailearentzat; alegia, ikertzaileak gai izan behar du datu horiei esker gizarteko arazo eta baliabideek hizkuntza erabilera une eta leku jakin batean nola zeharkatzen duten aztertzeko. Ez da erraza
|
beti
ondorio esanguratsuetara iristea, baina datuak bere honetan aurkeztea ere konpartimentazio soziolinguistikoa islatzeko askotan lagungarri delako eskainiko ditut hemen; alegia, karga edo balio soziolinguistikoa izan dezaketelako. Denborarekin datu eta hipotesi hauek argitzen joango diren esperantza ez dut galduko, eta aurrera begira, bide horretan zein leiho ikusten dudan irekita azaldu nahi nuke gaur hemen.
|
|
|
Hizkuntza aldakorra da
|
beti
. Hizkuntza ez da entitate uniforme bat; geografikoki eta sozialki nola aldatzen den ikus daiteke, eta baita erabiltzen den testuinguruaren arabera ere (alegia, hizketalaguna zein den, hizketa ekintzaren formaltasun maila, etab.) 4.
|
|
|
Izan ere, komunikabide sare garrantzitsurik ez da igaro Zaldibiatik, eta ez igaro izanak berak baldintzatu du hiztunen arteko hartu emana: goialdekoak lanera joateko bakarrik jaitsi izan dira, baina etxean bazen
|
beti
irten gabeko norbait. Gainera, asteburuetan Gaintza edo Abaltzisketakoekin gehiago zituzten harremanak.
|
|
|
Etxean ditugu gaur egun ordenagailu, bideo jolas eta erosotasun guztiak; honek kaleko bizimoduari eta euskarazko hartu emanei mesede handirik egiten ez dielakoan nago. Bestalde,
|
beti
esan izan da euskarak ez duela gazteentzako hizkera eredu berezirik, helduen hizkeratik bereiztuko duenik, eta horrek ere eragin ohi du zenbait egoeratan erdal esapide batzuetara jotzea.
|
|
|
Geroko bide horretan, Hiztegi Batu horren bigarren itzuliak eskatzen du hiztegi berezituetako edukiak artez jasotzea, bere luze zabalean baino, hizkera arruntarekin dituen koska eta esparru komun horietan. Hartara, Euskaltzaindiaren baitan «administrazio zuzenbidea» izeneko lan-taldea eratuko da, esparru horri hizkuntzaren baitan
|
beti
aitortu ohi zaion garrantzi berebizikoa azpimarratzeko20 Lan-talde horren egitekorik premiazkoena da Hiztegi Batuko bigarren itzulirako zerrenda egokia prestatzea, administrazio zuzenbidearen munduan dabiltzan kontzeptu oinarrizkoenak biltzeko. Egitekoak horiek izanik, argi dago lan-taldearen osaera bikoitza izan behar dela:
|
|
|
Halakoek esangura juridikoa besterik ez dute. Edozein erabilera izan dezaketen arren,
|
beti
esangura juridiko zehatzarekin erabiliko dira hitz horiek, ez baitute Zuzenbidearen esparrutik kanpo inolako esanahirik. Bistakoa denez, hitz juridiko esklusiboak oso oso gutxi dira; gainera, ez dira adierazgarrienak, ez dituztelako Zuzenbidearen munduko erakunde oinarrizkoenak islatzen.
|
|
|
Kontuan hartu beharrekoa ez da jatorria, erabilera baizik. Mitxelenak zioen bezala,. Euskaltzaindia(...) aberastasunari begira dago
|
beti
, garbitasunari baino areago?.
|
|
|
euskalki guztiek (euskarak berak, horrenbestez) egin dituen aldakuntzak, nahiz modua ez
|
beti
arras berdina izan, dira, hain zuzen, onartzekoak. Arima, esate baterako, garai bateko testuetan ageri den forma bakarra, eta ez anima.
|
|
|
–Oroit gaitezen
|
beti
euskalkiak gero eta gehiago bereizten ari zaigun mugaz, batez ere hiztegi aldetik. Nahiz Lapurdikoa, adibidez, giputzaren kide hurbilagoa izan hizkuntzalari batentzat bizkaitarra baino, maiz aski baterago gatoz hitzetan giputz bizkaitarrak giputz lapurtarrak baino, erdal giro batean bizi geralako Hegoaldekoak eta bestean Ipar aldekoak?.
|
|
|
|
Beti
ez zen, ordea, bete betean aitzindari bide honetara lerratzen. 1926ko garagarrilaren 25eko batzaldian, adibidez, antzoki> hitzak zirela eta horra kontuak nola gertatu ziren:
|
|
|
–
|
Beti
egon izan da Euskaltzaindian, gutxi edo asko, muturbide bi horien arteko kinka eta tirabira. Eta orain ere bai.
|
|
|
–Hizkuntza bizia hitz berrien premian da
|
beti
: bere baitarik sortzen ditu batzuetan, besterengandik hartu besteetan.
|
|
|
7) Baina kontsiderazio hauen guztien gainetik, Mitxelenaren hitzak oroituaz amaitu nahiko nuke hitzaldia: . Oroit gaitezen
|
beti
euskalkiak gero eta gehiago bereizten ari zaigun mugaz, batez ere hiztegi aldetik?. Areago esango nuke,, batez ere hiztegi aldetik?
|
|
|
Areago esango nuke,, batez ere hiztegi aldetik? hori ken daitekeela erraz asko, eta, oroit gaitezen
|
beti
euskalkiak gero eta gehiago bereizten ari zaigun mugaz, ohe buruan ezarri.
|
|
|
Baina, esan bezala, hitzak josi egin behar dira, euskal moldeen arabera, euskaraz pentsatuaz. Beraz,, oroit gaitezen
|
beti
euskalkiak gero eta gehiago bereizten ari zaigun mugaz, edo, nahiago baduzue, oroit gaitezen beti euskalkiak gero eta gehiago bereizten ari zaizkigun gaztelaniaz eta frantsesaz?.
|
|
|
Beraz,, oroit gaitezen beti euskalkiak gero eta gehiago bereizten ari zaigun mugaz? edo, nahiago baduzue, oroit gaitezen
|
beti
euskalkiak gero eta gehiago bereizten ari zaizkigun gaztelaniaz eta frantsesaz?.
|
|
|
Gure inguruko erdaretan, kontu honek ez du garrantzi handirik. Adibidez, Mario>
|
beti
da Mario> gaztelaniazko testu batean, eta beti Mario> ingelesezko testu batean. Euskaraz:
|
|
|
Gure inguruko erdaretan, kontu honek ez du garrantzi handirik. Adibidez, Mario> beti da Mario> gaztelaniazko testu batean, eta
|
beti
Mario> ingelesezko testu batean. Euskaraz:
|
|
|
Kontalariaren errola da parametro horien artean ia
|
beti
nabarmentzen dena: Ipuin kontalariak, ahozko kontaketa hasi aurretik, entzulegoa prestatzen du lehenik
|
|
|
Hizkuntza gehienak akademiarik gabeak dira, ez ordea, eredurik gabeak. Literaturari
|
beti
onartu zaio eredugile izatea, gurean ere bai, nahiz eta ahozko literatura ez den gehiegi kontuan hartua izan. Gure azter eremuak ahozko literatura jarraitzen eta/ edo moldatzen du eta hori da deskribatu gura duguna:
|
|
|
Gure ustez, ipuin konta saioak
|
beti
egon izan dira. Lehen ere ez zen edonor ipuinak kontatzen zituena; ez ziren edonoiz kontatzen ez eta edonon ere.
|
|
|
giputzek hain sistematikoki idazten dituzten eta bizkaitar gehienoi hain xelebre gertatzen zaiz kigun alabearen, > reseak, > kolean> horiek ez aipatzearren. Edonola ere, eta berri ro diot, euskalkietako hitz bereziak, sinonimoak, esaerak, joskera bitxiak etab.
|
beti
izango dira zilegi eta ongi etorriak eredu batuan ere, zein bere erregistro egokian.
|
|
|
Jakituriaz eta herri senaz ongi horniturik egoteaz gainera, euskaldunon herri psikologiaren ulertzaile bikaina ere bazen.
|
Beti
testu idatziaz ez bada ere, hark gauzak esateko eta egiteko modu berezia zeukan, eta euskara batuaren formaz ez eze, proiektua ulertzeko eraz eta bera bide ratzeko prozeduraz ere uste baino eredu jarraipide gehiago utzi zizkigun. Askok eus kara batuaren oinarrizko filosofia hori beragandik ikasi genuen, eta ahal izan dugun neurrian hori praktikatzen ahalegindu gara, beti ongi asmatzea erraza izan ez arren.
|
|
|
Beti testu idatziaz ez bada ere, hark gauzak esateko eta egiteko modu berezia zeukan, eta euskara batuaren formaz ez eze, proiektua ulertzeko eraz eta bera bide ratzeko prozeduraz ere uste baino eredu jarraipide gehiago utzi zizkigun. Askok eus kara batuaren oinarrizko filosofia hori beragandik ikasi genuen, eta ahal izan dugun neurrian hori praktikatzen ahalegindu gara,
|
beti
ongi asmatzea erraza izan ez arren.
|
|
|
nahiez. Ia 20 urte hauetan
|
beti
ildo berari jarraituz, eta hutsik egin barik, hiztegi sorta zabala argitaratu ditu jada.
|
|
|
edo kenduta). Hitz elkartua
|
beti
[+ I,+ gizakia,+ egilea] da. egile adieraren ispilu garbia da hitz eratu asko lanbide edo ogibide izenak izatea.
|
|
|
egun ia
|
beti
lexikoan, bere ezkerreko izenak: erizaina?
|
|
|
Nolanahi dela ere, gogoan izan dezagun Euskaltzaindiak zale eskuineko osagaia duten hitz eratuak izenondo elkartutzat hartu dituela,
|
beti
sail berean kokatu ez baditu ere15.
|
|
|
Gertakari hau aski arrunta da gizakiei dagozkien nolakotasunak adierazten dituzten izenondoak dituzten IISSetan. Gainera, jakina da izenaren eta izenondoaren arteko mugak euskaraz ez direla
|
beti
gardenak izaten (FHV, 512).
|
|
|
2 Honek ez du esan nahi guztiak
|
beti
bat datozenik sailkapenean.
|
|
|
Ez
|
beti
, ordea: T (Z) EN: sudurrez mintzatzen zale, inoren ahultasunak agertzen zale?; T (Z) EKO:
|